Tình hình nhiễm, một số yếu tố gây bệnh của vi khuẩn salmonella spp. ở bò nuôi tại tỉnh Kon Tum và thử nghiệm phác đồ điều trị - Phạm Mạnh Cường

Nội dung text: Tình hình nhiễm, một số yếu tố gây bệnh của vi khuẩn salmonella spp. ở bò nuôi tại tỉnh Kon Tum và thử nghiệm phác đồ điều trị - Phạm Mạnh Cường

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN PHM MNH CƯNG TÌNH HÌNH NHIM, MT S YU T GÂY BNH CA VI KHUN SALMONELLA SPP. BỊ NUƠI TI TNH KON TUM VÀ TH NGHIM PHÁC Đ ĐIU TR LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP BUƠN MA THUT – 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN PHM MNH CƯNG TÌNH HÌNH NHIM, MT S YU T GÂY BNH CA VI KHUN SALMONELLA SPP. BỊ NUƠI TI TNH KON TUM VÀ TH NGHIM PHÁC Đ ĐIU TR Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60 62 50 LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP HƯNG DN KHOA HC: PGS.TS. PHÙNG QUC CHƯNG BUƠN MA THUT 2011
3. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN LUN VĂN THC S KHOA HC CHUYÊN NGÀNH THÚ Y TÌNH HÌNH NHIM, MT S YU T GÂY BNH CA VI KHUN SALMONELLA SPP BỊ NUƠI TI TNH KON TUM VÀ TH NGHIM PHÁC Đ ĐIU TR PHM MNH CƯNG NGƯI HƯNG DN KHOA HC: PGS.TS. PHÙNG QUC CHƯNG 3/13/2012 BUƠN MÊ THUT, Tháng 12/2011
4. Nhng ni dung chính ca đ tài ĐI TƯNG NI DUNG PP NGHIÊN CU KT QU NI DUNG THO PHN LUN M ĐU KT LUN Đ NGH 3/13/2012
5. M ĐU Cùng vi s phát trin v mi mt ca đt nưc, ngành chăn nuơi trong 1 nhng năm gn đây đã đt đưc các thành tu to ln trong m rng quy mơ, nâng cao cht lưng đàn gia súc, gia cm. Là mt tnh Tây Nguyên, Kon Tum cĩ nhiu điu kin thun li cho vic phát trin ngành chăn nuơi, trong đĩ cĩ chăn nuơi bị. Tuy nhiên LÝ DO 2 hàng năm tình hình dch bnh vn xy ra, tuy khơng n ra thành CHN dch nhưng vân gây thit hi cho ngưi chăn nuơi, trong đĩ cĩ bnh do vi khun Salmonella gây ra. Đ TÀI Theo Selbitz HJ và cs. (1995) thì các đàn gia súc b nhim Salmonella 3 trm trng khơng nhng gây thit hi kinh t cho chăn nuơi mà chúng cịn là ngun tàng tr mm bnh ch yu đi vi con ngưi Đ gĩp phn đy mnh sn xut chăn nuơi bị ti tnh Kon Tum, giúp 4 ngưi chăn nuơi gim thiu thit hi do các bnh gây ra, trong đĩ cĩ bnh do Salmonella , chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “Tình hình nhim, mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella spp bị nuơi ti tnh Kon Tum và th nghim phác đ điu tr”. 3/13/2012
6. MC TIÊU CA Đ TÀI Xác đnh các serotype Salmonella và mt s yu t gây bnh ca vi khun phân lp đưc t đàn bị nuơi ti tnh Kon Tum và đ xut s dng thuc kháng sinh trong điu tr. 3/13/2012
7. Ý nghĩa khoa hc ca đ tài
   Đây là cơng trình đu tiên nghiên cu v Salmonella spp bị ti tnh Kon Tum làm cơ s cho vic phịng, tr bnh.
   Xác đnh tình hình nhim, vai trị gây tiêu chy ca các serotype Salmonella thưng gây bnh và mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella khi bị, bê b tiêu chy.
   Xác đnh đưc các loi thuc kháng sinh cĩ kh năng tiêu dit đưc vi khun, xây dng phác đ điu tr bnh do Salmonella gây ra bị. 3/13/2012
8. ĐI TƯNG NGHIÊN CU Vi khun Salmonella trên bị (≥ 12 tháng tui), bê (≤12 tháng tui) Đ T nghiên 1 cu Bị nuơi ti các h gia đình trên đa bàn các huyn: Sa Thy, Đk Tơ và Thành ph Kon Tum. Các h chăn nuơi bị ti các huyn: Sa Thy, 2 Đa đim Đk Tơ và Thành ph Kon Tum. ly mu Các đim chăn nuơi bị ti các huyn Sa Đi tưng Thy, Đk Tơ và TP. Kon Tum. nghiên cu Đa đim 3 Phịng thí nghim Thú y, Khoa Chăn nuơi nghiên cu thú y, trưng Đi hc Tây Nguyên Phịng thí nghim vi khun, cơ quan Thú y Vùng 5. 4 Vt liu Mơi trưng thch thưng, mơi trưng nghiên cu Tăng sinh Selenit , mơi trương chn lc XLD Agar,, mơi trưng sinh hĩa KIA 5 Thi gian nghiên cu T tháng 10 năm 2010 đn tháng 8 năm 2011 3/13/2012
9. NI DUNG NGHIÊN CU Đ đt mc tiêu ca đ tài, chúng tơi nghiên cu các ni dung sau: 1. Tình hình chăn nuơi và dch bnh bị ti tnh Kon Tum t 2006 2010. 2. T l nhim Salmonella đàn bị nuơi trên đa bàn tnh Kon Tum 3. Xác đnh các Serotype vi khun Samlnella phân lp đưc. 4. Kim tra đc lc ca vi khun Salmonella phân lp đưc. 5. Xác đnh mt s yu t gây bnh ca các chng vi khun Salmonella thưng gây bnh bị (S. typhimurium, S. dublin và S. enteritidis) phân lp đưc. 6. Kim tra s mn cm vi mt s thuc kháng sinh và hĩa dưc ca vi khun Salmonella phân lp đưc. 7. Điu tr th nghim và xây dng phác đ điu tr cho bị, bê b tiêu chy do Salmonella . 3/13/2012
10. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU TP. Kon Tum H. Sa Thy H. Đk Tơ 1 Mu phân T trc tràng hoc ngay sau khi bị thi phân Dng c vơ trùng Bnh phm 2 Bo qun Tin hành nuơi cy vào mơi trưng Khơng đ quá 24 gi Ngày tháng ly mu 3 Ghi chép thơng tin Tình trng sc khe La tui, đa ch 3/13/2012
11. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 01 phưng ca TP. Kon Tum 01 xã ca huyn ven TP (H. Sa Thy) 01 xã ca huyn xa TP (H. Đk Tơ) 1 Mu nghiên cu đưc Theo PP chn mu ngu nhiên phân tng chn Da vào s liu tiêm phịng do Chi Phương pháp 2 S liu thu chn mu cc Thú y tnh Kon Tum cung cp thp 3 Xác đnh dung lưng Dùng phn mm WinEpicope ly mu cn ly 3/13/2012
12. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU Cho vào l đã đưc hp tit trùng Bo qun trong phích lnh 1 Mu phân sau khi ly Chuyn v phịng thí nghim Nuơi cy Nuơi cy vào mơi trưng Silenit 0 2 tăng sinh Đ t m 37 C/ 24 gi Phương pháp Ly 1 ít huyn dch t mơi trưng x lý mu 3 Nuơi cy phân lp Silenit cy vào muơi trưng XLD 4 Kim tra hình thái VK Trên mơi trưng KIA, manit Xác đnh các Serotype ca vi khun 5 Gi mu 3/13/2012
13. Gia súc bình thưng Mu phân Gia súc tiêu chy Quy Mơi trưng tăng trình sinh Silenit phân lp vi khun Đem m 37 0C trong 24 gi Salmonella trong Cy chuyn trên mơi trưng XLD/ nhit đ 37 0C trong 24 gi thí nghim Chn khun lc đin hình Cy chuyn vào mơi trưng text sinh hĩa: KIA, manit, ure itndol Biu hin đc trưng ca Salmonella : trên KIA: đ/vàng/H2S(+)/gas(+)/; Manitol(+); Urea(); Indol(); VP() Cy VK vào mơi trưng thch thưng đ gi mu Xác đnh Serotype Điu tr 3/13/2012 Kim tra đ lc Làm KS đ
14. KT QU VÀ THO LUN Điu kin t nhiên, kinh t và xã hi ca tnh Kon Tum Điu kin t nhiên: Kon Tum là mt tnh min núi vùng cao, biên gii phía bc Tây Nguyên . Nm ngã ba Đơng Dương cĩ ca khu Quc t B Y Ngc Hi. Phía Đơng giáp vi tnh Qung Ngãi, Bc giáp Qung Nam, Tây giáp vi hai nưc bn Lào và Campuchia, Nam giáp vi tnh Gia Lai. Vì vy, tnh Kon Tum cĩ v trí rt quan trng v phát trin kinh t xã hi, bo v mơi trưng và an ninh quc phịng đi vi vùng Tây Nguyên, Min Trung và c nưc. 3/13/2012
15. Điu kin t nhiên (tt):
    Tng din tích t nhiên ca tnh Kon Tum là 969.046 ha. Tnh cĩ 8 huyn và 1 thành ph.
    Kon Tum nm trong vùng khí hu nhit đi giĩ mùa cao nguyên: + Nhit đ trung bình ph bin đt 22 – 23 0C. + Đ m bình quân hàng năm 78 – 87%. + Lưng mưa trung bình hàng năm là 1.730 – 1.880 mm, và cĩ s phân hĩa thi gian và khơng gian. + Biên đ dao đng nhit gia ngày và đêm khá ln, nht là vào các tháng mùa khơ 3/13/2012
16. Điu kin t nhiên (tt):
    Mi năm cĩ hai mùa rõ rt: Mùa mưa ch yu bt đu vào tháng 4, 5 đn tháng 10, 11, tp trung đn 85 – 90% lưng mưa hàng năm.
    Kon Tum là tnh biên gii, min núi, đng bào dân tc ít ngưi chim 54% dân s ca tnh. 3/13/2012
17. Tình hình phát trin kinh t xã hi:
    Kon Tum là mt trong nhng tnh nghèo ca c nưc. Kt cu h tng tuy đã đưc ci thin nhưng vn cịn yu kém. Dân s cịn quá ít và phân b khơng hp lý, đng bào dân tc thiu s chim t l cao. Tích lũy ni b nn kinh t thp, chưa to đưc ngun lc n đnh và lâu dài cho đu tư và phát trin. Đây chính là nhng khĩ khăn, hn ch gây nh hưng trc tip đn cơng tác phịng chng bnh cho gia súc, gia cm trên đa bàn tnh . 3/13/2012
18. Bn đ hành chính tnh Kon Tum 3/13/2012
19. Tình hình chăn nuơi và dch bnh
    Theo s liu tng hp qua các năm tiêm phịng cho đàn gia súc ca Chi cc Thú y tnh Kon Tum, tng đàn bị ca tnh trong 5 năm t 2006 2010 như sau: Bng: Tng đàn bị . (Đơn v tính: con) Năm 2006 2007 2008 2009 2010 Tng đàn Bị 91.160 99.090 84.713 84.400 94.504 3/13/2012
20. Tng đàn bị ca tnh Kon Tum trong 5 năm t 2006 2010 Tng s bị ti Kon Tum 99090 91160 94504 100000 90000 84713 84400 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Năm 2006 2007 2008 2009 2010 3/13/2012
21. Bng: T l nhim Salmonella bị theo la tui. ≤ 12 tháng tui > 12 tháng tui Tng Tng Tng s s Đa đim nghiên t l TT mu S S S mu cu S mu T l T l nhim kim mu mu mu dương dương nhim nhim (%) tra kim kim dương tính tính (%) (%) tra tra tính Thành ph Kon 1 Tum 72 33 16 48,48 39 11 28,20 27 37,50 2 Huyn Sa Thy 65 29 20 68,96 36 14 38,38 34 52,30 3 Huyn Đk Tơ 60 28 22 78,57 32 18 56,25 40 66,66 Tng 197 90 58 64,44 107 43 40,18 101 51,26 3/13/2012
22. Đ th: . Xác đnh t l nhim Salmonella bị theo la tui 90 80 70 60 50 12 tháng tui 30 20 10 0 Thành ph Kon Huyn Sa Thy Huyn Đk Tơ Tum 3/13/2012
23. T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe
    Đ tin hành ni dung này, chúng tơi đã ly 110 mu phân bị bình thưng và 87 mu phân bị tiêu chy, xác đnh t l nhim Salmonella đàn bị nuơi, kt qu thu đưc trình bày bng sau : 3/13/2012
24. Bng: T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe Bị bình thưng Bị tiêu chy Tng Tng s Tng s T Đa đim mu S S S S t l T l T l mu T nghiên cu nghiên mu mu mu mu nhim nhim nhim dương cu kim dương kim dương (%) (%) (%) tính tra tính tra tính Thành ph 1 72 41 11 26,82 31 16 51,61 27 37,50 Kon Tum Huyn Sa 2 65 38 13 34,21 27 21 77,77 34 52,30 Thy Huyn Đk 3 60 31 16 51,61 29 24 82,75 40 66,66 Tơ Tng 197 110 40 36,36 87 61 70,11 101 51,26 3/13/2012
25. Đ th: T l nhim Salmonella theo tình trng sc khe 90 80 70 60 50 Bình thưng 40 Tiêu chy 30 20 10 0 Thành ph Kon Huyn Sa Thy Huyn Đk Tơ Tum 3/13/2012
26. T l nhim Salmonella bị theo mùa
    Bnh do vi khun Salmonella gây ra bị là bnh truyn nhim do vi khun gây ra. Bi vy nghiên cu phân lp t l nhim ca vi khun Salmonella bị theo mùa là điu cn thit giúp chúng ta cĩ cơ s đ xây dng k hoch phịng, chng bnh phù hp, hiu qu. Kt qu đưc ghi nhn bng sau: 3/13/2012
27. Bng: T l nhim Salmonella bị theo mùa Mùa khơ Mùa mưa Tng Tng Tng Đa đim s s T S S S S t l nghiên mu T l T l mu T mu mu mu mu nhim cu nghiê nhim nhim dương kim dương kim dương (%) n cu (%) (%) tính tra tính tra tính Thành ph 1 Kon Tum 72 37 9 24,32 35 18 51,42 27 37,50 Huyn Sa 2 Thy 65 32 14 37,50 33 20 60,60 34 52,30 Huyn Đk 3 Tơ 60 34 18 52,94 26 22 84,61 40 66,66 Tng 197 103 41 39,80 94 60 63,82 101 51,26 3/13/2012
28. Đ th: T l nhim Salmonella theo mùa 90 80 70 60 50 Mùa khơ 40 Mùa mưa 30 20 10 0 Thành ph Kon Huyn Sa Thy Huyn Đk Tơ Tum 3/13/2012
29. Hình: Vi khun Salmonella. trên mơi trưng XLD 3/13/2012
30. Hình: Salmonella trên mơi trưng KIA 3/13/2012
31. Kt qu xác đnh serotype ca các chng Salmonella phân lp đưc
    Các mu sau khi nuơi cy trên mơi trưng chuyên bit, chúng tơi tin hành giám đnh Salmonella bng các phn ng sinh hĩa, chn nhng chng cĩ phn ng sinh hĩa th hin đc trưng trong mơi trưng KIA, tin hành xác đnh serotype ca các chng Salmonella bng h thng đnh danh vi khun Vitek2. Kt qu đnh danh đưc th hin qua bng sau: 3/13/2012
32. Bng: Kt qu xác đnh serotype các chng Salmonella phân lp đưc trên bị Bị khe mnh (n=30) Bị b tiêu chy (n=30) STT Serotype Salmonella S mu (+) T l (%) S mu (+) T l (%) 1 S.adelaide 2 6,67 1 3,33 2 S.agona 1 3,33 0 0,00 3 S.anatum 1 3,33 0 0,00 4 S.derby 1 3,33 1 3,33 5 S.dublin 4 13,33 7 23,33 6 S.enteritidis 7 23,33 12 40,00 7 S.give 2 6,67 0 0,00 8 S.infantis 1 3,33 1 3,33 9 S.manhattan 2 6,67 1 3,33 10 S.saintpaul 1 3,33 0 0,00 11 S.tallahassee 1 3,33 1 3,33 12 S.thomson 2 6,67 0 0,00 13 S. cholerae suis 3 10,00 4 13,33 14 S.typhymurium 5 16,66 8 26,66 3/13/2012
33. Đ th 3.5: Kt qu xác đnh serotype các chng 14 12 10 8 6 Salmonella 4 2 0 phân lp đưc S.adelaide S.agona 3/13/2012 S.anatum S.derby S.dublin S.enteritidis S.give S.infantis S.manhattan S.saintpaul S.tallahassee Bị bình S.thomson thưng Bị tiêu chy S. cholerae suis S.typhymurium
34. Hình: H thng đinh danh vi khunVitek2 3/13/2012
35. Kt qu kim tra mt s yu t gây bnh ca mt s chng Salmonella phân lp  Kt qu kim tra đc lc ca 3 chng Salmonella phân lp đưc
    Trong s các chng Salmonella đưc tìm thy phân bị b tiêu chy, chúng tơi chn 3 chng xut hin vi t l cao là : S. typhymurium, S. enteritidis và S. dublin đ tin hành th đc lc bng phương pháp tiêm truyn chut nht trng.
