Trù liệu tương lai-Vạch kế hoạch nhất quán đến tận cùng

298 trang huongle 120

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Trù liệu tương lai-Vạch kế hoạch nhất quán đến tận cùng", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

tru_lieu_tuong_lai_vach_ke_hoach_nhat_quan_den_tan_cung.pdf

Nội dung text: Trù liệu tương lai-Vạch kế hoạch nhất quán đến tận cùng

NGUYÊN TẮC 29 TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QU\N ĐẾN TẬN CÙNG Mục đích l{ tất cả. Hãy lập kế hoạch cho đến cùng đích, nghi nhận mọi hậu quả, chướng ngại và may rủi khả dĩ đ|nh đổ công sức của mình v{ l{m người khác vinh quang. Hãy lên kế hoạch cho đến cùng, bạn sẽ không bị các tình huống lấn át và bạn sẽ biết khi nào nên dừng. Hãy nhẹ nhàng dẫn lối cho cơ may và góp phần định hướng tương lai bằng cách tiên liệu thật xa.
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG VI PHẠM NGUYÊN TẮC Năm 1510 một chiếc thuyền khởi hành từ đảo Hispaniola (hiện nay là Haiti và Cộng hòa Dominica) để đến Venezuela, với nhiệm vụ giải cứu một thuộc địa của T}y Ban Nha đang bị vây hãm. Thuyền ra khơi được vài hải lý, người ta thấy một kẻ đi lậu chui ra từ tủ đựng thực phẩm. Đó l{ Vasco Núñez de Balboa, một quý tộc Tây Ban Nha từng đến Thế giới Mới tìm v{ng nhưng sau đó đ~ sạt nghiệp nợ lút đầu và lẩn trốn các chủ nợ bằng cách trốn trong tủ. Balboa bị vàng ám ảnh từ khi Columbus trở về Tây Ban Nha với những chuyện kể về một vương quốc mang tên El Dorado chưa bao giờ được khám phá. Balboa là một trong những người đầu tiên lên đường tìm xứ sở vàng ấy với quyết tâm rằng mình sẽ l{ người đầu tiên phát hiện. Bây giờ khi không còn bị chủ nợ rượt đuổi, sẽ không có gì ngăn cản ông được. Rủi thay chủ tàu Francisco Fernández de Enciso, một luật gia giàu có lại nổi trận lôi đình khi biết tin kẻ đi lậu vé nên ra lệnh thủy thủ trói Balboa bỏ lên hòn đảo đầu tiên bắt gặp. Tuy nhiên khi chưa kịp tìm ra hải đảo nào thì Enciso nhận được tin báo cái thuộc địa cần phải giải cứu kia giờ đ~ được sơ t|n. Đ}y l{ cơ hội bất ngờ cho Balboa. Ông ta kể cho thủy thủ đo{n nghe về những chuyến du h{nh trước đó đến Panama và về những gì mình nghe thấy về thiên đường v{ng. Đ|m thủy thủ phấn khích, thuyết phục Enciso tha mạng cho Balboa và thiết lập một thuộc địa tại Panama, đặt tên là “Darien”. Thống đốc đầu tiên của Darien l{ Enciso, nhưng Balboa không phải là kẻ để cho người kh|c cướp sáng kiến. Ông ta rỉ tai các thủy thủ v{ sau đó họ nói thẳng l{ đ~ bầu Balboa làm thống đốc. Sợ bị sát hại, Enciso trở về Tây Ban Nha. Vài tháng sau, một 403
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers đại biểu của vương triều T}y Ban Nha đến trình thư bổ nhiệm mình chính thức làm thống đốc mới, nhưng ông bị thuộc địa từ chối. Trên đường trở về Tây Ban Nha ông bị chết đuối. Mặc dù cái chết này là do tai nạn, nhưng luật lệ Tây Ban Nha thời bấy giờ cho rằng chính Balboa đ~ s|t hại quan thống đốc để soán quyền. Trước đ}y, tính kho|c l|c từng cứu Balboa được nhiều bàn thua nhưng giờ đ}y mọi hy vọng vinh hoa phú quý xem như đổ biển. Giả dụ có may mắn tìm được El Dorado và muốn tuyên bố quyền sở hữu thì ông cũng phải được sự chấp thuận của vua Tây Ban Nha – m{ tư thế một kẻ ngoài vòng pháp luật như Balboa sẽ không bao giờ nhận được. Chỉ còn một giải pháp duy nhất. Các thổ d}n da đỏ ở Panama đ~ kể cho ông nghe về một đại dương mênh mông ở bờ bên kia eo đất Trung Mỹ, và nếu hướng về phía nam theo bờ biển phía t}y eo đất đó, ông sẽ đến một vùng đất đầy vàng mà thổ dân gọi một c|i tên gì đó giông giống như “Biru”. Balboa quyết định mình sẽ du hành xuyên qua những rừng rậm đầy bất trắc của Panama và trở th{nh người ch}u ]u đầu tiên vọc chân xuống đại dương mới ấy. Từ đó ông sẽ tiến đến El Dorado. Nếu nhân danh vua Tây Ban Nha mà thực hiện việc này, ông sẽ nhận được lòng biết ơn vĩnh viễn của nhà vua cùng với lệnh ân xá - với điều kiện là phải ra tay trước khi chính quyền T}y Ban Nha đến bắt ông. Vì vậy v{o năm 1513, Balboa khởi hành với 190 binh lính. Mới nửa cuộc h{nh trình băng qua eo đất (khoảng 90 dặm), đo{n chỉ còn 60 lính, phần còn lại đ~ bỏ mạng vì c|c điều kiện khắc nghiệt – côn trùng hút máu, những trận mưa như th|c, sốt rét rừng. Cuối cùng, từ một đỉnh núi cao, Balboa trở th{nh người Âu ch}u đầu tiên trải mắt nhìn Th|i Bình Dương. Những ng{y sau đó, 404
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG ông phất cờ Castile và tuyên bố vùng biển, đất liền và hải đảo thuộc về hoàng gia Tây Ban Nha. Khi thổ d}n đến tặng ông nhiều vàng bạc đ| quý, Balboa hỏi xuất xứ thì họ chỉ về hướng Nam, vùng đất d}n Inca. Nhưng lúc đó vì chỉ còn sót v{i binh sĩ nên Balboa quyết định trở lại Darien, gửi ngọc ngà châu báu về T}y Ban Nha để tỏ thiện chí, đề nghị cấp trên chi viện một đạo quân lớn nhằm giúp ông chinh phục El Dorado. Khi những tin này truyền về tới Tây Ban Nha, tên tội phạm cũ trở thành anh hùng và phút chốc được bổ nhiệm làm thống đốc vùng đất mới. Tuy nhiên trước khi tin đó tới được Tây Ban Nha thì nh{ vua đ~ sai Pedrarias xuất một đo{n thuyền đi bắt Balboa về xử, sau đó năm quyền khu thuộc địa. Đến khi tới Panama, Pedrarias mới nhận được lệnh hỏa tốc của vua tha tội cho Balboa và cả hai cùng chia sẻ quyền thống đốc. Về phần mình Balboa cũng không thoải mái. Ông chỉ mơ có vàng và chỉ ao ước đến được El Dorado. Ông từng suýt mất mạng mấy lần trong khi theo đuổi mục tiêu này và sẽ không thể chấp nhận chia sẻ vinh hoa phú quý với gã mới tới. Balboa cũng được tin rằng Pedrarias l{ người ganh tỵ và rất khó chịu với tình huống phát sinh. Một lần nữa, Balboa chọn giải pháp dẫn đầu đo{n qu}n đông đảo, mang theo vật liệu v{ đồ nghề đóng t{u, xẻ rừng ra biển. Ông nói với Pedrarias rằng một khi đến bờ Th|i Bình Dương, ông sẽ thành lập đội hải thuyền tiến chiếm lãnh thổ Inca. Pedrarias chấp thuận kế hoạch này, có lẽ đo|n l{ nó sẽ không thể thành công. H{ng trăm người đ~ bỏ mạng trong chuyến băng rừng lần thứ hai, những cây gỗ mang theo để đóng thuyền đều mục vì thời tiết. Như thường lệ, Balboa không mảy may nản chí v{ khi đến bên kia eo đất, ông cho binh sĩ đốn cây làm thuyền. Tuy nhiên số người 405
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers còn lại quá ít và bệnh yếu, không thể tiến h{nh x}m lược, vì vậy một lần nữa Balboa phải quay về Darien. Pedrarias mời Balboa ra ngoài doanh trại để bàn bạc một kế hoạch mới, với sự hiện diện của Francisco Pizarro, người bạn cũ từng đồng hành với Balboa lần đầu tiên băng qua eo đất. Tuy nhiên lần này Balboa sập bẫy vì Pizarro dẫn theo h{ng trăm lính bắt Balboa để giao cho Pedrarias xử trảm về tội phản nghịch. V{i năm sau đó, Pizarro dẫn qu}n đến Peru và mọi kỳ công của Balboa rơi vào quên lãng. Diễn giải Hầu hết mọi người đều hành xử bằng trái tim chứ không bằng khối óc. Kế hoạch của họ mơ hồ và khi gặp tình huống, họ phải ứng biến. Nhưng ứng biến chỉ giúp bạn chống chọi cho đến khi gặp đợt khủng hoảng tiếp theo. Ứng biến không thể nào thay thế được việc trù bị trước nhiều bước và vạch ra kế hoạch cho đến tận cùng. Tuy ước mơ được vinh hoa phú quý nhưng Balboa lên kế hoạch rất mơ hồ. Do đó những công trạng táo bạo của ông, việc phát hiện Th|i Bình Dương đều bị quên lãng, bởi vì ông phạm phải lỗi lầm lớn nhất trong thế giới quyền lực: Chỉ đi nửa đường, để cửa cho người khác vào chiếm mất. Một người quyền lực thực sự sẽ nhìn xa trông rộng, thấy được đối thủ đang muốn giành phần, những con kền kền sắp lao xuống khi nghe được tiếng “v{ng”. Lẽ ra Balboa nên giữ kín thông tin về lãnh thổ Inca cho đến khi x}m lược Peru. Chỉ như vậy thì tài sản và tính mạng ông mới bảo toàn. Khi Pedrarias vừa đến nơi, nếu l{ người quyền lực và sáng suốt, lẽ ra Balboa đ~ thủ tiêu hoặc bắt giam hắn, sử dụng đạo quân của hắn để tiến chiếm Peru. Chỉ như vậy thì tài sản và tính mạng ông mới 406
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG bảo toàn. Khi Pedrarias vừa đến nơi, nếu l{ người quyền lực và sáng suốt, lẽ ra Balboa đ~ thủ tiêu hoặc bắt giam hắn, sử dụng đạo quân của hắn để tiến chiếm Peru. Nhưng Balboa như g{ mắc tóc, chỉ biết phản ứng theo cảm xúc chứ không có tư duy s|ng tạo. Có được ước mơ lớn nhất thế giới mà làm gì nếu để người khác cuỗm mất mọi lợi lộc và vinh quang? Bạn đừng để bị lạc hướng với một ước vọng mơ hồ và bỏ ngỏ - hãy trù liệu cho đến mục đích sau cùng. TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC Năm 1863, thủ tướng Phổ là Otto von Bismarck sát sao theo dõi bàn cờ quyền lực Âu châu. Các kỳ thủ chính là Anh, Pháp và Áo. Bản thân Phổ là một trong những nước thành viên của liên minh Đức. Là thành viên chi phối liên minh, nước Áo xoay xở để những thành viên khác luôn chia rẽ và trong thế yếu để chịu cúi đầu. Bismarck tin rằng nước Phổ phải l{m điều gì lớn lao hơn l{ tên hầu cho nước Áo. Sau đ}y l{ những nước cờ của Bismarck. Trước tiên ông gây chiến với nước Đan Mạch nhỏ bé để thu hồi những vùng đất trước đ}y của Phổ là Schleswig-Holstein. Biết rằng tin về một nước Phổ độc lập sẽ làm Pháp và Anh quan ngại, Bismarck nêu tên nước Áo trong cuộc chiến đấu, tuyên bố rằng mình thu hồi Schleswig- Holstein vì nước Áo. Vài tháng sau khi chiến tranh đ~ ng~ ngũ, ông đòi hỏi rằng những vùng đất ấy phải thuộc về Phổ. Tất nhiên người Áo rất điên tiết, nhưng họ phải thỏa thuận: Trước hết họ ứng thuận cho Phổ lấy Schleswig, và một năm sau cũng b|n luôn Holstein cho Phổ. Thế giới bắt đầu thấy \o đang yếu thế và Phổ đang lên. 407
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Nước cờ thứ hai của Bismarck l{ nước cờ táo bạo nhất: Năm 1866 ông thuyết phục vua William rút lui khỏi khối liên minh Đức v{ như thế có nghĩa l{ l}m chiến với Áo. Cả hoàng hậu, cả thái tử cùng cả l~nh đạo những vương quốc khác trong khối đều phản đối cuộc chiến n{y. Nhưng Bismarck vẫn ngoan cường dấn thân, và cuối cùng qu}n đội hùng mạnh của Phổ đ|nh tan qu}n \o trong cuộc chiến rất tàn bạo được gọi l{ “Chiến tranh bảy tuần”. Lúc đó vua v{ c|c tướng lãnh Phổ muốn tiến về thủ đô Vienna, chiếm được của Áo càng nhiều đất càng tốt. Nhưng Bismarck ngăn cản họ và tỏ rõ khuynh hướng hòa bình. Kết quả l{ ông ký được với Áo một hiệp ước, theo đó Phổ v{ c|c nh{ nước Đức kh|c được toàn quyền tự quyết. Giờ đ}y Bismarck đ~ đưa Phổ lên hàng thế lực thống trị ở Đức v{ đứng đầu Hiệp bang Bắc Đức vừa được thành lập. Pháp và Anh bắt đầu so sánh Bismarck với Attila gã hung nô và e sợ Bismarck có tham vọng đối với toàn châu Âu. Mỗi khi đ~ dấn th}n v{o con đường chinh phục rồi thì sẽ không có gì ngăn cản ông được nữa. Và tất nhiên ba năm sau đó, Bismarck gây chiến với Pháp. Thoạt tiên ông ra vẻ bằng lòng để cho Ph|p thôn tính nước Bỉ, rồi đến phút chót ông lại đổi ý. Với trò mèo vờn chuột như thế, Bismarck khiến ho{ng đế Napoléon III nổi điên, rồi Bismarck lại còn thúc giục vua Phổ chống lại nước Ph|p. Năm 1870 không ai ngạc nhiên khi chiến tranh nổ ra. Liên minh Bắc Đức nhiệt tình tham gia đ|nh Ph|p, v{ một lần nữa bộ máy quân sự hùng mạnh của Phổ v{ c|c đồng minh đ|nh tan qu}n địch chỉ trong vài tháng. Mặc dù Bismarck không dự tính chiếm bất kỳ phần đất nào của Pháp, song cuối cùng c|c tướng lãnh thuyết phục ông đưa Alssace- Lorraine vào liên minh. 408
