Bài giảng Cơ sở khoa học Môi trường - Chương 3: Ô nhiễm môi trường không khí - Phạm Khắc Liệu

Nội dung text: Bài giảng Cơ sở khoa học Môi trường - Chương 3: Ô nhiễm môi trường không khí - Phạm Khắc Liệu

1. Kyî thuáût Mäi træåìng Ä NHIÃÙM MÄI TRÆÅÌNG KHÄNG KHÊ === 3.1 - THAÌNH PHÁÖN, CÁÚU TRUÏC VAÌ TIÃU CHUÁØN VÃÖ CHÁÚT LÆÅÜNG MÄI TRÆÅÌNG KHÊ: 3.1.1 - Thaình pháön khê quyãøn: Khê quyãøn laì häùn håüp cuía khäng khê khä vaì håi næåïc. Håi næåïc thæåìng âæåüc âaïnh giaï theo âäü áøm (%). Coìn khäng khê khä khi chæa bë ä nhiãùm coï thaình pháön chuí yãúu khoaíng 78% nitå, 21% oxy vaì khoaíng 1% caïc khê ä nhiãùm khaïc nhæ CO2, CO, SO2, NO, Nhæng thæûc tãú thaình pháön cuía khäng khê âaî bë thay âäøi khaï låïn do caïc hoaût âäüng cuía con ngæåìi thaíi ra nhiãöu loaûi khê thaíi khaïc nhau trong quaï trçnh saín xuáút vaì sinh hoaût nãn haìm læåüng caïc cháút ä nhiãùm tàng lãn âaïng kãø, aính hæåíng træûc tiãúp âãún âåìi säúng cuía con ngæåìi. 3.1.2 - Cáúu truïc khê quyãøn: Khê quyãøn cuía Traïi Âáút coï âàûc âiãøm phán táöng roî rãût: 1- Táöng âäúi læu (0÷10km): laì låïp khäng khê saït bãö màût Traïi Âáút. Cháút læåüng khäng khê åí âáy seî aính hæåíng træûc tiãúp âãún sæïc khoíe cuía con ngæåìi. Táöng âäúi læu háöu nhæ trong suäút âäúi våïi bæïc xaû soïng ngàõn cuía Màût Tråìi, nhæng thaình pháön håi næåïc trong táöng naìy háúp thuû ráút maûnh tia phaín xaû soïng daìi tæì bãö màût âáút, tæì âoï sinh ra sæû xaïo träün khäng khê theo chiãöu âæïng, hçnh thaình ngæng tuû håi næåïc vaì xaíy ra caïc hiãûn tæåüng máy, mæa, gioï, baîo, Táöng naìy chëu sæû bæïc xaû nhiãût tæì bãö màût âáút ráút låïn, nãn nhiãût âäü seî giaím theo chiãöu cao, khoaíng 0,5÷0,6 oC/100m. Nguyãùn Âçnh Huáún = 38 =
2. Kyî thuáût Mäi træåìng 2- Táöng bçnh læu (10÷50km): Táöng m) k naìy táûp trung khaï nhiãöu haìm læåüng khê 1200oC ozon, hçnh thaình táöng ozon, noï háúp thuû ü cao ( Âä maûnh caïc tia tæí ngoaûi cuía Màût Tråìi trong Táöng nhiãût vuìng 220÷ 330nm, vç thãú nhiãût âäü khäng -100oC khê dæìng laûi, khäng giaím næîa, âãún âäü 90km cao 20÷25km laûi bàõt âáöu tàng vaì âaût trë säú khoaíng 0oC åí âäü cao 50km. Táöng trung læu 0oC 3- Táöng trung læu (50÷90km): ÅÍ âáy 50km coìn goüi laì táöng ion (táöng âiãûn ly). Dæåïi taïc duûng cuía tia tæí ngoaûi soïng cæûc ngàõn, Táöng bçnh læu caïc phán tæí bë ion hoïa: 10km - O + hν → O+ + e Táöng âäúi læu 27oC o O + hν → O + + e Nhiãût âäü ( C) 2 2 Hçnh 3.1-Phán táöng khê quyãøn Trong táöng naìy nhiãût âäü khäng khê giaím dáön theo tyí lãû báûc nháút våïi âäü cao vaì âaût trë säú khoaíng -100oC, nhiãût âäü cuía khê quyãøn tháúp nháút åí âäü cao khoaíng 85÷90km. 4- Táöng nhiãût (>90km): Âáy laì táöng trãn cuìng cuía khê quyãøn, khäng khê ráút loaîng våïi máût âäü phán tæí 1013 phán tæí/cm3, trong luïc åí màût biãøn coï máût âäü 5x1019phán tæí/cm3. Nhiãût âäü trong táöng nhiãût seî tàng theo chiãöu cao vaì âaût trë säú khoaíng 1200oC åí âäü cao 700 km. 3.1.3- Âån vë âo vaì tiãu chuáøn cháút læåüng mäi træåìng khäng khê : a/ Âån vë âo: Âãø âaïnh giaï haìm læåüng cháút ä nhiãùm trong mäi træåìng khäng khê ngæåìi ta thæåìng xaïc âënh khäúi læåüng cuía cháút ä nhiãùm chiãúm bao nhiãu so våïi khäúi khäng khê. Vê duû: trong 1m3 khäng khê thç cháút ä nhiãùm nhiãùm seî chiãúm bao nhiãu cm3. - Âäúi våïi caïc khê ä nhiãùm thæåìng âo bàòng âån vë pháön tràm (%), pháön triãûu (ppm), pháön tyí (ppb), hoàûc cm3/m3, mg/m3, mg/l, - Âäúi våïi buûi, thæåìng xaïc âënh troüng læåüng cuía noï chæïa trong 1m3 khäng khê, nãn coï âån vë âo laì mg/m3, g/m3, Nguyãùn Âçnh Huáún = 39 =
3. Kyî thuáût Mäi træåìng b/ Tiãu chuáøn cháút læåüng mäi træåìng khäng khê : Caïc cháút ä nhiãùm trong mäi træåìng seî aính hæåíng âãún âåìi säúng vaì sæïc khoíe cuía con ngæåìi, do váûy nhàòm âaím baío sæïc khoíe con ngæåìi vaì baío toaìn caïc hãû sinh thaïi, cå quan baío vãû mäi træåìng qui âënh caïc cháút ä nhiãùm thaíi vaìo mäi træåìng khäng âæåüc væåüt quaï giåïi haûn cho pheïp, noï âæåüc biãøu hiãûn qua näöng âäü giåïi haûn cho pheïp, näöng âäü naìy thæåìng âæåüc thay âäøi cho phuì håüp våïi âiãöu kiãûn phaït triãøn kinh tãú xaî häüi cuía tæìng khu væûc. Baíng 3.1: Mäüt säú giåïi haûn näöng âäü giåïi haûn cho pheïp cuía mäüt säú khê ä nhiãùm åí caïc cå såí saín xuáút: CHÁÚT Ä NHIÃÙM NÄÖNG ÂÄÜ CHO CHÁÚT Ä NHIÃÙM NÄÖNG ÂÄÜ CHO PHEÏP (mg/l) PHEÏP (mg/l) Anilin 0,005 Axeton 0,2 Axit axetic 0,005 Axit clohydric 0,01 Axit nittric 0,005 Axit sunfuric 0,005 Benzen 0,05 Cacbon oxyt 0,03 Chç vaì håüp cháút 0,00001 Etylen oxyt 0,001 chç Fomandehyt 0,001 Hydrocacbon 0,0005 Hydro sunfua 0,01 Nitå oxyt 0,005 Ozon 0,0001 Phenol 0,005 Xàng (cäng 0,3 Xàng (nhiãn liãûu) 0,1 nghiãûp) Dioxyt læu huyình 0,013 Buûi 0,01 3.1.4- Sæû ä nhiãùm mäi træåìng khäng khê : Sæû ä nhiãùm mäi træåìng khäng khê laì quaï trçnh thaíi caïc cháút ä nhiãùm vaìo mäi træåìng laìm cho näöng âäü cuía chuïng trong mäi træåìng væåüt quaï tiãu chuáøn cho pheïp, aính hæåíng âãún sæïc khoíe con ngæåìi, caïc âäüng thæûc váût, caính quan vaì hãû sinh thaïi. Nhæ váûy, caïc cháút ä nhiãùm thaíi vaìo mäi træåìng maì näöng âäü cuía chuïng chæa væåüt quaï giåïi haûn cho pheïp, chæa aính hæåíng âãún âåìi säúng saín xuáút cuía con ngæåìi vaì hãû sinh thaïi thç coï thãø xem laì chæa ä nhiãùm mäi træåìng. Nguyãùn Âçnh Huáún = 40 =
4. Kyî thuáût Mäi træåìng Do váûy, cáön phaíi xaïc âënh näöng âäü cuía caïc cháút ä nhiãùm trong mäi træåìng räöi so våïi tiãu chuáøn cho pheïp âãø xaïc âënh mäi træåìng âaî bë ä nhiãùm hay chæa, hoàûc ä nhiãùm gáúp máúy láön tiãu chuáøn cho pheïp. 3.2 - CAÏC NGUÄÖN GÁY Ä NHIÃÙM MÄI TRÆÅÌNG KHÄNG KHÊ: Hiãûn nay sæû ä nhiãùm mäi træåìng khäng khê coï thãø do nhiãöu nguyãn nhán khaïc nhau, chuïng ráút âa daûng vaì khoï kiãøm soaït. Âãø nghiãn cæïu vaì xæí lyï coï thãø phán thaình caïc loaûi nguäön nhæ sau: * Theo nguäön gäúc phaït sinh: - Nguäön tæû nhiãn: do thiãn nhiãn hçnh thaình nãn. - Nguäön nhán taûo: do caïc hoaût âäüng cuía con ngæåìi gáy nãn. * Theo âàûc tênh hçnh hoüc: - Nguäön âiãøm: äúng khoïi. - Nguäön âæåìng: tuyãún giao thäng. - Nguäön màût: baîi raïc, häö ä nhiãùm. * Theo âäü cao: - Nguäön cao: Cao hån hàón caïc cäng trçnh xung quanh (ngoaìi vuìng boïng råüp khê âäüng). - Nguäön tháúp: Xáúp xè hoàûc tháúp hån caïc cäng trçnh xung quanh. * Theo nhiãût âäü: - Nguäön noïng: Nhiãût âäü cao hån nhiãût âäü mäi træåìng xung quanh. - Nguäön laûnh: Nhiãût âäü tháúp hån hoàûc xáúp xè bàòng nhiãût âäü mäi træåìng xung quanh. Chè cáön qua sæû phán loaûi nhæ váûy laì ta coï thãø biãút âæåüc quaï trçnh ä nhiãùm cuía caïc nguäön gáy ra âäúi våïi mäi træåìng nhæ thãú naìo. Trãn cå såí âoï seî coï biãûn phaïp hæîu hiãûu nháút âãø xæ í lyï vaì traïnh âæåüc mæïc âäü nguy hiãøm cuía chuïng gáy ra âäúi våïi cuäüc säúng cuía con ngæåìi. Sau âáy seî xeït mäüt säú nguäön ä nhiãùm phäø biãún hiãûn nay trong cuäüc säúng haìng ngaìy: Nguyãùn Âçnh Huáún = 41 =