    Kt qu ghi nhn bng sau: 3/13/2012
36. Bng: Kt qu kim tra đc lc ca Salmonella Tng Các serotype S chut cht qua các thi gian theo dõi (tính theo t l cng dn) s Salmonella thí chut nghim Đn 12 gi Đn 24 gi Đn 36 gi Đn 48 gi cht (con ) n % n % n % n % Salmonella typhymurium 2 50,00 3 75,00 3 75,00 4 100,00 13 Salmonella enteritidis 3 75,00 3 75,00 4 100,00 4 100,00 14 Salmonella dublin 1 25,00 2 50,00 2 50,00 4 100,00 9 3/13/2012
37. Hình: Kim tra đc lc ca Salmonella trên chut nht trng 3/13/2012
38. Kt qu kim tra mt s yu t gây bnh ca mt s chng Salmonella phân lp (tt)  Kt qu kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut
    Trong phm vi ca đ tài này, chúng tơi tin hành kho sát kh năng sn sinh đc t rut gây tích nưc ca 3 chng Salmonella phân lp đưc bng thí nghim phân đon rut ln, mt mơ hình thí nghim cũng đưc s dng nhiu t trưc đn nay .
    Vi 3 chng vi khun Salmonella phân lp đưc t mu phân đưc chn đ làm thí nghim. Mi chng tương ng mt mu và đưc lp li 3 ln trên đon rut ln.
    Kt qu th kh năng sn sinh đc t đưng rut đưc trình bày qua bng sau: 3/13/2012
39. Bng: Kt qu kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut X T l Đ dài Các serotype Lưng nưc tích trong đon rut 3cm (lưng Đánh giá đon Salmonella dch/đ dài kt qu rut (cm) đon rut) Ln 1 Ln 2 Ln 3 X Salmonella X typhymurium 3 6,4 6,8 6,3 6,5 2,16 > 1,5 (+) Salmonella enteritidis 3 7,7 8,6 8,9 8,4 2,80 > 1,5 (+) Salmonella dublin 3 5,3 6,1 6,0 5,8 1,93 > 1,5 (+) 3/13/2012
40. Hình: Kh năng sn sinh đc t đưng rut ca Salmonella 3/13/2012
41. Đ th: Kh năng sn sinh đc t đưng rut 3 2.5 2 Salmonella typhymurium 1.5 Salmonella enteritidis 1 Salmonella dublin 0.5 0 Salmonella Salmonella Salmonella dublin typhymurium enteritidis 3/13/2012
42. Kt qu kim tra mt s yu t gây bnh ca mt s chng Salmonella phân lp (tt)  Kt qu xác đnh kh năng xâm nhp ca Salmonella
    Đ đánh giá kh năng xâm nhp ca 3 chng vi khun phân lp đưc, chúng tơi tin hành thí nghim ly canh trùng nng đ 5.10 5 vi khun/ ml nh mt chut lang. Mi chng là mt chut lang tương ng và đưc lp li ba ln. Kt qu thc nghim đưc th hin bng sau: 3/13/2012
43. Bng: Kt qu xác đnh kh năng xâm nhp ca Salmonella Biu hin các mc đ viêm niêm mc mt ca chut thí nghim S mu Các serotype nghiên Salmonella Kt qu cu (+) (++) (+++) (++++) dương tính n/ (%) n/ (%) n/ (%) n/ (%) chung n/ (%) 3 1 2 0 0 3 S. typhymurium 33,33 66,66 0,00 0,00 100,00 3 0 2 1 0 3 S. enteritidis 0,00 66,66 33,33 0,00 100,00 3 1 0 0 0 1 S. dublin 33,33 0,00 0,00 0,00 33,33 3/13/2012
44. Hình: Kim tra yu t xâm nhp trên mt chut lang 3/13/2012
45. Kt qu th tính mn cm ca các loi kháng sinh thơng thưng
    Chúng tơi tin hành kim tra s mn cm ca các chng S. typhymyrium, S. enteritidis, S. dublin phân lp đưc t phân bị, bê tiêu chy trên 8 loi kháng sinh thơng thưng. Kt qu đưc trình bày bng sau : 3/13/2012
46. Bng: Kt qu kim tra tính mn cm ca các chng Salmonella Đưng kính vịng vơ khun đo đưc ca các chng X Salmonella S ln th Salmonella Loi kháng sinh kháng typhymurium Salmonella Salmonella dublin sinh đ enteritidis X Kt lun X Kt lun X Kt lun Ampicilin (Am) 3 13,90 R 14,01 R 20,12 I Bactrim (Bt) 3 32,45 S 34,41 S 33,25 S Ciprofloxacin (Ci) 3 43,28 S 41,62 S 45,87 S Colistin (Co) 3 8,72 R 12,52 I 9,34 R Kanamycin (Kn) 3 27,90 S 22,08 I 25,98 S Neomycin (Ne) 3 17,44 I 14,06 R 18,24 I Tetracyclin (Te) 3 14,32 R 13,35 R 17,49 R Streptomycin (Sm) 3 3,14 R 4,23 R 6,77 R 3/13/2012
47. Hình: Kt qu làm kháng sinh đ 3/13/2012
48. Kt qu điu tr  Xây dng phác đ điu tr Căn c vào nhng loi kháng sinh mn cm sau khi đã th kh năng mn cm vi các chng Salmonella phân lp đưc, chúng tơi xây dng phác đ điu tr. Kt qu đưc th hin bng sau : 3/13/2012
49. Bng: Mt s phác đ điu tr Thi gian khi Liu dùng cho Đưng cp Phác đ Tên thuc bnh bình quân 10kgP thuc (ngày) I. Bactrim 12 tháng II. Enrofloxacin 1ml/10kgP/ngày Tiêm bp 35 ngày III. Kanamycin 3/13/2012
50. Kt qu điu tr (tt)  Kt qu điu tr thc nghim và ng dng điu tr Đ đánh giá chính xác tác dng ca các loi kháng sinh và hĩa dưc đang đưc s sng ph bin hin nay, trong điu tr bnh do Salmonella gây nên bị thì song song vi điu tr thc nghim ti phịng thí nghim, chúng tơi cịn tin hành điu tr mt s ca bnh ti cơ s, đa phương đã ly mu phân tích, nhm đánh giá mt cách khách quan vic s dng các loi kháng sinh trong điu tr bnh do Salmonella ca cán b thú y tuyn cơ s thi gian qua. Kt qu điu tr th hin qua bng sau: 3/13/2012
51. Bng: Kt qu điu tr thc nghim và ng dng điu tr Hiu qu điu tr Tình Loi S trng Thuc s S con khi bnh Phác đ gia lưng sc dng Tng súc (con) Sau 3 Sau 5 T l khe s con ngày ngày (%) KB Lơ 1 Tiêu chy (điu tr thc Bị, bê 2 (sau khi Kanamycin 1 1 2 100,00 nghim) gây bnh) Lơ 2 Tiêu chy (điu tr thc Bị, bê 3 (sau khi Enrofloxacin 2 1 3 100,00 nghim) gây bnh) Lơ 3 (điu tr ti II BactrimBactrim 2 2 4 80,00 Bị, bê 15 Tiêu chy cơ s) IIII EnrofloxacinEnrofloxacin 4 1 5 100,00 . ycaKiIannImI.Kanamycin III 1 1 2 40,00 3/13/2012
52. KT LUN VÀ Đ NGH KT LUN
    T nhng kt qu nghiên cu trên cho phép chúng tơi đưa ra nhng kt lun sau: 1. Bị nuơi ti mt s huyn và thành ph Kon Tum, tnh Kon Tum nhim Salmonella vi t l là 51,26%; 2. Bị các la tui khác nhau mc bnh tiêu chy vi các t l cũng khác nhau trong đĩ t l nhim Salmonella bị > 12 tháng tui là 40,18 %, bị ≤ 12 tháng tui là 64,44%. 3. Bị b tiêu chy t l nhim Salmonella là 70,11% cao hơn gp 1,6 ln so vi 36,36% là t l nhim bị bình thưng. 4. T l nhim Salmonella mùa mưa cao hơn mùa khơ tương ng vi t nhim theo mùa là 63,82% và 39,80%. 3/13/2012
53. KT LUN (tt) 5. Bị nuơi ti tnh Kon Tum là ký ch ca nhiu lồi Salmonella ; vi 14 chng đưc tìm thy bị bình thưng là: S. adelaide, S. agona, S. anatum, S. derby, S. dublin, S. enteritidis, S. give, S. infantis, S. manhattan, S. saintpaul, S. tallahassee, S. thomson, S. cholerae suis, S. typhymurium và 9 chng đưc tìm thy bị mc bnh tiêu chy là: S. adelaide, S. derby, S. typhymurium, S. enteritidis, S. infantis, S. manhattan, S.tallahassee, S.cholerae suis, S dublin. Các chng thưng xut hin vi t l cao là S.typhymurium, S.enteritidis và S.dublin 6. C 3 chng Salmonella phân lp đưc đu th hin đc lc cao, gây cht chut 100% sau 48 gi theo dõi. Trong đĩ Salmonella enteritidis th hin đc lc mnh nht, ch sau 12 gi sau khi tiêm canh trùng thì cĩ đn 75% chut cht, tip đĩ là Salmonella typhimurium và Salmonella dublin. 3/13/2012
54. KT LUN (tt) 7. Salmonella enteritidis , Salmonella typhimurium và Salmonella dublin đu th hin kh năng xâm nhp qua niêm mc mt chut lang. Trong đĩ, Salmonella typhimurium và Salmonella enteritidis th hin kh năng xâm nhp vi t l 100%, Salmonella typhimurium là 33 ,33 %. Đây chính là điu kin cn thit đ Salmonella cĩ th xâm nhp vào cơ th vt ch đ gây bnh. 8. Tt c 3 chng Salmonella đu cĩ sn sinh đc t đưng rut (100%), trong đĩ đc t đưng rut đưc sn sinh nhiu nht là ca Salmonella enteritidis vi 2,80 ml; tip theo đĩ là Salmonella typhimurium vi 2,16 ml và ít hơn là Salmonella dublin vi lưng dch dương tính là 1,93 ml. 3/13/2012
55. KT LUN (tt) 9. Các chng Salmonella bao gm S. Typhymurium, S. Enteritidis và S. dublin phân lp bị nuơi ti tnh Kon Tum mn cm vi 3 loi thuc kháng sinh và hĩa dưc là Bactrim, Ciprofloxacin và Kanamycin. 10 . Kt qu ng dng điu tr ti cơ s đi vi bị mc bnh tiêu chy, s dng phác đ điu tr I, thành phn thuc kháng sinh là Bactrim (Trimethoprim/Sulfamethoxazol); phác đ II, thành phn là Enrofloxacin; phác đ III, thành phn là Kanamycin cho kt qu điu trt tt; trong đĩ phác đ I và II cho kt qu điu tr tt nht. 3/13/2012
56. Đ NGH T nhng kt lun trên chúng tơi cĩ mt s đ ngh sau: Tip tc nghiên cu trên phm vi rng hơn đ khng đnh thêm vai trị 11 gây bnh ca S. typhimurium, S. enteritidis, S. dublin gây bnh tiêu chy cho đng vt và cĩ kh năng gây bnh cho ngưi. Trên cơ s xác đnh mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella 22 phân lp đưc cn tip tc nghiên cu xây dng phác đ điu tr cho đng vt mc bnh do Salmonella gây nên. Nghiên cu ch to kháng huyt thanh phịng bnh do Salmonella 33 typhimurium, S. enteridis, S.dublin gây ra vt nuơi là cn thit nhm hn ch thit hi cho ngưi chăn nuơi và bo v sc kho cng đng. Xác đnh thêm mt s serotype gây bnh cho vt nuơi ngồi nhng 44 Serotype đã đưc tìm thy trên và các serotype gây bnh chung cho ngưi và đng vt. 3/13/2012
57. XIN TRÂN TRNG CM ƠN QUÝ THY CƠ ! 3/13/2012 Ph m M nh C ư ng
58. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Ngưi cam đoan Phm Mnh Cưng
59. ii LI CM ƠN Hồn thành lun văn này, ngồi s n lc ca bn thân tơi luơn nhn đưc s đng viên và giúp đ tn tình ca thy hưng dn khoa hc: PGS.TS. Phùng Quc Chưng. S giúp đ quý báu ca cơ giáo, đng thi là trưng Khoa Chăn nuơi thú y: TS. Nguyn Th Oanh. Tơi xin chân thành cm ơn: Lãnh đo Phịng Đào to sau đi hc Trưng Đi hoc Tây Nguyên. Quý thy cơ giáo Khoa Chăn nuơi Thú y, Trưng Đi hc Tây Nguyên. Lãnh đo và cán b, cơng nhân viên chc Cơ quan Thú y Vùng V. Lãnh đo và cán b cơng nhân viên chc Chi cc Thú y tnh Kon Tum. Anh Võ Quc Cưng. PGĐ Cơ quan Thú y vùng V. Nhân dp hồn thành lun văn, cho phép tơi đưc bày t lịng bit ơn chân thành ti thy cơ hưng dn, giúp đ, các cán b và các anh ch. Xin chân thành cm ơn tt c bn bè, đng nghip và ngưi thân đã luơn đng viên giúp đ tơi vưt qua khĩ khăn đ hồn thành lun văn này./. Tác gi Phm Mnh Cưng
60. iii MC LC M ĐU 1 CHƯƠNG 1: TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Nhng nguyên nhân gây tiêu chy bị: 3 1.1.1. Điu kin ngoi cnh 3 1.1.2. Ch đ chăm sĩc nuơi dưng 3 1.1.3. Do stress 3 1.1.4. Nguyên nhân do ký sinh trùng 4 1.1.5. Do nm mc 4 1.1.6. Nguyên nhân do vi rus 4 1.1.7. Nguyên nhân do vi khun 5 1.2. Vi khun Salmonella và bnh do chúng gây ra 5 1.2.1. Vi khun Salmonella 5 1.2.2. Mi quan h gia mm bnh Salmonella và vt ch 9 1.2.3. Cu trúc kháng nguyên ca Salmonella 10 1.2.4. Yu t gây bnh 12 1.2.5. Các serotype Salmonella gia súc gây ng đc cho ngưi 17 1.3. Cơ ch sinh bnh ca Salmonella 18 1.4. Các k thut phân lp và đnh type Salmonella hin đi 19 1.5. Phân loi thuc kháng sinh 20 1.5.1. Da vào cu trúc hĩa hc: 20 1.5.2. Da vào cơ ch tác đng: 21 1.6. Cơ ch tác dng ca KS 24 1.7. Các yu t nh hưng đn hiu lc KS khi s dng 24 1.7.1. S phi hp các KS hoc s phi hp các KS vi các hĩa cht khác: 24 1.7.2. Nng đ KS trong máu và trong các mơ cơ th 25 1.7.3. Máu và dch th cĩ nh hưng đn hiu lc ca KS 25 1.7.4. Hàng rào sinh lý làm ngăn cn s di chuyn ca KS trong cơ th 25
61. iv 1.7.5. Yu t ngoi gii 26 1.7.6. S min dch ca cơ th đi vi KS 26 1.7.7. S đ kháng ca vi khun vi KS 26 1.7.8. Nguyên tc s dng KS trong điu tr 27 CHƯƠNG 2: NI DUNG – ĐI TƯNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 28 2.1. Đi tưng nghiên cu 28 2.1.1. Đa đim ly mu 28 2.1.2. Phương pháp đnh tui bị 28 2.2. Ni dung nghiên cu 29 2.3. Đa đim nghiên cu: 29 2.4. Vt liu nghiên cu: 29 2.5. Phương pháp nghiên cu 29 2.5.1. Bnh phm 30 2.5.2. Phương pháp chn mu: 30 2.5.3. Phương pháp x lý mu 30 2.5.4. Xác đnh t l nhim 31 2.5.5. Phương pháp kim tra mt s yu t gây bnh 31 2.5.7. Xác đnh Serotype vi khun Salmonella 34 2.5.8. Xây dng phác đ và điu tr th nghim bnh tiêu chy bị nuơi ti tnh Kon Tum bng các loi thuc kháng sinh. 35 2.5.9. Phương pháp x lý s liu: 35 CHƯƠNG 3: KT QU THO LUN 36 3.1. Điu kin t nhiên, kinh t và xã hi ca tnh Kon Tum 36 3.2. Tình hình chăn nuơi và dch bnh bị ti tnh Kon Tum trong nhng năm gn đây 37 3.3. T l nhim Salmonella đàn bị nuơi theo la tui ti các đa đim nghiên cu trên đa bàn tnh Kon Tum. 39 3.4. T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe 42