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG Giờ đ}y khắp ch}u ]u đều e sợ nước tiếp theo của con quái vật Phổ. Quả đúng như vậy, một năm sau Bismarck th{nh lập đế chế Đức, m{ t}n ho{ng đế chính là vua Phổ. Nhưng sau đó xảy ra việc lạ là Bismarck không gây ra cuộc chiến nào nữa cả. Và trong khi các thế lực Âu châu giành giật đất đai ở những châu lục kh|c để thành lập thuộc địa, ông nghiêm khắc giới hạn việc nước Đức lập thuộc địa. Ông không cần có thêm đất đai cho người Đức, mà chỉ cần thêm an ninh. Phần còn lại của cuộc đời, ông dành cho việc gìn giữ hòa bình tại ch}u ]u v{ ngăn chặn nhiều cuộc chiến. Mọi người bảo rằng ông đ~ thay đổi, năm th|ng đ~ xoa dịu con người này. Nhưng họ không hiểu thấu sự thật l{ ông đ~ đi đến tận cùng của kế hoạch. Diễn giải Tại sao hầu hết mọi người đều không biết khi nào nên dừng cuộc tấn công? Bởi vì họ không có ý niệm cụ thể gì về mục đích cuối cùng. Mỗi khi chiến thắng họ lại muốn chiến thắng nữa. Việc dừng lại - nhắm đến mục tiêu rồi bám theo mục tiêu ấy – hình như không phải là tính cách của con người. Nhưng thật ra đó mới là cốt yếu để duy trì quyền lực. Những ai đi qu| xa trong đ{ chiến thắng sẽ tạo ra phản ứng trước sau gì cũng đưa đến chỗ suy vong. Giải pháp duy nhất là trù bị kế hoạch dài lâu. Hãy thấy trước tương lai thật rõ r{ng như những vị thần trên non Olympus có khả năng nhìn xuyên mây và thấy rõ đoạn kết của nhiều điều. Từ khi khởi đầu sự nghiệp chính trị, Bismarck chỉ có một mục tiêu duy nhất: thành lập một Nh{ nước Đức độc lập do Phổ đứng đầu. ông ta khai chiến với Đan Mạch không để chiếm đất mà dấy lên tinh thần dân tộc Phổ và sự đo{n kết quốc gia. Ông gây chiến với Áo chỉ để gi{nh độc lập cho Phổ (chính vì thế mà ông 409
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers không muốn lấn đất của Áo). Và ông khởi chiến với Ph|p l{ để quy tụ c|c vương quốc Đức chống lại kẻ thù chung, từ đó chuẩn bị cho việc hình th{nh nước Đức thống nhất. Khi đ~ đạt được mục đích, Bismarck dừng lại. Ông không để men chiến thắng làm mê mờ đầu óc, cưỡng lại hồi còi thúc giục giành thêm. Bismarck nắm cương thật chặt và mỗi khi c|c tướng lãnh, vua quan hoặc nhân dân Phổ muốn thấy nhiều cuộc chinh phục nữa, ông cản họ lại. Ông không để bất kỳ điều gì làm hỏng vẻ đẹp công trình của mình, chắc chắn không phải là một cơn mê say giả tạo vốn có khả năng thúc đẩy nhiều người quanh ông vượt quá mục tiêu ban đầu m{ ông đ~ dự trù kỹ lưỡng. Kinh nghiệm cho thấy rằng, hễ ai có khả năng tiên liệu thật xa c|c ý đồ sẽ thực hiện, thì người đó có thể h{nh động chớp nhoáng khi thời cơ đến. (Hồng y Richelieu, 1585 - 1642) CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Theo vũ trụ quan Hy Lạp cổ đại, các vị thần có khả năng biết trước tương lai. Họ biết đường tơ kẽ tóc những gì sắp xảy ra. Mặt kh|c, lo{i người bị xem là nạn nhân của số phận, kẹt trong cái bẫy thời gian và cảm xúc, không thể thấy điều gì phía sau những hiểm nguy trước mắt. Những anh hùng như Odysseus vốn có khả năng nhìn xa hơn hiện tại để tính trước nhiều bước, có vẻ như họ thách thức số phận, gần như l{ những vị thần trong việc tiên đo|n tương lai. Sự so s|nh n{y cho đến nay vẫn có giá trị - trong số chúng ta, ai 410
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG có khả năng dự báo và kiên nhẫn thực hiện thành công kế hoạch đ~ đề ra, người đó có quyền lực như thần. Vì hầu hết mọi người quá bị kẹt trong thời gian nên không thể lên kế hoạch lâu dài, cho nên khả năng phớt lờ những mối nguy và khoái lạc trước mắt đồng nghĩa với quyền lực. Đó l{ c|i khả năng chiến thắng khuynh hướng tự nhiên của con người là phản ứng với tình huống, buộc mình phải lùi lại để trù liệu những gì to lớn hơn đang hình th{nh ở phía sau điều đang diễn ra trước mắt. Nhiều người tưởng mình nhìn thấy tương lai, rằng mình biết lên kế hoạch và trù liệu. Nhưng thật ra họ chỉ làm theo điều mong muốn, theo hình ảnh về một tương lai m{ họ muốn phải như thế. Kế hoạch họ mơ hồ, dựa v{o trí tưởng tượng hơn l{ thực tế. Họ tưởng mình đ~ tổ chức chu đ|o đến tận cùng, nhưng thật ra họ chỉ tập trung vào một loại kết thúc có hậu, tự đ|nh lừa bằng sức mạnh của mơ ước. Năm 415 TCN, cư d}n th{nh phố Athens tấn công đảo Sicily vì tin rằng chiến thắng sẽ mang về của cải, quyền lực và một kết thúc có hậu cho Cuộc chiến Peloponnese kéo d{i 16 năm. Họ không cân nhắc hết những mối nguy khi tiến hành chiến tranh x}m lược quá xa nhà, họ không ngờ rằng người Sicily càng chống trả mãnh liệt hơn khi mọi việc diễn ra trên sân nhà họ, họ không dự trù trường hợp tất cả những kẻ thù khác của Athens thừa cơ n{y liên kết chống lại, họ không tưởng tượng được cuộc chiến này mở ra quá nhiều mặt trận, dàn lực lượng họ ra quá mỏng. Cuộc viễn chinh ấy là một tai họa trăm phần, dẫn đến việc hủy hoại một trong những nên văn minh vĩ đại nhất trong lịch sử. Động cơ thúc đẩy người Athens tham chiến chính là những cảm xúc chứ không phải tư duy. Họ chỉ thấy cơ may chiến thắng chứ không thấy những mối nguy lờ mờ từ xa. 411
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Hồng y De Retz, một người Pháp hồi thế kỷ XVII từng tự hào về những cái nhìn thấu đ|o về những ý đồ của con người và nguyên nhân thất bại chủ yếu của những ý đồ ấy đ~ ph}n tích c}u chuyện sau: Năm 1615 khi vua Louis XIV còn trẻ, một số thành phần đ~ nổi loạn tạo phản. Đột nhiên nhà vua và triều đình rời bỏ Paris đến cư ngụ ở một cung điện bên ngoài thủ đô. Trước đó, sự có mặt của vua quá gần với đầu n~o trung ương của lực lượng cách mạng đ~ tạo rất nhiều khó khăn cho họ, vì vậy khi vua rời đô, họ thở phào nhẹ nhõm. Nhưng sau n{y họ mới hiểu ra mình đ~ sai lầm, vì khi rời khỏi Paris, triều đình dễ bề xoay sở hơn. Hồng y De Retz nhận xét: “Nguyên nh}n phổ biến nhất khiến mọi người phạm lỗi là họ quá sợ mối nguy trước mắt, nhưng không đủ sợ về những gì ở xa hơn.” Ta sẽ tr|nh được biết bao lỗi lầm nếu dự liệu những nguy hiểm từ xa. Ta sẽ bỏ ngay một số kế hoạch nếu biết rằng mình đang tránh một vỏ dưa nhỏ chỉ để dẫm lên một vỏ dừa lớn hơn. Ở đ}y sức mạnh không xuất phát từ những gì ta làm, mà chính từ những gì ta không làm - những h{nh động bừa bãi và dại dột mà ta dằn lại được trước khi chúng dẫn ta vào rắc rối. Hãy lên kế hoạch chi tiết trước khi h{nh động. Liệu điều đó có những hậu quả khôn lường nào? Liệu ta có tạo thêm những kẻ thù mới? Trong đời, điều bất hạnh phổ biến hơn l{ sự may mắn - đừng để những kết cục có hậu của trí tưởng tượng làm bạn lạc hướng. Những cuộc bầu cử tại Ph|p năm 1848 chủ yếu là sự so kè giữa Louis Adolphe Thiers, người chủ trương trật tự v{ tướng Louis Eugène Cavaignac, kẻ kích động quần chúng thuộc phe hữu. Khi ý thức rằng mình bị bỏ rơi kh| xa phía sau, Thiers cuống cuồng tìm phương cứu chữa. Ông để ý đến Louis Napoléon, ch|u hai đời của cựu hoàng, hiện là một thành viên mờ nhạt trong Nghị viện. Gã 412
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG Napoléon này nhìn có vẻ khờ khờ, nhưng ngược lại chỉ với cái họ của ông ta thôi cũng đủ để đắc cử trong một đất nước đang kh|t khao một nắm đấm quyền lực. Thiers chọn ông ta làm bù nhìn và dự định xong xuôi sẽ đẩy ông về vườn. Phần một được thực hiện đúng kế hoạch, Louis Napoléon thắng đậm. Vấn đề ở chỗ Thiers đ~ không tiên liệu một sự thật đơn giản: C|i “g~ khờ” đó thật ra là một g~ đầy tham vọng. Chỉ ba năm sau, Louis Napoléon giải tán nghị viện, tự xưng ho{ng đế và trị vì nước Pháp suốt 18 năm liên tiếp trước sự sững sờ của Thiers v{ đồng đảng. Mục tiêu là tất cả. Đó l{ kết thúc của loạt h{nh động x|c định xem ai được vinh quang, được gi{u sang, được lợi lộc. Bạn phải vạch mục tiêu thật rõ ràng và luôn nhớ nghĩ đến nó. Bạn phải nghĩ c|ch xua đuổi bầy kền kền đang vần vũ chực chờ bổ nhào xuống xơi t|i công trình của bạn. Và phải tiên liệu những tình huống khả dĩ buộc bạn ứng biến. Bismarck vượt qua hiểm nguy là nhờ ông đ~ lên kế hoạch đến tận cùng, giữ vững hướng đi đ~ định xuyên qua bão tố, v{ không để kẻ khác giành mất vinh quang. Khi đ~ đạt được kế hoạch đề ra, ông rút lui vào vỏ như một con rùa. Sự tự chủ đó chính là thần lực. Khi đ~ thấy trước nhiều nước cờ và tính toán mọi chuyện đến cùng, bạn sẽ không còn bị giục giã bởi xúc cảm hoặc toan tính ứng biến. Cái nhìn xuyên suốt và trong trẻo kia sẽ giúp bạn quẳng đi những mối lo lắng và hồ nghi vốn l{ nguyên nh}n đầu tiên khiến nhiều người thất bại. Bạn thấy rõ mục tiên và không chấp nhận bất kỳ sự chệch hướng nào. Hình ảnh: Những vị thần trên đỉnh Olympus. Từ trên nhìn xuống xuyên mây, họ biết trước mọi kết cục của những giấc 413
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers mơ v{ng dẫn đến bi kịch và tai họa. Và họ cười nhạo vì con người không thể nhìn xa hơn thời điểm hiện tại, vì con người tự đ|nh lừa mình. Ý kiến chuyên gia: Chúng ta không nên như cọng lau sậy kia, khi mới nhú lên thì lao thẳng một đường d{i, nhưng sau đó như thể đ~ hụt hơi lại sinh nhiều mấu cứng, chứng tỏ không còn hơi sức và sinh lực ban đầu. Tốt hơn ta nên khởi hành nhẹ nhàng và từ tốn, để dành hơi cho cuộc chạm tr|n, để dành sức đột ph| để hoàn thành kế hoạch. Khi bắt đầu, chúng ta điều khiển và làm chủ sự việc. Nhưng thường thì khi đ~ khởi động rồi, chính sự việc lại lèo lái và càn lướt chúng ta. (Montaigne, 1533-1592) NGHỊCH ĐẢO Điều đ~ trở thành thông lệ với các chiến lược gia là kế hoạch luôn phải linh động và có phần trù bị những phương |n thay thế. Điều này chắc chắn đúng. Nếu bám cứng nhắc vào một kế hoạch, bạn sẽ không thể ứng phó khi thời cơ lật lọng. Khi đ~ xem xét kỹ lưỡng mọi khả năng v{ chọn xong mục tiêu, bạn phải xây dựng các phương |n thay thế, để ngỏ cho những lộ trình mới tiến tới mục tiêu. Tuy nhiên nếu so sánh giữa việc bám quá cứng vào kế hoạch hoặc kế hoạch hóa quá trớn, với một kế hoạch mơ hồ và khuynh hướng tùy cơ ứng biến thì hầu hết chúng ta sẽ thiệt nhiều hơn khi 414
TRÙ LIỆU TƯƠNG LAI: VẠCH KẾ HOẠCH NHẤT QUÁN ĐẾN TẬN CÙNG rơi v{o trường hợp sau. Vì vậy đi tìm một nghịch đảo cho nguyên tắc này là không có lợi, vì chắc chắn sẽ không tốt đẹp gì khi ta không tiên liệu và lên kế hoạch đến tận cùng. Nếu đủ khả năng sáng suốt v{ nghĩ xa, bạn sẽ hiểu rằng tương lai thật bất định, và bạn nên sẵn sàng thích nghi. Chỉ khi n{o đ~ x|c định mục đích rõ ràng và thảo xong kế hoạch cặn kẽ rồi, bạn mới đảm đương nổi quyền tự do linh động đó. 415
NGUYÊN TẮC 30 TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI Bạn phải h{nh động một cách tự nhiên và thoải mái. Mọi vất vả v{ công lao để được thành quả, cũng như tất cả các mánh khóe khác, bạn đều phải che đậy. Khi hành động, h~y h{nh động thật ung dung, như thể bạn còn dư sức làm tiếp. H~y tr|nh khuynh hướng phổ biến là l{m cho người khác thấy ta cực nhọc – họ sẽ đặt lại vấn đề. Đừng dạy mánh cho ai cả, nếu không họ sẽ dùng chính m|nh đó để chống lại bạn.
TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC Nghi thức uống trà của Nhật mang tên Chanoyu có từ l}u đời, nhưng chỉ đến thế kỷ XVI mới đạt đến đỉnh cao tinh tế, với bậc thầy lừng danh là Sen no Rikyu. Dù không xuất thân từ gia đình quý tộc, nhưng Rikyu thăng tiến thật cao trên nấc thang danh vọng, trở th{nh tr{ sư được ưa chuộng nhất của Nhật ho{ng Hideyoshi, đồng thời là cố vấn h{ng đầu về mỹ thuật, thậm chí cả về chính trị. Bí quyết thành công với Rikyu là làm sao giữ được vẻ ung dung, che đậy được nỗ lực công việc. Ng{y kia, Rikyu v{ con trai đến dự buổi tr{ đạo tại nh{ người quen. Ngo{i đầu ngõ, người con nhận xét về cái cổng rất đẹp có dáng vẻ cổ kính l{m cho ngôi nh{ người quen kia trông thật hiu quạnh. “Cha không nghĩ thế”, Rikyu đ|p, “vẻ như c|i cổng n{y được mang về từ rất xa, từ một ngôi đền trên núi n{o đó, vẻ như công sức vận chuyển nó đ~ tiêu tốn khá nhiều tiền”. Nếu chủ nh}n đ~ tốn nhiều công sức cho một cái cổng, điều đó sẽ được thể hiện trong buổi tr{ đạo - và quả nhiên Rikyu đã phải kiếu từ sớm, không thể chịu đựng tất cả những nỗ lực và màu mè trong buổi tr{ đạo. Đêm kh|c, trong khi đang dùng tr{ tại nhà bạn, Rikyu thấy bạn bước ra ngo{i, giơ lồng đèn soi trong đêm tối để hái quả chanh trên cây. Rikyu cảm thấy thú vị vì chủ nhân cần tí gia vị cho cái món ông đang chuẩn bị và hồn nhiên ra ngoài tự h|i. Nhưng khi chủ nhân mời món bánh nếp Osaka với vài lát chanh, Rikyu mới hiểu ra rằng người bạn đ~ trù tính việc này từ trước. Vậy việc hái chanh không còn là hồn nhiên nữa mà chỉ để chủ nhân chứng tỏ sự s{nh điệu của mình. Ông ta đ~ vô tình cho thấy ông gắng sức biết bao. Đ~ thấy đủ, Rikyu lễ phép từ chối món bánh, xin thứ lỗi rồi kiếu từ. 417
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Ngày kia Nhật hoàng cho biết sẽ đến viếng Rikyu và dự buổi tr{ đạo. Đêm trước khi ông đến, tuyết rơi kh| nhặt. Rikyu nhanh trí lấy mấy chiếc gối đặt lên từng phiến đ| lót lối đi dẫn từ vườn nhà đến trà thất. Ngay trước bình minh, Rikyu thức dậy và thấy tuyết đ~ thôi rơi nên lượm gối đem cất. Khi vừa đến nơi, Nhật hoàng ngạc nhiên vì vẻ đẹp đơn sơ của quang cảnh - những phiến đ| lối đi khô r|o, nổi bật giữa nền tuyết dày – và ghi nhận bản thân hành động tôn kính ấy, chứ không hỏi han gì đến cách làm. Rikyu qua đời để lại ảnh hưởng sâu rộng đối với nghi thức tr{ đạo. Yorinobu, tướng qu}n vùng Tokigawa l{ môn đệ thuần thành những nghi thức ấy. Trong vườn, ông dựng một lồng đèn đ| do một nghệ nhân bậc thầy tạo tác. Ngày kia khi lãnh chúa Sakai Tadakatsu gợi ý đến ngắm lồng đèn, Yorinobu trả lời rằng ông hết sức hân hạnh, sau đó sai gia nh}n chuẩn bị mọi thứ thật chỉnh tề để đón tiếp kh|ch quý. Nhưng những người l{m vườn lại không am hiểu nghệ thuật Chanoyu nên nghĩ rằng lồng đèn đ| đ~ được chạm trổ không được cân xứng vì những cửa sổ trông quá hẹp. Họ nhờ một thợ đ| trong vùng đục rộng ra thêm. V{i ng{y trước khi Sakai đến chơi, Yorinobu đi một vòng kiểm tra mới phát hiện sự tình. Ông nổi trận lôi đình, chỉ muốn rút kiếm ra chặt nhừ tên khốn kiếp n{o d|m l{m hư c|i lồng đèn. Tuy nhiên sau khi nguôi giận, ông nhớ lại trước đ}y mình mua chẵn một cặp v{ c|i kia còn để trong vườn nh{ trên đảo Kishu. Yorinobu bỏ rất nhiều tiền thuê một t{u săn c| voi v{ những trạo phu cừ khôi nhất đến đảo mang đèn về chỉ trong vòng hai ngày. Đo{n người liên tục chèo ng{y chèo đêm, v{ may mắn được gió thuận chiều nên hoàn thành nhiệm vụ. Yorinobu hết sức hài lòng khi nhận ra rằng c|i sau còn đẹp hơn c|i trước, vì hai mươi năm nay nằm yên trong bụi tre, nhờ đó phủ đầy rêu v{ tăng phần cổ 418
TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI kính. Ngay trong ng{y hôm đó l~nh chúa Sakai đến chơi v{ sững sờ trước vẻ đẹp của chiếc lồng đèn, vì nó còn đẹp hơn l{ ông tưởng tượng - hết sức hài hòa với thiên nhiên. May thay ông không hề biết Yorinobu đ~ tốn bao công sức và nỗ lực để có được hiệu ứng tuyệt vời này. Diễn giải Sen no Rikyu quan niệm rằng điều gì xảy ra đột ngột và tự nhiên, gần như l{ ngẫu nhiên thì đó mới l{ đỉnh cao của c|i đẹp. Cái đẹp này xuất hiện không b|o trước và vẻ như không cần nỗ lực gì cả. Thiên nhiên tạo ra những hiệu quả đó bằng chính những định luật và quy trình của mình, trong khi con người thì phải tốn nhiều công sức và tinh xảo. Và nếu tỏ rõ nỗ lực để đạt hiệu quả ấy, xem như hiệu quả bị hoen ố. Cái cổng được đưa đến từ qu| xa, động tác h|i chanh trông như sự xếp đặt. Rất thường khi bạn phải dùng đến mánh này mẹo nọ để tạo hiệu quả - những cái gối trên tuyết, trạo phu chèo suốt đêm trường – nhưng đừng để cho cử tọa của bạn biết được tất cả những công sức và trí tuệ mà bạn đ~ bỏ ra. Thiên nhiên không hé lộ những bí ẩn của mình và nếu bắt chước được thiên nhiên mà không tỏ ra vất vả thì bạn đ~ đạt gần đến quyền lực của thiên nhiên. PHÙ THỦY HOUDINI Harry Houdini, nhà ảo thuật đại tài chuyên biểu diễn thoát thân có lần tuyên bố những màn biểu diễn của ông l{ “Điều bất khả thành có thể”. Và quả nhiên những ai từng xem những màn biểu diễn ấy đều nhìn nhận rằng chúng đi ngược lại những gì ta quan niệm về khả năng của con người. 419
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Một buổi tối năm 1904, hơn 4000 cư d}n London ngồi kín kh|n phòng để xem Houdini chấp nhận thử thách: Rút tay ra khỏi một cặp còng được tuyên bố là kiên cố nhất lịch sử. Mỗi còng có sáu bộ khóa và chín bộ lẫy, mà một thợ khóa nổi tiếng vùng Birmingham phải mất chín năm mới hoàn thành. Xem xét cặp còng xong, các chuyên gia nhìn nhận rằng họ chưa từng thấy loại nào rắc rối hơn. Công chúng quan sát kỹ lưỡng khi các chuyên gia khóa còng vào cổ tay Houdini. Sau đó họ đặt ông vào một cái thùng trên sân khấu. Từng giây phút trôi qua, khán giả càng tin chắc rằng đó sẽ là cặp còng đầu tiên hạ gục Houdini. Có lúc ông ló đầu ra khỏi thùng và yêu cầu tạm mở còng để ông cởi áo vét cho bớt nóng vì trong thúng bí hơi nóng qu|! C|c chuyên gia từ chối lời yêu cầu, nghi rằng ông lấy cớ để quan sát xem những bộ khóa vận h{nh như thế nào. Không hề nao núng, hai tay vẫn bị còng, Houdini vẫn vặn vẹo để nâng chiếc áo vét cao lên khỏi vai, lật mặt trong ra, dùng răng cắn con dao nhíp ở túi trong, lắc lư c|i đầu để cắt r|ch c|i |o. Như thế xem như bớt nóng, ông ta lại ung dung chui trở vào thùng trong khi cử tọa reo hò cổ vũ sự khéo léo đó. Sau khi để khán giả chờ đủ lâu, Houdini từ thùng bước ra, tay cầm cặp còng đ~ mở. Cho đến nay không ai biết ông ta đ~ l{m thế nào. Mặc dù mất gần một giờ đồng hồ để tho|t th}n nhưng ông không có vẻ gì quan ngại, không chút chần chừ. Cuối cùng công chúng có cảm gi|c như ông cố tình kéo dài thời gian để tăng phần bi kịch, để làm cho họ lo lắng, nếu không, xem như Houdini biểu diễn rất ung dung thư thả. Việc ông than phiền nóng nực cũng l{ một phần của màn kịch. Khán giả đêm đó cũng như những đêm kh|c, nơi kh|c đều có cùng cảm tưởng rằng Houdini bông lông với họ chút cho vui: Những c|i còng kia không l{ nghĩa lý gì cả, hình 420
TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI như ông nhắn nhủ như vậy và tôi có thể mở ra sớm hơn nhiều, cả với những cái còng rắc rối hơn nhiều. Theo năm th|ng, Houdini còn biểu diễn thoát thân từ những điều kiện khắc nghiệt hơn, chẳng hạn như giam mình trong c|i bao bằng giấy, sau đó chui ra m{ không r|ch bao; Đi xuyên tường; Tay chân bị xiềng cứng rồi bị ném xuống sông nước lạnh giá, trong khi khán giả hồi hộp theo dõi ông tìm cách thoát xiềng gần một giờ đồng hồ mà không thở. Mỗi lần suýt chết đến nơi thì Houdini lại thành công với lòng tự tin siêu phàm. Ông không bao giờ tiết lộ tí ti gì về những m|nh khóe v{ luôn ung dung, thư th|i trong những tình huống sinh tử. Chính vì thế mọi người đồn ông là sử dụng ma thuật. Diễn giải Mặc dù không biết chắc chắn Houdini l{m c|ch n{o để thực hiện những màn biểu diễn thần sầu, song ta thấy rõ ràng rằng ông không hề sử dụng ma thuật hoặc sức mạnh huyền bí nào cả, mà tất cả xuất phát từ sự khổ luyện mà ông khéo giấu không cho công chúng biết. Vào thuở khởi đầu sự nghiệp, ông theo bước một nghệ sĩ gi{ Nhật Bản, người đ~ dạy ông màn biểu diễn nuốt trái cầu bằng ngà, rồi làm nó xuất hiện trở lại trong miệng. Houdini tập dượt không nghỉ với một củ khoai lột vỏ cột vào sợi d}y, điều khiển cho nó lên xuống bằng cách co thắt cơ cổ họng, cho đến khi c|c cơ vòng đủ mạnh để đưa củ khoai từ dưới lên trên mà không cần đến sợi dây. Trước khi Houdini tiến hành màn mở còng thoát thân, nhà tổ chức biểu diễn đ~ cho nh}n viên lục soát khắp người ông, nhưng không phát hiện bất kỳ đồ nghề nào. Chỉ một chỗ họ không ngờ tới, đó l{ trong cái cổ họng khổ luyện, Houdini đ~ giấu những dụng cụ tí hon. 421
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Như đ~ nói, việc ông câu giờ l{ để cho toàn cảnh thêm phần hồi hộp, chứ thật ra h{nh động thoát thân của ông luôn thật phong nhã, làm cho mọi người xem ông như siêu nh}n. Nếu l{ người quyền lực, bạn luôn phải nghiên cứu và thực hành liên tục trước khi xuất hiện trước công chúng, cho dù trên sân khấu hoặc ngo{i đời. Đừng bao giờ để mọi người thấy bạn phải đổ mồ hôi hột vì công việc. Nhiều người tưởng phải l{m như vậy để cho thấy mình trung thực và nỗ lực, nhưng không, mồ hôi mồ kê chỉ làm cho họ trông yếu kém hơn m{ thôi - chừng như sức họ đến đó l{ hết, thậm chí là họ gắng lắm mới hoàn thành nổi. Vậy những nỗ lực và mánh khóe thực hiện công việc, bạn hãy giữ riêng mình mình biết, và mọi người sẽ thấy bạn thật phi phàm. Vì thật ra chưa ai thấy được nguồn sức mạnh của thần thánh mà chỉ chứng kiến hiệu quả các sức mạnh ấy mà thôi. Có thể ta mất nhiều giờ mới tới được một c}u thơ; Nhưng nếu thơ không có vẻ thoát ra từ một nghĩ suy trong phút chốc, thì mọi công dệt rồi tháo, tháo rồi dệt chỉ l{ mơ. (William Butler Yeats, Lời nguyền rủa Adam) CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Con người có được ý niệm sơ khởi về quyền lực từ những lần chạm tr|n đầu tiên với thiên nhiên – sấm chớp, lũ quét, tốc độ và sự hung ác của một con thú rừng. Những sức mạnh này không đòi hỏi phải suy nghĩ hay tiên liệu – chúng làm ta sợ vì chúng đột ngột, tự nhiên v{ t|c động đến việc sống chết. Đó l{ thứ quyền lực mà ta luôn muốn bắt chước. Nhờ khoa học và công nghệ, ta đ~ t|i 422
TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI tạo tốc độ và quyền lực hùng vĩ của thiên nhiên, nhưng thật bất toàn: Máy móc của chúng ta ồn ào và cà giật, chứng tỏ chúng phải gắng sức. Ngay cả những sản phẩm tốt nhất của công nghệ cũng không làm chúng ta quên trầm trồ những gì chuyển động dễ dàng mà không cần gắng sức. Trẻ con khiến ta phải mềm lòng nuông chiều là vì ta cảm thấy chúng duyên dáng, vì ta thấy chúng ít suy n{y nghĩ nọ và tự nhiên hơn ta. Tuy không thể trở về lứa tuổi đó, nhưng nếu có thể tạo ra một dáng vẻ tự nhiên thong dong như vậy, ta sẽ gợi lên trong lòng người khác loại tình cảm kính trọng sơ khai của con người đối với thiên nhiên. Một trong những t|c gia ]u ch}u đầu tiên viết về chủ đề này lại xuất thân từ một môi trường rất không thiên nhiên, đó l{ triều đình thời Phục hưng. Trong quyển The Book of the Courtier xuất bản năm 1528, Baldassare Castiglione mô tả tỉ mỉ các cung cách của một triều thần, một kẻ bề tôi hoàn hảo. Qua đó ông dạy rằng triều thần phải thực hiện tất cả những động tác với sprezzatura, nghĩa l{ c|i khả năng l{m cho c|i khó có vẻ dễ d{ng. Ông căn dặn kẻ bề tôi phải “thực hiện mọi thứ với phong thái ung dung, che giấu nét nhân tạo, và cho dù bạn l{m gì nói gì thì cũng đừng tỏ ra cố gắng, xếp đặt.” Ta thường thán phục một th{nh tích vượt trội, nhưng nếu chủ thể thực hiện thành tích đó một cách tự nhiên và duyên dáng, sự thán phục đó sẽ tăng lên gấp nhiều lần. Họa sĩ Vasari thời Phục hưng l{ nh{ phê bình nghệ thuật tài ba. Ông chỉ trích các tác phẩm của Paolo Uccello vì ông này bị ám ảnh bởi c|c định luật phối cảnh. Nỗ lực của Uccello mang vào phối cảnh cho từng bức vẽ quá lộ liễu làm cho tranh có vẻ dày công trau dồi và kệch cỡm. Chúng ta cũng có cùng phản ứng khi chứng kiến người biểu diễn bỏ quá nhiều công cho màn diễn: Nỗ lực hiển nhiên của họ đ|nh tan ảo tưởng của khán giả, khiến khán giả khó 423
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers chịu. Ngược lại, những nghệ sĩ trầm tĩnh duyên d|ng giúp ta cảm thấy dễ chịu, không cho rằng họ đang biểu diễn m{ nghĩ đó l{ nét tự nhiên vốn có, mặc dù thật ra trước đó họ đ~ phải luyện tập đổ mồ hôi sôi nước mắt. Ý niệm về sprezzatura đều x|c đ|ng cho mọi hình thức quyền lực, vì quyền lực chủ yếu dựa vào vẻ bề ngoài và ảo tưởng mà bạn tạo ra. H{nh động của bạn giống như t|c phẩm nghệ thuật: Chúng phải hấp dẫn, mời gọi óc tưởng tượng, thậm chí phải mang tính giải trí. Nếu để người khác thấy nỗ lực bên trong, bạn lập tức trở th{nh người tầm thường như mọi người kh|c. Điều gì hiểu được thì không còn bí mật đ|ng gờm - bản thân chúng ta từng bảo rằng nếu tôi có tiền bạc và thời gian thì cũng có thể l{m được như hắn. H~y cưỡng lại khuynh hướng chứng tỏ mình khôn ngoan - sẽ l{ khôn ngoan hơn nữa nếu bạn che giấu được những cơ chế của sự khôn ngoan ấy. Talleyrand áp dụng ý niệm đó v{o sinh hoạt hàng ngày nên càng khiến cho vầng hào quang quyền lực của ông thêm phần rực rỡ. Bình thường đ~ không thích phải làm lụng cực khổ, vì vậy ông bảo kẻ khác làm thay – theo dõi, nghiên cứu, phân tích thông tin. Khi được mật thám báo sự kiện nào sắp diễn ra, ông đề cập sự kiện ấy trong khi bàn luận với mọi người, khiến họ nghĩ rằng chính ông đ~ đ|nh hơi biết trước. Và kết quả l{ ông được tiếng sáng suốt. Những câu nhận định ngắn ngủi và thâm thúy của ông hình như luôn tóm lược tình hình một cách hoàn hảo, nhưng thật ra chúng là kết quả của quá trình nghiên cứu v{ tư duy. C|c th{nh viên chính phủ, mà kể cả ho{ng đế Napoléon đều cảm thấy ông có thứ quyền lực khó tả - đó chính l{ hiệu quả của phong thái ung dung khi ông hoàn thành công việc. 424
TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI Thêm một lý do nữa để ta che dấu mánh mung mảng miếng: Để lộ thông tin thì đối thủ sẽ dùng đó m{ đập ngược lại bạn. Chúng ta thường có khuynh hướng để cho thế giới biết những gì mình đ~ làm - muốn người ta t|n thưởng công khó của mình để vỗ về nết tự kiêu, và thậm chí đôi khi chúng ta còn muốn mọi người thấu hiểu cho biết bao thời gian m{ ta đ~ bỏ ra để đạt đến đỉnh cao của kỹ xảo. Bạn hãy tập làm chủ c|i khuynh hướng ba hoa đó đi, vì thường khi hậu quả sẽ ngược lại điều bạn muốn. Cố gắng nhớ rằng: càng nhiều bí ẩn bao bọc h{nh động mình, quyền lực của bạn càng có vẻ ghê rợn. Mọi người sẽ nghĩ chỉ mình bạn có khả năng thực hiện được sứ mệnh ấy – và cái vẻ như chỉ mình ta có được thiên bẩm ấy thôi l{ đ~ mang lại biết bao quyền lực. Cuối cùng, bởi vì bạn hoàn thành công tác thật dễ dàng và phong nhã, thiên hạ sẽ tin rằng bạn còn có thể giỏi giang hơn, nếu bạn nỗ lực. Như thế thiên hạ không chỉ thán phục m{ còn hơi sợ bạn. Quyền lực của bạn chưa được khai thác hết – không ai lường được giới hạn. Hình ảnh: Cuộc đua ngựa. Nhìn gần, ta thấy nỗ lực của con ngựa, hơi thở hổn hển, cơ bắp cuồn cuộn. Nhưng từ xa, ta chỉ thấy ngựa phi thật đẹp như bay trong không khí. H~y giữ mọi người cách một cự ly và họ chỉ sẽ thấy hành động của bạn thật thong dong. Ý kiến chuyên gia: Bất kỳ h{nh động n{o đi kèm với phong thái ung dung, cho dù h{nh động ấy tầm thường cách mấy thì cũng không tiết lộ kỹ xảo của chủ thể, m{ còn thường được xem l{ vĩ đại hơn thực tế. Như thế bởi vì nó làm cho 425
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers người xem tin rằng nếu chủ thể thực hiện dễ d{ng như vậy, hẳn anh ta còn t{i ba hơn vậy nữa. (Baldassare Castiglione, 1478-1529) NGHỊCH ĐẢO Khi phủ một m{n sương bí ẩn quanh h{nh động của mình, ta phải làm thật vô tư thư th|i, chứ nếu để người khác thấy ta cố ý che giấu thì lại gây phản cảm: Lúc ấy ta làm cho cuộc chơi th{nh trầm trọng. Khi ngụy trang mánh khóe, Houdini ra vẻ như đó l{ trò đùa, l{ một phần của màn diễn. Đ~ đ{nh l{ không nên phơi b{y việc của mình trước khi nó hoàn tất, nhưng ta cũng đừng láo liên che đậy, kẻo lại rơi v{o trường hợp gã họa sĩ Pontormo, kẻ đ~ dùng hết những năm th|ng cuối cùng của cuộc đời để giấu kín các bức bích họa không cho công chúng thấy trước khi chúng hoàn thành, và hậu quả l{ ông ta đ~ hóa rồ. Ta hãy luôn giữ ý thức h{i hước về chính mình. Cũng có lúc cần nên tiết lộ những công việc bên trong của dự |n ta đang tiến hành. Việc đó tùy thuộc khẩu vị của công chúng mà ta có, vào thời điểm ta h{nh động. P. T. Barnum biết rằng khán giả của ông muốn cảm thấy được tham gia vào những màn diễn, và sẽ khoái chí khi hiểu biết các mánh khóe bên trong. Khán giả cũng t|n thành sự hóm hỉnh và tính trung thực của ông. Barnum còn đi xa đến mức công bố những cú lừa của mình trong quyển tự truyện được xuất bản vào lúc hoàng kim của sự nghiệp. Nếu việc tiết lộ từng phần những kỹ thuật và mánh khóe được ta trù tính kỹ lưỡng, chứ không phải là kết quả của thói ba hoa không kiểm so|t thì đó l{ đỉnh cao của khôn ngoan! H{nh động 426
TRÌNH DIỄN PHONG THÁI UNG DUNG TỰ TẠI này khiến công chúng có ảo tưởng rằng mình được trọng vọng và có tham gia, trong khi đa phần những gì ta làm thì họ hoàn toàn không hề biết. 427
NGUYÊN TẮC 31 ĐỐI THỦ CHỈ CÓ THỂ CHỌN NHỮNG LÁ BÀI DO TA ẤN ĐỊNH Đỉnh cao của lừa bịp là vờ cho nạn nhân lựa chọn: họ tưởng mình nắm tình hình nhưng thật ra bị ta giật dây. H~y đưa ra to{n những khả năng có lợi cho ta, cho dù nạn nhân lựa chọn như thế nào. Buộc họ phải chọn giữa ma và quỷ, đ{ng n{o cũng phục vụ cho mục tiêu của ta.