5. Kyî thuáût Mäi træåìng 3.2.1- Nguäön ä nhiãùm do thiãn nhiãn: Gioï thäøi seî tung buûi âáút âaï tæì bãö màût âáút vaìo khäng khê, hiãûn tæåüng naìy thæåìng xaíy ra åí nhæîng vuìng âáút träúng khäng coï cáy cäúi che phuí, âàûc biãût laì caïc vuìng sa maûc, chuïng coï thãø mang cháút ä nhiãùm âi ráút xa, gáy ä nhiãùm cho caí nhiãöu khu væûc. Nhæîng nåi áøm tháúp seî laì mäi træåìng thuáûn låüi cho caïc vi sinh váût phaït triãøn maûnh, âãún khi tråìi khä hanh chuïng seî phaït taïn theo gioï vaìo mäi træåìng räöi thám nháûp vaìo cå thãø ngæåìi qua con âæåìng hä háúp, gáy ra caïc bãûnh vãö da, màõt vaì âæåìng tiãu hoïa. Nuïi læía hoaût âäüng âaî mang theo nhiãöu nham thaûch vaì håi khê âäüc tæì loìng âáút vaìo mäi træåìng, âàûc biãût laì caïc khê SO2 , CH4 vaì H2S. Sæû phán huíy tæû nhiãn caïc cháút hæîu cå, caïc xaïc chãút âäüng thæûc váût seî taûo ra nhiãöu muìi häi vaì khê âäüc âäúi våïi sæïc khoíe con ngæåìi. Saín pháøm phán huíy thæåìng sinh ra laì H2S, NH3 , CO2 , CH4 vaì sunfua. Sæû phaït taïn pháún hoa, buûi muäúi biãøn, buûi phoïng xaû trong tæû nhiãn, âãöu laì nhæîng taïc nhán khäng coï låüi cho cuäüc säúng cuía con ngæåìi vaì caïc sinh váût. Täøng khäúi læåüng cháút thaíi do thiãn nhiãn sinh ra laì ráút låïn, nhæng noï thæåìng phán bäú âãöu trong khäng gian bao la nãn näöng âäü cuía noï khäng cao, vaí laûi con ngæåìi säúng åí âáu thç âaî thêch nghi våïi mäi træåìng tæû nhiãn åí âoï, do váûy sæû aính hæåíng cuía chuïng âäúi våïi cuäüc säúng cuía con ngæåìi laì khäng âaïng kãø, nhæng caïc hoaût âäüng cuía con ngæåìi laìm gia tàng thãm haìm læåüng cháút ä nhiãùm vaìo mäi træåìng thç sæû aính hæåíng seî ráút nghiãm troüng. 3.2.2- Caïc nguänö ä nhiãùm nhán taûo: Háöu hãút caïc hoaût âäüng cuía con ngæåìi âãöu taûo ra cháút thaíi, cháút ä nhiãùm vaìo mäi træåìng, âàûc biãût laì trong sinh hoaût, cäng nghiãûp vaì giao thäng. a/ Nguäön thaíi do sinh hoaût: Hàòng ngaìy con ngæåìi âaî sæí duûng mäüt khäúi læåüng khaï låïn caïc nhiãn liãûu âäút nhæ than, cuíi, dáöu, khê âäút âãø âun náúu vaì phuûc vuû cho caïc muûc âêch khaïc. Trong quaï trçnh chaïy chuïng seî tiãu thuû oxy cuía khê quyãøn, âäöng thåìi taûo ra nhiãöu khoïi buûi, khê CO, CO2, Nhæîng cháút thaíi naìy thæåìng táûp trung trong Nguyãùn Âçnh Huáún = 42 =
6. Kyî thuáût Mäi træåìng khäng gian nhoí heûp (nhaì bãúp), sæû thoaït khê ra ngoaìi cháûm chaûp nãn taûo ra näöng âäü låïn trong khäng gian säúng cuía con ngæåìi. Ngoaìi ra, caïc hoaût âäüng sinh hoaût cuía con ngæåìi coìn taûo ra nhiãöu raïc thaíi, thæïc àn hoa quaí thæìa, laì mäi træåìng thuáûn låüi cho caïc vi truìng gáy bãûnh phaït triãøn, trong quaï trçnh phán huíy seî gáy ra nhiãöu muìi häi, chuïng coï thãø phaït taïn vaìo mäi træåìng theo gioï vaì vaìo cå thãø ngæåìi theo âæåìng hä háúp. Vç váûy, trong sinh hoaût cáön coï biãûn phaïp thäng thoaïng håüp lyï, vãû sinh saûch seî âãø coï mäüt mäi træåìng säúng trong laình hån. b/ Nguäön giao thäng: Våïi sæû tiãún bäü cuía khoa hoüc cäng nghãû, con ngæåiì âaî taûo ra nhiãöu thiãút bë maïy moïc cå giåïi, thãø hiãûn bàòng nhæîng doìng xe cäü næåìm næåüp trãn âæåìng phäú, chuïng chaûy bàòng xàng dáöu nãn sinh ra nhiãöu khoïi, caïc khê CO, CO2, NO vaì HC , sæû aính hæåíng naìy phuû thuäüc chuí yãúu vaìo cháút læåüng cuía xe cäü læu thäng trãn âæåìng. Xàng pha chç cuîng laì mäüt taïc nhán aính hæåíng ráút låïn âãún sæïc khoíe con ngæåìi. Khi xe læu thäng trãn âæåìng phäú seî tung buûi âáút âaï tæì bãö màût âæåìng vaìo mäi træåìng khäng khê, âiãöu naìy phuû thuäüc chuí yãúu vaìo mæïc âäü vãû sinh vaì sæû thäng thoaïng cuía phäú phæåìng. Nguäön giao thäng coï âàûc âiãøm laì phaït taïn theo daûng tuyãún, laì nguäön tháúp, nãn sæû aính hæåíng cuía noï táûp trung chuí yãúu åí khu væûc dán cæ åí hai bãn âæåìng phäú, do váûy cáön phaíi coï biãûn phaïp träöng cáy xanh âãø ngàn caní båït sæû phaït taïn cháút ä nhiãùm tåïi caïc cäng trçnh hai bãn. c/ Nguäön cäng nghiãûp: Mäüt xu hæåïng âi ngæåüc våïi cháút læåüng mäi træåìng laì quaï trçnh âä thë hoïa, cäng nghiãûp hoïa, âoï laì quaï trçnh giaím båït diãûn têch cáy xanh vaì säng häö, thãú vaìo âoï laì nhæîng ngäi nhaì cao táöng, nhæîng nhaì maïy cäng nghiãûp våïi caïc äúng khoïi tuän thaíi nghi nguït caïc cháút ä nhiãùm khaïc nhau laìm cho cháút læåüng mäi træåìng khäng khê åí khu âä thë aính hæåíng ráút låïn. Caïc cháút thaíi cuía khu cäng nghiãûp ráút âa daûng, sæû aính hæåíng cuía chuïng âãún mäi træåìng cuîng khaïc nhau, do âoï âãø nghiãn cæïu thç cáön xeït cuû thãø cho tæìng loaûi nha ì maïy. Nguyãùn Âçnh Huáún = 43 =
7. Kyî thuáût Mäi træåìng ƒ Nhaì maïy nhiãût âiãûn: Thæåìng duìng than vaì dáöu âãø chuyãøn nhiãût nàng thaình âiãûn nàng nãn trong quaï trçnh chaïy thæåìng sinh ra nhiãöu khê âäüc vaì taûo ra mäüt læåüng tro buûi låïn (khoaíng 10-30 mg/m3). Caïc baîi than, caïc bàng taíi cuía nhaì maïy âãöu laì nguäön gáy ä nhiãùm nàûng. Âàûc âiãøm chênh cuía nhaì maïy nhiãût âiãûn laì coï äúng khoïi thaíi cao (80-250m) nãn sæû phaït taïn cuía cháút ä nhiãùm coï thãø âi xa âãún 15 km, sæû ä nhiãùm låïn nháút laì åí caïch äúng khoïi khoaíng 2 âãún 5 km theo chiãöu gioï. ƒ Nhaì maïy hoïa cháút: Thæåìng sinh ra nhiãöu loaûi cháút âäüc haûi åí thãø khê vaì ràõn. Caïc cháút naìy khi phaït taïn trong mäi træåìng coï thãø hoïa håüp våïi nhau taûo thaình caïc cháút thæï cáúp ráút nguy haûi âäúi våïi mäi træåìng. Nhaì maïy êt khi coï äúng khoïi thaíi cao (thæåìng dæåïi 50m), chuí yãúu thaíi qua cæía maïi, cæía säø vaì cæía ra vaìo; cháút thaíi coï nhiãût âäü tháúp nãn sæû ä nhiãùm chuí yãúu táûp trung taûi nhæîng khu væûc lán cáûn nhaì maïy. ƒ Nhaì maïy luyãûn kim: Caïc cháút ä