62. v 3.5. T l nhim Salmonella bị theo mùa 46 3.6. Kt qu xác đnh serotype ca các chng Salmonella phân lp đưc bị nuơi ti tnh Kon Tum. 52 3.7. Kt qu kim tra mt s yu t gây bnh ca mt s chng Salmonella phân lp 55 3.7.1. Kt qu kim tra đc lc ca 3 chng Salmonella phân lp đưc 55 3.7.2. Kt qu kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut 59 3.8. Kt qu xác đnh kh năng xâm nhp ca Salmonella 63 3.9. Kt qu kim tra kh năng kháng kháng sinh ca vi khun Salmonella phân lp đưc t phân ca bị, bê tiêu chy đi vi mt s loi kháng sinh thơng thưng 67 3.10. Kt qu điu tr 72 3.10.1. Xây dng phác đ điu tr 72 3.10.2. Kt qu điu tr thc nghim và ng dng điu tr bnh tiêu chy bị ti tnh Kon Tum 72 CHƯƠNG 4: KT LUN – Đ NGH 75 4.1. KT LUN 75 4.2. Đ NGH 76 TÀI LIU THAM KHO 77
63. vi CÁC CH VIT TT TRONG LUN VĂN Cs: Cng s E.coli: Escheria coli I: Intermediate sensitive (Mn cm trung bình) kDa: kilo Dalton KIA: Kligler Iron Agar LPS: Lipopolysaccharic LT: Heat Label Toxon (Đc t khơng chu nhit) R: Resistance (Kháng) S: Sensitive (Mn cm) TB: Trung bình ST: Heat stabel Toxon (Đc t chu nhit) XLD: Xyloze Lysine Desoxycholate Agar
64. vii DANH MC BNG Bng 1.1. Đc tính sinh hố ca Salmonella 8 Bng 2.1. Đưng kính vịng vơ khun chun ca các loi kháng sinh 33 Bng 3.1. Tng đàn bị . (Đơn v tính: con) 38 Bng 3.2. T l nhim Salmonella bị theo la tui 40 Bng 3.3. T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe 44 Bng 3.4. T l nhim Salmonella bị theo mùa 47 Bng 3.5. Kt qu xác đnh serotype các chng Salmonella phân lp đưc trên bị 52 Bng 3.6. Kt qu kim tra đc lc ca Salmonella 57 Bng 3.7. Kt qu kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut 60 Bng 3.8. Kt qu xác đnh kh năng xâm nhp ca Salmonella 66 Bng 3.9. Kt qu kim tra tính mn cm ca các chng Salmonella 68 Bng 3.10. Mt s phác đ điu tr 72 Bng 3.11. Kt qu điu tr thc nghim và ng dng điu tr hi chng tiêu chy bị ti tnh Kon Tum 73
65. viii DANH MC BIU Đ th 3.1. Tng đàn bị ti Kon Tum 38 Đ th 3.2. Xác đnh t l nhim Salmonella bị theo la tui 41 Đ th 3.3. T l nhim Salmonella theo tình trng sc khe 46 Đ th 3.4. T l nhim Salmonella theo mùa 51 Đ th 3.5. Kt qu xác đnh serotype các chng Salmonella phân lp đưc 53 Đ th 3.6. Kh năng sn sinh đc t đưng rut 61 DANH MC HÌNH MINH HA Hình 1.1. Lơng và fimbriae ca vi khun Salmonella 6 Hình 1.2. Vi khun Salmonella hình ovan, tm li vi nhau hay riêng l. 6 Hình 3.1. Vi khun Salmonella trên mơi trưng XLD 51 Hình 3.2. Salmonella trên mơi trưng KIA 51 Hình 3.3. H thng đinh danh vi khunVitek2 53 Hình 3.4. Kim tra đc lc ca Salmonella trên chut nht trng 58 Hình 3.5. Kh năng sn sinh đc t đưng rut ca Salmonella 61 Hình 3.6. Kim tra yu t xâm nhp trên mt chut lang 65 Hình 3.7. Kt qu làm kháng sinh đ 70
66. 1 M ĐU Cùng vi s phát trin v mi mt ca đt nưc, ngành chăn nuơi trong nhng năm gn đây đã đt đưc các thành tu to ln trong m rng quy mơ, nâng cao cht lưng đàn gia súc, gia cm. Là mt tnh Tây Nguyên, Kon Tum cĩ nhiu điu kin thun li cho vic phát trin ngành chăn nuơi, trong đĩ cĩ chăn nuơi bị. Đây là ngành chăn nuơi mang li hiu qu kinh t cao, khơng nhng cung cp thc phm cho ngưi tiêu dùng mà cịn cung cp sc kéo và ngun phân bĩn cho nơng nghip; tăng thu nhp cho các h dân, tng bưc gĩp phn xĩa đĩi gim nghèo. Tuy nhiên hàng năm tình trng dch bnh trong chăn nuơi gia súc nĩi chung và chăn nuơi bị nĩi riêng trên đa bàn tnh Kon Tum vn cịn nhiu bc xúc: bị chm ln, cịi cc do các bnh truyn nhim, bnh ký sinh trùng, năng sut tht sau khai thác đt cht lưng chưa cao gây thit hi kinh t cho ngưi chăn nuơi. Mt trong nhng bnh quan trng gây thit hi cho đàn bị phi k đn bnh do vi khun Salmonella gây nên, bnh tuy khơng n ra thành dch ln nhưng thưng xuyên xy ra mang tính cht đa phương. Bi vy mà nhng nghiên cu v vi khun Salmonella và bnh do chúng gây ra gia súc, gia cm là rt cn đưc quan tâm, nghiên cu. Theo Selbitz HJ và cs. (1995)[23] thì các đàn gia súc b nhim Salmonella trm trng khơng nhng gây thit hi kinh t cho chăn nuơi mà chúng cịn là ngun tàng tr mm bnh ch yu đi vi con ngưi. Chính vì vy mà mi bin pháp ngăn chn cĩ hiu qu gia súc đu cn thit và là điu kin tiên quyt gĩp phn gim thiu dch bnh, chng ơ nhim mơi trưng và bo v sc khe cơng đng. Mong mun ca các nhà khoa hc cũng như các nhà sn xut là xây dng các đàn gia súc sch Salmonella. Đ gĩp phn đy mnh sn xut chăn nuơi bị ti tnh Kon Tum, giúp ngưi chăn nuơi gim thiu thit hi do các bnh gây ra, trong đĩ cĩ hi chng tiêu chy do Salmonella , chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “Tình hình
67. 2 nhim, mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella spp. bị nuơi ti tnh Kon Tum và th nghim phác đ điu tr”.
    Mc tiêu ca đ tài: Xác đnh các serotype Salmonella và mt s yu t gây bnh ca vi khun phân lp đưc t đàn bị nuơi ti tnh Kon Tum và đ xut s dng thuc kháng sinh trong điu tr.
    Ý nghĩa khoa hc ca đ tài: Đây là cơng trình đu tiên nghiên cu v Salmonella spp. bị ti tnh Kon Tum làm cơ s cho vic phịng, tr bnh. Xác đnh tình hình nhim, vai trị gây tiêu chy ca các serotype Salmonella thưng gây bnh và mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella khi bị, bê b tiêu chy. Xác đnh đưc các loi thuc kháng sinh cĩ kh năng tiêu dit đưc vi khun, xây dng phác đ điu tr hi chng tiêu chy do Salmonella gây ra bị.
68. 3 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Nhng nguyên nhân gây tiêu chy bị: Tiêu chy là biu hin lâm sàng ca quá trình bnh lý đưng tiêu hĩa. Tùy theo đc đim, tính cht, din bin, đ tui gia súc, yu t đưc coi là nguyên nhân chính hoc k phát mà hi chng tiêu chy cĩ liên quan đn rt nhiu yu t; trong đĩ cĩ yu t đưc coi là nguyên nhân nguyên phát, cĩ yu t đưc coi là nguyên nhân th phát. Vic phân loi đ xác đnh đưc nguyên nhân gây tiêu chy là mt vn đ phc tp, nĩ đã và đang đưc các nhà khoa hc quan tâm nghiên cu đ đ ra các bin pháp phịng tr thích hp. Đn nay các nhà khoa hc đã thng nht rng vic phân loi nguyên nhân gây hi chng tiêu chy ch cĩ ý nghĩa tương đi; điu quan trng là phi tìm ra đưc yu t nào là chính, yu t nào là ph; yu t nào xut hin trưc, yu t nào xut hin sau. Gm các nguyên nhân ch yu sau: 1.1.1. Điu kin ngoi cnh Khi điu kin khí hu thay đi đt ngt: quá nĩng, quá lnh, mưa giĩ, m ưt kt hp vi chung tri khơng hp v sinh. H Văn Nam và cs (1997) [14] cho bit: khi gia súc b lnh và m ưt kéo dài s làm gim phn ng min dch, gim tác dng thc bào do đĩ gia súc d b vi khun sn cĩ trong đưng rut cĩ cơ hi bi nhim, tăng cưng đc lc gây bnh. 1.1.2. Ch đ chăm sĩc nuơi dưng Thc ăn cht lưng kém, ơi thiu, nm mc, thc ăn cng khĩ tiêu hĩa là nguyên nhân gây tiêu chy gia súc. Thc ăn thiu cht khống, vitamin cn thit cho cơ th gia súc, đng thi phương thc cho ăn khơng phù hp s làm gim sc đ kháng ca cơ th gia súc, to cơ hi cho các vi khun gây tiêu chy. 1.1.3. Do stress Trong đi sng hàng ngày cĩ các tác nhân ngoi cnh tác đng, gia súc cũng xut hin tiêu chy hàng lot, mà trưc đĩ khơng h cĩ du hiu này. Cĩ
69. 4 nhiu tác gi cho rng đĩ là hu qu tt yu ca stress. H thng tiêu hĩa (d dày và rut) mn cm đc bit vi stress (Phm Khc Hiu, 1998) [15]. Stress gây nên hin tưng chán ăn, nơn ma, tăng nhu đng rut, cĩ khi tiêu chy, đau bng. 1.1.4. Nguyên nhân do ký sinh trùng Theo Phm Văn Khuê, Phan Lc (1996) [16], các loi ký sinh trùng đưng rut gây tn thương niêm mc rut cũng là mt nguyên nhân dn đn tiêu chy. + Các lồi ký sinh trùng thưng gp bị: như giun đũa, sán lá gan 1.1.5. Do nm mc Đc t nm mc rt đa dng và phong phú, nhưng chúng đu là sn phm ca s chuyn hĩa th cp trong quá trình phát trin ca mt lồi, mi chng nm mc nht đnh. Bn cht ca đc t nm mc là polypeptide, các hp cht quinol, các hp cht cĩ nhân piron. Trong các loi đc t nm mc thì Aflatoxin là loi đc t đưc quan tâm nhiu nht hin nay. Nm mc và đc t do chúng sinh ra đã gây thit hi đáng k cho chăn nuơi và nh hưng đn sc khe ca con ngưi, nhng đc t nm mc cĩ hi cho con ngưi và gia súc là Aflatoxin, Ochratoxin, Sterigmato cystin gây đc và gây ung thư gan, nhĩm gây đc đưng tiêu hĩa là các đc t Trichothecens, Titoxin Diacetocyscirpenol, Nivalenol. Đc t nm vi hàm lưng cao cĩ th gây cht hàng lot gia súc, vi biu hin là nhim đc đưng tiêu hĩa, gây tiêu chy d di, mà thưng ngưi ta khơng nghĩ đn nguyên nhân này, nên mi phát đ điu tr bng kháng sinh đu khơng cĩ hiu qu. 1.1.6. Nguyên nhân do vi rus Theo Đ Văn Khiên, Phm Hùng, H Th Thanh Phúc (B mơn virút, Phân vin Thú y min Trung) (2010) [17] gây tiêu chy bị thưng gp các bnh do vi rút là:
70. 5 Bnh tiêu chy bị cĩ tên khoa hc là Bovine Viral Diarhoea (BVD) do mt lồi virút gây ra thuc nhĩm Pestivirus h Flaviviridae. Dch t trâu bị (Rinderpest) là mt bnh dch do virus truyn nhim ca gia súc, trâu và mt s lồi đng vt mĩng guc hoang dã. 1.1.7. Nguyên nhân do vi khun Trong lĩnh vc vi sinh vt, cĩ nhiu nguyên nhân dn đn tiêu chy, tuy nhiên bt c nguyên nhân nào dn đn tiêu chy, tác nhân ph bin nht vn là vi khun, hoc vi vai trị k phát, hoc nguyên phát (Nguyn Bá Hiên, 2001) [5]. điu kin bình thưng cĩ th phát hin Salmonella trong đưng rut ca nhiu lồi gia súc, gia cm; khi sc đ kháng ca đng vt b gim sút, vi khun xâm nhp vào ni tng và gây bnh (Nguyn Như Thanh và cs., 1997) [18]. Trong đưng rut ca gia súc cĩ nhiu loi vi khun khác nhau: vi khun hiu khí và vi khun k khí, trong đĩ cĩ loi vi khun thưng trc và cĩ loi vi khun vãng lai. Nhng vi khun hiu khí thưng gp trong đưng tiêu hĩa là E.coli, Bacillus subtilis, Proteus, Staphylococcus, Streptococcus, Shigella, Salmonella Bình thưng các loi vi khun này sng cng sinh vi nhau. S cân bng ca h vi khun này là cn thit cho vt ch. Khi gp nhng điu kin thay đi đt ngt ca hồn cnh sng mà cơ th gia súc khơng thích ng đưc như thi tit khí hu quá nĩng hoc quá lnh, thc ăn cht lưng kém và mt cân đi, hoc b nhim các bnh do vi trùng, vi rút, ký sinh trùng, bnh ni, ngoi khoa dn ti tn thương thc th đưng tiêu hĩa, gây ri lon h vi khun đưng rut. Chính quá trình lon khun đã làm cho mt s vi khun cĩ đc lc như E.coli, Salmonella, Clostridium perfringens tăng sinh rt nhanh c v s lưng ln cht lưng. 1.2. Vi khun Salmonella và bnh do chúng gây ra 1.2.1. Vi khun Salmonella 1.2.1.1. Hình thái Vi khun Salmonella là vi khun ngn, gram âm, hai đu trịn, hình que thng, hiu khí và ym khí tuỳ tin, kích thưc 0,4 0,6 x 1 3, khơng hình
71. 6 thành giáp mơ và nha bào, phn ln vi khun thuc ging Salmonella cĩ th di đng, cĩ 7 – 12 lơng xung quanh thân (tr S. gallinarum và S. pullorum là khơng cĩ lơng) . Kh năng trao đi cht đc trưng ca Salmonella là phân hu Nitrat thành Nitrit, phân hu đưng Glucose sinh hơi, sinh H 2S và s dng Citrat làm ngun cung cp hp cht cacbon duy nht . Tiêu bn làm t khun lc sau khi nuơi cy 18 gi, nhum Gram, soi kính hin vi cho thy vi khun bt màu đ, hình ovan, tp hp li vi nhau hay riêng l. Hình 1.1. :Lơng và fimbriae ca vi Hình 1.2.: Vi khun Salmonella hình ovan, khun Salmonella tm li vi nhau hay riêng l. Đc tính sinh vt hc Vi khun Salmonella d nuơi cy, nhit đ thích hp là 37 0C, nhưng cĩ th phát trin đưc nhit đ t 6 – 42 0C, pH thích hp là 7,6 nhưng phát trin đưc pH 6 – 9. Salmonella gây bnh gia súc, sinh trưng tt trong điu kin hiu khí, kém hơn trong điu kin k khí (Nguyn Cnh T, 1997) [19]. . Trên mơi trưng thch thưng vi khun mc thành các khun lc trịn, trong hoc xám, nhn bĩng, hơi li lên gia, nh và trng hơn khun lc E. coli (đưng kính là 1 – 1,5 mm) .