ĐỐI THỦ CHỈ CÓ THỂ CHỌN NHỮNG LÁ BÀI DO TA ẤN ĐỊNH TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC Ngay từ lúc mới vừa lên ngôi, Ivan IV m{ sau n{y được mệnh danh là Ivan Bạo chúa đ~ phải đối diện một thực tế không vui: Đất nước không thể không đổi mới nhưng ông lại không đủ quyền lực thực hiện đến nơi đến chốn. Rào cản lớn nhất đối với thẩm quyền của ông chính là bọn boyar, vốn là giai cấp quý tộc Nga đang thống trị đất nước và khủng bố nông dân. Càng ngày Ivan càng ý thức rằng mình không có uy quyền n{o đối với bọn chúng cả, thậm chí chúng đang liên minh h~m hại mình. Ngay cả bạn thân nhất l{ Andrey Kurbski cũng liên kết với ngoại bang để khởi quân tấn công ông. Thù trong giặc ngo{i đều khắp, đất nước Nga lại quá rộng lớn khó có thể bảo vệ, Ivan xem như bất lực. Ivan nghiền ngẫm cho đến rạng s|ng ng{y 3 th|ng 12 năm 1564, khi nhân dân Moscow chứng kiến quang cảnh lạ lùng. Hàng trăm xe trượt tuyết đậu kín quảng trường trước điện Kremlin, chất đầy của cải của Nga ho{ng cùng lương thực thực phẩm cho toàn bộ triều đình. Người dân kinh ngạc nhìn tất cả triều đình lên xe rời thủ đô. Không giải thích lý do, triều đình trú ngụ trong một ngôi làng ở phía nam Moscow. Suốt một tháng dài thủ đô cứng mình vì khiếp đảm, bởi người dân sợ là Ivan sẽ bỏ mặc họ với bọn Boyar khát máu. Tiệm buôn đóng cửa, từng đ|m đông nổi dậy cướp phá. Cuối cùng đến ng{y 3 th|ng 1 năm 1565, nh}n d}n nhận được thư của Nga hoàng, giải thích rằng ông không thể chịu đựng được sự bội phản của bọn boyar nên quyết định thoái vị vĩnh viễn. Được đọc to cho công chúng nghe, bức thư lập tức có hiệu quả: Doanh nh}n cũng như thường d}n đều chỉ trích bọn boyar, họ xuống đường và giới quý tộc phải khiếp sợ trước sự phẫn nộ ấy. 429
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Sau đó một nhóm đại diện cho nhà thờ, các quý tộc và nhân dân cùng đến ngôi làng. Họ nh}n danh đất nước Nga nài nỉ ho{ng đế trở lại ngai vàng. Ivan lắng nghe nhưng không chuẩn thuận. Tuy nhiên người d}n khăng khăng n{i nỉ liên tục mấy hôm nên cuối cùng Nga ho{ng đưa ra cho lựa chọn: Hoặc là họ trao cho ông toàn quyền trị vì theo ý muốn mà không có sự can thiệp của bọn boyar hoặc là họ cứ đi tìm một người l~nh đạo mới. Trước tình thế phải chọn lựa giữa nội chiến và việc chấp nhận một quyền lực chuyên chế, hầu hết mọi tầng lớp xã hội Nga đều “chọn” một ho{ng đế cứng rắn, kêu gọi Ivan trở về Moscow để tái lập trật tự và luật pháp. Đến tháng hai, Ivan trở về Moscow trong vinh quang. Giờ đ}y người Nga sẽ không thể than phiền gì nếu ông cư xử độc đo|n – chính họ đ~ trao quyền lực đó cho ông. Diễn giải Ivan đối mặt với tình thế khó xử: Nếu buông trôi cho bọn boyar thì đất nước sẽ tan hoang, nhưng nếu nội chiến thì kết quả cũng không kh|c mấy. Ngay cả khi ông toàn thắng trong một cuộc chiến như vậy, chắc chắn đất nước bị tàn phá và nội bộ sẽ chia rẽ hơn bao giờ hết. Trong quá khứ, vũ khí của ông từng là sự táo bạo, tiến công. Tuy nhiên giờ đ}y một h{nh động như thế sẽ tác dụng ngược. Việc phô trương lực lượng dở ở chỗ là dấy lên lòng căm ghét, có khả năng g}y ra một phản ứng làm xói mòn quyền lực. Ivan thấy rõ rằng con đường duy nhất dẫn đến loại chiến thắng mà ông muốn chính là làm bộ tháo lui. Không thể ép đất nước ngả theo lập trường của mình, cho nên ông đưa ra “tùy chọn”: Hoặc là ta thoái vị thì đất nước hỗn loạn, hoặc là ta nắm quyền lực tuyệt đối. Để tăng cường nước cờ, ông tỏ rõ ý nguyện ra đi: “Cứ cãi lời ta đi, rồi 430
ĐỐI THỦ CHỈ CÓ THỂ CHỌN NHỮNG LÁ BÀI DO TA ẤN ĐỊNH c|c ngươi xem chuyện gì sẽ xảy ra.” Không ai c~i lời ông cả. Chỉ vắng mặt khoảng một th|ng, ông đ~ cho người dân thấy những cơn ác mộng sẽ diễn ra một khi ông thoái vị - d}n Tartar x}m lăng, nội chiến, điêu t{n. Rút lui và biến mất là những cách cổ điển để kiểm soát những tùy chọn. Ta giúp mọi người thử nếm mùi đổ vỡ khi không có ta, rồi chào mời họ một “lựa chọn”: Ta ra đi v{ c|c vị gánh chịu hậu quả, hoặc ta trở lại với những điều kiện của ta. Theo cách này, mọi người sẽ chỉ định cái tùy chọn giúp ta thêm quyền lực, bởi vì điều ngược lại còn khổ sở hơn. Ta ép uổng họ đấy, nhưng chỉ là gián tiếp: Họ tưởng mình được chọn lựa. Mỗi khi tưởng là mình được chọn lựa, họ sẽ càng dễ dàng sập bẫy. CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Những từ như “tự do”, “tùy chọn” v{ “chọn lựa” gợi lên một khả năng quyền lực cao xa hơn nghĩa thực tế của chúng. Nếu xem xét kỹ lưỡng, ta thấy rằng những lựa chọn được chào mời – trên thương trường, khi đi bầu, trong công việc - đều ít nhiều bị giới hạn: Thường khi đó l{ vấn đề chỉ lựa chọn giữa A và B, phần còn lại của bảng chữ c|i không được trưng ra. Ta “lựa chọn” vì ta tin rằng cuộc chơi không gian lận, rằng ta được tự do. Ta có thói quen không suy nghĩ nhiều về chiều sâu của quyền tự do lựa chọn ấy. Thói quen này xuất phát từ thực tế là: quá nhiều tự do sẽ tạo ra một dạng khắc khoải. Cụm từ “tha hồ chọn lựa” rõ r{ng nghe quá hứa hẹn, nhưng thật ra cụm từ ấy làm ta tê liệt và che mờ khả năng lựa chọn của ta. Ta yên tâm về phạm vi lựa chọn hạn chế đó. 431
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Thói quen và sự yên tâm ấy tạo điều kiện thuận lợi cho bọn lừa đảo. Có quyền lựa chọn giữa các khả năng được chào mời, thiên hạ ít khi biết rằng mình đang bị giật dây hay lừa bịp. Họ không nhận ra rằng tuy mình được một tí tự do lựa chọn nhưng phải chịu sự |p đặt lớn lao hơn từ phía chào mời. Vì vậy việc lập ra một phạm vi lựa chọn hẹp luôn là một phần của kế hoạch lừa bịp. Tục ngữ có câu: Dụ được chim tự ý bước vào lồng, tiếng chim hót nghe hay gấp bội. Sau đ}y l{ c|c hình thức phổ biến nhất để “kiểm soát các tùy chọn”: Đánh bóng các tùy chọn. Đ}y l{ kỹ thuật được Henry Kissinger ưa dùng. Với tư c|ch l{ ngoại trưởng của chính quyền Richard Nixon, Kissinger tự xem mình nắm được nhiều thông tin hơn tổng thống và tin rằng trong hầu hết mọi trường hợp mình có khả năng đưa ra quyết định tốt nhất. Nhưng nếu toan quyết định chính sách, ông sẽ làm mất lòng con người nổi tiếng là hay lo âu. Vì vậy ông thường đưa ra ba hay bốn tùy chọn cho từng hoàn cảnh, theo góc nhìn mà cái tùy chọn ông thích nhất sẽ có vẻ tối ưu. Lần lần, Nixon cắn môi, không thể ngờ rằng mình đang tiến về hướng m{ Kissinger đ~ chọn. Đ}y l{ kỹ thuật rất tốt để áp dụng với một kẻ bề trên không mấy tự tin. Ép kẻ kháng cự. B|c sĩ Milton H. Erickson l{ người tiên phong trong lĩnh vực liệu pháp thôi miên ở thập niên 1950. Một trong những vấn đề ông thường gặp là bệnh tái phát. Tuy bệnh nhân có vẻ phục hồi nhanh chóng nhưng bên trong họ cưỡng lại liệu pháp. Chẳng bao lâu sau họ lại rơi v{o những thói quen cũ v{ không đến gặp b|c sĩ nữa. Để khắc phục tình trạng này, Erickson thôi miên và ra lệnh cho v{i người phải phát bệnh lại, để cho họ cảm thấy cũng tồi tệ như lần đầu đến kh|m, xem như trở về khởi 432
ĐỐI THỦ CHỈ CÓ THỂ CHỌN NHỮNG LÁ BÀI DO TA ẤN ĐỊNH điểm. Đứng trước tình thế đó, bệnh nh}n thường “chọn” tránh khả năng t|i ph|t – và tất nhiên đó l{ điều Erickson thật sự mong muốn. Đ}y l{ kỹ thuật thích hợp với trẻ em và những người cứng cỏi, thường thích l{m ngược lại những gì người khác muốn. Bạn đặt họ vào tình thế phải “chọn” điều bạn muốn bằng cách khuyên họ điều ngược lại. Đổi sân chơi. Trong thập niên 1860, John D. Rockefeller bắt đầu tạo ra thế độc quyền buôn bán dầu mỏ. Ông biết nếu mình định mua các công ty nhỏ, họ sẽ đo|n ra v{ chống lại. Vì vậy ông bí mật mua đứt các doanh nghiệp đường sắt chuyên vận chuyển dầu. Sau đó khi gạ mua các công ty dầu và bị kháng cự, ông gợi ý họ về việc lệ thuộc đường ray. Như vậy Rockefeller đ~ thay đổi s}n chơi để cho những công ty nhỏ còn một “tùy chọn” duy nhất là tùy chọn m{ ông đưa ra. C|c đối thủ biết rằng mình bị ép nhưng không sao. Chiến thuật này hiệu nghiệm với những ai kháng cự bằng mọi giá. Phạm vi lựa chọn hẹp dần. Đ}y l{ thủ thuật thường dùng của nhà buôn tranh Ambroise Vollard hồi thế kỷ XIX. Kh|ch h{ng đến cửa hiệu của ông xem tranh Cézanne. Ông trưng ba bức không đề giá rồi ngồi giả vờ ngủ gà ngủ gật. Họ ra về và quyết định không mua. Thường thì hôm sau họ đến để xem lại lần nữa, nhưng lần này Vollard lại trưng những bức khác kém mỹ thuật hơn và khẳng định vẫn là những bức hôm qua. Khách ngạc nhiên những vẫn ghé mắt xem qua, hẹn về nh{ suy nghĩ thêm rồi ng{y mai cũng trở lại. Một lần nữa, Vollard lại bày ra ba bức càng kém chất lượng. Cuối cùng khách ý thức rằng chẳng thà mình mua những gì Vollard chào mời, bởi vì ngày mai sẽ còn tệ hơn nữa, và có thể gi| còn tăng cao hơn. 433
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Một biến thể của thủ thuật này là mỗi lần khách do dự và mai trở lại thì ta lại tăng gi|. Đối với loại người luôn do dự, đòn n{y l{m họ chẳng thà mua hôm nay còn tốt hơn l{ để ngày mai. Kẻ yếu trên bờ vực. Người yếu đuối là dạng người dễ bị xoay chuyển nhất khi ta kiểm soát các tùy chọn của họ. Hồi thế kỷ XVII, hồng y De Retz là phụ tá của Công tước D’Orléans, người nổi tiếng không dứt khoát. Thật vất vả khi muốn thuyết phục công tước quyết định một h{nh động n{o đó – ông ta sẽ ừ hử, cân nhắc mọi khả năng, v{ chờ cho đến giờ phút chót khiến mọi người xung quanh nóng muốn nổi sảy. Nhưng De Retz đ~ kh|m ph| một cách xoay chuyển ông ta: Mô tả đủ loại nguy hiểm rùng rợn, phóng đại lên tối đa cho đến khi công tước nhìn đ}u cũng thấy toàn vực thẳm chàm quàm, chỉ trừ một hướng, đó l{ hướng m{ De Retz đang l|i ông tới. Chiến thuật cũng giống như “Đ|nh bóng c|c tùy chọn”, nhưng với kẻ yếu bạn phải hung hăng hơn. Hãy thao túng cảm xúc của họ - hãy hù họa hay khủng bố để thúc đẩy họ h{nh động. Chứ nếu chỉ lý luận suông thì họ sẽ lần lữa. Đồng thuyền tội ác. Ta dụ cho đối tượng dính líu vào một }m mưu tội |c n{o đó, tạo ra một liên kết tội lỗi giữa họ và ta. Họ dính líu vào vụ lừa bịp, gây ra tội ác (hoặc họ tưởng như thế - xem câu chuyện của Sam Geezil ở Nguyên tắc 3), từ đó ta dễ dàng xoay chuyển họ. Tay đại bịp người Pháp hồi thập niên 1920 là Serge Stavisky làm cho chính phủ mắc mưu với hắn vào qúa nhiều vụ lừa đảo đến nỗi Nh{ nước không dám truy tố, v{ “chọn” giải ph|p để hắn yên th}n. Thường khi ta nên lôi kéo người nào có khả năng g}y cho ta nhiều thương tổn nhất, nếu một khi bại lộ. Chỉ cần họ dính líu chút xíu thôi - chỉ cần một lời bóng gió về việc họ mắc mưu cũng sẽ thu hẹp các tùy chọn của họ, làm cho họ phải ngậm miệng. 434
ĐỐI THỦ CHỈ CÓ THỂ CHỌN NHỮNG LÁ BÀI DO TA ẤN ĐỊNH Tiến thoái lưỡng nan. Điển hình cho ví dụ n{y l{ khi tướng quân William Sherman dẫn quân qua bang Georgia trong thời kỳ Nội chiến Mỹ. Mặc dù biết rõ hướng hành quân của Sherman, nhưng qu}n ly khai không rõ ông ta sẽ tấn công từ cánh trái hay phải, bởi vì ông chia qu}n th{nh hai mũi. Đ}y cũng l{ kỹ thuật cổ điển của thầy cãi tại ph|p đình: Luật sư mời các nhân chứng quyết định giữa hai cách giải thích khả dĩ về một sự kiện, nhưng thật ra c|ch n{o cũng tạo lỗ hổng trong lời khai của họ. Họ phải trả lời các câu hỏi của luật sự, nhưng c}u trả lời n{o cũng không có lợi cho họ. Khi sử dụng kỹ thuật này, bạn phải ra tay thật nhanh, không cho nạn nh}n đủ thời gian tìm lối thoát. Lọt vào thế tiến thoái lưỡng nan, xem như họ tự đ{o mồ. Bạn nên hiểu như thế này: Khi chiến đấu với đối thủ, thường khi bạn phải làm họ tổn thương. V{ nếu rõ ràng mình là tác nhân thì bạn nên chuẩn bị tinh thần chờ cú phản đòn, hoặc trả thù. Tuy nhiên, nếu họ tưởng chính họ là tác nhân gây ra tai họa cho họ thì học sẽ cúi đầu quy phục. Khi Ivan rời thủ đô, những người dân nài nỉ ông trở lại đều nhất trí với yêu cầu quyền lực tuyệt đối do ông đưa ra. Những năm sau đó, họ sẽ bớt căm thù vì bao sự khủng khiếp mà ông gieo rắc khắp đất nước, bởi vì nói cho cùng thì chính họ đ~ trao quyền lực ấy cho ông. Vì vậy bạn nên để cho nạn nhân tự sát theo cách mà họ muốn, trong khi bạn che đậy việc mình thúc đẩy họ. Hình ảnh: Cặp sừng của bò mộng. Bò mộng dồn nạn nhân vào ch}n tường bằng sừng nhọn – không phải một mà hai sừng một lúc, khiến nạn nhân hết đường thoát thân, vì chạy bên n{o cũng chết. 435
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Ý kiến chuyên gia: Những vết thương v{ mọi điều xấu xa khác m{ người ta tự gây cho mình, do mình lựa chọn, về lâu về dài sẽ ít đau đớn hơn l{ những vết thương do kẻ khác gây ra. (Niccolò Machiavelli, 1469-1527) NGHỊCH ĐẢO Mục đích chính của việc làm chủ các tùy chọn l{ không để người khác biết ta là tác nhân quyền lực và trừng phạt. Vì vậy chiến thuật này tối ưu đối với những ai mà quyền lực còn yếu ớt, chưa thể h{nh động quá công khai mà không bị nghi ngờ và ganh ghét. Như một quy luật chung, nếu khôn ngoan thì ta đừng sử dụng quyền lực một cách trực tiếp và mạnh bạo, cho dù ta an toàn hay mạnh mẽ cách mấy. Sẽ là phong nhã và hiệu quả hơn nếu ta cho người khác ảo tưởng của một sự lựa chọn. Mặt kh|c, đôi khi ta hạn chế các tùy chọn của người khác thì ta cũng tự hạn chế mình luôn. Có những tình huống mà nếu chừa cho đối phương một s}n chơi rộng hơn thì ta sẽ có lợi: Trong khi quan sát họ h{nh động, ta tranh thủ do thám, thu thập thông tin để lên kế hoạch đ|nh lừa. 436
NGUYÊN TẮC 32 THAO TÚNG NHỮNG MƠ TƯỞNG VIỂN VÔNG Thường khi người ta tránh nhìn sự thật vì sự thật xấu xa và làm mất lòng. Đừng kêu gọi sự thật và thực tế, trừ khi bạn đ~ chuẩn bị tinh thần để đối phó với th|i độ giận dữ khi người ta vỡ mộng. Cuộc sống khắc nghiệt và khổ sở đến nỗi hễ ai vẽ vời nên sự lãng mạn hoặc hô biến ra những ảo tưởng, người đó sẽ được xem là ốc đảo giữa sa mạc: ai ai cũng đổ xô đến. Khai th|c được sự mơ tưởng của đ|m đông, bạn sẽ có quyền lực lớn.