nhiãùm sinh ra gäöm ráút nhiãöu khê âäüc (COx, NOx, SO2, H2S, HF, ) vaì buûi våïi caïc kêch cåî khaïc nhau do quaï trçnh chaïy nhiãn liãûu, quaï trçnh tuyãøn quàûng, saìng, loüc, âáûp nghiãön, Nhiãût âäü khê thaíi khaï cao (300-400oC, coï khi âãún 800oC hoàûc hån næîa), âäöng thåìi våïi äúng khoïi thaíi cuîng khaï cao (80 - 200m) nãn taûo âiãöu kiãûn cho caïc cháút ä nhiãùm khuãúch taïn âi lãn vaì bay xa, gáy ä nhiãùm trong caí mäüt khäng gian räüng låïn. ƒ Nhaì maïy váût liãûu xáy dæûng: Âoï laì caïc nhaì maïy nhæ xi màng, gaûch ngoïi, väi, xæåíng bã täng, chuïng thæåìng sinh ra nhiãöu khoïi, buûi âáút âaï vaì caïc khê CO, SO2, NOx, Sæû ä nhiãùm cuía caïc nhaì maïy naìy chuí yãúu phuû thuäüc vaìo cäng nghãû saín xuáút, mæïc âäü xæí lyï cháút thaíi træåïc khi thaíi vaìo mäi træåìng; nhæng hiãûn nay coï nhiãöu vuìng näng thän coìn täön taûi nhiãöu loì gaûch, ngoïi, väi våïi caïch thæïc âäút thuí cäng nãn gáy ä nhiãùm ráút låïn, aính hæåíng khäng nhoí âãún sæïc khoíe con ngæåìi vaì nàng suáút cáy träöng, váût nuäi åí khu væûc âoï. 3.3 - CAÏC TAÏC NHÁN Ä NHIÃÙM MÄI TRÆÅÌNG KHÄNG KHÊ : Coï thãø noïi caïc cháút ä nhiãùm trong mäi træåìng täön taûi åí ráút nhiãöu daûng khaïc nhau, nhæng coï thãø âæåüc xãúp thaình 2 loaûi chênh sau: - Khê : SOx, NOx, COx, H2S, vaì caïc håi âäüc. - Ràõn : tro, buûi, khoïi vaì caïc Sol khê. Nguyãùn Âçnh Huáún = 44 =
8. Kyî thuáût Mäi træåìng 3.3.1 - Caïc khê gáy ä nhiãùm mäi træåìng khäng khê: a/ Khê COx: (CO : cacbon monoxit; CO2: cacbon dioxit). COx laì khê khäng maìu, khäng muìi vaì khäng vë. Sinh ra do quaï trçnh chaïy khäng hoaìn toaìn cuía caïc nhiãn liãûu coï chæïa cacbon (than, cuíi, dáöu): C + O2 → COx - Våïi CO : Træî læåüng sinh ra haìng nàm laì 250 triãûu táún / nàm. Haìm læåüng CO trong khäng khê khäng äøn âënh, chuïng thæåìng biãún thiãn nhanh nãn ráút khoï xaïc âënh âæåüc chênh xaïc. Khi CO thám nháûp vaìo cå thãø ngæåìi theo con âæåìng hä háúp, chuïng seî taïc duûng thuáûn nghëch våïi oxy hemoglobin (HbO2) taïch oxy ra khoíi maïu vaì taûo thaình cacboxyhemoglobin, laìm máút khaí nàng váûn chuyãøn oxy cuía maïu vaì gáy ngaût: HbO2 + CO ↔ HbCO + O2 CO taïc duûng våïi Hb maûnh gáúp 250 láön so våïi O2. Triãûu chæïng cuía con ngæåìi khi bë nhiãùm båíi CO thæåìng bë nhæïc âáöu, uì tai, choïng màût, buäön nän, mãût moíi. Nãúu bë láu seî coï triãûu chæïng âau âáöu dai dàóng, choïng màût, mãût moíi, suït cán. Nãúu bë nàûng seî bë hän mã, co giáût, màût xanh têm, chán tay mãöm nhuîn, phuì phäøi cáúp. Thæûc váût êt nhaûy caím våïi CO, nhæng khi näöng âäü cao (100 - 10.000ppm) seî laìm xoàõn laï cáy, chãút máöm non, ruûng laï vaì kçm haîm sæû sinh træåíng cuía cáy cäúi. - Våïi CO2 : coï låüi cho cáy cäúi phaït triãøn trong quaï trçnh quang håüp nhæng gáy nãn hiãûu æïng nhaì kênh laìm noïng báöu khê quyãøn cuía Traïi Âáút. b/ Khê SOx : (SO2: Sunfua dioxit; SO3: Sunfua trioxit). Chuí yãúu laì SO2, laì khê khäng maìu, coï vë hàng cay, muìi khoï chëu. SO2 trong khäng khê coï thãø biãún thaình SO3 dæåïi aïnh saïng Màût Tråìi khi coï cháút xuïc taïc. Nguyãùn Âçnh Huáún = 45 =
9. Kyî thuáût Mäi træåìng Chuïng âæåüc sinh ra do quaï trçnh âäút chaïy nhiãn liãûu coï chæïa læu huyình, âàûc biãût laì trong cäng nghiãûp coï nhiãöu loì luyãûn gang, loì reìn, loì gia cäng noïng. Haìm læåüng læu huyình thæåìng xuáút hiãûn nhiãöu trong than âaï (0,2÷0,7%) vaì dáöu âäút (0,5÷4%), nãn trong quaï trçnh chaïy seî taûo ra khê SO2: S + O2 → SO2 Træî læåüng cuía SO2 laì khoaíng 132 triãûu táún / nàm, chuí yãúu laì do âäút than vaì sæí duûng xàng dáöu. SO2 seî kêch thêch tåïi cå quan hä háúp cuía ngæåìi vaì âäüng váût, noï coï thãø gáy ra chæïng tæïc ngæûc, âau âáöu, nãúu näöng âäü cao coï thãø gáy bãûnh táût vaì tæí vong. Trong khäng khê SO2 gàûp næåïc mæa dãù chuyãøn thaình axit Sulfuric (H2SO4). Chuïng seî laìm thay âäøi tênh nàng váût liãûu, thay âäøi maìu sàõc cäng trçnh, àn moìn kim loaûi, giaím âäü bãön saín pháøm âäö duìng. Thæûc váût khi tiãúp xuïc våïi SO2 seî bë vaìng laï, ruûng laï, giaím khaí nàng sinh træåíng vaì coï thãø bë chãút. c/ Khê NOx: (NO: nitric oxit ; NO2: nitå dioxit). NOx thæåìng xuáút hiãûn nhiãöu trong giao thäng vaì cäng nghiãûp. Trong khäng khê nitå vaì äxy coï thãø tæång taïc våïi nhau khi coï nguäön nhiãût cao > 1100oC vaì laìm laûnh nhanh âãø traïnh phán huíy: t≥1100oC N2 + xO2 2 NOx Laìm laûnh nhanh Træî læåüng NOx sinh ra khoaíng 48 triãûu táún / nàm (chuí yãúu laì NO2). NO2 laì khê coï maìu häöng, khi näöng âäü ≥ 0,12 ppm thç coï thãø phaït hiãûn tháúy muìi. NOx seî laìm phai maìu thuäúc nhuäüm vaíi, laìm cæïng vaíi tå, ni läng vaì gáy han rè kim loaûi. Tuìy theo näöng âäü maì NO2 maì cáy cäúi seî bë aính hæåíng åí nhæîng mæïc âäü khaïc nhau: Nguyãùn Âçnh Huáún = 46 =
10. Kyî thuáût Mäi træåìng - Näöng âäü khoaíng 0,06 ppm → coï thãø gáy bãûnh phäøi cho ngæåìi nãúu tiãúp xuïc láu daìi. - Näöng âäü khoaíng 0,35 ppm → thæûc váût seî bë aính hæåíng trong khoaíng 1 thaïng. - Näöng âäü khoaíng 1 ppm → thæûc váût seî bë aính hæåíng trong khoaíng 1 ngaìy. - Näöng âäü khoaíng 5 ppm → coï thãø gáy taïc haûi âãún cå quan hä háúp sau vaìi phuït tiãúp xuïc. - Näöng âäü khoaíng 15 ÷50 ppm → gáy aính hæåíng âãún tim, phäøi, gan sau vaìi giåì tiãúp xuïc. - Näöng âäü khoaíng 100 ppm → coï thãø gáy chãút ngæåìi vaì âäüng váût sau vaìi phuït. Riãng NO coï khaí nàng taïc duûng ráút maûnh våïi Hemogobin (gáúp 150 láön so våïi CO), nhæng ráút may NO háöu nhæ khäng coï khaí nàng thám nháûp vaìo maûch maïu âãø phaín æïng våïi Hemoglobin. Våïi NO2 laì taïc nhán gáy ra hiãûn tæåüng khoïi quang hoaï. d/ Khê H2S: H2S coìn goüi laì Sunfur hydro, laì khê khäng maìu, coï muìi træïng thäúi. H2S sinh ra do quaï trçnh huíy caïc cháút hæîu cå, caïc xaïc chãút âäüng thæûc váût, âàûc biãût laì åí caïc baîi raïc, khu chåü, cäúng raînh thoaït næåïc, säng häö ä nhiãùm vaì háöm loì khaïi thaïc than. Træî læåüng H2S sinh ra khoaíng 113 triãûu táún / nàm (màût biãøn ≈ 30 tiãûu táún, màût âáút ≈ 80 triãûu táún, saín xuáút cäng nghiãûp ≈ 3 triãûu táún). H2S coï taïc haûi laì ruûng laï cáy, thäúi hoa quaí vaì giaím nàng suáút cáy träöng. Âäúi våïi con ngæåìi, khi tiãúp xuïc våïi H2S seî caím tháúy khoï chëu, nhæïc âáöu, buäön nän vaì mãût moíi. Nãúu tiãúp xuïc láu seî laìm máút khaí nàng nháûn biãút cuía khæïu giaïc, tæì âoï täøn haûi âãún hãû tháön kinh khæïu giaïc vaì räúi loaûn âãún khaí nàng hoaût âäüng bçnh thæåìng cuía caïc tuyãún näüi tiãút trong cå thãø, cuäúi cuìng dáùn âãún bãûnh tháön kinh hoaíng häút tháút thæåìng. Ngoaìi ra noï coìn kêch thêch tim âáûp nhanh, huyãút aïp tàng cao khiãún nhæîng ngæåìi màõc bãûnh tim caìng nàûng thãm. - ÅÍ näöng âäü 150 ppm seî gáy täøn thæång âãún cå quan hä háúp. Nguyãùn Âçnh Huáún = 47 =