72. 7 Trên mơi trưng SS nuơi dưng 37 0C sau 18 – 24 gi Salmonella hình thành nhng khun lc trịn, bĩng, khơng màu đơi khi xut hin nhng khun lc cĩ chm đen gia . Trên mơi trưng XLD, nuơi dưng 37 0C, sau 18 – 24 gi vi khun Salmonella hình thành nhng khun lc trịn bĩng, khơng màu, mt khơng nhy đơi khi cĩ chm đen gia . Trên mơi trưng MacConkey bi dưng 37 0C sau 18 – 24 gi vi khun Salmonella mc thành khun lc màu trng, bao bc xung quanh bi màu sáng đ. Tuy nhiên, sc đ kháng ca vi khun Salmonella cũng rt đáng quan tâm . Vi khun cĩ th tn ti và sng sĩt đưc lâu trong điu kin lnh, chúng cĩ th sng trong bt tht 8 tháng, nhưng điu kin mơi trưng cĩ pH ≤ 5 chúng ch sng đưc trong thi gian ngn (Trích theo Đ Trung C, 2004) [1] . Vi khun cĩ th tn ti trong nưc nhim bn, nhưng chúng b nhit đ cao và ánh sáng mt tri chiu trc tip tiêu dit . Salmonella cư trú trong rut ca ngưi, gia súc, gia cm, chim và các lồi bị sát, chúng đưc thi theo phân ra mơi trưng bên ngồi, t đĩ ơ nhim vào thc ăn, nưc ung, gây ng đc thc phm cũng như gây ra bnh cho ngưi và gia súc . Kh năng gây bnh ca chúng ch xy ra khi sc chng đ ca cơ th yu, trong điu kin v sinh thú y và chăm sĩc nuơi dưng kém . Mm bnh sau khi nhim vào đưng tiêu hĩa nhanh chĩng đi vào h lâm ba ca rut, t đĩ chúng vào h tun hồn . T rut non vi khun đi vào máu và gây nhim trùng huyt . Khi mm bnh vào máu, chúng s tit ra đc t, giai đon nung bnh lúc này s kt thúc và th hin các triu chng lâm sàng ca bnh (Đ Trung C, 2004) [1] . 1.2.1.2. Đc tính sinh hố ca Salmonella Mi lồi Salmonella cĩ kh năng lên men mt s đưng nht đnh và khơng đi . Phn ln các lồi Salmonella lên men cĩ sinh hơi glucoz, mannit, mantoz, galactoz, levuloz, arabinoz . Mt s lồi cũng lên men các loi đưng trên nhưng khơng sinh hơi: Salmonella abortus equi , Salmonella abortus bovis,
73. 8 Salmonella abortus ovis, Salmonella typhi suis, Salmonella typhi, Salmonella cholerae suis, Salmonella gallinarum, Salmonella enteritidis. Salmonella pullorum khơng lên men mantoz, Salmonella cholerae suis khơng lên men arabinoz . Tt c Salmonella đu khơng lên men đưng lactoz, saccaroz . (Theo Nguyn Như Thanh và cng s, 1997) [14]. Mơi trưng cĩ kalixyanua: Tt c các Salmonella đu khơng mc. Khong 96% Salmonella tit ra enzym kh cacboxyn đi vi lyzin, ocnitin và acginin . Đa s Salmonella khơng làm tan chy gelatin, khơng phân gii urê, khơng sn sinh Indon . Mt s s dng đưc cacbon ngun xitrat, phân gii xanh metylen . Phn ng MR, catalaz dương tính (tr Salmonella cholerae suis, Salmonella gallinarum – pullorum cĩ MR âm tính) . Phn ng H 2S dương tính (tr Salmonella paratyphi A , Salmonella abortus equi, Salmonella typhi suis .) Bng 1.1. Đc tính sinh hố ca Salmonella (Theo Nguyn Như Thanh và cng s, 1997) [14] Sinh Lồi vi khun Xyloz Arabinoz Trehaloza Inoston Mantoz H2S S. paratyphi +H +H +H S. echottmuelleri +H +H +H +H +H + S. hirschfeldil +H +H +H +H + S.typhosa ± ± + + + S. typhimurium +H +H +H +H +H + S. abortus equina +H +H +H ± S. abortus ovis +H +H +H ± S. cholerae suis +H +H ± S. typhi suis +H +H +H +H S. enteritidis +H +H +H +H + S. gallinarum + + + + ± S. anatis +H +H + +H + Chú thích : (+): sinh acid, dương tính; (): âm tính; H: sinh hơi; (±): thay đi.
74. 9 1.2.2. Mi quan h gia mm bnh Salmonella và vt ch Salmonella spp đưc coi là tác nhân gây bnh cho ngưi và gia súc. Mt s serotype gây bnh đc hiu cho ngưi như S. typhi, S. paratyphi và mt s serotype gây bnh cho gia súc như S. anatum (gây viêm rut, nhim trùng máu vt và kh), S. give (gây viêm rut bị) (Đ Trung C, 2004) [1] . Kh năng gây bnh là mt tính cht đnh tính đc trưng cho tng lồi, làm cơ s đ xp mt serotype vi khun hoc là vào loi gây bnh hay khơng gây bnh . Kh năng gây bnh cĩ tính cht đnh lưng ca mt serotype hoc là ca mt chng vi khun đưc coi là đc lc (Đ Trung C, 2004) [1]. Quá trình bám dính ca t bào vi khun Salmonella lên b mt niêm mc rut chc chn là bưc gây bnh đu tiên . Bưc tip theo là s xâm nhp ca các t bào vi khun xuyên qua rào cn ca t bào vt ch là điu kin quyt đnh cho quá trình phá v h thng mch bch huyt . Các yu t đc trưng và cơ ch gây bnh đưc biu th ngn gn theo sơ đ (Selbitz HJ và cs., 1995) [23] như sau: Xâm nhp và ký sinh ni bào Tác dng đc t Bám dính Vt ch Th bnh: Thương hàn Viêm rut Gn st Tim n Đ kháng Hình thành dng L
75. 10 1.2.3. Cu trúc kháng nguyên ca Salmonella Salmonella , ngồi phn ng huyt thanh đc hiu ca tng vi khun, cịn cĩ hin tưng ngưng kt chéo gia kháng nguyên ca vi khun này vi kháng th ca lồi khác, thm chí ca nhĩm này vi nhĩm khác trong ging. Đĩ là vì cu trúc kháng nguyên ca Salmonella ht sc phc tp, bao gm các loi sau: 1.2.3.1. Kháng nguyên thân O (KNO) Lypopolysaccharide (LPS) là mt thành phn cơ bn cu to nên màng ngồi ca thành t bào vi khun. LPS cĩ cu to phân t ln, gm 3 vùng riêng bit: vùng ưa nưc, vùng lõi và vùng lipid A. KNO do nhiu oligosaccharide to thành, nm trong vùng ưa nưc (Gyles và Thoen, 1993) [24]; nĩ bao gm 2 nhĩm: Polysaccharide nm bên trong, khơng cĩ nhĩm hydro, khơng mang đc trưng ca kháng nguyên và ch to ra s khác bit v hình thái khun lc t dng S sang dng R. Polysaccharide nm bên ngồi, cĩ nhĩm hydro, quyt đnh tính kháng nguyên và đc trưng ca tng chng. KN–O là loi kháng nguyên chu nhit, cĩ th chu đưc 100 0C trong nhiu gi, chu đưc cn và HCl nng đ 1N trong 20 gi. KN–O ca Salmonella rt phc tp, hin nay ngưi ta đã tìm thy 65 yu t khác nhau, ký hiu bng s La mã hay s rp. (Nguyn Như Thanh và cs., 1997) [14]. 1.2.3.2. Kháng nguyên lơng H (KH–H) Bn cht KN H là mt protein nm trong thành phn lơng ca vi khun. KN – H khơng chu nhit, rt kém bn vng so vi KN – O, b phá hu 60 0C trong 1 gi, d b phá hu bi cn, axit yu. KH – H khơng cĩ ý nghĩa trong vic to ra min dch phịng bnh, nhưng cĩ ý nghĩa trong vic xác đnh ging lồi vi khun (Trn Quang Diên, 2002) [4]. KN – H chia làm 2 pha (phase):
76. 11 Pha 1 cĩ tính cht đc hiu, gm cĩ 28 kháng nguyên lơng, đưc biu th bng ch mu Latin thưng: a, b, c, d, f, . Pha 2 khơng cĩ đc tính đc hiu, gm cĩ 6 loi, đưc biu th bng ch s rp: 1, 2, 3, 4, 5, 6 hay ch Latin thưng: e, n, x. Loi này cĩ th ngưng kt vi lồi khác, đơi khi thành phn này cĩ th gp Escherichia. KH – H và KN – O khơng ph thuc vào nhau trong quá trình đáp ng min dch. Vì vy, khi gây min dch cho đng vt bng 2 loi KN thì thưng dn đn vic to ra c 2 loi kháng th. Tuy nhiên hiu giá ngưng kt ca KN – H thưng cao hơn hiu giá ngưng kt ca KN – O. 1.2.3.3. Kháng nguyên v K (KN – K) KN – K ca Salmonella khơng phc tp; cĩ mt kháng nguyên v đã bit là kháng nguyên Vi (Virulence) và cũng ch cĩ 2 type huyt thanh là Salmonella typhi và Salmonella paratyphi . KN – K ch là thành phn ca KN – O. Cĩ 3 loi KN –K là: kháng nguyên 5 (KN – 5), kháng nguyên Vi (KN – Vi) và kháng nguyên M (Kn – M). KN – 5 d b axit HCl phá hu và tính cht ngưng kt ca KN – 5 hồn tồn b phá hu nhit đ 120 0C, nhưng khơng b phá hu bi cn. KN – Vi cĩ sc đ kháng cao vi cn và axit HCl. KN – Vi khơng liên quan gì đn đc lc ca vi khun nhưng đĩng vai trị chính trong vic to min dch ch đng và th đng đng vt và ngưi. KN – M: kháng nguyên ca dịng vi khun cĩ khun lc dng nhy. 1.2.3.4 Kháng nguyên màng ngồi v bc (KN – OMP) Lp màng ngồi ca Salmonella cĩ cha Protein cĩ đc tính đã đưc hydro hố, thành phn này chim ti 5% tồn b KN – OMP. OMP (Outer Membrane Protein) ca Salmonella typhimurium cĩ 4 loi protein phân chia theo trng lưng phân t, trong đĩ cĩ 3 loi to kênh vn chuyn ca màng t bào. Cho đn nay, vn cịn rt ít thơng tin v KN – OMP cũng như nhim v ca nĩ trong mi tương tác gia thân t bào vi khun vi t chc cơ quan vt ch. 1.2.3.5. Kháng nguyên Pili (KN – Pili)
77. 12 Ngồi chc năng bám dính (như Pili type 1), pili cịn mang chc năng kháng nguyên. Bn cht KN – Pili là protein. Thành phn và trt t các axit amin ca mi kháng nguyên đu cĩ nhng đim khác bit. Đn nay, mt s nhĩm KN – Pili ca Salmonella đã phát hin gây tiêu chy ngưi và đng vt. 1.2.4. Yu t gây bnh Salmonella gây bnh cho ngưi và gia súc bng các yu t gây bnh là đc t và bng các yu t gây bnh khơng phi là đc t . 1.2.4.1. Các yu t gây bnh khơng phi là đc t i) Kháng nguyên O (KN–O) Thành phn hố hc, cu trúc KN – O đu nh hưng ti đc lc ca vi khun Salmonella. KN – O giúp vi khun chng li kh năng phịng v ca vt ch, giúp vi khun phát trin trong t bào t chc, chng li s thc bào ca đi thc bào . Ngồi ra, KN – O cịn kích thích các cơ quan đáp ng min dch hình thành kháng th đc hiu ngưng kt vi kháng nguyên tương ng . Đây là cơ ch phịng v quan trng, giúp cơ th vt ch chng li quá trình tái xâm nhp ca vi khun . ii) Kháng nguyên K (KN – K) Bn cht hố hc ca KN –K là polysaccharide, nhưng thc cht chúng ch là thành phn ca KN – O. KN – K ca vi khun Salmonella và các vi khun đưng rut khác khi xâm nhp vào h thng tiêu hố đu cĩ kh năng gây bnh nhng mc đ khác nhau . Vai trị ca KN – K chưa thng nht nhưng cĩ ý nghĩa v mt đc lc vì nĩ tham gia bo v vi khun trưc các yu t phịng v ca cơ th, chng li các hin tưng thc bào . iii) Kháng nguyên H (KN – H) Bn cht ca KN – H chính là protein trong thành phn lơng ca vi khun Salmonella. KN – H khơng cĩ ý nghĩa trong vic to ra min dch phịng bnh, khơng quyt đnh yu t đc lc và vai trị bám dính ca vi khun . Tuy vy, KN – H cĩ vai trị bo v cho vi khun Salmonella khơng b tiêu dit bi thc bào,
78. 13 giúp vi khun sng và nhân lên trong các t bào đi thc bào, cũng như trong các t bào gan và thn . iv) Yu t bám dính Theo Jones và Richardson (1982) [25], kh năng bám dính ca vi khun Salmonella lên t bào nhung mao rut là bưc khi đu quan trng trong quá trình gây bnh . Mi loi vi khun đu sinh ra mt s yu t cĩ cu trúc đc trưng đ liên kt gia chúng vi đim tip nhn trên t bào; vi Salmonella đĩ chính là Fimbriae type 1 mt dng protein phân cc cĩ cu trúc bc mt, bao gm nhiu đơn v xác đnh, cĩ trng lưng phân t t 8.000 – 28.000 dalton (01 dalton = 10 27 gr) . Khi yu t bám dính Fimbriae ca Salmonella cĩ đin tích ion b mt trái vi đin tích ion b mt ca t bào nhung mao rut thì đim tip xúc cĩ lc hút xy ra và vi khun bám dính lên b mt t bào . Như vy, Fimbriae cĩ nhim v quan trng là to điu kin cho Salmonella t rut đi vào biu mơ và phân tán vào các t chc khác ca cơ th. v) Kh năng xâm nhp vào nhân lên trong t bào Kh năng xâm nhp vào t bào biu mơ và lp mucosa đưng rut là mt đc tính ca các chng Salmonella cĩ đc lc . Nhng chng Salmonella khơng cĩ đc lc thì khơng các kh năng xâm nhp vào t bào . Vi khun Salmonella xâm nhp đưc vào trong t bào ekaryotic là bưc cn thit đ to kh năng đc lc . Quá trình này cĩ rt nhiu yu t tham gia: Trên b mt t bào biu mơ (epithel) cĩ nhiu loi protein b mt cn cho quá trình xâm nhp và vai trị đc lc ca vi khun . Trong nhim sc th cĩ các gen k nhau, mi đon gen mã hố cho mi loi protein phân tit, đưc ký hiu là SIP ( Salmonella Ivasion Protein) A, B, C, D . Trong mơi trưng nuơi cy Salmonella 37 0C, xut hin 5 loi protein, trong đĩ cĩ mt loi là protein phân tit, đưc ký hiu là SOP ( Salmonella Outer Protein) E . Loi SOP E này đưc đưa vào trong cytoplasma, kt hp vi SIP s giúp cho Salmonella xâm nhp vào trong t bào . vi) Kh năng tng hp st
79. 14 Đây khơng phi là yu t đc lc, nhưng kh năng tng hp st ca vi khun Salmonella đã làm cho vt ch b thiu st b suy gim cơ năng phịng v, và như vy nĩ giúp cho vi khun Salmonella tăng nhanh v s lưng và tăng kh năng gây bnh . Salmonella cholerae suis cĩ kh năng kh st t huyt thanh, t transferrin đ đáp ng nhu cu st ca chúng trong điu kin mơi trưng bên trong t bào cĩ hàm lưng st thp . vii) Kh năng kháng kháng sinh Theo Gyles và Thoen (1993) [24], vi khun Salmonella cĩ kh năng đ kháng vi hu ht các loi kháng sinh đang đưc s dng hin nay như: Streptomycin, Tetracylin, Sulfonamid . Mt t l cao các chng Salmonella phân lp đưc cĩ kh năng kháng li vi Ampicillin, Kanamycin, Chloramphenicol, Gentamycin, Sulfamethoxazole /Trimethoprim . Kh năng kháng thuc ca vi khun chia ra các loi sau: Kháng t nhiên: Vi khun cĩ sn các loi men hoc các cht chng li kháng sinh . Kháng thu đưc: Là tính kháng thuc mà vi khun cĩ đưc do vi khun tip xúc nhiu ln vi các loi kháng sinh; hoc do truyn đưc t vi khun này sang vi khun khác theo con đưng tip hp . Kháng thu đưc cĩ hai trưng hp là kháng thuc đt bin và kháng thuc tràn lan . Ngồi ra, cĩ mt s chng Salmonella cĩ kh năng nhn tính kháng thuc t E.coli rt nhanh, nht là kháng vi Ampicillin, Streptomycin, Sulphonamid . 1.2.4.2. Các yu t gây bnh là đc t Các yu t gây bnh là đc t (Toxin) ca Salmonella bao gm các yu t chính là: Ni đc t (Endotoxin), ngoi đc t đưng rut (enterotoxins) và đc t t bào (Cytotoxin) . i) Ni đc t Endotoxin Màng ngồi t bào vi khun gram âm nĩi chung và vi khun Salmonella nĩi riêng đưc cu to bi thành phn cơ bn là Lypopolysaccharide (vit tt LPS) .