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC Thị quốc Venice ph|t đạt l}u d{i đến độ cư d}n những tưởng ông trời đứng về phía họ. Từ thời Trung Cổ sang giai đoạn đầu Phục hưng, độc quyền mậu dịch với phương Đông đ~ giúp cho Venice trở th{nh đô thị giàu có nhất ch}u ]u. Nhưng sang thế kỷ XVI mọi thời cơ đều thay đổi. Thế giới Mới rộng mở đ~ dịch chuyển quyền lực – sang Tây Ban Nha và Bồ Đ{o Nha, v{ sau n{y l{ H{ Lan và Anh Quốc. Venice không thể cạnh tranh về mặt kinh tế vì vậy đế chế của họ thu hẹp dần. Giờ đ}y nhiều gia đình quý tộc ở Venice lần lượt phá sản, các ngân hàng bắt đầu đóng cửa. Nhân danh chán nản xuống tinh thần. Dấu vết của vinh hoa vẫn chưa phai mờ khiến cho họ cảm thấy nhục nhã. Năm 1589 thiên hạ bắt đầu xầm xì về việc “Il Bragadino” sắp đến Venice. Người ta đồn rằng đó l{ bậc thầy thuật giả kim, một người giàu nứt đố đổ vách nhờ một chất bí mật giúp l{m ra được nhiều v{ng. Tin đồn lan nhanh l{ vì c|ch đấy ít lâu, một quý tộc Venice du h{nh qua Ba Lan đ~ nghe sấm giảng rằng Venice có thể trở lại thời oanh liệt nếu cố tìm cho ra người biết thuật giả kim. Vì vậy khi tin đồn lan tới Venice về những vàng ròng mà Bragadino sở hữu – ông ta liên tục rủng rỉnh những đồng tiền vàng trong tay, v{ cung điện ông ta đầy ắp vật dụng bằng vàng - nhiều người bắt đầu mơ tưởng. C|c gia đình quý tộc cao cấp nhất cử đại diện đến Brescia để diện kiến Bragadino. Họ tham quan cung điện và sững sờ nhìn ông biểu diễn khả năng “chỉ đ| hóa v{ng”: Lấy một nhúm khoáng sản hầu như không giá trị, rồi hô biến thành vàng bụi. Nghị viện Venice đang chuẩn bị bàn bạc việc chính thức mời ông ta đến lưu trú miễn 438
THAO TÚNG NHỮNG MƠ TƯỞNG VIỂN VÔNG phí, bỗng có tin rằng Công tước vùng Mantua cũng có cùng lời mời tương tự. Sợ vuột mất nhân tài, Nghị viện gần như nhất trí mời Bragadino đến Venice, hứa hẹn sẽ chi ra hàng núi tiền để cấp dưỡng cho ông sống trong xa hoa nhung lụa – nhưng với điều kiện là ông phải tới ngay. Cuối năm đó g~ Bragadino bí ẩn đến Venice. Dáng vẻ bề ngoài cùng với hai con chó cận vệ khổng lồ làm ông ta trông thật dữ dằn và ấn tượng. Bragadino chọn sống trong một cung điện sang trọng trên đảo vùng Giudecca, mọi chi phí ăn ở cùng với tiệc tùng, y phục và mọi đỏng đảnh kh|c đều được cộng hòa Venice bao trọn. Cơn sốt giả kim phủ khắp kinh thành. Góc phố n{o cũng có người bán ống bễ, than đun, thiết bị chưng cất, tài liệu chuyên môn. Ai ai cũng bắt tay thực hành thuật giả kim - chỉ trừ Bragadino. Hình như ông ta không vội vã gì chế ra v{ng để cứu Venice khỏi rơi v{o điêu t{n. Lạ thay chính điều đó l{m cho ông được hâm mộ thêm. Th|ng ng{y qua đi, Bragadino còng nhận được nhiều quà cáp từ mọi phía. Thế nhưng ông lại chả động ngón tay để tạo ra phép lạ mà mọi cư d}n Venice đều mong mỏi. Cuối cùng họ bắt đầu mất kiên nhẫn. Thoạt tiên các nghị viên khuyên dân khoan nóng vội vì Bragadino như qu|i vật thất thường, cần được nuông chiều. Cuối cùng cả giới quý tộc cũng nóng ruột và buộc Nghị viện phải l{m gì đó để bù đắp tất cả những khoản chi tiêu. Mặc dù trong lòng khinh rẻ bọn ho{i nghi, nhưng Bragadino vẫn lên tiếng trả lời. Ông ta bảo mình đ~ đặt trong kho bạc của thành phố loại hóa chất bí ẩn có khả năng nh}n lượng vàng lên gấp bội. Nếu muốn, ông có thể sử dụng ngay hóa chất ấy để nh}n đôi lượng v{ng, nhưng nếu quy trình c{ng d{i ng{y thì lượng vàng có được sẽ càng cao. Nếu chịu khó chờ khoảng bảy năm, chất này sẽ 439
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers nhân số vàng lên gấp ba mươi lần. Hầu hết các nghị viên đều đồng ý chờ để thu hoạch số v{ng Bragadino đ~ hứa. Tuy nhiên những người khác lại nổi giận: Nuôi cái tên táo tợn này bảy năm nữa bằng công quỹ! Và nhiều người d}n thường của Venice cũng muốn phản đối. Cuối cùng những kẻ chống đối Bragadino đòi hỏi ông phải chứng tỏ một phần tài nghệ: Tạo ra một lượng vàng kha khá, và nhanh lên! Bragadino ngạo mạn trả lời rằng vì thành phố Venice quá nóng vội nên làm mất mặt ông, và không xứng đ|ng cho ông phục vụ. Ông ta rời Venice đến Padua, rồi Munich theo lời mời của Công tước vùng Bavaria. Giống như Venice, Bavaria cũng từng có thời kỳ v{ng son nhưng giờ đ}y đ~ kh|nh tận, nên hy vọng dựa vào phép lạ của Bragadino để phục hưng. Nhờ vậy Bragadino tiếp tục lối sống xa hoa mà ông từng hưởng ở Venice, xem như bổn cũ soạn lại. Diễn giải Mamugnà là một thanh niên đảo Cyprus sống tại Venice suốt nhiều năm trước khi “t|i sinh” th{nh nh{ giả kim Bragadino. Ông ta chứng kiến bầu trời ảm đạm bao trùm cả thành phố, chứng kiến dân chúng cầu mong sự cứu rỗi không biết đến từ nơi n{o. Trong khi những thày lừa khác thông thạo những trò lừa qua sự khéo léo tay chân, Mamugnà thông thạo bản chất con người. Ngay từ đầu ông ta đ~ chọn mục tiêu l{ Venice, sau đó xuất ngoại kiếm được ít tiền trước khi trở về định cư ở Brescia. Ông cố tình tạo tiếng vang mà ông biết trước sau gì cũng lan đến Venice. Cách một cự ly, hào quang quyền lực của ông còn thêm phần ấn tượng. Trước hết, Mamugnà không dùng những màn biểu diễn tầm thường để chứng minh những kỹ năng giả kim. Cung điện lộng lẫy, trang trí sang trọng, tay rủng rỉnh vàng, tất cả những thứ ấy là lý lẽ 440
THAO TÚNG NHỮNG MƠ TƯỞNG VIỂN VÔNG cấp cao, đ|nh gục những gì duy lý. V{ chúng cũng thiết lập chu kỳ giúp cho chuyện lừa bịp của ông luôn trơn tru: Sự giàu sang sờ sờ ra đó c{ng tăng cường tiếng tăm một nhà giả kim, vì vậy những người bảo trợ như Công tước vùng Mantua sẵn sàng cho ông tiền, từ đó ông có điều kiện sống trong nhung lụa và cuộc sống xa hoa đó lại tăng cường tiếp danh tiếng nhà giả kim, vân vân và vân vân. Chỉ khi nào danh tiếng ấy đ~ vững chắc rồi và giới thượng lưu đối đầu nhau để giành lấy ông thì ông mới cần đến màn biểu diễn. Tuy nhiên đến lúc đó thiên hạ mới dễ bị lừa: Họ đang muốn tin. Nhìn Mamugnà hóa phép ra vàng, các nghị viên của Venice đ~ thiết tha muốn tin đến nỗi họ không để ý thấy dưới tay áo ông có ống thủy tinh, từ đó ông mới có thể rải bụi vàng lên nhúm khoáng sản. Thông minh v{ đỏng đảnh, Mamugnà chính là nhà giả kim hô biến những điều mơ tưởng của dân Venice - và một khi đ~ tạo được vầng h{o quang như vậy thì sẽ không ai để ý những cú lừa đơn giản nhất. Đó chính l{ sức mạnh của những mơ tưởng viển vông đ~ bám rễ trong ta, đặc biệt vào những thời kỳ thiếu thốn và suy thoái. Hiếm khi mọi người tin rằng vấn đề xuất phát từ việc làm sai trái và ngu xuẩn của họ. Phải đổ lỗi cho ai đó hoặc điều gì đó - tức là gã kia, là thiên hạ, là thần linh – vì vậy sự cứu rỗi cũng đến từ bên ngoài. Nếu đến Venice với bản phân tích chi tiết các nguyên nhân suy thoái kinh tế, cùng với giải pháp cứng rắn để khắc phục, hẳn Bragadino sẽ bị cả thành phố cười v{o mũi. Thực tế quá xấu xa và giải pháp qu| đau đớn - hầu như đó l{ loại công phu khổ nhọc mà tổ tiên của họ đ~ bỏ ra để tạo nên một đế chế. Ngược lại việc mơ tưởng – trong trường hợp này là tính lãng mạn của thuật giả kim – thì rất dễ hiểu và dứt khoát dễ nuốt trôi. 441
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Muốn gom thu quyền lực, ta phải tạo ra vui thú cho những người chung quanh – và muốn có vui thú, ta phải chiều theo những mơ tưởng của họ. Đừng bao giờ bảo rằng chúng ta sẽ cải thiện từng bước bằng lao động nặng nhọc, ngược lại hãy vẽ vời những điều thật viển vông, hứa hẹn đổi thay lớn lao và nhanh chóng, bảo đảm tìm được kho vàng. Ai biết khéo léo để vẽ vời ra lý thuyết ngông cuồng nhất bằng những màu sắc thích hợp, người ấy sẽ có kẻ tin theo. (David Hume, 1711-1776) CỐT TỦY CỦA NGUYÊN TẮC Chỉ có mơ tưởng không thôi thì không đủ mà cần có một cái nền cuộc sống buồn tẻ và tầm thường. Chính sự ngột ngạt của thực tế đ~ giúp mơ tưởng viển vông đ}m chồi mọc rễ. Trên cái nền suy thoái chung, một Venice của thế kỷ XVI mơ tưởng phục hồi thời vàng son thông qua phép lạ của thuật giả kim. Bụi sẽ biến thành vàng và cả đế chế sẽ lại huy ho{ng như xưa. Người nào biết biến hóa mơ mộng viển vông từ thực tế ngột ngạt ấy, người đó tiếp cận với rất nhiều quyền lực. Vì vậy khi suy tìm loại mơ tưởng nào có thể t|c động đến đ|m đông, bạn nên tham khảo những sự thật tầm thường đang ảnh hưởng đến tất cả chúng ta. Cho dù bề ngoài và cuộc sống của thiên hạ có sang cả như thế n{o cũng mặc, bạn cứ suy tìm và khai thác những gì thực sự kìm kẹp họ. Nếu th{nh công, xem như bạn có trong tay chiếc đũa thần quyền lực. 442
THAO TÚNG NHỮNG MƠ TƯỞNG VIỂN VÔNG Mặc dù thời thế v{ con người có đổi thay, song chúng ta cứ xem xét một vài thực tế ngột ngạt đang tồn tại, cùng với những cơ hội kèm theo chúng: Thực tế: Sự đổi thay quá chậm và từng bước, đòi hỏi lao động nặng nhọc, một tí may mắn, rất nhiều hy sinh, cả núi kiên nhẫn. Mơ tưởng: Một sự thay đổi đột ngột làm biến chuyển toàn bộ vận hội, không kinh qua giai đoạn lao động, không chờ may mắn, không phải hy sinh, không tốn thời gian, loại thay đổi chỉ diễn ra trong tíc tắc lạ thường. Tất nhiên đ}y chính l{ cốt lõi loại viển vông mà bọn bịp vẫn rao giảng hiện nay và từng đóng vai trò then chốt giúp Bragadino thành công. Bạn hãy hứa hẹn một cuộc đổi thay toàn diện lớn lao – nghèo thành giàu, bệnh thành khỏe, cơ h{n th{nh hỉ lạc – và sẽ có khối người theo bạn. L{m c|ch n{o m{ tay lang băm Leonhard Thurneisser trở thành ngự y cho quan Đại cử tri vùng Brandenburg hồi thế kỷ XVI mặc dù hắn chưa bao giờ nghiên cứu y học? Thay vì đề xướng việc cắt bỏ những thành phần bị thương tổn, cho đỉa hút máu, hoặc các loại thuốc xổ hôi thối (vốn là những phương thuốc phổ biến thời đó), Thurneisser đưa ra thảo dược ngọt ngào kèm với lời hứa nhanh chóng bình phục. Các triều thần thời thượng đặc biệt thích dung dịch “v{ng lỏng uống được” trị giá cả gia tài. Nếu bạn lỡ bị bệnh kỳ qu|i gì đó, Thurneisser sẵn sàng bốc quẻ và họa bùa cho bạn đeo. Liệu ai có thể cưỡng lại những điều kỳ thú như vậy - được khỏe mạnh cường tráng mà không phải đau đớn khổ nhọc gì cả! 443
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Thực tế: Lĩnh vực xã hội có nhiều quy ước và giới hạn khắt khe. Chúng ta hiểu những hạn chế ấy và biết rằng ngày lại ngày, mình phải chuyển động trong những quỹ đạo quen thuộc ấy. Mơ tưởng: Chúng ta có thể bước vào một thế giới hoàn toàn mới với những quy ước khác hẳn và sự hứa hẹn những chuyến phiêu lưu kỳ thú. Đầu thập niên 1700, thủ đô London xôn xao về một ngoại nhân bí ẩn mang tên George Psalmanazar. Ông ta đến từ một nơi mà hầu hết người Anh xem là xứ sở thần tiên: đảo Formosa (nay là Đ{i Loan). Đại học Oxford mời Psalmanazar dạy ngôn ngữ của đảo; V{i năm sau ông ta lại phiên dịch Kinh thánh sang tiếng của đảo Formosa, rồi viết một quyển sách - lập tức trở thành best-seller - về địa dư v{ lịch sử hòn đảo. Hoàng gia Anh dự tiệc tối chung với Psalmanazar v{ khi đến bất cứ nơi n{o, ông ta cũng l{m cử tọa thích thú với những câu chuyện kỳ lạ, những phong tục lạ lùng của quê nhà Formosa. Tuy nhiên sau khi ông ta qua đời, người ta mới phát hiện rằng thật ra ông chỉ là một người Pháp với trí tưởng tượng phong phú. Tất cả những gì ông kể về Formosa - chữ viết, ngôn ngữ, văn chương, to{n bộ nền văn hóa - đều do ông bịa đặt. Psalmanazar dựa vào sự hiểu biết của người Anh để thêu dệt một câu chuyện trau chuốt tinh vi nhằm thỏa niềm ao ước của họ về những gì ngoại lai xa lạ. Nền văn hóa Anh thời ấy kiểm soát nghiêm khắc những mơ mộng của nhân dân. Vì vậy đ~ tạo ra mảnh đất màu mỡ cho Psalmanazar. Nhiều khi người ta mơ tưởng hương xa đơn giản chỉ vì quá buồn chán. Thầy bịp thường tranh thủ sự ngột ngạt của môi 444