11. Kyî thuáût Mäi træåìng - ÅÍ näöng âäü 500 ppm seî gáy tiãu chaíy vaì viãm cuäúng phäøi sau 15÷20 phuït tiãúp xuïc. - Nãúu näöng âäü cao (700÷900ppm) noï coï thãø xuyãn qua maìng tuïi phäøi, gáy hä mã vaì tæí vong. e/ Khê Ozon: Ozon coï kyï hiãûu laì O3, noï laì saín pháøm cuía cháút chæïa oxy (SO2, NO2 vaì andehyt) khi coï tia tæí ngoaûi cuía Màût Tråìi kêch thêch: Tia tæí ngoaûi NO2 NO + O Kêch thêch O + O2 O3 Ngoaìi ra, dæåïi taïc duûng cuía tia tæí ngoaûi Màût Tråìi chiãúu vaìo phán tæí O2 seî phán têch chuïng thaình nguyãn tæí oxy (O), caïc nguyãn tæí oxy naìy laûi tæång taïc våïi phán tæí O2 âãø taûo thaình O3: O2 + hν → O + O O + O2 → O3 Ozon sinh ra vaì máút âi ráút nhanh, noï chè täön taûi trong khoaíng vaìi phuït. Ozon táûp nhiãöu åí âäü cao 25 km (táöng bçnh læu), näöng âäü khoaíng 10ppm. Coìn åí saït màût biãøn, näöng âäü ozon chè khoaíng 0,005 ÷0,007 ppm. Ozon coï taïc duûng taûo thaình laï chàõn ngàn caín tia tæí ngoaûi cuía Màût Tråìi chiãúu xuäúng Traïi Âáút, âiãöu tiãút khê háûu cuía Traïi Âáút, traïnh gáy nãn nhæîng nguy haûi âäúi våïi âåìi säúng cuía con ngæåìi vaì caïc sinh váût. Nhæng nãúu näúng âäü ozon trong khê quyãøn quaï låïn seî gáy ä nhiãùm ozon vaì seî aính hæåíng træûc tiãúp âãún sæïc khoíe cuía con ngæåìi : - ÅÍ näöng âäü 0,02ppm → chæa coï taïc âäüng gáy bãûnh ro î rãût. - ÅÍ näöng âäü 0,3ppm → muîi vaì hoüng bë kêch thêch, caím tháúy raït. - ÅÍ näöng âäü 1÷3ppm →gáy mãût moíi sau 2 giåì tiãúp xuïc. - ÅÍ näöng âäü 8ppm → gáy nguy hiãøm âäúi våïi phäøi. Ngoaìi ra O3 coìn aính hæåíng tåïi quaï trçnh phaït triãøn cuía caïc thæûc váût (âàûc biãût laì cáy caì chua, âáûu, ), chuïng thæåìng gáy ra bãûnh âäúm laï, khä heïo máöm non. Bãn caûnh âoï ozon coìn gáy taïc taïc haûi âãún caïc loaûi såüi bäng, såüi nilon, såüi nhán taûo vaì hoíng maìu thuäúc nhuäüm, laìm cæïng cao su. Nguyãùn Âçnh Huáún = 48 =
12. Kyî thuáût Mäi træåìng Nãúu ozon quaï cao cuîng seî tham gia vaìo quaï trçnh laìm noïng lãn cuía Traïi Âáút, khi näöng âäü ozon tàng lãn 2 láön thç nhiãût âäü trung bçnh cuía Traïi Âáút tàng lãn 1oC, gáy aính hæåíng âãún khê háûu toaìn cáöu. f/ Khê CxHy: Laì håüp cháút cuía hydro vaì cacbon (mãtan, ãtylen, anilin, ). Laì khê khäng maìu, khäng muìi. Sinh ra do quaï trçnh âäút chaïy nhiãn liãûu khäng hoaìn toaìn, âàûc biãût laì taûi caïc nhaì maïy loüc dáöu, khai thaïc vaì váûn chuyãøn xàng dáöu, sæû roì rè âæåìng äúng dáùn khê âäút, Tuìy vaìo håüp cháút cuía chuïng maì taûo ra caïc cháút ä nhiãùm khaïc nhau vaì gáy ra nhæîng taïc haûi khaïc nhau: -Ãtylen (C2H4): gáy bãûnh phäøi cho ngæåìi, laìm sæng táúy màõt, coï thãø gáy ung thæ phäøi cho âäüng váût. Noï coìn laìm vaìng laï cáy vaì chãút hoaûi cáy träöng. - Benzen (C6H6): Noï thæåìng âæåüc duìng trong kyî nghãû nhuäüm, dæåüc pháøm, næåïc hoa, laìm dung mäi hoìa tan dáöu måî, sån, cao su, laìm keo daïn daìy deïp. Trong xàng coï tæì 5÷20%. Khi benzen thám nháûp vaìo cå thãø theo hä háúp seî gáy ra bãûnh tháön kinh, thiãúu maïu, chaíy maïu åí ràng låüi, suy tuíy, suy nhæåüc, xanh xao vaì dãù bë chãút do nhiãùm truìng maïu. g/ Chç (Pb) vaì caïc håüp cháút cuía chç: Chç xuáút hiãûn nhiãöu trong giao thäng vç coï sæí duûng xàng pha chç (khoaíng 1%). Noï laì cháút loíng, bäúc håi åí nhiãût âäü tháúp, coï muìi thåm. Ngoaìi ra, trong cäng nghiãûp luyãûn kim, áún loaït, saín xuáút pin, cäng nghiãûp hoïa cháút, cuîng gáy ä nhiãùm chç ráút låïn. Chç thám nháûp vaìo cå thãø ngæåìi gáy taïc haûi âãnú naîo, tháûn, huyãút quaín vaì cäng nàng taûo maïu cuía cå thãø, tháûm chê aính hæåíng xáúu âãún cå quan sinh duûc vaì khaí nàng sinh saín cuía con ngæåìi, âàûc biãût laì caïc phuû næî mang thai, chç coï thãø laìm yãúu thai nhi, dãù bë sáøy thai. Nguy hiãøm nháút laì caïc treí em, nãúu bë nhiãùm âäüc chç seî aính hæåíng âãún trê tuãû, sinh ra bãûnh ngåï ngáøn vç noï gáy âäüc tênh âäúi våïi naîo. Âäúi våïi ngæåìi låïn bë nhiãùm âäüc chç cuîng màõc caïc bãûnh thiãúu maïu, viãm tháûn, cao huyãút aïp, tháûm chê coï thãø viãm tháön kinh trung æång vaì viãm naîo. Nguyãùn Âçnh Huáún = 49 =
13. Kyî thuáût Mäi træåìng h/ Khê NH3 : NH3 coìn goüi laì amoniac, coï trong khäng khê dæåïi daûng loíng vaì khê. Laì khê khäng maìu, coï muìi khai. Sinh ra do quaï trçnh baìi tiãút cuía cå thãø, quaï trçnh phán huíy cháút hæîu cå, trong mäüt säú cäng nghãû laûnh sæí duûng mäi cháút NH3, taûi caïc nhaì maïy saín xuáút phán âaûm, saín xuáút axit nitric, ÅÍ näöng âäü 5÷10ppm coï thãø nháûn biãút âæåüc amoniac qua khæïu giaïc. Taïc haûi cuía amoniac chuí yãúu laì laìm viãm da vaì âæåìng hä háúp. ÅÍ näöng âäü 150÷200ppm gáy khoï chëu vaì cay màõt. ÅÍ näöng âäü 400÷700ppm gáy viãm màõt, muîi, tai vaì hoüng mäüt caïch nghiãm troüng. ÅÍ näöng âäü ≥ 2000ppm da bë chaïy boíng, ngaût thåí vaì tæí vong trong vaìi phuït. Ngoaìi ra, amoniac åí näöng âäü cao seî laìm laï cáy tràõng baûch, laìm âäúm laï vaì hoa, laìm giaím rãù cáy, laìm cáy tháúp âi, laìm quaí bë thám têm vaì laìm giaím tyí lãû haût giäúng naíy máöm. 3.3.2- Buûi vaì sol khê: Buûi âæåüc sinh ra trong giao thäng, cäng nghiãûp, háöm loì khai thaïc than vaì âàûc biãût laì trong mäüt säú cäng nghãû saín xuáút coï sæí duûng caïc nguyãn váût liãûu saín sinh ra buûi. Nhæîng haût buûi kêch thæåïc låïn coï khaí nàng gáy cháún thæång bãn ngoaìi cå thãø nhæ da vaì màõt, nhæîng haût buûi nhoí ( 100µm coï thãø làõng âoüng råi xuäúng âáút dæåïi taïc duûng cuía læûc troüng træåìng. Buûi coï nhiãöu loaûi khaïc nhau, chuïng coï hçnh daûng, kêch thæåïc vaì thaình pháön khaïc nhau nãn seî gáy aính hæåíng khaïc nhau âäúi våïi cuäüc säúng cuía con ngæåìi. Coï thãø kãø ra mäüt taïc haûi cuía mäüt säú loaûi buûi nhæ sau: * Buûi silic: Gáy nguy haûi âäúi våïi phäøi, gáy nhiãùm âäüc tãú baìo âãø laûi dáúu vãút xå hoïa caïc mä laìm giaím nghiãm troüng sæû trao âäøi khê cuía caïc tãú baìo trong laï phäøi. Cäng nhán trong caïc ngaình cäng nghiãûp khai thaïc than, khai thaïc âaï, âuïc gang, phun caït, ráút dãù bë màõc bãûnh phäøi nhiãùm buûi silic. * Buûi amiàng: Caïc haût buûi amiàng thæåìng coï daûng såüi, kêch thæåïc daìi (≈ 50µm), noï seî gáy xå hoïa laï phäøi va ì laìm täøn thæång tráöm troüng hãû thäúng hä háúp. Ngoaìi ra noï coìn coï khaí nàng gáy ung thæ phäøi. Nguyãùn Âçnh Huáún = 50 =