80. 15 LPS cĩ cu to phân t ln, gm ba vùng riêng bit vi các đc tính và chc năng riêng bit: Vùng ưa nưc, vùng lõi và vùng lypit A . Vùng lypit A đm nhn chc năng ni đc t ca vi khun . Cu trúc ni đc t gn ging vi cu trúc ca kháng nguyên O . Cu trúc ni đc t bin đi s dn đn s thay đi đc lc ca Salmonella. Các đt bin gen vùng lõi, vùng chui đa đưng (vùng ưa nưc), làm cho Salmonella khơng cịn đc lc . Rt nhiu các cơ quan trong cơ th vt ch chu s tác đng ca ni đc t LPS: gan, thn, cơ, h tim mch, h tiêu hố và h thng min dch; vi các biu hin bnh lý: tc mch máu, gim trương lc cơ, thiu oxy mơ bào, toan huyt, ri lon tiêu hố, mt tính thèm ăn . ii) Đc t đưng rut – Enterotoxin Bình thưng cĩ mt t l gia súc khe cha Salmonella đưng rut, nhưng vi khun khơng gây bnh, đn khi cơ th yu hoc do mt yu t nào đĩ bt li thì vi khun tăng sinh rt nhanh và gây bnh. Theo Thomas Carlyle Jones và Ronald Duncan Hunt, (1983) trích theo Nguyn Văn Quang (2004) [10] thì Salmonella thưng gây bnh k phát sau các bnh do virut như virut dch t. bị và bê t l nhim Salmonella dublin ngang nhau, trong khi Salmonella typhimurium thưng thy bê dưi 6 tháng tui nhim nhiu. Theo Peterson (1980) [26], trích theo Nguyn Văn Quang 2004, đc t đưng rut do Salmonella sn sinh ra cĩ hai thành phn: Đc t thm xut nhanh (Rapid permeability factor vit tt là RPF) và đc t thm xut chm (Delayed permeability factor – DPF) . Đc t thm xut nhanh ca Salmonella cĩ cu trúc, thành phn, hot đng ging vi đc t chu nhit ca E.coli . Đc t này cĩ trng lưng phân t ln hơn 90.000 dalton, cĩ kh năng chu đưc nhit đ 100 0C trong 4 gi, nhưng b phá hy nhanh khi b hp cao áp và bn vng nhit đ thp, thm chí cĩ th bo qun nhit đ 20 0C. Cu trúc phân t gm nhiu polysaccharide và mt s chui polypeptide . Cơ ch gây bnh ca đc t này giúp vi khun Salmonella
81. 16 xâm nhp vào t bào biu mơ ca rut, thc hin kh năng thm xut sau 12 gi và kéo dài 48 gi. Đc t thm xut chm ca Salmonella cĩ cu trúc, thành phn ging đc t khơng chu nhit ca vi khun E. coli nên đưc gi là đc t khơng chu nhit ca Salmonella (Heat Lable Toxin vit tt là LT) . Chúng b phá hu 70 0C trong vịng 30 phút và 56 0C trong vịng 4 gi. LT cĩ cu trúc gm 3 chui polypeptide vi mt s hp cht khác, trng lưng phân t 44.000 50.000 dalton, thm chí đn 70.000 dalton. Cơ ch gây bnh ca loi đc t này là làm thay đi quá trình trao đi nưc và cht đin gii dn đn rút nưc t cơ th vào rut gây nên tiêu chy. Nĩ thc hin chc năng thm xut chm t 18 – 24 gi, cĩ th kéo dài 36 48 gi. iii) Đc t t bào – Cytotoxin Khi cơ th ngưi và đng vt b tiêu chy thì kèm theo hin tưng mt nưc và mt cht đin gii là do hin tưng hàng lot t bào biu mơ rut b phá hu hoc b tn thương nhng mc đ khác nhau . S phá hu hay tn thương đĩ là do đc t t bào ca Salmonella gây nên, theo cơ ch chung là: c ch tng hp protein ca t bào Eukaryotic và làm trương t bào CHO . Theo Clarke và cng s, (1988) [27] cĩ ít nht ba dng đc t t bào: Dng th nht: Khơng bn vng vi nhit và mn cm vi trypsin . Dng này đưc phát hin thy rt nhiu serovar Salmonella ; cĩ trng lưng phân t trong khong t 56 đn 78 kda; khơng b trung hồ bi kháng th kháng đc t Shigellatoxin hoc Shigellalike toxin. Đc t dng này tác đng theo cơ ch là c ch tng hp protein ca t bào Hela và làm teo t bào . Dng th hai: Cĩ ngun gc t protein màng ngồi t bào vi khun; cĩ cu trúc và chc năng gn ging vi các dng đc t t bào do Shigella và các chng Entero Toxigenic E.coli (ETEC) sn sinh ra . Dng đc t này cũng ph bin hu ht các serovar Salmonella gây bnh . Dng th ba: Cĩ trng lưng phân t khong 62 kDa; cĩ liên h vi đc t Hemolysin . Hemolysin liên h vi đc t t bào cĩ s khác bit vi các
82. 17 Hemolysin khác v trng lưng phân t và phương thc tác đng . Dng đc t này tác đng lên t bào theo cơ ch dung gii các khơng bào, ni bào . 1.2.4.3. Các yu t đc lc khác Trong mi quan h gia mm bnh và vt ch, thì ngồi các yu t đc lc trc tip gây hi cho vt ch, cịn cĩ nhng yu t khác cũng cĩ nh hưng gián tip như yu t gi là th L (L Forms) . Ví d, trong trưng hp mơi trưng thiu st, Salmonella cĩ th đi phĩ bng cách tng hp Siderophoren (enterobactin) . Vai trị ca th L tham gia trong quá trình lưu hành ca Salmonella trong cơ th vt ch . Các th L ca S. typhimurium (O5 +) và S.typhimurium var Copenhagen (O5 ) đưc tìm thy chim b câu và chut . Thí nghim to th L ca S.typhimurium thm chí cịn to đưc Cytotoxin (Đ Trung C, 2004) [1] . 1.2.5. Các serotype Salmonella gia súc gây ng đc cho ngưi Da vào kh năng thích nghi gây bnh cho ký ch mà Salmonella cĩ th chia làm ba nhĩm chính: Nhĩm 1: Salmonella gây bnh cho ngưi gm Salmonella typhi và Salmonella paratyphi A, B và C. Chúng cĩ th lây nhim trc tip hoc gián tip qua thc ăn, nưc ung t ngưi này sang ngưi khác. Nhĩm 2: Thích nghi gây bnh trên đng vt, ví d: Salmonella dublin trâu bị, Salmonella cholerae suis ln Nhĩm 3: Bao gm nhng Salmonella khơng thuc hai nhĩm trên nhưng li gây bnh cho nhiu đng vt trong đĩ S. typhimurium là đi din đin hình nht, là nguyên nhân gây ra các v dch nghiêm trng nhiu loi đng vt và ngưi . Theo Thomas Carlyle Jones và Ronald Duncan Huns (1983); (trích theo Nguyn Văn Quang, 2004) [10] tt c các lồi Salmonella đưc bit đu cĩ kh năng gây bnh cho ngưi hoc đng vt, cĩ lồi va gây bnh cho ngưi va gây bnh cho đng vt S. cholerae suis gây bnh viêm rut a chy và nhim trùng máu ln . S. typhi và S. paratyphi A gây bnh st thương hàn ngưi .
83. 18 S. typhimurium gây bnh viêm d dày, rut, nhim trùng máu các lồi bị sát và nhng loi đng vt khác, gây bnh ng đc thc ăn ngưi . S. enteritidis gây bnh viêm rut ngưi và nhiu lồi khác . S. gallinarum gây bnh viêm rut và bnh nhim trùng máu gia cm . S. dublin gây bnh sy thai, viêm rut, nhim trùng máu, viêm tu xương và viêm màng não bị, ln và cu . S.anatum gây bnh viêm rut, nhim trùng máu vt và kh. S. pullorum gây bnh viêm rut, nhim trùng máu và bnh a phân trng chim và gà con . Vit Nam, theo Nguyn Vĩnh Phưc (1978) [20] thì cĩ 3 lồi Salmonella ca đng vt cĩ th truyn bnh cho ngưi là: S. cholerae suis, S. typhimurium, S. enteritidis. 1.3. Cơ ch sinh bnh ca Salmonella Salmonellosis thưng gây nên viêm rut và đơi khi gây nên hin tưng mang trùng cp tính và lan sang các cơ quan, t chc khác trong cơ th. Sy thai và viêm não là hai biu hin ít thy. Bnh lý Salmonella gây viêm rut thưng chia làm 3 giai đon: Xâm nhp vào rut Xâm nhim vào t bào biu mơ Kích thích tit dch. a Xâm nhp vào rut: vi khun xâm nhp vào đon gia ca rut non. Đây là bưc đu cn thit cho sinh bnh viêm rut Salmonellosis. Các vi khun hình thoi cĩ sn trong biu mơ rut già thưng xuyên tit ra các loi axit hu cơ bay hơi, kim hãm s phát trin ca Salmonella (Hentges and Maier, 1970) [28]. Các yu t làm phá v khu h vi khun đưng rut như: kháng sinh dùng trong thc ăn và điu tr, s mt nưc; làm tăng tính mn cm ca cơ th đi vi bnh th viêm rut và nhim trùng huyt. Gia súc b stress do vn chuyn s làm tăng nhanh s xâm nhim ca Salmonella, (trích theo Võ Quc Cưng, 2010) [3]. b S xâm nhim vào t bào biu mơ rut: S xâm nhim xy ra nhung mao hi tràng và kt tràng. Rim bàn chi là nơi vi khun xâm nhp vào t bào,
84. 19 nhưng chưa phá hy t bào, chưa làm t bào thay đi hình dng đn khi bnh xut hin. Vi khun nhân lên và lan sang các t bào xung quanh. đây vi khun tip tc nhân lên và b thc bào trong các hch lâm ba. c Kích thích tit dch: cĩ nhng du hiu ca s viêm hch vi s tích nưc, các ion HNO 3 và Cl . Biu hin viêm hch cĩ th là h qu ca đáp ng s xâm nhim ca Salmonella . Tuy nhiên, mt vài dịng ca Salmonella typhimurium sinh ra đc t (Sedlock và cs, 1978) trích theo Võ Quc Cưng, (2010) [3]. Viêm rut phát trin nhanh hi tràng và kt tràng. T bào hai t bong ra; s cĩ mt ca chúng trong phân cĩ giá tr chn đốn. Giai đon nhim đc huyt trong Salmonellosis xut hin cĩ liên quan đn s gii phĩng ni đc t t t bào vi khun. Ni đc t tác đng gây st, xut huyt niêm mc, t máu gan và gim glycogen, s phân hy glycogen kéo dài dn đn con vt b sc. Cui cùng là con vt cht. 1.4. Các k thut phân lp và đnh type Salmonella hin đi Ngồi các phương pháp nuơi cy phân lp vi khun Salmonella truyn thng đã đưc áp dng khá ph bin cho đn gia th k 20 . Sau đĩ nh cĩ s phát trin nhanh chĩng mang tính đt phá ca khoa hc cơng ngh vào cui th k 20 mà nhiu k thut mi, hin đi nhm phát hin nhanh và chính xác vi khun Salmonella đã ra đi . Nhng k thut mi này phn ln đưc áp dng trong lĩnh vc v sinh thc phm, nhm bo v sc kho ca ngưi tiêu dùng . Các k thut mi bao gm: 1. Ci tin phương pháp nuơi cy qua tăng sinh sơ b và tăng sinh chn lc . Thay đi mơi trưng tăng sinh đơn như mơi trưng Calium Tetrathionat, Selenit Cystin, bng mơi trưng tăng sinh đa dng Rappaport Vassiliadis, mơi trưng Rappaport Vassiliadis Soya, hoc k thut tăng sinh di đng trên mơi trưng bán c th Rappaport Vassiliadis . Thay đi nhit đ và thi gian nuơi cy . 2. K thut màng lc đ cơ đc Salmonella trong mu th . 3. K thut “Impedanz” da trên nguyên lý thay đi dịng đin và đin tr do Salmonella to ra trong quá trình phát trin trong mơi trưng tăng sinh chn lc .