THAO TÚNG NHỮNG MƠ TƯỞNG VIỂN VÔNG trường làm việc, đơn điệu và thiếu hương phiêu lưu. Chẳng hạn lúc ấy thầy sẽ hê lên về việc khám phá ra kho tàng Tây Ban Nha từng thất lạc bao thế kỷ nay với sự tham gia của một senorita Mexico quyến rũ, có liên quan đến vị tổng thống một đất nước Nam Mỹ - bất cứ những gì giải thoát bạn khỏi sự nh{m ch|n thường ngày. Thực tế: Xã hội vụn vỡ v{ đầy xung đột. Mơ tưởng: Mọi người đến với nhau trong sự đo{n kết tinh thần. Vào thập niên 1920, tay lừa đảo Oscar Hartzell làm giàu nhanh chóng từ một vụ xưa như tr|i đất, liên quan đến Sir Francis Drake – cơ bản là hứa hẹn với bất kỳ ai mang họ Drake một phần tải sản của “kho b|u Drake” đ~ thất lạc từ lâu, mà chỉ mỗi mình ông ta tiếp cận được. H{ng ng{n người từ vùng Trung t}y đ~ sụp bẫy, và Hartzell khôn ngoan biến tập thể này thành một cuộc thập tự chinh chống đối chính phủ và bất cứ ai kh|c toan ngăn cản không cho các hậu duệ Drake thừa hưởng kho tàng. Họ triển khai một hiệp hội thần bí của những hậu duệ Drake bị đ{n |p, tổ chức nhiều cuộc tập hợp và mít tinh gây xúc cảm. Chỉ cần hứa hẹn với một hiệp hội như vậy là ta thâu tóm được nhiều quyền lực, nhưng đó l{ loại quyền lực nguy hiểm có thể chống ngược lại ta. Đ}y l{ hình thức mơ tưởng viển vông mà bọn mị d}n thường hay thao túng. Thực tế: Cái chết. Chết rồi không thể sống lại, quá khứ không thể đổi thay. Mơ tưởng: Đột ngột đảo ngược lại cái sự thật không chịu đựng nổi ấy. 445
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Cú lừa này có nhiều biến thể, nhưng biến thể n{o cũng đòi hỏi bạn phải hết sức khéo léo và tinh tế. Vẻ đẹp của tranh Vermeer đ~ từ lâu không còn là vấn đề bàn cãi, tuy nhiên ông sáng tác rất ít, và trên thị trường hết sức hiếm tranh ông. Nhưng v{o thập niên 1930, tranh Vermeer lại bắt đầu xuất hiện trong c|c phòng trưng b{y. Khi được mời đến gi|m định, c|c chuyên gia đều nhất trí rằng chúng là tranh thật. Thật lạ lùng, Vermeer đã hồi sinh, quá khứ đ~ bị thay đổi. Chỉ sau này mọi người mới biết chúng là sản phẩm của một người giả mạo tên là Han van Meegeren. Họa sĩ H{ Lan n{y đ~ chọn Vermeer để giả mạo vì ông biết rõ mơ tưởng của dân làng tranh: Tranh sẽ có vẻ thật bởi vì công chúng, và các chuyên gia, tất cả đều hết sức muốn tin chúng là thật. Bạn hãy nhớ: Điều then chốt đối với sự mơ tưởng viển vông chính là cự ly. Một đối tượng ở xa sẽ hấp dẫn và hứa hẹn hơn, trông đơn giản và không có vấn đề. Vì vậy bạn phải rao bán những gì không thể với tới. Đừng để điều đó trở nên quá quen thuộc; Đó là ảo ảnh từ xa sẽ lùi dần khi nạn nhân tiến đến gần. Bạn đừng bao giờ nói về điều mơ tưởng một cách quá trực tiếp, mà cố tình để cho mơ hồ. Là nhà giả mạo những điều mơ tưởng, bạn buộc phải để nạn nh}n đến đủ gần để nhìn thấy và bị cám dỗ, nhưng dù sao cũng giữ họ xa vừa đủ để họ luôn mơ tưởng v{ ước ao. Hình ảnh: Mặt trăng. Không với tới được, luôn thay hình đổi dạng, lúc ẩn lúc hiện. Chúng ta ngắm trăng tưởng tượng, ngạc nhiên và khao khát – trăng luôn gợi lên bao mơ tưởng. Bạn đừng chào mời điều hiển nhiên. Hãy hứa hẹn h|i trăng. 446
THAO TÚNG NHỮNG MƠ TƯỞNG VIỂN VÔNG Ý kiến chuyên gia: Lời nói dối là sự quyến rũ, điều bịa đặt, có thể tô son điểm phấn thành một tưởng tượng viển vông. Ta có thể cải trang nó thành một ý niệm thần bí. Trong khi đó sự thật lại là sự việc lạnh lùng nghiêm chỉnh, không thoải mái lắm khi hấp thu. Lời dối trá dễ nuốt hơn. Người bị ghét nhất trên thế giới n{y l{ người luôn nói sự thật, l{ người không bao giờ thêu dệt Tôi cho rằng việc bịa đặt thú vị và lợi lộc hơn l{ nói thật. (Joseph Weil, còn được gọi l{ “The Yellow Kid”, 1875-1976) NGHỊCH ĐẢO Thao túng những điều mơ tưởng viển vông của đ|m đông rất có lợi nhưng h{m chứa nhiều hiểm nguy. Điều mơ tưởng thường chứa một yếu tố hí lộng – công chúng ý thức lờ mờ rằng mình bị dụ khị, nhưng vẫn tiếp tục mộng mơ v{ thưởng thức sự giải trí cũng như khu}y khỏa để tạm thời thoát khỏi sự buồn ch|n thường ngày. Vì vậy ta nên thao tác nhẹ nhàng thôi - đừng bao giờ tới quá gần cái chỗ mà ta dự trù kết quả sẽ xảy ra, vì nó hàm chứa nhiều rủi ro. Bragadino nhận ra rằng, so với tính khí đồng bóng của dân Venice, đầu óc duy lý của cư d}n Munich ít tin vào thuật giả kim. Chỉ có công tước vùng Munich là tin thực sự, vì ông đang rất cần nhiều v{ng để cứu vãn tình thế tuyệt vọng. Trong khi Bragadino giở trò quen thuộc là tiêu xài hoang phí và trông chờ và lòng kiên nhẫn thì nhân dân nổi giận. Tiền đ~ bỏ ra quá nhiều mà kết quả 447
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers không có chi. Năm 1592 nh}n d}n đòi thực thi công lý và treo cổ Bragadino. Cũng như những lần trước, hắn hứa mà không giao, nhưng lần này hắn đ~ đ|nh gi| sai sức chịu đựng của chủ nhà. Điều cuối cùng: Đừng hiểu lầm rằng hễ điều viển vông thì phải luôn kỳ dị. Đ~ đ{nh viển vông thì tương phản với thực tế, nhưng đôi khi bản thân thực tế lại quá cải lương v{ c|ch điệu khiến người ta lại mơ tưởng những thứ giản đơn. Hình ảnh mà Abraham Lincoln tạo ra cho mình chẳng hạn là hình ảnh của một luật sư nông thôn c}y nh{ l| vườn với râu quai hàm, hình ảnh một tổng thống của thường dân. Nhưng trong lúc đóng vai thường dân, Lincoln vẫn giữ khoảng cách riêng. Muốn thao túng những mơ tưởng viển vông, bạn cũng cần giữ khoảng cách an to{n v{ đừng để nhân vật “thường d}n” ấy trở thành quá quen thuộc, nếu không nó sẽ chẳng tạo ra nét viển vông nào cả. 448
NGUYÊN TẮC 33 KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG Ai ai cũng có chỗ nhược, th{nh trì n{o cũng có khe hở. Nhược điểm đó thường là sự thiếu tự tin, một cảm xúc hoặc nhu cầu không thể kiểm so|t; cũng có thể đó l{ một thú vui bí mật nho nhỏ. Cho dù đó l{ gì, một khi phát hiện được thì bạn nên tranh thủ lợi dụng.
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers TÌM RA TỬ HUYỆT: KẾ HOẠCH H[NH ĐỘNG CHIẾN LƯỢC Chúng ta ai ai cũng có khuynh hướng kháng cự. Quanh ta luôn có lớp |o gi|p để tự bảo vệ chống lại những thay đổi và tác động xâm nhập của bạn bè v{ đối thủ. Ngược lại, khi ta muốn xâm nhập người khác và cứ phải húc đầu vào lớp áo giáp ấy, ta sẽ mất nhiều công sức. Một trong những điều quan trọng mà ta nên biết về người kh|c chính l{ ai ai cũng có điểm yếu, rằng lớp áo giáp tâm lý có chỗ mỏng te không sức chống chịu. Nếu ta phát hiện và chọc v{o đấy thì sẽ điều khiển được đối tượng. Một số người không che đậy điểm yếu, nhưng ngược lại người khác thì ráng ngụy trang. Thành phần thứ hai n{y thường là những người dễ dàng suy sụp khi bị đ|nh v{o chỗ nhược. Trong khi trù bị kế hoạch tấn công, bạn ghi nhớ những điểm như sau: Chú ý những động thái và dấu hiệu bất giác. Sigmund Freud từng nhận xét rằng: “Không con người nào có thể che giấu bí mật. Nếu môi không động đậy, anh ta vẫn nói bằng đầu ngón tay; sự phản bội rỉ ra từ mọi lỗ ch}n lông.” Đ}y l{ một ý niệm cốt yếu khi ta suy tìm điểm yếu của đối phương - vốn lộ ra từ những động thái và lời nói thoáng qua. Điểm mấu chốt không chỉ l{ ta tìm điều gì, nhưng m{ tìm khi n{o v{ như thế nào. Chuyện phiếm hàng ngày chứa đựng rất nhiều sơ hở, vì vậy ta hãy tập lắng nghe. Thoạt tiên ta làm bộ quan tâm - một cái tai biết thông cảm luôn khuyến khích người khác mở cõi lòng. Chính kh|ch Ph|p Talleyrand thường tỏ vẻ quan tâm thông cảm với người đối diện, hoặc chia sẻ một bí mật với họ. Th|i độ này là giả vờ hay thật t}m cũng không quan trọng, mà quan trọng là ta phải l{m cho người kia tin rằng nó xuất phát tận đ|y lòng. 450
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG Thường khi ta sẽ nhận được sự hưởng ứng thẳng thắn và chân thật hơn th|i độ của ta – sự hưởng ứng để lộ ra điểm yếu. Nếu nghi ngờ ai đó có nhược điểm đặc biệt, ta hãy gián tiếp thử nghiệm. Chẳng hạn nếu cảm giác rằng gã kia có nhu cầu được tán tụng, ta hãy công khai thỏa mãn nhu cầu ấy. Nếu hắn uống tất cả những lời nịnh hót thì xem như ta đi đúng đường. Hãy tập cặp mắt thật nhạy bén, xem người kia cho tiền “boa” người hầu bàn như thế n{o, điều gì làm hắn thích chí, việc ăn mặc của hắn nói lên điều gì. Tìm hiểu xem họ ngưỡng mộ ai, tôn thờ điều gì, sẵn sàng sở hữu vật nào bằng mọi giá – có khả năng ta sẽ đứng ra cung ứng những thứ vừa kể. Hãy nhớ rằng ai ai cũng cố giấu kín điểm yếu nên những h{nh động có ý thức sẽ không cung cấp nhiều thông tin. Những gì ứa ra từ những điều nho nhỏ nằm ngoài tầm kiểm soát sẽ là nguồn thông tin quý báu. Phát hiện đứa trẻ bất lực. Hầu hết nhược điểm đều bắt nguồn từ thời trẻ thơ, trước khi cái tôi đã hoàn chỉnh hệ phòng vệ bù trừ. Có thể đứa trẻ được cưng yêu chiều chuộng nhất ở một lĩnh vực đặc biệt n{o đó, hoặc biết đ}u một nhu cầu tình cảm không được toại nguyện. Khi đứa trẻ lớn lên, sự cưng chiều hoặc thiếu hụt ấy có thể bị chôn vùi những không bao giờ biến mất. Khám phá ra những nhu cầu tuổi ấu thơ, ta sẽ có được chìa khóa quý b|u để mở cánh cửa nhược điểm của một con người. Một dấu hiệu của nhược điểm ấy là khi ta chọc trúng, thường khi đối tượng phản ứng như trẻ con. Vì vậy ta h~y chú ý đến mọi phản ứng không thích hợp với lứa tuổi đó. Nếu nạn nhân hoặc đối thủ lớn lên mà thiếu mất một yếu tố quan trọng, chẳng hạn như tình thương cha mẹ, ta hãy cung cấp chỗ tựa ấy, hoặc giả điều gì tương tự. Nếu họ tiết lộ một sở thích bí mật, một thú vui kín đ|o, ta cứ chiều. Như vậy họ sẽ không còn cưỡng lại ta. 451
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Để ý những tương phản. Một nét tính tình được người ta phô b{y thường che giấu nét ngược lại. Người hay vỗ ngực xưng tên lại thường rất hèn nhát; bề ngo{i đoan trang có thể che giấu tâm hồn phóng dật; kẻ nguyên tắc lại vờ đòi hỏi xé r{o; người cả thẹn lại thèm được mọi người để ý đến chết đi được. Cứ thử xuyên qua vẻ bề ngo{i đó rồi, ta sẽ thấy rằng nhược điểm của thiên hạ thường ngược lại với những gì họ phô ra. Tìm ra mắt xích yếu nhất. Đôi khi trong lúc suy tìm điểm yếu, điều quan trọng không phải l{ điểm n{o, m{ người nào. Nếu nhìn vào hình thức một “triều đình” của thời nay, ta có thể đo|n biết có kẻ ẩn mặt phía sau sân khấu nhưng lại nắm nhiều quyền lực, có ảnh tưởng to t|t đối với người đóng vai bù nhìn. Chính bọn ẩn mặt này là mắt xích yếu nhất của dây chuyền, nghĩa l{ cứ lấy lòng họ và ta sẽ gián tiếp t|c động đến nhà vua. Với trường hợp một nhóm người h{nh động như một thể thống nhất – hoặc một nhóm siết chặt h{ng ngũ khi bị tấn công – vẫn luôn có mắt xích yếu nhất trong dây chuyền. Ta cố tìm người nào dễ khuất phục khi bị áp lực. Lấp đầy chỗ trống. Tâm hồn có hai khoảng trống chủ yếu cần lấp đầy là sự thiếu tự tin và u buồn. Người thiếu tự tin luôn khao khát bất kỳ hình thức công nhận nào của xã hội. Với kẻ u buồn triền miên, ta suy tìm xem gốc rễ của tâm trạng ấy là gì. Người thiếu tự tin và kẻ u sầu là thành phần ít khả năng che dấu điểm yếu của mình nhất. Biết lấp đầy những khoảng trống ấy, ta sẽ nắm nguồn quyền lực, loại nguồn có thể khai thác lâu dài. Lợi dụng những cảm xúc không thể khống chế. Cảm xúc bất khả khống chế có thể là nỗi sợ h~i hoang tưởng – loại sợ hãi quá lố so với tình hình – hoặc bất kỳ động cơ căn bản nào chẳng hạn như dục lạc, tham lam, ngạo mạn hay đố kỵ. Đối tượng nào lọt 452
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG vào vòng này rồi liền mất khả năng l}m chủ bản thân và ta nên ra tay làm chủ giúp. TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC Hồng y Richelieu V{o năm 1615 vị giám mục 30 tuổi của giáo phận Lucon mà sau n{y được gọi là Hồng y Richelieu đọc bài phát biểu trước ba giai cấp của nước Pháp – gi|o sĩ, quý tộc và thứ dân. Richelieu được chọn l{m người phát ngôn cho giáo hội – một trách nhiệm lớn lao đối với một người còn quá trẻ v{ chưa được biết tới. Với mọi vấn đề quan trọng trong ngày, bài phát biểu y theo đường lối của Giáo hội. Nhưng đến gần cuối, Richelieu làm một việc không liên quan gì với Giáo hội nhưng lại ảnh hưởng sâu sắc đến sự nghiệp ông ta. Ông quay về phía ngai v{ng nơi đức vua 15 tuổi Louis XIII đang tọa ngự, nhìn Nhiếp chính Hoàng thái hậu Marie de Médici ngồi cạnh bên. Ai ai cũng nghĩ l{ Richelieu sẽ tung hô đức vua như thường lệ. Nhưng không, ông nhìn chằm chằm và chỉ nhìn hoàng thái hậu, và bài diễn văn kết thúc bằng một đoạn thật dài ca ngợi Hoàng thái hậu tận mây xanh, ca ngợi th|i qu| đến độ đụng chạm vài vị giáo sĩ cấp cao. Nhưng nụ cười mỉm trên gương mặt Hoàng thái hậu khi tiếp thu những lời tán tụng ấy thật không thể n{o quên được. Một năm sau, b{ chỉ định Richelieu làm quốc vụ khanh phụ tr|ch đối ngoại, một cú lên hương m{ vị giám mục trẻ không thể tin nổi. Giờ đ}y ông đ~ bước vào vòng trong của quyền lực, và bắt đầu nghiên cứu guồng máy triều đình tỉ mỉ như cơ chế đồng hồ. Một người Italia mang tên Concino Concini được hoàng thái hậu 453