14. Kyî thuáût Mäi træåìng * Buûi sàõt, buûi thiãúc: Gáy aính hæåíng phäøi nheû hån caïc loaûi buûi khaïc, noï laìm måì phim chuûp phäøi bàòng tia X-quang. Buûi naìy khi âi vaìo daû daìy coï thãø gáy niãm maûc daû daìy, räúi loaûn tiãu hoïa. * Buûi bäng, buûi såüi lanh: Thæåìng gáy bãûnh hä háúp maîn tênh, xuáút hiãûn nhiãöu åí näng dán träöng bäng, cäng nhán khai thaïc, chãú biãún bäng, cäng nhán ngaình såüi dãût. Buûi coï âàûc tênh gáy dë æïng. Triãûu chæïng ban âáöu cuía buûi laì gáy tæïc ngæûc, khoï thåí nhæng choïng qua khoíi sau mäüt thåìi gian nãúu ngæìng laìm viãûc. Nãúu tiãúp tuûc laìm viãûc tiãúp xuïc våïi loaûi buûi trãn thç seî suy giaím chæïc nàng hä háúp dáùn âãún täøn thæång nghiãm troüng. * Buûi âäöng: gáy bãûnh nhiãùm truìng da, buûi taïc âäüng caïc tuyãún nhåìn laìm cho da bë khä gáy ra caïc bãûnh åí da nhæ træïng caï, viãm da. Loaûi bãûnh naìy thæåìng caïc thåü loì håi, thåü maïy saín xuáút xi màng saình sæï hay bë nhiãùm phaíi. * Buûi nhæûa than: dæåïi taïc duûng cuía nàõng laìm cho da sæng táúy boíng, ngæïa, màõt sæng âoí, chaíy næåïc màõt, gáy cháún thæång màõt, viãm maìng tiãúp håüp, viãm mi màõt. * Buûi kiãöm, buûi axit: coï thãø gáy boíng giaïc maûc, âãø laûi seûo, laìm giaím thë læûc, nàûng hån coï thãø muì. * Buûi vi sinh vát,û buûi pháún hoa: Thæåìng muìa mæa taûi caïc cäúng raînh, säng häö thoaït næåïc, baîi raïc laì nhæîng nåi lyï tæåíng cho caïc vi sinh váût phaït triãøn maûnh, nhæng âãún khi nàõng khä chuïng seî phaït taïn theo gioï vaìo mäi træåìng khäng khê vaì con ngæåìi hä háúp phaíi seî gáy ra nhæîng tráûn dëch gáy bãûnh nháút âënh, âàûc biãût laì caïc bãûnh vãö màõt vaì âæåìng tiãu hoïa. Ngoaìi ra, sæû phaït taïn pháún hoa cuîng laì nguyãn nhán gáy ra caïc bãûnh dë æïng ngoaìi da, bãûnh âoí màõt, hiãûn tæåüng naìy thæåìng xuáút hiãûn åí mäüt säú næåïc coï ræìng cáy maì hoa cuía noï khäng thêch æïng cho mäi træåìng säúng cuía con ngæåìi. ÅÍ trãn laì taïc haûi cuía mäüt säú loaûi buûi âäúi våïi sæïc khoíe cuía con ngæåìi, ngoaìi ra buûi coìn aính hæåíng træûc tiãúp âãún thaím thæûc váût, chuïng baïm vaìo laï cáy, laìm cáy máút khaí nàng quang håüp, giaím nàng suáút cáy träöng. Mäüt säú loaûi buûi coìn gáy chãút caïc tãú baìo laï cáy, laìm cho cáy khä vaìng vaì chaïy. Buûi coìn laìm tàng nhanh quaï trçnh baìo moìn caïc chi tiãút maïy moïc, thiãút bë trong quaï trçnh hoaût âäüng, laìm hæ hoíng caïc saín pháøm vaì âäö duìng cáön thiãút cuía con ngæåìi, Nguyãùn Âçnh Huáún = 51 =
15. Kyî thuáût Mäi træåìng 3.3.3 - Ä nhiãùm thæï cáúp aính hæåíng âãún khê háûu toaìn cáöu: a/ Mæa axit: Khi ngaình cäng nghiãûp phaït triãøn thç trong khäng trung seî xuáút hiãûn nhæîng tráûn mæa axit, âoï laì næåïc mæa coï âäü pH tháúp (< 5,6) laìm cho næåïc coï vë chua nhæ dáúm. Nàm 1948, caïc nhaì khoa hoüc Thuûy âiãøn qua khaío saït caïc traûm quan tràõc næåïc mæa trong khê quyãøn âaî phaït hiãûn ra nhæîng tráûn mæa axit. Nàm 1981 thaình phäú Truìng Khaïnh (Trung quäúc) cuîng xuáút hiãûn mæa axit, xeït nghiãûm cho tháúy näöng âäü trong næåïc mæa laì 4,6; tháúp nháút laì 3. Chuïng aính hæåíng nghiãm troüng âãún cáy träöng vaì caïc cäng trçnh läü thiãn. Såí dé coï mæa axit laì vç trong caïc hoaût âäüng saín xuáút vaì sinh hoaût cuía mçnh, con ngæåìi âaî âäút nhiãöu than âaï vaì dáöu moí, trong khoïi thaíi coï chæïa sunfua âioxit (SO2) vaì nitå oxit (NOx). Hai loaûi khê naìy khi gàûp næåïc mæa hoàûc håi áøm trong khäng khê seî tæång taïc våïi næåïc âãø taûo thaình axit vaì gáy mæa axit: SO2 , NO2 , + H2O → H2SO4 , HNO3 , Thäng thæåìng, nãúu khê quyãøn hoaìn toaìn trong saûch, khäng bë ä nhiãùm båíi caïc khê SO2 , NOx thç âäü pH cuía næåïc mæa khoaíng 5,6 - tæïc laì âaî thuäüc vaìo axit do khê CO2 trong khê quyãøn taïc duûng våïi næåïc mæa theo phaín æïng: + - CO2 + H2O ↔ H2CO3 ↔ H + HCO3 H2CO3 coìn goüi laì axit cacbonic, laì loaûi axit yãúu, phaín æïng trãn laì thuáûn nghëch våïi näöng âäü axit trong næåïc mæa phuû thuäüc vaìo näöng âäü CO2 trong khê quyãøn. Khi mæa coï näöng âäü pH ≤ 4,5 bàõt âáöu coï taïc haûi âäúi våïi caï vaì thæûc váût. Khi âäü pH nhoí hån næîa thç mæa axit gáy taïc haûi nguy hiãøm âäúi våïi ngæåìi, phaï huíy cán bàòng sinh thaïi, gáy thiãût haûi cho muìa maìng, phaï huíy ræìng vaì huíy diãût sæû säúng. ÅÍ Táy Âæïc mæa axit laìm thiãût haûi 8% diãûn têch ræìng vaìo nàm 1982 vaì 34% vaìo nàm 1983. ÅÍ Cháu Áu, vaìo nàm 1988 theo säú liãûu theo doîi khaío saït trãn 26 khu ræìng thç coï 22 khu bë thiãût haûi 30%, säú coìn laûi thiãût haûi trãn 50%. Tênh chung Nguyãùn Âçnh Huáún = 52 =
16. Kyî thuáût Mäi træåìng toaìn Cháu Áu coï âãún 50 triãûu ha ræìng bë hæ haûi - chiãúm 35% diãûn têch ræìng toaìn cháu luûc. Ræìng åí Táy-Nam Trung quäúc âaî bë mæa axit gáy thiãût haûi ráút nàûng, coï nåïi tyí lãû cáy chãút lãn tåïi 90%. ÅÍ tènh Häö Nam mæa axit âaî laìm muìa maìng bë tháút thu vaì thiãût haûi æåïc tênh lãn âãún 260 triãûu USD. ÅÍ Canada coï hån 4000 häö næåïc bë axit hoïa, caïc sinh váût trong häö âãöu chãút hãút, nãn caïc häö næåïc âoï goüi laì "häö chãút". Ngoaìi ra, mæa axit coìn gáy àn moìn vaì huíy caïc bæïc tæåüng âaìi, caïc cäng trçnh thãú kyí åí ngoaìi tråìi gáy thiãût haûi ráút nàûng nãö. Ngæåìi ta coìn goüi âoï laì hiãûn tæåüng "moüt dáön" caïc di têch lëch sæí. Hiãûn tæåüng naìy thæåìng do axit sunfuric, vç noï coï khaí nàng àn moìn ráút maûnh, coï thãø baìo moìn caïc låïp âaï väi theo phaín æïng: H2SO4 + CaCO3 → H2O + CO2 +CaSO4 Phaín æïng naìy sinh ra thaûch cao nhæng noï tan trong næåïc mæa vaì chiãúm chäù nhiãöu hån âaï väi. Våïi nhæîng taïc haûi nhæ váûy âoìi hoíi caïc næåïc trãn thãú giåïi phaíi coï biãûn phaïp giaím caïc cháút ä nhiãùm gáy mæa axit. Cuû thãø thaïng 11-1988 khäúi thë træåìng chung Cháu Áu EEC âæa ra muûc tiãu càõt giaím læåüng phaït thaíi SO2 tæì caïc nhaì maïy nhiãût âiãûn xuäúng