85. 20 4. K thut ELISA, dùng kháng th đ bt kháng nguyên . Cĩ th dùng kháng th đc hiu (ví d kháng th đơn dịng) đ xác đnh vi khun cn tìm . 5. K thut dùng các ht min dch đin t “Dynabeads”. 6. K thut dùng mi gen (Gensonden) và k thut nhân gen (PCR) . 7. Phương pháp ngưng kt đĩa nha “Latex agglutination test” . 8. Các k thut chn đốn da vào acid nucleic phát trin vi tc đ nhanh chĩng bi chúng cĩ ưu th hơn các phương pháp khác . K thut dùng mi gen và k thut PCR đ xác đnh AND ca Salmonella khơng nhng cĩ đ nhy cao mà cịn cho phép b qua các quá trình tăng sinh . Tuy nhiên khơng phi phịng thí nghim nào cũng cĩ th áp dng nhng k thut hin đi này . 1.5. Phân loi thuc kháng sinh Tác gi Nguyn Như Pho và Võ Th Trà An (2003) [22] đã sp xp các nhĩm kháng sinh (KS) da theo nhiu yu t khác nhau: 1.5.1. Da vào cu trúc hĩa hc: Nhĩm 1: βlactam: Penicillin, Ampicillin, Amoxicilin, Cephalosporin Nhĩm 2: Aminoglycosid: Streptomycin, Gentamycin, Kanamycin, Neomycin Nhĩm 3: Polypeptid: Colistin, Bacitracin, Polymyxin Nhĩm 4: Tetracyclines: Tetracycline, Oxitetracycline, Chlotetracycline, Doxycycline. Nhĩm 5: Phenicol: Chloramphenicol, Thiamphenicol. Nhĩm 6: Macrolide: Erythromycin, Spiramycin, Tylosin Nhĩm 7: Lincomycin, Virginiamycin (nhĩm KS gn gũi vi macrolide). Nhĩm 8: Sulfonamid: Sulfaguanidin, Sulfacetamid, Sulfamethoxazol, Nhĩm 9: Diaminopyrimidin: Trimethoprim, Diaveridin. Nhĩm 10: Quinolone: Acid nalidixic, Flumequin, Norfloxacin Nhĩm 11: Nitrofuran: Nitrofurazol, Furazolidon, Furaltadon, Nhĩm 12: Các nhĩm khác: Glycopeptid, Pleuromutilin (Tiamulin)
86. 21 1.5.2. Da vào cơ ch tác đng: 1.5.2.1 KS tác đng lên thành t bào vi khun: Màng ca tt c các t bào sng (vi khun và đng vt cĩ vú) đu cĩ cu trúc lipid phc tp, do đĩ cĩ th b tiêu hy bi cht hố hc. Nhưng, t bào vi khun cịn cĩ thành bên ngồi màng t bào. Thành này đưc cu to bi Peptidoglycan, gm nhiu dây Polysaccharide thng, dc và ngang. Polyscaccharide gm nhiu phân t đưng: Nacetylglucosamine và Nacetyl muramic (ch cĩ vi khun). Mt s KS cĩ th vơ hiu hĩa quá trình hình thành màng t bào ca mt s vi khun. Ví d: Bacitracin, Vancomycin. KS tác đng lên màng t bào cht (màng bào tương): Màng t bào cht cĩ nhim v bao bc và ngăn cách dch tương bào vi t bào. Nĩ cĩ tính thm chon lc, điu hịa s trao đi cht vi mơi trưng bên ngồi. Màng t bào cht ca vi khun đưc cu to bi: Protein, Phospholipid. Các KS cĩ thuc nhĩm Polypeptide (Colistin, Polymyxin) và polyens (cht kháng nm) cĩ kh năng gn kt các cht hĩa hc, làm xáo trn chc năng thm thu (làm cho Mg 2+ , K +, Ca 2+ trong bào tương thốt ra ngồi), làm ri lon chc năng sng ca vi khun. KS tác đng lên s tng hp Axit nucleic ca vi khun: Mt s KS cĩ tác dng khng ch, tiêu dit vi khun nh cơ ch tác đng vào quá trình tng hp Axit Nucleic ca vi khun. Ví d: Quinolone c ch mnh s tng hp DNA trong giai đon nhân đơi do c ch DNA gyrase. Rifampin c ch tng hp RNA do c ch RNA polymerase. Sulfonamid đi kháng cnh tranh vi PABA (Paminobenzoic acid) mt tin cht đ tng hp Acid folic (đng vt cĩ vú dùng Folat cĩ sn trong thc phm cịn vi khun phi tng hp Folat). PABA kt hp vi Pteroic acid hoc Glutamic acid đ to Pteroylglutamic acid (PGA), cht này ging như 1 Coenzym trong s tng hp Purin và Timin. PGA cũng là mt phn ca phân t B12 cĩ liên quan đn s bin dưng Acid amin và Purin. Do đĩ khi thiu PABA s gây thiu Purin, Acid
87. 22 Nucleic. Trimethoprim c ch Dihydroflat reductase ngăn quá trình chuyn hĩa Dihydroflat thành Tetrahydrofolat (dng hot đng ca Acid Folic). KS tác đng đn quá trình tng hp Protein ca vi khun: Quá trình tng hp Protein ca vi khun xy ra thơng qua vic chuyn giao thơng tin di truyn đã đưc mã hĩa trên mRNA. Đơn v chc năng quá trình này là Ribosome. T bào vi khun cĩ Ribosome 70S, gm 2 tiu đơn v 30S và 50S. Mt s KS cĩ kh năng gây nhiu lon quá trình tng hp Protein ca vi khun. Ví d: KS nhĩm Aminoglucosid (Streptomycine ) gn cht tiu đơn v 30S, phong b hot đng bình thưng ca phc hp khi đu, can thip tip cn tRNA, làm sai đon gene, t đĩ hình thành các Protein khơng chc năng. KS Tetracyclin cũng gn vào tiu đơn v 30S phong b s kt hp ca tRNA vi mRNA . KS nhĩm Chloramphenicol gn vi tiu đơn v 50S, c ch enzym Peptidyl transferase khơng cho Amino acid gn vào chui Polypeptid. KS nhĩm Macrolide (Erythromycin ) tranh giành v trí gn Ribosome và ngăn cn v trí dch chuyn các Acid amin. Da vào tác đng kháng khun: chia làm 2 nhĩm + KS kìm khun: là nhng KS khơng cĩ tác dng hy dit mm bnh mà ch c ch s nhân lên ca chúng. Nhĩm này gm: Tetrcycline, Macrolide, Lincosamid, Synergistin, Phenicol, Sulfamid, Diaminopyrimidin. + KS dit khun: là nhng KS cĩ hot tính dit khn. S phân bit này ch cĩ tính tương đi. Tùy theo liu lưng cung cp mà KS ch cĩ tác dng kìm khun hoc sát khun. Tuy nhiên, đi vi nhng KS ch cĩ tác dng sát khun nng đ rt cao trong máu (cĩ th gây đc tính hoc tai bin cho cơ th) thì ch đưc s dng vi mc đích kìm khun liu thp. Cĩ 2 loi KS sát khun: * KS sát khun ph thuc vào nng đ: tc đ sát khun ph thuc vào nng đ đt đưc trong máu. Hiu lc ca nhng KS này thưng rt nhanh chĩng. Nhĩm này gm: Nhĩm fluoroquinolone tác đng lên vi khun Gr , Polypeptid, Sufamid + Diaminopyrimidin. ng dng trong điu tr: ch cn cp KS 12 ln trong ngày.
88. 23 * KS sát khun ph thuc thi gian: tc đ sát khun ph thuc thi gian vi khun tip xúc KS nng đ ln hay bng nng đ c ch ti thiu. Hiu lc ca loi KS này thưng xy ra chm; gm các nhĩm sau: Nhĩm β Lactam, nhĩm Glycopeptid, nhĩm Quinolone trên Staphylococcus, nhĩm Rifampicin. Vì vy, trong điu tr nên chia tng liu thành nhiu nh trong ngày. Nhĩm KS c ch và dit khun: là nhng KS nng đ thp cĩ tác dng c ch s phát trin ca vi khun, nng đ cao thì dit khun. Ví d: nhĩm Tetracyclin, nhĩm Phenicol S phân loi này căn c vào t l: Nng đ ti thiu dit khun ca thuc Nng đ ti thiu c ch vi khun ca thuc Nu t l này > 4 thì KS đĩ là c ch vi khun Nu t l này ≈ 4 thì KS đĩ là dit khun. Da vào cơng dng chính ca thuc (kh năng tiêu dit mm bnh ) + Nhĩm KS chng vi khun + Nhĩm KS chng vi rút + Nhĩm KS chng nm Da vào đ pH + Nhĩm KS mang tính acid + Nhĩm KS mang tính kim Kiu phân loi này cĩ ý nghĩa trong vic chn, phi hp KS trong điu tr. Da vào hot ph KS: rt cĩ ý nghĩa trong vic la chn, dùng thuc KS điu tr. * Nhĩm KS hot ph hp: Gm các loi KS khi điu tr ch c ch hoc tiêu dit đưc 12 loi vi khun. Ví d: Bacitracin, Tyrotrycin: ch tác dng vi trc khun Gr +; Vacomycin vi cu khun Gr +; Novobiocin dit cu khun Gr + và ch cĩ tác dng rt yu đi vi liên cu Gr ; Penicillin tác dng tt đi vi cu trc khun Gr +. * Nhĩm KS hot ph rng: là nhng KS khi liu điu tr cĩ th dit hoc c ch tt đi vi nhiu loi vi khun. Ví d: nhĩm Phenicol, nhĩm Tetrcyclin,
89. 24 nhĩm Aminosid và các KS tng hp: Sulfamid, Quinolone, các dn xut ca Nitrofura cĩ tác dng tt đi vi c cu khun (Gr + và Gr ), trc khun (Gr + và Gr ) và vi xon khun, Ricketsia, vi khun Lao 1.6. Cơ ch tác dng ca KS c ch s tng hp thành t bào: gm mt sơ KS thuc nhĩm β Lactam (các Penicillin, các Cephalosporin ), Bacitracin, c ch s tng hp axit Nucleic: Quinolone, Rifamycin, Nitrofuran, Nitroimidazol. c ch s tng hp Protein: Aminoglycosid, Tetracycline (tác đng vào v trí tiu đơn v 30S ca vi khun), nhĩm Phenicol, Macrolic, Lincosamid (tác đng vào v trí tiu đơn v 50S). Làm tn thương màng t bào: Polymyxin (Colistin) c ch chuyn hĩa Acid folic: nhĩm Sulfanamid, Trimethoprim. 1.7. Các yu t nh hưng đn hiu lc KS khi s dng 1.7.1. S phi hp các KS hoc s phi hp các KS vi các hĩa cht khác: Tính tích cc ca s phi hp tt: + M rng ph tác dng, điu tr các ca bnh ghép; + Gim đưc liu điu tr đ gim đc tính ca thuc (khi cn thit). Tác hi ca vic phi hp khơng hp lý: + Làm gim hoc mt tác dng ca KS (tương tác thuc): Tetracyclin làm gim tác dng dit khun ca Penicilline hoc Mg 2+ , Ca 2+ , Fe 2+ , Vitamin làm gim hp thu Tetracycline. + Làm tăng đc tính ca KS: dùng Oleandomycin cùng vi Ergotamintatrat gây thiu máu và hoi t t chi. + Làm tăng s kháng KS ca vi khun (E.coli kháng Chloramphenicol thì cũng kháng đi vi Tetracyclin và Streptomycine. Nhng khuyn cáo khi phi hp KS:
90. 25 + Khơng nên phi hp các thuc kìm khun vi các thuc dit khun, vì s đi kháng nhau hoc làm mt tác dng ca nhau hoc s phi hp s khơng cĩ ý nghĩa, gây lãng phí. + Cĩ th phi hp các thuc cĩ tác dng hip đng vi nhau, nhưng khơng quá 2 loi KS. Thưng hay phi hp Penicillin vi Cephalosporin, Polymicin vi Bacitracin, + Cĩ th phi hp các thuc kìm khun vi nhau hoc các thuc dit khun vi nhau, nhưng khơng cùng mc đích tác dng. Ví d: khơng phi hp Chloramphenicol vi các Macrolid. 1.7.2. Nng đ KS trong máu và trong các mơ cơ th Nng đ KS trong máu và trong các mơ cơ th là yu t quan trng đn hiu lc điu tr ca KS. Điu này tùy thuc vào đưng cp thuc: cp thuc bng cách tiêm thì nng đ KS trong máu đt đưc mt cách nhanh chĩng, tác dng điu tr nhanh hơn so vi đưng ung. Tuy nhiên đi vi các loi KS khơng hp thu qua đưng rut thì vic cung cp thuc qua đưng tiêm s khơng đt hiu qu trong điu tr v các bnh đưng tiêu hĩa. Ngồi ra, mt s ch phm dng nhũ du, hp thu chm hoc đưc tiêm bp dài ngày thì nng đ KS vùng tiêm cao hơn (gây ra tn dư KS cc b ti bùng tiêm). 1.7.3. Máu và dch th cĩ nh hưng đn hiu lc ca KS Mt s KS: Streptomycin, Sulfamid, khi tip xúc vi huyt thanh, dch não ty, m thì b gim tác dng. 1.7.4. Hàng rào sinh lý làm ngăn cn s di chuyn ca KS trong cơ th Màng ngăn cách máu vi dch não ty (Penicilline, Streptomycin khơng th qua đưc màng ngăn cách máunão. Do đĩ, đ đt nng đ ca các KS này trong dch não ty thì phi tiêm vào màng não) Màng nhau: kim sốt mt s loi KS. Màng ngăn cách rut: khi ung Streptomycin, Neomycin thuc khơng đưc hp th vào máu. Ví d: khi tiêm Streptomycin thì thuc khơng vào
91. 26 bên trong thành rut đưc. Tính cht này cịn ph thuc vào tng loi KS và lồi vt nuơi (màng rut ca gia cm khơng hp th đưc Tetracilline). Màng tương dch: Penicillin khơng đi qua đưc màng tương dch phi và phúc mc, nhưng Chlotetracylin thì đi qua d dàng. Màng ngăn cách tuyn sa: hu ht các KS đu thm qua màng tuyn sa. tuy nhiên nng đ khơng đ đ điu tr tuyn vú. Do đĩ, điu tr viêm vú tt nht là bơm KS trc tip vào bên trong vú. 1.7.5. Yu t ngoi gii Khi dùng các KS ph rng, làm tiêu dit các vi sinh vt cĩ ích s dn đn s mt cân bng sinh thái ca vi sinh, to điu kin cho các vi khun cĩ hi phát trin. Đng thi s mt ngun vitamin do vi khun cĩ ích tng hp. 1.7.6. S min dch ca cơ th đi vi KS Khi dùng KS liu cao hoc cĩ s tr lc ca các cht tr liu hu hiu, cơ th s hi phc nhanh, các cơ ch min nhim trong cơ th chưa kp hoc đưc kích thích chưa đúng mc, chưa to đ kháng th. Do đĩ cơ th tr nên nhy cm hơn vi bnh sau khi dùng KS. 1.7.7. S đ kháng ca vi khun vi KS Sau khi dùng KS mt thi gian (tăng trng, phịng hoc tr bnh), thì xut hin mt s chng vi khun vơ hiu hĩa KS. Hin tưng này gi là s KS ca vi khun. Các nguyên nhân dn đn s kháng KS ca vi khun cĩ th là: Yu t sinh hc: khi thưng xuyên tip xúc vi thuc (hoc hĩa cht), vi sinh vt s dn quen, nhn và kháng đưc thuc (tùy vào thi gian, nng đ, và phương thc tip xúc). Do s dng KS khơng đúng: + S dng KS khơng đúng nguyn tc, dùng thuc kém phm cht; + Dùng vi liu lưng thp (kích thích tăng trng, phịng bnh); + Liu lưng và liu trình khơng đm bo; + Thc ăn, nưc ung, thc phm, cĩ KS tn dư.
92. 27 1.7.8. Nguyên tc s dng KS trong điu tr Cn kim tra phân lp vi khun chính xác, th tính mn cm vi các KS khác nhau, chn KS cĩ tác dng mnh nht đ điu tr. Trong sut quá trình điu tr, phi luơn đm bo đ nng đ tác dng ca KS trong máu. Dùng KS đúng phác đ điu tr cho đn khi bnh khi hn, khơng cịn thy triu chng na. Nên phi hp các loi KS cĩ tác dng hip đng đ làm tăng hiu qu điu tr, đng thi làm gim lưng thuc mi loi, tránh đc cho cơ th. Mt khác cịn cĩ tác dng tiêu dit nhanh vi trùng và hn ch s kháng thuc. Cn kt hp điu tr vi h lý tt, ch đ dinh dưng đm bo, kt hp b sung vitamin hp lý đ nâng cao th trng cơ th.