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers sủng |i, nói đúng hơn hắn l{ người tình của bà nên có lẽ hắn là người quyền lực nhất nước Pháp. Concini là tay công tử bột rỗng tuếch, nhưng Richelieu chăm lo hắn thật tận tụy, cúc cung như thể hắn là nhà vua. Không lâu sau Richelieu trở thành sủng thần của Concini. Nhưng trong năm 1617 đó xảy ra những sự kiện l{m đảo lộn mọi thứ: Nhà vua trẻ, cho đến nay vẫn được xem là gã khờ đột ngột ra lệnh hành quyết Concini và tống giam tất cả đồng bọn. Như thế nh{ vua đ~ nắm quyền kiểm so|t đất nước v{ đẩy Hoàng thái hậu sang một bên. Liệu Richelieu đ~ dự trù sai nước cờ? Trong khi mọi người bắt đầu lánh xa hoàng thái hậu, ông vẫn đứng về phe bà. Ông biết Louis XIII không dám triệt tiêu mẹ vì lúc ấy vua hãy còn quá trẻ và trước nay từng quá lệ thuộc mẹ. Ông tiếp tục ẩn nhẫn l{m người liên lạc nhỏ bé giữa đức vua và hoàng thái hậu. Đến năm 1622, nhờ những liên minh hùng mạnh với La Mã, hoàng thái hậu phục hồi uy lực, v{ Richelieu được thụ phong hồng y. Giờ đ}y tuy đ~ lên ngôi vua v{ không cần mẹ làm nhiếp chính, song Louis XIII vẫn rất non nớt và luôn hỏi ý kiến mẹ đối với những vấn đề quan trọng. Khi quyền lực trong triều đ~ bị Richelieu gom thu, Louis cảm thấy bị cô lập và chỉ còn cách duy nhất là phục tùng đức hồng y. Nghe lời mẹ, vua phong Richelieu hai chức thủ tướng và cố vấn tối cao. Bây giờ thì Richelieu không còn cần đến hoàng thái hậu nữa. Ông không màng viếng thăm v{ tung hô nữa, không còn nghe ý kiến của bà, thậm chí cãi lý và làm trái lại ý bà. Ông tập trung vào nhà vua, làm cho vua cảm thấy không thể sống một ngày thiếu ông được. Richelieu lập ra nhiều kế hoạch to tát, chẳng hạn như tiến công bọn Huguenot và cuối cùng là tuyên chiến với Tây Ban Nha. Quy mô rộng lớn của các chiến dịch ấy lại càng khiến Louis lệ 454
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG thuộc v{o Richelieu, người duy nhất có khả năng giữ vững trật tự trong vương quốc. Vì vậy suốt 18 năm sau đó, Richelieu tiếp tục khai thác thế yếu của vua, trị vì v{ định hình nước Pháp theo ý mình. Diễn giải Dưới nhãn quan của Richelieu, mọi thứ giống như chiến dịch quân sự, và với ông, bước hành quân chiến lược quan trọng nhất là phát hiện ra điểm yếu của đối phương để chọc mạnh vào. Từ rất sớm, ông luôn tìm mắt xích yếu nhất v{ đó chính l{ ho{ng th|i hậu. Ở bề ngoài thì Marie không hề yếu ớt - bà cai quản cả cậu con và nước Ph|p. Nhưng Richelieu biết rằng bà chỉ là một phụ nữ thiếu tự tin, luôn cần sự chăm sóc của phái nam. Ông liền phô diễn tất cả tình cảm kính mến, thậm chí nịnh hót tình nhân Concini của bà. Ông nhìn nhận sẽ có ngày Louis nắm lại hết quyền bính, nhưng đồng thời ông biết nhà vua rất kính ái mẫu thân, và sẽ luôn l{ đứa trẻ đối với bà. Vì vậy muốn điều khiển được Louis, ông không chọn cách tranh thủ sự chiếu cố, vốn có thể thay đổi đầu hôm sớm mai, mà phải t|c động đến hoàng thái hậu. Một khi đ~ đạt được vị trí cần có - thủ tướng - Richelieu liền hất chân hoàng thái hậu để tập trung vào mắt xích yếu tiếp theo: tính cách của nhà vua. Trong vua luôn tồn tại một phần tâm lý của đứa trẻ bất lực cần được bảo hộ bởi một quyền lực cao hơn. Richeulieu đ~ thiết lập quyền lực và thanh danh trên nền tảng nhược điểm của nhà vua. Bạn luôn nhớ rằng khi vừa bước vào một triều đình n{o đó, thì hãy phát hiện ngay mắt xích yếu nhất. Người có vẻ nắm quyền lại ít khi nào là vua, mà kẻ nào khác sau bức màn nhung - có thể đó là tên hề của buổi chầu, vị sủng thần hay viên thái giám. Có khả 455
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers năng nh}n vật này còn nhiều nhược điểm hơn cả nhà vua, vì quyền lực của hắn tùy thuộc đủ loại yếu tố thất thường mà hắn không thể kiểm soát. Cuối cùng, khi đối mặt với loại nhân vật trẻ con bất lực không biết phải quyết định ra sao, ta h~y thao túng điểm yếu đó để xui hắn có những quyết định táo bạo. Như vậy hắn sẽ lại còn lệ thuộc ta nhiều hơn, vì ta l{ một “người lớn” m{ họ có thể nương tựa. Nhân bản giấy bạc Th|ng 12 năm 1925, t}n kh|ch tại khách sạn sang trọng nhất khu Palm Beach bang Florida tò mò quan sát một g~ đ{n ông đi xe Rolls Royce do một tài xế người Nhật l|i. G~ đẹp trai này rất lịch l~m phong lưu, liên tục nhận điện tín. Họ nghe đồn đó l{ B| tước Victor Lustig, xuất thân từ một trong những gia tộc giàu có nhất châu Âu - nhưng đó l{ những thông tin duy nhất mà họ có được. Vì vậy m{ ta tưởng tượng là họ ngạc nhiên xiết bao khi ngày kia Lustig đi thẳng đến gặp một trong những vị khách tầm thường nhất khách sạn, người tên l{ Herman Loller, gi|m đốc một công ty công trình. Loller mới phất lên gần đ}y cho nên rất cần phát triển những mối quan hệ xã hội. Ông ta cảm thấy được vinh dự và ít nhiều e dè khi được Lustig chủ động đến làm quen. Chỉ vài ngày sau là họ đ~ l{ bạn bè với nhau. Loller tất nhiên tâm sự rất nhiều v{ đêm kia ông thú nhận rằng việc l{m ăn cũng không mấy sáng sủa, trước mắt chỉ toàn rắc rối. Lustig bảo l{ mình cũng gặp vấn đề về tài chính - bọn Cộng sản đ~ tịch thu hết địa ốc của gia đình cùng với tài sản riêng của ông. Hiện giờ ông đ~ qu| tuổi để bắt đầu ngành kinh doanh mới hoặc để 456
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG đi l{m kiếm tiền. May thay Lustig tìm ra được giải ph|p, đó l{ một “m|y sản xuất tiền”. “Ông l{m tiền giả sao?” Loller e sợ thì thầm. Không, Lustig giải thích rằng qua một tiến trình hóa học bí mật, c|i m|y đó có thể nhân bản bất kỳ loại tiền giấy nào với độ chính xác tuyệt đối. Chỉ cần cho vào một tờ đô la thì s|u giờ đồng hồ sau bạn được hai tờ giống nhau y chang. Ông kể lại c|ch đưa lậu c|i m|y đó ra khỏi châu Âu, cách bọn Đức Quốc X~ đ~ triển khai cái m|y để làm xói mòn nền kinh tế Anh Quốc, và gần nhất l{ ông đ~ nhờ nó để sống khỏe v{i năm gần đ}y, v}n v}n. Khi Loller đòi xem biểu diễn thử, hai người liền vào phòng của Lustig, và vị b| tước mang ra một cái hộp gụ tuyệt đẹp có nhiều rãnh, có gắn tay quay và mặt số đồng hồ. Loller quan sát Lustig cho vào khe một tờ đôla. Sáng hôm sau Lustig rút ra hai tờ hãy còn ẩm hóa chất. Lustig đưa hai tờ giấy bạc cho Loller mang ra ng}n h{ng địa phương, v{ ng}n h{ng thản nhiên chấp nhận chúng. Đến đ}y thì Loller hết lời năn nỉ mua lại chiếc máy n{y. B| tước nhấn mạnh là trên đời chỉ có một chiếc duy nhất, nên nhà doanh nghiệp liền ra gi| 25.000 USD (tương đương 400.000 hiện nay). Đến mức đó m{ Lustig vẫn tỏ vẻ miễn cưỡng, thú nhận rằng ông mắc cỡ khi giữa bạn bè với nhau mà nói chuyện tiền bạc. Rốt cuộc thì Loller nài nỉ qu|, ông ưng thuận: “Nói cho cùng thì anh cũng chẳng mất đi đ}u. Chỉ trong vài ngày là anh thu hồi lại được số tiền đ~ trao cho tôi, bằng cách in thêm những tờ giấy bạc.” Buộc Loller thề độc là không bao giờ tiết lộ sự hiện diện của chiếc máy cho bất kỳ ai, Lustig mới nhận tiền. Chỉ nội trong ngày ông trả phòng khách sạn. 457
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Diễn giải B| tước Lustig có mắt tinh đời phát hiện những điểm yếu của thiên hạ. Mọi động thái nhỏ nhất cũng không tho|t khỏi mắt ông ta. Chẳng hạn như ông thấy Loller cho người hầu bàn tiền “boa” qu| hậu hĩnh, hùng hồn chuyện vãn với viên quản lý, rồi oang oang về chuyện l{m ăn của mình. Qua đó Lustig biết Loller cần sự nhìn nhận của xã hội, cần người khác tôn trọng mình vì mình gi{u có. Ngo{i ra tay n{y còn thường xuyên thiếu tự tin. Lustig chủ động đến khách sạn để săn mồi. Ông phát hiện Loller là g~ thơ ng}y lý tưởng, một người khao kh|t tìm được ai đó để thỏa nỗi trống vắng tâm lý. Lustig biết rằng khi kết bạn với Loller thì Loller lập tức được người khác kính trọng theo. Với tư c|ch l{ một b| tước, Lustig cũng đưa doanh nh}n mới phất này vào thế giới lung linh của sự hưng vượng một thời vang bóng. Và phát súng ân huệ chính là cái máy có thể cứu vãn thế nguy nan của Loller, thậm chí đưa ông ta lên ngang hàng với Lustig, vì bản th}n Lustig cũng phải nhờ đến cái máy ấy để duy trì địa vị. Khi tìm kiếm đối tượng cả tin, bạn hãy chú ý những người bất mãn, bất hạnh, bất an. Dạng người như vậy rất nhiều điểm yếu, nhiều nhu cầu để bạn thỏa. * Phi đội mỹ nhân Năm 1559, Vua François nước Pháp tử thương trong một trận đấu hữu nghị. Người con trai kế vị lấy vương hiệu François II, nhưng thật ra người đứng sau rèm nhiếp chính lại là Hoàng Thái hậu Catherine de Médici, từ l}u đ~ chứng tỏ t{i năng chính sự. Năm sau khi François II băng h{, em trai l{ Charles IX mới lên mời nên Catherine tiếp tục nắm quyền. 458
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG Mối đe dọa quyền lực của Catherine xuất phát từ Antoine de Bourbon, vua xứ Navarre, v{ người em Louis, vương tử xứ Condé, vì cả hai đều có khả năng đòi quyền nhiếp chính thay cho Catherine, bởi lẽ Hoàng Thái hậu l{ người Italia. Catherine nhanh chóng bổ nhiệm Antoine làm phó toàn quyền của cả vương triều, một tước vị có vẻ thỏa mãn tham vọng của ông ta. Cũng có nghĩa l{ ông ta thường xuyên có mặt trong triều, nhờ vậy Catherine dễ bề theo dõi. H{nh động thứ hai của Catherine còn khôn ngoan hơn: Antoine nổi tiếng dại gái, vì vậy Catherine cáp ngay cô hầu đẹp nhất, Louise de Rouet, cho ông ta. Trở th{nh người đầu ấp, tay gối của Antoine, Louise báo cáo nhất cử nhất động của Antoine cho Catherine. Nước cờ n{y th{nh công đến nỗi Catherine tìm một mỹ nữ kh|c ghép cho Vương tử Condé, từ đó hình thành nhóm escadron volant (phi đội) khét tiếng, chuyên mê hoặc những con dê khả nghi để dễ bề kiểm soát. Năm 1572, Catherine gả con gái là Marguerite de Valois cho Henri, con của Antoine, đồng thời l{ t}n vương xứ Navarre. Gia đình Bourbon n{y trước nay luôn đấu tranh với b{, do đó rất nguy hiểm khi đặt họ gần miếng mồi quyền lực như thế. Vì vậy ngay sau đó b{ lập tức biệt phái thành viên cao tay ấn nhất của phi đội theo mê hoặc Henri: Charlotte de Beaune Semblançay, nữ nam tước xứ Sauves. Chỉ ít lâu sau, nhật ký của t}n nh}n Marguerite de Valois đ~ xuất hiện dòng: “Madame de Sauves đ~ l{m chồng tôi chết mê chết mệt đến nỗi chúng tôi không còn ngủ chung, thậm chí cũng không nói chuyện với nhau.” Charlotte hết sức tài ba nên giữ được Henri dưới quyền kiểm soát của Catherine. Khi người con trai út của hoàng thái hậu là Công tước xứ Alençon trưởng th{nh v{ có khuynh hướng thân cận 459
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers với Henri, và sợ cả hai }m mưu chống mình nên lệnh cho Charlotte kiêm luôn anh trai tơ mới lớn này. Charlotte bản lĩnh đến nỗi anh ta mê như điếu và muốn độc quyền với nàng, từ đó xung đột với Henri khiến cho tình bạn tan vỡ, và tan vỡ theo là mọi rủi ro mưu lược. Diễn giải Catherine đ~ chứng kiến t|c động của một tình nh}n đối với người đ{n ông quyền lực: Chính chồng n{ng, Henri II, đ~ thương yêu vương phi Diance de Poitiers mê mệt. Từ kinh nghiệm đó, Catherine biết rằng một người đ{n ông như Henri muốn cảm thấy mình chinh phục được tr|i tim người phụ nữ là nhờ những tính chất đ{n ông chứ không phải bằng quyền cao chức trọng. Và cái huyệt tử lại ẩn trong nhu cầu đó: Nếu người phụ nữ đóng trọn vai người bị chinh phục thì gã gà tồ kia sẽ mất cảnh giác, không ngờ rằng dần dà mình bị người tình điều khiển, như Diane đ~ điều khiển Henri. Nhờ thuộc lòng bài học đó, Catherine đ~ biết cách chuyển điểm yếu thành thế mạnh, dùng nó l{m phương tiện chinh phục bọn đ{n ông: Catherine sẽ tháo lồng cho “phi đội” lên đường mê hoặc những ông n{o có cùng nhược điểm như chồng bà. Bạn để ý tìm những lực đam mê và ám ảnh m{ con người khó kiểm so|t. Đam mê c{ng lớn thì đối tượng càng dễ bị tổn thương. Điều này mới nghe qua rất lạ, vì những người đam mê thường có vẻ mạnh mẽ. Thật ra họ chỉ đóng kịch, đ|nh lạc hướng không cho thiên hạ thấy điểm yếu. Từ ng{n xưa, chính c|i nhu cầu chinh phục phụ nữ đ~ hé lộ điểm yếu của đ{n ông và khiến họ trở thành khờ khạo. Bạn h~y tìm nhược điểm nổi bật nhất của họ - lòng tham, dục lạc, sợ h~i. Đó l{ những loại tình cảm mà họ khó che 460