coìn 57% mæïc phaït thaíi nàm 1980 cho âãún nàm 2003 vaì khê NOx xuäúng 30% cho âãún nàm 1988. Mæïc âäü càõt giaím phaït thaíi SO2 cuía tæìng næåïc thaình viãn EEC âæåüc xaïc âënh phuû thuäüc vaìo mæïc gáy ä nhiãùm xuyãn biãn giåïi cuía næåïc âoï, trçnh âäü phaït triãøn cäng nghiãûp, thaình pháön læu huyình trong nguäön nhiãn liãûu âëa phæång vaì sæû näù læûc trong viãûc kiãøm soaït ä nhiãùm âaî âæåüc aïp duûng træåïc nàm 1980. b/ Hiãûu æïng nhaì kênh: Trong caïc hoaût âäüng cuía con ngæåìi âaî thiãu âäút ráút nhiãöu nhiãn liãûu coï chæïa cacbon, âiãøn hçnh laì sinh hoaût, cäng nghiãûp vaì giao thäng. Tênh täøng 13 khäúi læåüng CO2 sinh ra do âäút nhiãn liãûu laì khoaíng 2,5x10 táún/nàm. Ngoaìi ra, hoaût âäüng nuïi læía haìng nàm sinh ra læåüng CO2 bàòng khoaíng 40.000 láön CO2 hiãûn coï. Toaìn bäü CO2 sinh ra khäng phaíi læu âoüng maîi trong khê quyãøn maì noï âæåüc cáy xanh vaì biãøn háúp thuû âi khoaíng mäüt næía. Pháön CO2 do biãøn háúp thuû âæåüc hoìa tan vaì kãút tuía trong biãøn. Caïc loaûi thæûc váût åí dæåïi biãøn âoïng vai troì chuí yãúu duy trç sæû cán bàòng CO2 giæîa khê quyãøn vaì bãö màût âaûi dæång. Nguyãùn Âçnh Huáún = 53 =
17. Kyî thuáût Mäi træåìng Coìn læåüng CO2 læu täön trong khê quyãøn, thæûc váût háúp thuû âãø täön taûi vaì phaït triãøn, nhæng khi haìm læåüng CO2 quaï cao seî laì nguyãn nhán gáy ra hiãûn tæåüng hiãûu æïng nhaì kênh. Hiãûn tæåüng naìy laì do trong khê quyãøn coï chæïa nhiãöu CO2 , CH4 , N2O , 15% CFC vaì O3. Nhæng thaình pháön chuí yãúu CH4 6% váùn laì CO2 (xem hçnh veî bãn). N2O CFC 7% Âáy laì nhæîng cháút gáön nhæ trong CO2 55% suäút âäúi våïi tia soïng ngàõn nãn tia bæïc xaû CFC11+12 Màût Tråìi dãù daìng âi qua âãø xuäúng våïi 17% Traïi Âáút (vç bæïc xaû Màût Tråìi laì tia soïng ngàõn), nhæng caïc cháút naìy laûi háúp thuû ráút maûnh caïc tia soïng daìi phaín xaû tæì bãö màût Traïi Âáút (tia häöng ngoaûi), chênh vç thãú Traïi Âáút chè nháûn nhiãût cuía Màût Tråìi maì khäng thoaït âæåüc nhiãût ra ngoaìi laìm cho nhiãût âäü trung bçnh cuía Traïi Âáút tàng lãn, ngæåìi ta goüi âoï laì hiãûn tæåüng hiãûu æïng nhaì kênh, vç khê CO2 vaì mäüt säú khê kãø trãn coï taïc duûng nhæ mäüt låïp kênh ngàn caín tia phaín xaû nhiãût tæì Traïi Âáút. Nhiãût âäü traïi Traïi Âáút tàng lãn laì nguyãn nhán laìm tan bàng åí cæûc Bàõc, náng cao mæûc næåïc biãøn, laìm truîng ngáûp caïc vuìng âáút liãön ven båì. Ngoaìi ra, khi nhiãût âäü tàng coìn laìm tàng caïc tráûn mæa, baîo, luût, uïng ngáûp gáy ráút nhiãöu thiãût haûi cho cuäüc säúng con ngæåìi. Theo G.N.Plass: nãúu näöng âäü CO2 trong khê quyãøn tàng lãn gáúp âäi thç nhiãût âäü trung bçnh cuía Traïi Âáút tàng lãn 3,6oC. Do váûy, âãø traïnh âæåüc hiãûu æïng nhaì kênh âoìi hoíi táút caí moüi quäúc gia cáön phaíi coï biãûn phaïp haûn chãú thaíi ra caïc khê gáy nhaì kênh, âàûc biãût laì khê CO2. Cäüng hoìa liãn bang Âæïc vaìo thaïng 11-1990 quyãút âënh càõt giaím phaït thaíi khê CO2 tæì 25÷30% mæïc phaït thaíi nàm 1987 trong khoaíng thåìi gian tæì âoï âãún nàm 2005. Nàm 1997 Nghë âënh thæ Kyoto (Nháût baín) âaî âàût ra muûc tiãu giaím thiãøu phaït thaíi khê nhaì kênh âäúi våïi 38 quäúc gia âaî phaït triãøn, theo âoï tæì nàm 2008 ÷ 2012 cäüng âäöng Cháu Áu càõt giaím 8%, Hoa Kyì 7%, Nháût baín 6% mæïc phaït thaíi cuía caïc nàm 1990÷1995. Nguyãùn Âçnh Huáún = 54 =
18. Kyî thuáût Mäi træåìng c/ Khoïi quang hoïa: Trong giao thäng vaì cäng nghiãûp thæåìng xuáút hiãûn nhiãöu khê NO, noï seî phaín æïng våïi caïc nhiãn liãûu khäng chaïy hãút, dæåïi taïc duûng cuía Màût Tråìi seî taûo ra caïc cháút ä nhiãùm thæï cáúp goüi laì "khoïi quang hoïa". Caïc phaín æïng trong khoïi quang hoïa ráút phæïc taûp, coï thãø âån giaín hoïa nhæ sau: Tia tæí ngoaûi NO2 NO + O Aïnh saïng CH4 + 2O2 + 2NO H2O +HCHO + 2NO2. CH4 + O2 → HCHO + H2O O + O2 → O3 O3 +NO → O2 +NO2 Theo phaín æïng dáy chuyãön nhæ váûy seî hçnh thaình ra mäüt loaût caïc cháút måïi, saín pháøm cuäúi cuìng: NO2 laûi sinh ra, NO máút âi, O3 âæåüc têch luîy, andehit, fomandehit, xuáút hiãûn. Táút caí caïc cháút âoï táûp håüp laûi taûo thaình khoïi quang hoïa. Khoïi quang hoïa thæåìng gáy cay, nhæïc màõt, âau âáöu, raït cäø hoüng vaì khoï thåí. Ngoaìi ra noï coìn aính hæåíng træûc tiãúp âãún thaím thæûc váût, laìm cho laï cáy chuyãøn tæì maìu xanh sang maìu âoí, xaíy ra hiãûn tæåüng ruûng laï haìng loaût, cáy bë khä vaì chãút. Khoïi quang hoïa coìn aính hæåíng xáúu âãún hoa quaí vaì cáy læång thæûc, gáy nhiãöu bãûnh táût cho gia suïc, gia cáöm; caïc màût haìng cao su bë laîo hoïa ráút nhanh, caïc cäng trçnh kiãún truïc bë nhanh choïng phaï huíy, d/ Hiãûn tæåüng thungí táöng ozon: Táöng ozon âæåüc hçnh thaình åí âäü cao 25km (táöng bçnh læu), coï taïc duûng chàõn tia tæí ngoaûi cuía Màût Tråìi chiãúu xuäúng Traïi Âáút, che chåí cho sæû säúng loaìi ngæåìi vaì caïc sinh váût. 1 1 Thaïng 10-1985, caïc nhaì khoa hoüc Anh phaït hiãûn tháúy táöng khê ozon åí Nam cæûc xuáút hiãûn mäüt "läù thuíng" ráút låïn, bàòng diãûn têch caí næåïc Myî . Nàm 1987, caïc nhaì khoa hoüc Cäüng hoìa Liãn bang Âæïc laûi phaït hiãûn táöng khê ozon åí vuìng tråìi Bàõc cæûc coï hiãûn tæåüng moíng dáön, âiãöu naìy coï nghéa laì chàóng bao láu næîa táöng ozon åí Bàõc cæûc seî bë thuíng. Tin naìy nhanh choïng âæåüc truyãön khàõp thãú giåïi laìm cháún âäüng dæ luáûn. Nguyãùn Âçnh Huáún = 55 =
19. Kyî thuáût Mäi træåìng Ngaìy nay, cäng nghãû laûnh phaït triãøn maûnh, cháút âæåüc sæí duûng trong quaï trçnh laìm laûnh laì CFC, xuáút hiãûn nhiãöu trong tuí laûnh, maïy âiãöu hoìa, xê nghiãûp âäng laûnh, thuíy saín vaì trong caïc dung dëch táøy ræía, bçnh cæïu hoía, Noï coï nhiãöu daûng F-11 (CCl3F), F-12 (CCl2F2), Noïi chung âoï laì caïc håüp cháút coï chæïa Clo. Khi roì rè vaì tháút thoaït ra ngoaìi, caïc cháút naìy seî khuãúch taïn lãn âãún táöng bçnh læu vaì bë táún cäng båíi caïc tia cæûc têm cuía Màût Tråìi vaì phán huíy giaíi phoïng ra caïc nguyãn tæí Clo. Chênh caïc nguyãn tæí Clo naìy gáy ra sæû suy giaím táöng ozon: Cl + O3 → ClO + O2 ClO + O3 → Cl + 2O2. Ngæåìi ta æåïc læåüng mäùi nguyãn tæí Cl coï thãø phaín æïng våïi 100.000 phán tæí ozon vaì gáy thuíng táöng ozon. Táöng ozon bë thuíng seî taûo âiãöu kiãûn cho tia cæûc têm cuía Màût Tråìi chiãúu xuäúng Traïi Âáút, gáy ra caïc bãûnh ung thæ da vaì màõt