93. 28 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG NI DUNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng nghiên cu Nghiên cu vi khun Salmonella trên bị (≥ 12 tháng tui), bê (≤12 tháng tui) đưc nuơi ti các h gia đình trên đa bàn thành ph Kon Tum và mt s huyn lân cn. 2.1.1. Đa đim ly mu Các h dân chăn nuơi bị ti các huyn Sa Thy, Đk Tơ và Thành ph Kon Tum. 2.1.2. Phương pháp đnh tui bị Vic xác đnh tui ca trâu bị rt quan trng trong chăn nuơi trâu bị, nĩ cho phép ta phân loi trâu bị, chn trâu bị theo các mc đích khác nhau. Trâu bị đu cĩ 32 răng, trong đĩ cĩ 8 răng ca và 24 răng hàm. Hàm trên khơng cĩ răng ca. Ngưi ta cĩ th xác đnh tương đi đúng tui ca trâu bị khi căn c vào s bin đi ca b răng như: s xut hin và bào mịn ca răng ca gia, s thay th răng sa bng răng vĩnh cu, s thay đi hình dng mt phía trên ca răng vĩnh cu, s xut hin răng hàm vĩnh cu và s thay th răng hàm sa bng răng hàm vĩnh cu. Mun xem răng đnh tui ca trâu bị thì cn căn c vào 3 thi kỳ: mc răng, thay răng và mịn răng. * Đi vi bị: bê, hin tưng mc răng sm hơn nghé. Bê mi đ đã cĩ 23 đơi răng ca sa gia, sau 20 ngày đã cĩ đ 8 răng ca sa. Trình t thay răng và mịn răng din ra sm hơn 1 năm so vi trâu. C th: Vào khong 2 tui: thay 2 răng ca sa gia Vào khong 3 tui: thay 2 răng ca sa cnh Vào khong 4 tui: thay 2 răng ca sa áp gĩc Vào khong 5 tui: thay 2 răng ca sa gĩc và khi đĩ cĩ đ 8 răng ca vĩnh cu.
94. 29 2.2. Ni dung nghiên cu Đ đt mc tiêu ca đ tài, chúng tơi nghiên cu các ni dung sau: 2.2.1. Tình hình chăn nuơi và dch bnh bị ti tnh Kon Tum t 2006 2010. 2.2.2. T l nhim Salmonella đàn bị nuơi trên đa bàn tnh Kon Tum 2.2.2.1. T l nhim Salmonella bị theo la tui; 2.2.2.2. T l nhim Salmonella bị theo mùa. 2.2.2.3. T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe. 2.2.3. Xác đnh các Serotype vi khun Samlnella phân lp đưc. 2.2.4. Kim tra đc lc ca vi khun Salmonella phân lp đưc. 2.2.5. Xác đnh mt s yu t gây bnh ca các chng vi khun Salmonella thưng gây bnh bị ( S. typhimurium, S. dublin và S. enteritidis) phân lp đưc. 2.2.5.1. Xác đnh kh năng sn sinh đc t đưng rut (enterotoxin); 2.2.5.2. Xác đnh kh năng xâm nhp. 2.2.6. Kim tra s mn cm vi mt s thuc kháng sinh và hĩa dưc ca vi khun Salmonella phân lp đưc. 2.2.7. Điu tr th nghim và xây dng phác đ điu tr cho bị, bê mc hi chng tiêu chy do Salmonella . 2.3. Đa đim nghiên cu: Các đim chăn nuơi bị ti thành ph Kon Tum và mt s huyn lân cân. Phịng thí nghim Thú y Khoa Chăn nuơi thú y, trưng Đi hc Tây Nguyên. 2.4. Vt liu nghiên cu: Các loi mơi trưng dùng cho nuơi cy và phân lp vi khun: mơi trưng tăng sinh nưc tht Pepton, mơi trưng thch thưng, XLD Agar, Muller Kauffman, Selenit, mơi trưng sinh hĩa KIA, VP, MR Đng vt thí nghim: Chut nht trng, chut lang, th, heo con. 2.5. Phương pháp nghiên cu
95. 30 2.5.1. Mu bnh phm: Là mu phân ca bị t các đàn bị nuơi ti thành ph Kon Tum, huyn Sa Thy, huyn Đăk Tơ. Phân đưc ly trc tip t trc tràng hoc ly ngay khi bị va thi phân. Các mu đưc bo qun trong dng c vơ trùng, nuơi cy vào mơi trưng ngay sau khi ly mu khơng quá 24 gi. Ghi chép đy đ vào s theo dõi, nht ký thí nghim (ngày, tháng ly mu, tình trng sc khe, la tui, đa ch ). 2.5.2. Phương pháp chn mu: Mu nghiên cu đưc chn ly ti 01 phưng thuc thành ph Kon Tum, 01 xã ca huyn vùng ven thành ph Kon Tum và 01 xã ca huyn vùng xa thành ph Kon Tum theo phương pháp chn mu ngu nhiên phân tng. Da vào các s liu thu thp đưc do Chi cc Thú y tnh Kon Tum cung cp, dùng phn mm WinEpicope tính tốn xác đnh dung lưng mu cn ly. 2.5.3. Phương pháp x lý mu X lý mu: Các mu phân phân lp thu đưc s đưc cho vào l đng cht bo qun (đã đưc hp tit trùng), sau đĩ bo qun trong phích lnh chuyn v phịng thí nghim. Nuơi cy tăng sinh: mu phân sau khi đưa v phịng thí nghim đưc cy vào mơi trưng Selenit, nưc tht pepton đ t m 37 0C. Sau 18 24 gi mơi trưng s đc đu, nu quá 24 gi đáy ng nghim cĩ lng cn và trên b mt mơi trưng cĩ màng mng. Nuơi cy phân lp: T mơi trưng tăng sinh Selenit chúng tơi ly 1 ít huyn dch cĩ vi khun đ nuơi cy trên mơi trưng XLD: Cách làm: Tit trùng que cy trên ngn la đèn cn 23 ln, đ ngui, sau đĩ ly mt ít huyn dch vi khun trong mơi trưng tăng sinh Selenit hoc nưc tht pepton cy vào đĩa thch XLD, dùng que cy dàn mng và ria tht đu trên đĩa thch, tit trùng que cy 23 ln qua ngn la đèn cn, lưt que cy tr li
96. 31 trên phn khác ca mt thch, tip tc làm như vy trên các phn thch cịn li, đt trong t m 37 0C trong 18 24 gi. Kim tra hình thái, các phn ng sinh vt hĩa hc: + Trên mơi trưng KIA: Dùng que cy thng vơ trùng ly mt ít khun lc t mơi trưng XLD cy trên mơi trưng KIA, trên phn thch nghiêng cy hình ch Z và chc thng mt đưng xung phn thch đng, đt trong t m 37 0C trong 18 24 gi, sau đĩ đc kt qu. Gi mu đ tin hành đnh type vi khun. 2.5.4. Xác đnh t l nhim Theo đa phương: huyn Sa Thy, huyn Đăk Tơ và thành ph Kon Tum. Theo tui: ≤12 tháng tui; ≥ 12 tháng tui. Theo mùa v: mùa khơ và mùa mưa. Theo tình trng sc khe: bình thưng, tiêu chy. 2.5.5. Phương pháp kim tra mt s yu t gây bnh Xác đnh các yu t đc lc ca vi khun theo phương pháp Lindner 1986, Wilcock & Schwartz 1992 bng cách tiêm xoang bng chut nht trng và theo dõi triu chng, s chut cht . + Vi khun phân lp đưc đem nuơi cy 24 gi trên mơi trưng thch thưng . Ly khun lc pha canh trùng nng đ 5 .10 5. + Mi chng vi khun Salmonella tiêm vào xoang bng cho 4 chut nht trng, liu 0,5 ml canh trùng. Sau khi tiêm, chut đưc nuơi dưng bình thưng và đưc theo dõi triu chng sau 12 – 48 gi, m khám nhng chut cht, quan sát bnh tích đin hình, nuơi cy phân lp li vi khun. Xác đnh s sn sinh đc t đưng rut ca Salmonella bng phương pháp phân đon rut ln bng cách tiêm canh trùng vào đon rut sau 1824 gi m ra, đo lưng dch trong các đon rut thí nghim . + Vi khun Salmonella đưc nuơi cy trong mơi trưng nưc tht 37 0C trong 24 gi, ly tâm 3000 vịng/ phút trong 15 phút, cht ly phn nưc trong đ làm thí nghim . Dùng ln 30 – 45 ngày tui, trng lưng t 10 đn 12kg, khe
97. 32 mnh và đưc ty ký sinh trùng đưng tiêu hĩa; cho ln nhn đĩi 18 – 24 gi trưc khi thí nghim . + Tin hành c đnh ln trên giá, gây mê bng Zletin, sát trùng vùng bng, m bc l rut non . Trên rut non dùng ch vơ trùng tht tng đon rut, mi đon dài 3 cm cách nhau 5 cm, trên mi đon rut 3cm, tiêm 1ml dung dch nưc trong (thu đưc sau khi li tâm canh khun trên), đon cui cùng tiêm nưc mui sinh lý làm đi chng . Sau đĩ đưa tồn b rut vào xoang bng khâu kín. + Sau 18 – 24 gi, m bc l rut, hút ht lưng dch trong tng đon rut 3cm và tính kt qu theo cơng thc sau: Kt qu = Lưng dung dch trong tng đon rut (ml)/Đ dài đon rut (cm) . Kt qu dương tính: Khi t l > 1,5 . Xác đnh kh năng xâm nhp ca Salmonella bng phn ng Serny test (1955): + Vi khun Salmonella phân lp đem nuơi cy trong mơi trưng nưc tht đ t m 24 gi, pha nng đ 5 .10 5 vi khun/1ml . + Đng vt thí nghim là chut lang kho mnh , khi lưng 250g 300g, thân nhit n đnh trong khong 37,8 0C – 39,5 0C; trưc khi thí nghim nuơi chut trong vịng 3 ngày đ chut thích nghi vi mơi trưng, và loi ra nhng chut cĩ mt d tt khơng bình thưng. + Dùng micropipet vi đu riêng bit vơ trùng, nh vào màng tip hp mt ca chut lang 2 git canh khun, mt cịn li làm đi chng . Hàng ngày kim tra thân nhit vào bui sáng và triu chng viêm mt chut (2 ln/ ngày (sáng và chiu)). Qua biu hin mt chut lang, đánh giá 4 mc đ viêm: (+); (++); (+++); (++++) . (+): Mt đ, cĩ nưc mt chy ưt xung quanh; (++): Mt đ, cĩ d khoé mt; (+++): Mt đ, cĩ nhiu d xung quanh; (++++): Mt đ, viêm niêm mc mt, d mt rt nhiu, dính 2 mí mt; (): Mt khơng thay đi .
98. 33 Kim tra tính mn cm ca vi khun Samonella phân lp đưc vi mt s thuc kháng sinh và hĩa dưc Bng phương pháp kháng sinh đ: Cy các chng Samonella vào mơi trưng BHI, bi dưng 37 0C trong khong t 8 10 gi. Đĩa thch trưc khi s dng đt vào t m 37 0C trong 1030 phút đ làm khơ b mt thch và nhit đ thích hp. Tip theo dùng pipet hút 0,5 ml canh khun đã đưc bi dưng 37 0C trong khong t 8 10 gi nh lên đĩa thch, láng đu cho canh khun ph kín b mt thch, sau đĩ đ vào t m 37 0C trong 15 phút cho khơ. Dùng Panh kp gp tng khoanh giy đã tm kháng sinh đt lên b mt thch sao cho cách đu nhau và n nh cho các khoanh giy tm kháng sinh tip xúc đu vi b mt thch. Lt ngưc đĩa thch, bi dưng 37 0C/24 gi. Đc kt qu: Đưng kính ca vịng vơ khun đưc đo bng thưc đo t phía sau mt đĩa. Nu cnh ca vịng vơ khun khơng đưc rõ nét, phi đc khu vc c ch xp x 80% vi khun khơng mc. Đưng kính vịng vơ khun đưc tính bng mm. Kt qu đưc so sánh vi bng chun do nhà cung cp khoanh giy tm kháng sinh quy đnh. Bng 2.1. Đưng kính vịng vơ khun chun ca các loi kháng sinh Đưng kính vịng vơ khun chun (mm) Stt Tên kháng sinh Hàm lưng Kháng thuc Trung gian Mn cm (R) (I) (S) 1 Ampicilin (Am) 10 g <16 16 22 ≥ 22 2 Bactrim (Bt) 25 g <23 2329 ≥ 29 3 Ciprofloxacin (Ci) 5 g <30 3040 ≥ 40 4 Colistin (Co) 10 g <11 1115 ≥ 15 5 Kanamycin (Kn) 30 g <17 1725 ≥ 25 6 Neomycine (Ne) 30 g <17 1723 ≥ 23 7 Tetracycline (Te) 30 g <18 1825 ≥ 25 8 Streptomycin (Strem) 10 g <12 1220 ≥ 20
99. 34 Bactrim (Bt) cịn gi là Trimazon, là s kt hp gia 2 loi Sulfamid là: Trimethoprim và Sulfamethaxazol theo t l 1/5. (Phm S Lăng, Lê Th Tài, 1999) [21]. Trong nghiên cu này chúng tơi s dng các khoanh giy tm kháng sinh do Cơng ty Nam Khoa (793/58 Đưng Trn Xuân Son, Q7, TP.H Chí Minh) sn xut và đưc cơng nhn đt cht lưng theo tiêu chun NCCLS (National Committee for Clinical Laboratory Standard). 2.5.7. Xác đnh Serotype vi khun Salmonella Các Serotype ca Salmonella phân lp đưc bng h thng đnh danh vi khun Vitex 2. Tng quan v máy đnh danh Vitek 2: Nguyên lý đnh danh vi sinh vt và phân tích đ nhy cm kháng sinh bng cách theo dõi liên tc s phát trin ca vi sinh vt trong các ging ca th. Vitek 2 là h thng đnh danh và làm kháng sinh đ t đng, cơng sut 60 test, t đng báo cáo kt qu khi xét nghim hồn tt. Ngồi ra h thng cịn cĩ th nâng cp bng cách kt ni thêm 3 mdule đc (máy chính) đc lp đ nâng cơng sut ti đa lên ti 240 test đng thi. Máy dùng phương pháp đo màu đ nhn bit các tính cht sinh vt hĩa hc ca vi sinh vt thơng qua s thay đi màu ca các ging mơi trưng cĩ sn trong th. Bao gm các th: + Th đnh danh vi khun Gram (+ ) GPI. + Th đnh danh vi khun Gram ( ) GNI. + Th đnh danh các lồi nm. + Th đinh danh vi khun k khí. + Th đnh danh vi khun Bacillus. + Th đnh danh vi khun Neiseria/ Haemophilus.
100. 35 2.5.8. Xây dng phác đ và điu tr th nghim hi chng tiêu chy bị nuơi ti tnh Kon Tum bng các loi thuc kháng sinh. Da vào kt qu th tính mn cm ca các loi kháng sinh và hĩa dưc vi vi khun Salmonella , chúng tơi xây dng mt s phác đ điu tr thơng qua làm kháng sinh đ t đĩ đi điu tr th nghim mt s ca mc hi chng tiêu chy trên bị, bê ti các đa phương đã ly mu. 2.5.9. Phương pháp x lý s liu: Xác đnh dung lưng mu nghiên cu bng phn mm Win Episcope 2.0; Các s liu đưc s lý bng phn mm Microsoft Excel 2003 đ tính: X%; X ± SE; So sánh s sai khác gia các t l nhim bng phép th ca phn mm Minitab 14.0 (Stat/Tables/Cross Tabulation and ChiSquare )
101. 36 CHƯƠNG 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. Điu kin t nhiên, kinh t và xã hi ca tnh Kon Tum Điu kin t nhiên: Kon Tum là mt tnh min núi vùng cao, biên gii phía bc Tây Nguyên. Nm ngã ba Đơng Dương cĩ ca khu Quc t B Y Ngc Hi. Phía Đơng tip giáp vi tnh Qung Ngãi, phía Bc giáp tnh Qung Nam, phía Tây giáp vi hai nưc bn Lào và Campuchia, phía Nam giáp vi tnh Gia Lai. Vì vy, tnh Kon Tum cĩ v trí rt quan trng v phát trin kinh t xã hi, bo v mơi trưng và an ninh quc phịng đi vi vùng Tây Nguyên, Min Trung và c nưc. Tng din tích t nhiên ca tnh Kon Tum là 969.046 ha. Tnh cĩ 8 huyn và 1 thành ph vi 97 xã, phưng, th trn, 803 thơn làng, trong đĩ cĩ 60 xã đc bit khĩ khăn. Tồn tnh cĩ 10 xã cĩ đưng biên gii tip giáp vi nưc bn Lào và Campuchia vi tng s km đưng biên gii là 260 km nên cĩ v trí thun li trong giao lưu kinh t đng thi là v trí chin lưc ht sc quan trng v quc phịng đi vi vùng Tây Nguyên, duyên hi Min Trung và c nưc. Kon Tum nm trong vùng khí hu nhit đi giĩ mùa cao nguyên, nhit đ trung bình ph bin đt 22 – 23 0C. Đ m bình quân hàng năm 78 – 87%. Lưng mưa trung bình hàng năm là 1.730 – 1.880 mm, và cĩ s phân hĩa thi gian và khơng gian. Biên đ dao đng nhit gia ngày và đêm khá ln, nht là vào các tháng mùa khơ. Mi năm cĩ hai mùa rõ rt: Mùa mưa ch yu bt đu vào tháng 4, 5 đn tháng 10, 11, tp trung đn 85 – 90% lưng mưa hàng năm. Lưng mưa ln đã gây nên ngp lt cc b và lũ quét trên din rng, nưc lũ chính là mt phương tin truyn lây mm bnh t vùng này sang vùng khác trong tnh. Đây là nguyên nhân quan trng gĩp phn làm bùng phát dch bnh, gây khơng ít khĩ khăn cho cơng tác phịng và chng bnh cho gia súc, gia cm nĩi chung và bnh do vi khun Salmonella gây ra trên bị nĩi riêng.