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG đậy, và ít khả năng kiểm so|t. V{ điều gì mà thiên hạ không kiểm soát được thì bạn kiểm soát giùm. * Arabella Huntington muốn được nhìn nhận Arabella, vợ của nhà tài phiệt ng{nh đường sắt Collis Huntington, xuất thân từ tầng lớp bình d}n v{ luôn chòi đạp vươn lên để được giới thượng lưu công nhận. Khi bà mở dạ tiệc tiếp tân tại tư gia nằm trong khu sang trọng của San Francisco, thành phần thượng lưu v{ ưu tú ấy ít khi n{o đến dự. Đa số họ nghĩ rằng bà chỉ là thứ làm giàu nhờ đ{o v{ng, chứ không cùng đẳng cấp với họ. Nhìn vào của cải kếch sù của chồng b{, c|c nh{ buôn tranh cũng chịu khó đối xử lịch sự với bà, song họ cũng không giấu được sự trịch thượng đối với thứ nhà giàu mới phất. Trong số này chỉ có một người đối xử khác hẳn: Joseph Duveen. Trong v{i năm đầu lui tới nhà bà, Duveen không gạ bán các tác phẩm đắt tiền. Ngược lại hắn sẵn s{ng hướng dẫn b{ đến những cửa hàng sang trọng, nói chuyện huyên thuyên về những ông hoàng bà chúa mà hắn quen biết, v{ v}n v}n. Arabella nghĩ rằng cuối cùng rồi cũng có người xem mình l{ bình đẳng, thậm chí là kẻ bề trên trong giới thượng lưu n{y. Nhưng trong khi không gạ bán tranh, Duveen lại tinh vi uốn nắn bà theo phong cách và khẩu vị nghệ thuật mà hắn muốn – chẳng hạn như tranh đẹp nhất tức là tranh cao giá nhất. Sau khi Arabella đ~ chịu ảnh hưởng s}u đậm, Duveen lại xử sự như thể trước nay cái gu nghệ thuật của bà luôn là số một. Khi Collis Huntington qua đời v{o năm 1900, tất nhiên Arabella thừa hưởng tất cả gia tài. Bà bắt đầu mua thật nhiều tranh quý, và chỉ mua của Duveen. Nhiều năm sau đó, hắn bán cho bà bức Blue Boy của Gainborough với giá kỷ lục, và càng kỷ lục hơn 461
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers với một gia đình trước nay chưa hề quan t}m đến việc sưu tập tranh. Diễn giải Với con mắt tinh đời, Joseph Duveen hiểu ngay con người của Arabella và biết búng vào sợi dây nào: Bà ta muốn được xem là kẻ quan trọng, cả trong nhà và ngoài phố. Luôn mặc cảm về xuất xứ, bà ta cần sự nhìn nhận của tầng lớp mà mình mới vươn tới. Duveen kiên nhẫn chờ đợi. Thay vì nôn nóng nhào vô thuyết phục bà mua tranh, hắn t|c động tinh tế đến tử huyệt của bà. Hắn làm cho bà cảm thấy rằng mình được sự quan tâm của g~ chơi tranh này không phải vì bà là vợ của tay tài phiệt, mà nhờ v{o đặc điểm riêng – v{ chính điều n{y đ~ l{m b{ xiêu lòng. Duveen chưa bao giờ đối xử với Arabella theo kiểu hạ mình hay chiếu cố. Thay vì giảng giải như thầy với trò, hắn gián tiếp để cho mưa l}u thấm đất. Kết quả là bà trở thành một trong những khách hàng sộp nhất. Thiên hạ có nhu cầu được nhìn nhận, được khẳng định, được người chung quanh thấy mình quan trọng, đó l{ loại tử huyệt cho ta ấn vào. Lý do thứ nhất là vì nhu cầu này gần như l{ phổ biến khắp thế giới, thứ hai là vì quá dễ t|c động. Tất cả những gì ta cần làm là khiến cho mọi đối tượng cảm thấy họ có lý về phong cách hay khẩu vị, họ thông minh hơn, hoặc vị trí xã hội ngon l{nh hơn người kh|c. Khi c| đ~ cắn câu rồi thì ta có thể rê nhấp nhiều lần, năm n{y qua th|ng kh|c – ta đang đóng một vai trò tích cực, mang đến cho họ những gì họ không tự có được. Họ không ngờ l{ ta đang quay họ như dế, mà cho dù có biết đi nữa thì họ cũng không m{ng, bởi vì nhờ ta mà họ cảm thấy tự tin, an tâm, và họ sẽ bằng lòng về cái giá phải trả. 462
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG * Tử huyệt của vua Năm 1862 Bismarck được Vua William nước Phổ phong chức thủ tướng kiêm bộ trưởng ngoại giao. Ông ta nổi tiếng táo bạo, tham vọng và quan tâm sâu sắc đến việc củng cố tăng cường sức mạnh qu}n đội. H{nh động bổ nhiệm n{y kh| nguy đối với nhà vua, bởi vì trong chính phủ và nội các có rất đông th{nh phần theo khuynh hướng tự do vốn là những chính kh|ch trước nay luôn muốn hạn chế quyền lực của nh{ vua. Trước nay Hoàng hậu Augusta luôn buộc vua phải phục tùng, v{ b{ ngăn cản việc bổ nhiệm Bismarck, song lần này William kiên quyết bảo vệ ý kiến. Chỉ một tuần sau khi nhậm chức, Bismarck có bài phát biểu ngẫu hững với khoảng một tá bộ trưởng để thuyết phục họ tăng cường quân số. Ông kết thúc bằng lý luận: “Những vấn đề quan trọng của thời đại sẽ được quyết định, không phải bằng bài diễn văn v{ nghị quyết của đa số, mà bằng sắt v{ m|u.” Bài phát biểu trên được lan truyền khắp nước Đức. Hoàng hậu hét toáng với nhà vua rằng Bismarck chỉ là tên quân phiệt man rợ định nắm quyền kiểm so|t nước Phổ, và buộc nhà vua phải cách chức hắn. Nhóm tự do trong chính phủ cũng theo phe Ho{ng hậu. Họ phản đối kịch liệt đến mức William sợ phải kết liễu cuộc đời trên đoạn đầu đ{i như Louis XVI, nếu cứ khư khư để cho Bismarck làm thủ tướng. Bismarck biết mình phải lập tức t|c động nh{ vua. Ông cũng hiểu l{ mình đ~ qu| đ{ dùng lời đao to búa lớn. Tuy nhiên khi suy tính chiến lược, ông quyết định không nhận lỗi và phải l{m điều ngược lại. Bismarck hiểu nhà vua rất rõ. Khi hai người gặp nhau, y như rằng William đ~ bị hoàng hậu làm cho rối lòng. Ông nhắc lại nỗi lo sợ bị hành quyết. Nghe xong, Bismarck bình tĩnh đ|p: “V}ng, nếu như thế thì chúng ta sẽ chết! 463
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers Trước sau gì chúng ta cũng phải chết, và liệu có cái chết nào hào hùng hơn không? Tôi sẽ chết trong khi đấu tranh bảo vệ chính nghĩa của đức vua, của chủ nhân tôi. Bệ hạ sẽ chết khi dùng máu của chính mình để chứng thực những quyền lực hoàng gia mà Thượng đế đ~ ban tặng. Cho dù trên đoạn đầu đ{i hay ngo{i chiến trận cũng không có gì kh|c, khi ta hiến dâng thân thể và sinh mệnh vì những quyền lực m{ Thượng đế đ~ ban tặng!” V{ Bismarck cứ tiếp tục như thế, nhấn mạnh đến ý thức về danh dự và uy phong khi William l~nh đạo qu}n đội. Làm sao mà nhà vua có thể để cho bọn họ xô đẩy ho{i mình như vậy? Liệu danh dự của nước Đức không quan trọng hơn việc hơn thua bằng lời qua tiếng lại? Bismarck không chỉ khuyên vua kháng lại ý kiến của hoàng hậu và nghị viện, ông còn thuyết phục ng{i tăng cường quân lực, vốn là mục tiêu tối hậu của ông ta. Diễn giải Bismarck biết rằng vua cảm thấy bị mọi người xung quanh thúc ép. Ông biết vua đ~ qua qu| trình đ{o tạo về quân sự và có ý thức sâu sắc về danh dự, do đó cảm thấy xấu hổ khi yếu đuối trước áp lực của vợ và chính phủ. William luôn thầm mong trở thành một vị vua hùng mạnh v{ vĩ đại nhưng lại không dám biểu lộ vì sợ kết liễu cuộc đời theo kiểu Louis XVI. Trong khi một người bình thường vẫn làm hùm làm hổ để che giấu sự hèn nh|t, ngược lại sự rụt rè của William lại che đậy những nhu cầu vỗ ngực xưng hùng. Bismarck biết rằng đằng sau cái vẻ bề ngoài yêu hòa bình ấy, William rất khao khát vinh quang, vì vậy ông ta đ|nh ngay v{o tử huyệt: Tác động đến sự thiếu tự tin về tính đ{n ông, để cuối cùng đẩy nhà vua vào ba cuộc chiến liên tiếp và việc tạo lập đế chế Đức. 464
KHÁM PHÁ TỬ HUYỆT CỦA ĐỐI PHƯƠNG Tính nhút nh|t l{ nhược điểm tiềm năng cho ta khai th|c. Những tâm hồn yếu đuối thường khao khát trở th{nh điều hoàn to{n ngược lại – trở thành những Napoléon. Nhưng họ lại thiếu nghị lực nội tại. Ta có thể trở th{nh “c|i Napoléon” của họ, giục họ thực thi những h{nh động táo bạo nào phục vụ mục tiêu của ta, trong khi làm cho họ lệ thuộc ta. Điều bạn cần ghi nhớ l{: Đừng tin vào vẻ bề ngoài, mà hãy suy tìm điều ngược lại. Hình ảnh: Đinh ốc c|nh bướm. Kẻ thù của bạn có những bí mật mà hắn tưởng giữ riêng mình. Nhưng những bí mật ấy sẽ lộ ra bằng cách nào hắn không rõ. Đ}u đó có một cái khía như trên đầu đinh ốc, đó chính l{ điểm yếu trong tâm hồn hay trên cơ thể hắn. Khi tìm ra được khía đó rồi, bạn chỉ việc cho móng tay vào vặn l{ tùy ý điều khiển hắn. Ý kiến chuyên gia: Hãy suy tìm con ốc c|nh bướm của mỗi người. Đó l{ nghệ thuật thúc đẩy lòng họ h{nh động. Nghệ thuật này cần nhiều t{i ba hơn l{ tính cương quyết. Với từng người, ta phải biết t|c động vào chỗ nào. Mỗi lựa chọn đều có một động cơ đặc biệt thay đổi tùy theo sở thích. Ai ai cũng đều l{ người sùng bài, kẻ thì sùng b|i tư lợi, người lại đặc biệt h|o danh, đa phần ham mê dục lạc. Tài ba ở chỗ phát hiện ra đối tượng sùng b|i để thao túng chúng. Biết được động cơ chủ đạo của mỗi người, 465
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers xem như ta nắm được chìa khóa xoay chuyển quyết tâm của người ấy. (Baltasar Gracián, 1601-1658) NGHỊCH ĐẢO Thao túng nhược điểm của người khác luôn tiềm tàng một mối nguy: Ta có thể gây ra một h{nh động không thể chống chế nổi. Trong trò chơi quyền lực, ta luôn trù tính trước nhiều bước và lên kế hoạch thích hợp. Thiên hạ dễ bị cảm xúc t|c động và không có khả năng trù tính như ta, v{ đó l{ điều để cho ta khai th|c. Nhưng khi thao túng nhược điểm của họ, nghĩa l{ lĩnh vực mà họ ít có khả năng l{m chủ nhất, coi chừng ta sẽ làm bộc phát những loại cảm xúc khả dĩ l{m đảo lộn mọi kế hoạch. Thuyết phục người kh|c h{nh động táo bạo, coi chừng họ đi qu| xa; thỏa mãn nhu cầu được quan tâm và nhìn nhận, họ có thể đòi hỏi nhiều hơn mức ta muốn thỏa. Nhân tố trẻ con bất lực có thể quật ngược lại ta. Nhược điểm c{ng đậm đ{ cảm xúc thì nguy hiểm tiềm tàng càng to lớn. Vậy bạn hãy ý thức giới hạn của trò này v{ đừng bao giờ bị lôi cuốn bởi h{nh động giật dây kẻ khác. Bạn mưu cầu quyền lực, chứ không mưu cầu men say điều khiển thiên hạ. 466
NGUYÊN TẮC 34 H^Y CƯ XỬ NHƯ VUA, NẾU MUỐN ĐƯỢC ĐỐI XỬ NHƯ VUA Phong thái của bạn có thể quyết định cách mọi người cư xử với bạn: Luôn có vẻ tầm thường thô thiển, rốt cuộc bạn sẽ bị người kh|c xem thường. Bởi vì một vị vua tôn trọng chính mình và khiến cho người kh|c cũng tôn trọng ông ta. Khi cư xử vương giả và tin vào quyền lực của mình, bạn khiến mọi người nghĩ rằng số của bạn là phải đội vương miện.
48 NGUYÊN TẮC CHỦ CHỐT CỦA QUYỀN LỰC Robert Greene & Joost Elffers VI PHẠM NGUYÊN TẮC Th|ng 7 năm 1830, c|ch mạng nổ ra ở Paris và vua Charles X phải thoái vị. Một ủy ban đặc biệt gồm các thẩm quyền cấp cao họp lại để chọn ra người kế vị, và người được lựa chọn là Louis- Philippe, công tước vùng Orléans. Ngay từ đầu, rõ ràng Louis-Philippe sẽ không như những ông vua trước kia, không chỉ vì ông xuất thân từ một nhánh khác của hoàng tộc, hoặc vì ông không kế vị ngai v{ng: Ông được một ủy ban trao vương miện, và việc này khiến nhiều người đặt lại vấn đề chính thống. Louis-Philippe khác với c|c tiên vương ở chỗ ông không thích lễ nghi v{ c}n đai |o m~o. Ông có nhiều bạn trong chốn ngân h{ng hơn l{ ở giới quý tộc, v{ ông cũng không tạo ra những phép tắc hoàng gia mới như Napolépon từng làm, mà lại giảm thiểu tầm quan trọng của vương vị để thoải m|i hơn khi hòa nhập với các doanh nhân và giới trung lưu. Bởi vậy khi nghĩ về Louis-Philippe, mọi người không liên tưởng đến vương miện v{ vương trượng, mà nghĩ đến cái nón xám và cây dù, những vật dụng thường dùng khi ông dạo phố Paris, như thể một tay trưởng giả đang b|ch bộ. Khi mời James Rothschild đến cung điện, Louis-Philippe đối xử ngang hàng với tay đại tài phiệt này. V{ không như bất kỳ những vị vua n{o trước đó, Louis-Philippe không chỉ nói chuyện l{m ăn với Rothschild, mà thật ra ông nói rặt mỗi chủ đề đó. Triều đại của “vua trưởng giả” c{ng lê lết, nhân dân càng coi thường ông. Giới quý tộc không thể chịu được hình ảnh một vị vua không vương giả, và chỉ v{i năm sau họ chống lại ông. Trong khi đó giai cấp ng{y c{ng đông những người nghèo, kể cả bọn cực đoan từng tống khứ Charles X lại không hài lòng với một l~nh đạo vua 468