cho con ngæåìi, nhiãöu loaûi thæûc váût khäng thêch nghi våïi tia tæí ngoaûi seî bë máút dáön hãû miãùn dëch, caïc sinh váût dæåïi biãøn seî bë täøn thæång vaì chãút. Ngæåìi ta dæû âoaïn ràòng mäüt sæû suy giaím 10% sæïc chëu âæûng cuía låïp ozon mäùi nàm seî sinh ra thãm êt nháút 300.000 ca ung thæ laình tênh, 4.500 ca ung thæ coï khäúi u aïc tênh vaì 1,6 triãûu ca âuûc thuíy tinh thãø trãn toaìn thãú giåïi. Nhæîng con säú naìy måïi chè laì mätü æåïc tênh deì dàût, thæûc tãú mæïc nguy hiãøm coìn coï thãø cao hån nhiãöu. Âãø ngàn chàûn aính hæåíng cuía táöng ozon bë suy giaím vaì phaï huíy, nhiãöu quäúc gia trãn thãú giåïi, nháút laì caïc næåïc phaït triãøn âaî tham gia cäng æåïc Viãn (22-3-1985) cam kãút aïp duûng moüi biãûn phaïp âãø baío vãû sæïc khoíe con ngæåìi vaì mäi træåìng khoíi nhæîng taïc âäüng tiãu cæûc do táöng ozon bë suy giaím, håüp taïc trong nghiãn cæïu, quan tràõc vaì trao âäøi thäng tin vãö lénh væûc naìy. Tiãúp âoï laì Nghë âënh thæ Montreïal (Canada) vãö caïc cháút laìm suy giaím táöng ozon ODS âaî âæåüc kyï kãút ngaìy 16/9/1987 nhàòm xaïc âënh nhæîng biãûn phaïp cáön thiãút âãø caïc bãn tham gia haûn chãú va ì kiãøm soaït âæåüc viãûc saín xuáút vaì tiãu thuû caïc cháút laìm suy giaím táöng ozon. Nguyãùn Âçnh Huáún = 56 =
20. Kyî thuáût Mäi træåìng Baíng 3.2: Chæång trçnh càõt giaím vaì loaûi boí cháút CFC : THÅÌI HAÛN ÂÄÚI VÅÏI CAÏC NÆÅÏC PHAÏT ÂÄÚI VÅÏI CAÏC NÆÅÏC ÂANG PHAÏT TRIÃØN TRIÃØN 1-1-1996 Loaûi boí CFC Bæåïc âáöu thæûc hiãûn loaûi boí CFC 1-7-1999 Càõt giaím 50% CFC 1-1-2005 Càõt giaím 80% CFC 1-1-2007 Loaûi boí CFC 1-1-2010 Âäúi våïi Viãût nam, chênh thæïc tham gia vaì phã chuáøn Cäng æåïc Viãn vãö baío vãû táöng ozon vaì Nghë âënh thæ Montreïal vãö caïc cháút laìm suy giaím ozon cuìng nhæîng sæía âäøi bäø sung cuía Nghë âënh thæ vaìo thaïng 1-1994. Chæång trçnh quäúc gia vãö baío vãû táöng ozon cuía Viãût nam ta nhæ sau: ƒ Âãún nàm 2005 càõt giaím 50% mæïc tiãu thuû CFC so våïi mæïc tiãu thuû trung bçnh thåìi kyì 1995-1997. ƒ Nàm 2010 seî loaûi træì hoaìn toaìn cháút CFC. 3.4 - CAÏC GIAÍI PHAÏP PHOÌNG - CHÄÚNG Ä NHIÃÙM MÄI TRÆÅÌNG KHÄNG KHÊ: 3.4.1 - Giaíi phaïp qui hoaûch: Tæì træåïc tåïi nay moüi cäng trçnh, cå såí saín xuáút chè quan tám âãún quaï trçnh taûo ra caïc saín pháøm cáön thiãút cho con ngæåìi, cho caïc låüi êch cuaí mçnh maì êt khi quan tám âãún nhæîng taïc haûi cuía chuïng saín sinh ra trong quaï trçnh hoaût âäüng. Thæûc tãú âaî cho chuïng ta tháúy nhiãöu nhaì maïy cäng nghiãûp nàòm ngay giæîa khu dán cæ vaì âä thë, gáy ra nhiãöu buûi, khoïi, tiãúng äön vaì caïc cháút ä nhiãùm; nhiãöu äúng khoïi nàòm ngay âáöu hæåïng gioï âäúi våïi khu dán cæ; trong caïc khu åí cuía con ngæåìi coìn áøm tháúp; sæû thäng thoaïng, chiãúu saïng khäng âaím baío, Táút caí nhæîng nhæåüc âiãøm âoï laì do chæa coï biãûn phaïp qui hoaûch håüp lyï trong quaï trçnh xáy dæûng. Træåïc tçnh hçnh âoï, hiãûn nay nhaì næåïc yãu cáöu caïc cå såí cáön phaíi coï sæû âaïnh giaï taïc âäüng mäi træångì âäúi våïi caïc cå såí cuî âãø coï biãûn phaïp khàõc phuûc; âäúi våïi caïc cäng trçnh måïi bàõt âáöu âæåüc thæûc thi thç cáön phaíi baïo caïo nhæîng aính hæåíng coï thãø coï âäúi våïi mäi træåìng, phaíi âaím baío khäng gáy ra nhæîng aính hæåíng låïn trong quaï trçnh xáy dæûng vaì caí quaï trçnh váûn haình, sæí duûng sau naìy. Nguyãùn Âçnh Huáún = 57 =
21. Kyî thuáût Mäi træåìng Do váûy, cáön phaíi xem xeït caïc âiãöu kiãûn khê tæåüng, âëa hçnh vaì thuíy vàn âãø bäú trê caïc cäng trçnh cho håüp lyï. Màût bàòng qui hoaûch phaíi âaím baío thäng thoaïng, âoïn âæåüc hæåïng gioï täút nháút cho âä thë. Bãn caûnh âoï phaíi xeït âãún sæû phaït triãøn cuía âä thë trong tæång lai, âãø cho cäng trçnh hiãûn taûi vaì tæång lai khäng aính hæåíng láùn nhau, 3.4.2 - Giaíi phaïp caïch li vãû sinh: Thæåìng caìng gáön nguäön ä nhiãùm thç sæû aính hæåíng cuía noï gáy ra caìng låïn, do váûy cáön phaíi qui âënh vaình âai baío vãû xung quanh khu cäng nghiãûp, âoï laì khoaíng caïch tênh tæì nguäön thaíi âãún khu dán cæ. Khoaíng caïch âoï tuìy thuäüc vaìo tênh cháút vaì âàûc âiãøm cuía tængì loaûi hçnh nhaì maïy, loaûi hçnh saín xuáút gáy nãn, khoaíng caïch naìy âaím baío näöng âäü cháút ä nhiãùm åí khu dán cæ do nguäön naìy gáy nãn khäng væåüt quaï tiãu chuáøn cho pheïp. Ngoaìi ra, âäúi våïi caïc khu cäng nghiãûp cáön coï tæåìng bao che hoàûc duìng daíi cáy xanh âãø ngàn caín sæû phaït taïn buûi vaì tiãúng äön trong khäng gian, nhàòm giaím täúi âa sæû ä nhiãùm mäi træåìng âãún nåi sinh säúng cuía con ngæåìi. Baíng 3.3: Qui âënh daíi caïch ly vãû sinh theo caïc cáúp âäüc haûi cuía saín xuáút cäng nghiãûp: CÁÚP ÂÄÜC I II III IV V HAÛI Daíi caïch li (m) 1000 500 300 100 50 3.4.3 - Giaíi phaïp cäng nghãû kyî thuáût: Cáön phaíi hoaìn thiãûn caïc cäng nghãû saín xuáút, sæí duûng cäng nghãû tiãn tiãún hiãûn âaûi, cäng nghãû saín xuáút kên, giaím caïc kháu saín xuáút thuí cäng, aïp duûng cå giåïi hoïa vaì tæû âäüng hoïa trong dáy chuyãön saín xuáút. Giaíi phaïp naìy coìn bao gäöm viãûc thay thãú cháút âäüc haûi duìng trong saín xuáút bàòng cháút khäng âäüc haûi hoàûc êt âäüc haûi hån, laìm saûch cháút âäüc haûi trong nguyãn liãûu saín xuáút; vê duû taïch læu huyình trong nhiãn liãûu than dáöu, thay phæång phaïp saín xuáút khä caïc váût liãûu sinh ra nhiãöu buûi bàòng phæång phaïp saín xuáút æåït, thay viãcû sæí duûng than dáöu trong âun náúu bàòng âiãûn nàng hoàûc nàng læåüng Màût Tråìi, nàng læåüng gioï, Caïc thiãút bë maïy moïc saín xuáút, caïc âæåìng äúng váûn chuyãøn cáön phaíi kên, âãø âaím baío váûn haình an toaìn, kinh tãú vaì traïnh sæû roì rè cháút ä nhiãùm ra ngoaìi mäi træåìng. Nguyãùn Âçnh Huáún = 58 =