102. 37 Kon Tum là tnh biên gii, min núi, đng bào dân tc ít ngưi chim 54% dân s ca tnh. Tình hình phát trin kinh t xã hi: Kon Tum là mt trong nhng tnh nghèo ca c nưc. Kt cu h tng tuy đã đưc ci thin nhưng vn cịn yu kém. Dân s cịn quá ít và phân b khơng hp lý, đng bào dân tc thiu s chim t l cao. Tích lũy ni b nn kinh t thp, chưa to đưc ngun lc n đnh và lâu dài cho đu tư và phát trin. Trình đ dân trí cịn thp; kinh t phát trin chưa vng chc, cơng nghip tăng nhanh nhưng chưa bn vng. Cơ s h tng đã đưc chú ý đu tư nâng cp, nhưng vn chưa thc s đáp ng nhu cu phát trin kinh t xã hi. Mc dù đã cĩ nhiu thành cơng trong phát trin kinh t xã hi, song do xut phát đim thp nên mt s ch tiêu thp hơn so vi bình quân c nưc và vùng kinh t Tây Nguyên. Đây chính là nhng khĩ khăn, hn ch gây nh hưng trc tip đn cơng tác phịng chng bnh cho gia súc, gia cm trên đa bàn tnh. 3.2. Tình hình chăn nuơi và dch bnh bị ti tnh Kon Tum trong nhng năm gn đây Kon Tum là tnh cĩ điu kin phát trin chăn nuơi bị, cĩ s lưng đàn bị luơn tăng trưng khá nhanh trong nhng năm tr li đây, ngưi dân cĩ nhiu kinh nghim nuơi bị và d tip thu vi các tin b k thut. Tuy nhiên, chăn nuơi bị ca tnh ch mang tính t phát, qung canh, chưa mang tính sn xut hàng hĩa, chưa cĩ bin pháp qun lý dch bnh; nhiu h đng bào dân tc thiu s cịn chăn nuơi theo tp quán th rơng, khơng cĩ chung tri hoc chung tri cịn sơ sài; cơng tác qun lý, chăm sĩc khơng đm bo nên bị kém phát trin, nhiu bị b bnh khơng đưc điu tr hoc điu tr khơng kp thi dn đn nhiu bị gy yu, cht. Do đĩ làm gim năng sut, cht lưng đàn bị mt cách đáng k, nh hưng đn hiu qu kinh t cũng như an tồn sc khe cho cng đng. Theo s liu tng hp qua các năm tiêm phịng cho đàn gia súc ca Chi cc Thú y tnh Kon Tum, tng đàn bị ca tnh trong 5 năm t 2006 2010 như sau:
103. 38 Bng 3.1. Tng đàn bị . (Đơn v tính: con) Năm 2006 2007 2008 2009 2010 Tng đàn Bị 91.160 99.090 84.713 84.400 94.504 Tng s bị ti Kon Tum 99090 91160 94504 100000 90000 84713 84400 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Năm 2006 2007 2008 2009 2010 Đ th 3.1. Tng đàn bị ti Kon Tum Đ th 3.1 cho thy: ngành chăn nuơi bị ca tnh Kon Tum cĩ nhng bin đng v s lưng. Ti thi đim 2007 so vi 2006: s lưng đàn bị tăng 7.930 con. Theo nhn bit ca chúng tơi, năm 2006 trên đa bàn tnh dch bnh l mm long mĩng xy ra đã làm cho 2.690 con bị mc bnh, cht và tiêu hy 16 con; và mt s dch bnh thơng thưng khác xy ra, đã làm cht và tiêu hy mt s lưng bị ti các đa phương, gây nh hưng khơng nh đn tình hình chăn nuơi và phát trin đàn bị ca tnh. Tuy nhiên vi s n lc phịng, chng dch bnh ca chính quyn đa phương và ngành Thú y, đã phát hin kp thi, khng ch, dp tt dch trong thi gian ngn, hn ch tình hình phát sinh, phát trin ca dch bnh; s lưng bị cht và tiêu hy thp. Ti thi đim 2008 so vi 2007: s lưng bị gim mnh 14.377 con, theo báo cáo tng kt cơng tác Thú y năm 2008 ca Chi cc Thú y tnh Kon Tum tình hình dch bnh cĩ nhng chuyn bin tích cc, do trin khai tiêm phịng và thc hin tt cơng tác kh trùng, tiêu đc trên
104. 39 tồn đa bàn. Tuy nhiên, thi gian trưc và sau Tt Nguyên đán 2008, do nh hưng ca đt rét đm, rét hi đã làm cht đt ngt mt s lưng ln trâu, bị, bê, nghé ca các huyn KonPlong, Đk Glei, và huyn Tu Mơ Rơng, làm cho tng đàn gia súc ca tnh gim vi s lưng đáng k. Đn thi đim năm 2010, vi s quan tâm ca các ngành, các cp ca tnh, tp trung đu tư phát trin ngành nơng nghip đưa t trng phát trin chăn nuơi ln hơn trng trt nhm phc v cho ngưi dân trên đa bàn tnh. Do đĩ đã cĩ s đu tư v k thut chăn nuơi, con ging và các phương tin h tr khác nhm phát trin đàn gia súc ca tnh. Trưc nhng thay đi cĩ tính tích cc đĩ đã làm cho đàn gia súc ca tnh thay đi t 84.400 con bị năm 2009 lên 94.504 con vào năm 2010. 3.3. T l nhim Salmonella đàn bị nuơi theo la tui ti các đa đim nghiên cu trên đa bàn tnh Kon Tum. Đ đánh giá t l nhim ca vi khun Salmonella trên đàn bị nuơi ti tnh Kon Tum, chúng tơi đã chn 2 huyn và 1 thành ph: huyn Sa Thy, huyn Đk Tơ và Thành ph Kon Tum, mi huyn chn mt xã vùng sâu, vùng xa và mt khu vc th trn lân cn đ tin hành ly mu kim tra tình hình bnh tiêu chy nghi do vi khun Salmonella gây ra trên đàn bị. Vi nhng ch tiêu trên, chúng tơi đã ly 90 mu phân bê (bị ≤ 12 tháng tui) và 107 mu phân bị (bị ≥ 12 tháng tui), tin hành nuơi cy phân lp. Kt qu xét nghim đưc trình bày bng 3.2.
105. 40 Bng 3.2. T l nhim Salmonella bị theo la tui. ≤ 12 tháng tui > 12 tháng tui Tng s Tng Tng S S mu S mu S mu T l T l s mu t l TT Đa đim nghiên cu mu mu kim kim dương nhim nhim dương nhim kim dương tra tra tính (%) (%) tính (%) tra tính 1 Thành ph Kon Tum 72 33 16 48,48 39 11 28,20 27 37,50 2 Huyn Sa Thy 65 29 20 68,96 36 14 38,38 34 52,30 3 Huyn Đk Tơ 60 28 22 78,57 32 18 56,25 40 66,66 Tng 197 90 58 64,44 107 43 40,18 101 51,26
106. 41 90 80 70 60 50 12 tháng tui 30 20 10 0 Thành ph Kon Huyn Sa Thy Huyn Đk Tơ Tum Đ th 3.2. Xác đnh t l nhim Salmonella bị theo la tui T kt qu bng 3.2 cho thy: Khi xét nghim 197 mu phân bị hai đ tui khác nhau cĩ 101 mu dương tính, vi t l nhim chung 51,26%; trong đĩ khi xét nghim 90 mu đ tui ≤ 12 tháng tui, cĩ 58 mu dương tính chim t l 64,44%, và 107 mu đ tui ≥ 12 tháng tui, cĩ 43 mu dương tính chim t l 40,18%. Kt qu nghiên cu đã xác đnh: bị đ tui ≤ 12 tháng tui t l nhim Salmonella cao hơn bị đ tui ≥ 12 tháng tui. Như vy, cĩ th khng đnh yu t v tui nh hưng rõ rt đn mc đ nhim Salmonella trên đàn bị ti đây. Giai đon t 112 tháng tui là giai đon bị cịn nh, đang trong giai đon chuyn tip lên trưng thành; vt nuơi tp ăn đ chuyn hn t ngun thc ăn là sa m sang ngun thc ăn thơ, xanh; các t chc cơ quan ca cơ th đang dn hồn thin c v kt cu và cơ năng. Vì vy, khi cĩ s thay đi ca ngoi cnh, cơ th vt nuơi d b nhim khun, sinh bnh, vi khun Salmonella cũng vì th mà d dàng tăng cưng v s lưng và kh năng gây bnh đi vi cơ th vt ch. Tt c các yu t này đã làm cho t l nhim Salmonella gia súc non cao hơn.
107. 42 T thc t, khi nghiên cu ti các đa phương cho thy, gia súc non đưc nuơi nht chung hay đ tui này chúng luơn theo m do đĩ cơ hi xâm nhp ca vi khun Salmonella vào gia súc non nhiu hơn. Mt khác, vi khun Salmonella bình thưng luơn đưc coi là nhng vi khun cng sinh, thưng trc trong đưng rut ca đng vt. Nhiu kt qu nghiên cu trong và ngồi nưc ngày càng chng minh rng vi khun Salmonella là mt trong nhng nguyên nhân gây ra tiêu chy gia súc và ngưi. Tác đng tiêu chy mà chúng gây ra là do vi khun sn sinh các yu t c ch s phát trin ca các vi khun khác, đc bit là vi khun cĩ li và sinh sn phát trin nhanh, gây mt cân bng h vi khun đưng rut dn đn ri lon tiêu hĩa gây tiêu chy và trong quá trình sng, phát trin ca qun th, vi khun tip nhn đưc các yu t gây bnh bng di chuyn ngang, tăng đc lc đ gây bnh.(trích theo Nguyn Văn Quang, 2004) [10]. Cũng ttheo Nguyn Quang Tuyên (1996) [13], Salmonella gây bnh tiêu chy cho bị, bê mi la tui, cĩ khi gây thành dch vi triu chng ch yu là tiêu chy cp tính, nhim trùng huyt, st và t l cht cao. Điu này phù hp vi các nghiên cu ca các tác gi: Nguyn Ngã, Nguyn Thiên Thu và cng s (2000) [8], cho rng t l nhim Salmonella chim t l cao bê, nghé là 51,32%. 3.4. T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe Vic xác đnh t l xut hin ca lồi vi khun này trong đưng rut ca bị khe mnh và bị mc bnh tiêu chy là cơ s đ khng đnh vai trị ca chúng trong hi chng tiêu chy trên bị. Bị b tiêu chy cĩ các triu chng như: bị st cao 40 41 0C, kéo dài 34 ngày, kèm theo các cơn run ry như hin tưng st rét, chy nưc mt, niêm mc mt đ sm, mũi khơ. Bị b nhai li, nm mt ch, thích ung nưc lnh, a phân táo trong thi gian st. Sau đĩ chúng a chy d di, phân ch cĩ nưc xám vàng, mùi tanh khm, cĩ ln niêm mc rut ly nhy, đơi khi trĩc niêm mc tng mng cĩ ln máu màu đ sm. Mi ngày súc vt bnh cĩ th đi a 67 ln.
108. 43 Salmonella là loi trc khun sng thưng trc trong đưng rut ca vt nuơi, tuy nhiên trong đưng rut ca vt nuơi khe mnh chúng tn ti vi s lưng nht đnh nào đĩ và khơng gây bnh, nhưng đây chính là ngun tim n ca nguyên nhân gây bnh. Khi con vt gp điu kin sng bt li, làm gim sc đ kháng ca cơ th, chúng s cĩ điu kin đ tăng cưng sinh trưng và phát trin v s lưng, tăng đc lc đ gây bnh. Mc đ cm nhim các loi vi khun nĩi chung, Salmonella nĩi riêng liên quan đn đc đim sinh lý và sc đ kháng ca cơ th gia súc trong tng giai đon sinh trưng và phát trin. Đ tin hành ni dung này, chúng tơi đã ly 110 mu phân bị bình thưng và 87 mu phân bị tiêu chy, xác đnh t l nhim Salmonella đàn bị nuơi, kt qu thu đưc trình bày bng 3.3.
109. 44 Bng 3.3. T l nhim Salmonella bị theo tình trng sc khe Tng s Bị bình thưng Bị tiêu chy Tng s Tng t Đa đim mu S mu T l S mu T l mu TT S mu S mu l nhim nghiên cu nghiên dương nhim dương nhim dương kim tra kim tra (%) cu tính (%) tính (%) tính Thành ph 1 72 41 11 26,82 31 16 51,61 27 37,50 Kon Tum Huyn Sa 2 65 38 13 34,21 27 21 77,77 34 52,30 Thy Huyn Đk 3 60 31 16 51,61 29 24 82,75 40 66,66 Tơ Tng 197 110 40 36,36 87 61 70,11 101 51,26
110. 45 T bng 3.3. ch ra rng: t l phân lp đưc Salmonella nhìn chung bị b tiêu chy luơn cao hơn bị trng thái bình thưng, c th: vi 40/110 mu phân bị bình thưng cho kt qu dương tính vi Salmonella , chim t l 36,36%; khi bị b tiêu chy chim t l là 70,11%, vi 61/87 mu cho kt qu dương tính. S khác nhau này cĩ ý nghĩa (p<0,05). Trong đĩ, t l nhim Salmonella bị tiêu chy ti huyn Đk Tơ chim t l cao nht (82,75%), tip đn là huyn Sa Thy (77,77%) và thp nht là thành ph Kon Tum (51,61%); ngưc li đi vi bị bình thưng t l nhim Salmonella thp, trong đĩ thp nht là thành ph Kon Tum (26,82%); và tương ng vi t l 34,21% và 51,61% là t l nhim Salmonella bị bình thưng ti huyn Sa Thy và Đk Tơ. Như vy, xét v các trình trng khác nhau bị, thì t l phân lp đưc Salmonella trong các mu phân tiêu chy hay bình thưng cĩ s khác nhau quá rõ rt. bị bình thưng khơng tiêu chy là 36,36% nhưng khi b tiêu chy tăng lên 70,11% (1,6 ln). Kt qu này tương đi phù hp vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Văn Quang (2004) [10]: bị tiêu chy s lưng vi khun trong 1 gam phân tăng 1,6 ln so vi bị bình thưng. Điu này cho thy Salmonella cĩ vai trị tác đng đn tiêu chy bị c v t l nhim và s ln vi khun tăng lên. Chng t bị đã bi nhim Salmonella , mt loi vi khun đưc coi là vi khun gây bnh đưng rut (Nguyn Quang Tuyên, 1996) [13]. Nguyên nhân ca s khác bit v t l mc bnh trên cũng d hiu, trưc ht phi k đn trình đ dân trí ca ngưi chăn nuơi khu vc huyn th, h đưc tip cn và tip thu nhanh hơn nhng kin thc mi cp nht qua các lp tp hun khuyn nơng, đc bit v nhng hiu bit v các bnh truyn nhim nguy him gia súc, gia cm và bin pháp phịng chng. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cùng các tác gi đã nêu, khng đnh s bi nhim nhiu ln v s lưng vi khun Salmonella cũng như khi phân lp xác đnh đưc khi bị b tiêu chy. Điu đĩ làm rõ vai trị ca vi khun này đi vi tiêu chy ca gia súc nĩi chung và ca đàn bị ti tnh Kon Tum nĩi riêng. So sánh t l phân