22. Kyî thuáût Mäi træåìng 3.4.4 - Giaíi phaïp xæí lyï cháút thaíi ngay taûi nguäön: Caïc cháút ä nhiãùm træåïc khi thaíi ra ngoaìi mäi træåìng theo äúng khoïi thç ngæåìi ta cho chuïng âi qua caïc thiãút bë xæí lyï âãø giaím näöng âäü cháút ä nhiãùm traïnh cháút thaíi coï näöng âäü væåüt quaï tiãu chuáøn cho pheïp. Caïch làõp âàût thiãút bë nhæ hçnh 3.2: Hçnh 3.2: Làõp âàût thiãút bë xæí lyï. 1- Nguäön thaíi cháút ä nhiãùm. 2- Chuûp huït cháút ä nhiãùm. 3- Thiãút bë xæí lyï cháút ä nhiãùm. 5 4- Quaût khäng khê âãø váûn chuyãøn cháút ä nhiãùm trong âæåìng äúng. 5- ÄÚng khoïi thaíi. 4 Cháút ä nhiãùm træåïc khi âi vaìo thiãút 2 3 bë xæí lyï säú 3 coï khäúi læåüng laì G1 (mg/h) 1 vaì sau khi ra khoíi thiãút bë xæí lyï coï khäúi læåüng laì G2 (mg/h), luïc âoï hiãûu suáút cuía thiãút bë seî laì: G1 η = x100% G 2 Âäi khi ngæåìi ta coï thãø xaïc âënh hiãûu suáút xæí lyï cháút ä nhiãùm theo cäng thæïc sau: y âáöu − y η = cuäúi x100% y âáöu Trong âoï yâáöu , ycuäúi laì näöng âäü cháút ä nhiãùm ban âáöu vaì sau khi qua thiãút bë xæí lyï. Sau âáy ta seî nghiãn cæïu cáúu taûo vaì nguyãn lyï xæí lyï cháút ä nhiãùm cuía thiãút bë säú 3 trãn hçnh veî. KK a/ Caïc phæång phaïp xæí lyï buûi: saûch • Sæí duûng læåïi loüc buûi: KK vaì Læåïi âæåüc laìm bàòng theïp âan, tuìy thuäüc buûi vaìo mæïc âäü xæí lyï maì choün kêch thæåïc læåïi âan khaïc nhau, noï coï thãø taïch raïc, laï cáy vaì caïc váût thãø coï kêch thæåïc låïn. Hçnh 3.3: Læåïi loüc buûi. Nguyãùn Âçnh Huáún = 59 =
23. Kyî thuáût Mäi træåìng • Buäöng làõng buûi: Buäöng cáúu taûo nhæ mäüt khäúi häüp hçnh chæî nháût, muûc âêch nhàòm giaím váûn täúc buûi âi trong âoï vaì làõng xuäúng. Âãø tàng hiãûu suáút loüc, ngæåìi ta coï thãø bäú trê thãm caïc táúm ngàn so le âãø thay âäøi chiãöu âi cuía buûi, mäüt säú haût buûi va âáûp vaìo táúm, máút quaïn tênh vaì råi xuäúng. KK saûch ra KK KK vaì KK vaì buûi vaìo saûch ra buûi vaìo KK vaì KK vaì KK buûi vaìo buûi vaìo saûch ra Hçnh 3.4: Buäöng làõng buûi. Hiãûu suáút loüc buûi: η = 50 ÷ 60%. • Xiclon taïch buûi: KK saûch Thiãút bë gäöm 2 hçnh truû läöng vaìo nhau, hçnh truû ngoaìi âæåüc boüc kên, hçnh truû trong hai âáöu räùng. Khäng khê vaì buûi âi vaìo tiãúp tuyãún våïi bãö màût trong hçnh truû ngoaìi, theo quaïn tênh buûi KK vaì seî baïm vaìo bãö màût naìy vaì råi xuäúng âaïy thiãút bë, buûi coìn khäng khê saûch âäøi chiãöu vaì theo hçnh truû nhoí bãn trong âãø ra ngoaìi. Hiãûu suáút loüc : η = 60÷70%. buûi • Loüc buûi bàòng thiãút bë ténh âiãûn: Hçnh 3.5: Xiclon Nguyãn tàõc loüc buûi bàòng âiãûn: têch âiãûn ám cho haût buûi, buûi seî mang âiãûn têch ám, khi buûi âi qua bãö màût coï âiãûn têch dæång, buûi seî bë huït vaìo bãö màût naìy, trung hoìa âiãûn vaì råi xuäúng. Thiãút bë sæí duûng doìng âiãûn mäüt chiãöu våïi âiãûn thãú cao (khoaíng 50.000V). Thæåìng coï 2 hçnh thæïc loüc buûi ténh âiãûn nhæ hçnh 3.6 vaì 3.7: Nguyãùn Âçnh Huáún = 60 =
24. Kyî thuáût Mäi træåìng 4 KK Hçnh 3.6: Cáúu taûo thiãút bë saûch loüc buûi ténh âiãûn kiãøu äúng. 1- Dáy kim loaûi ngàõn, tiãút diãûn 1 2 beï, mang âiãûn têch ám. 2- ÄÚng kim loaûi, mang âiãûn têch dæång. 3- Âäúi troüng càng dáy 1. KK vaì 4- Thiãút bë caïch âiãûn. buûi 3 Buûi KK vaì KK saûch bui vaìo ra Cæûc ion hoïa KK vaì KK saûch bui vaìo ra Hçnh 3.7: Thiãút bë loüc buûi bàòng táúm baín. Hiãûu suáút loüc cuía thiãút bë coï thãø âaût tåïi η = 98%. • Loüc buûi kiãøu æåït: Nguyãn lyï cuía quaï trçnh laì dæûa vaìo sæû tiãúp xuïc giæîa doìng khê mang buûi våïi cháút loíng, buûi trong doìng khê bë cháút loíng giæî laûi vaì thaíi ra ngoaìi dæåïi daûng càûn buìn. Phæång phaïp loüc buûi bàòng thiãút bë loüc kiãøu æåït coï thãø xem laì ráút âån giaín nhæng hiãûu quaí laûi ráút cao. - Thiãút bë loüc buûi kiãøu æåït dãù chãú taûo, giaï thaình tháúp nhæng hiãûu quaí loüc buûi cao. - Coï thãø loüc âæåüc buûi kêch thæåcï thæåïc dæåïi 0,1µm. Nguyãùn Âçnh Huáún = 61 =
25. Kyî thuáût Mäi træåìng - Coï thãø laìm viãûc våïi khê coï nhiãût âäü vaì âäü áøm cao maì mäüt säú caïc thiãút bë loüc buûi khaïc khäng thãø âaïp æïng âæåüc nhæ loüc bàòng tuïi vaíi, loüc bàòng âiãûn. - Thiãút bë loüc buûi kiãøu æåït khäng nhæîng loüc âæåüc buûi maì coìn loüc âæåüc caí khê âäüc haûi bàòng quaï trçnh háúp thuû, bãn caûnh âoï coìn sæí duûng nhæ thiãút bë laìm nguäüi vaì laìm áøm khê maì trong nhiãöu træåìng håüp træåïc thiãút bë loüc buûi bàòng âiãûn phaíi cáön âãún noï. Thiãút bë loüc buûi kiãøu æåït thæåìng coï nhiãöu loaûi. Sau âáy laì mäüt thiãút bë loüc buûi kiãøu buäöng phun hay thuìng ræía khê räùng: Khê saûch ra 4 Hçnh 3.8: Buäöng phun - thuìng ræía khê räùng. 3 1 1- Voí thiãút bë 2 2- Bäü pháûn hæåïng doìng vaì phán Khê vaì phäúi khê. buûi vaìo 3- Voìi phun næåïc. 4- Táúm chàõn næåïc. Xaí càûn buìn b/ Caïc phæång phaïp xæí lyï khê thaíi: Caïc khê thaíi trong mäi træåìng ráút âa daûng, mæïc âäü taïc haûi cuîng khaïc nhau tuìy thuäüc vaìo tæìng loaûi khê, tuìy thuäüc vaìo näöng âäü cuía chuïng trong mäi træåìng. Coï thãø chia thaình hai nhoïm nhæ sau: -Nhoïm vä cå gäöm caïc khê: SO2 , SO3 , H2S , CO , CO2 , NOx , HCl, -Nhoïm hæîu cå gäöm: benzen, butan, axeton, axetylen, caïc axit hæîu cå, Tuìy theo thaình pháön, khäúi læåüng vaì tênh cháút cuía tæìng loaûi khê maì ngæåìi ta âæa nhiãöu phæång phaïp xæí lyï khaïc nhau cho phuì håüp, âaím kyî thuáût xæí lyï vaì tênh kinh tãú cuía phæång phaïp âoï. Coï thãø nãu ra mäüt säú phæång phaïp xæí lyï sau: Nguyãùn Âçnh Huáún = 62 =
26. Kyî thuáût Mäi træåìng • Háúp thu:û Phæång phaïp naìy thæåìng âæåüc aïp duûng khi näöng âäü cuía khê âäüc haûi trong khê thaíi khaï cao (> 1% theo thãø têch). Sæû háúp thuû laì quaï trçnh huït thu choün loüc mäüt hay mäüt säú cháút khê ä nhiãùm bàòng mäüt dung mäi naìo âoï (thæåìng laì næåïc), coìn goüi âoï laì dëch thãø háúp thuû. Choün dëch thãø háúp thuû hoàûc dung dëch háúp thuû chuí yãúu phuû thuäüc vaìo tênh cháút hoïa hoüc caïc cháút háúp thuû vaì caïc cáúu tæí bë háúp thuû. Nãúu chè cáön loaûi træì taûp cháút hoïa hoüc trong khê, thç khuynh hæåïng choün cháút háúp thuû coï taïc duûng hoïa hoüc våiï caïc cáúu tæí bë háúp thuû. Nãúu yãu cáöu khäng chè laìm saûch khê maì cáön sæí duûng caïc taûp cháút thu âæåüc thç cáön choün cháút háúp thuû thêch håüp. Vê duû: - Duìng næåïc väi âãø laìm saûch SO2: SO2 +Ca(OH)2 = CaSO3 + H2O - Duìng sæîa väi hoàûc magiã oxyt âãø laìm saûch clo trong khê: 2Cl2 + 2Ca(OH)2 = Ca(OCl)2 + CaCl2 + 2H2O 2Cl2 + 2Mg(OH)2 = Mg(OCl)2 + MgCl2 + 2H2O - Duìng dung dëch natri cacbonat âãø ræía khê H2S: H2S + Na2CO3 = NaHS + NaHCO3. Caïch thæïc háúp thuû coï nhiãöu daûng khaïc nhau, nhæng coï thãø phán thaình 4 nhoïm sau: + Buäöng phun, thaïp phun: trong âoï caïc cháút loíng âæåüc phun thaình gioüt nhoí trong thãø têch räùng cuía thiãút bë vaì cho doìng khê âi qua. + Thiãút bë suûc khê: khê âæåüc phán taïn dæåïi daûng caïc bong boïng âi qua låïp cháút loíng. Quaï trçnh phán taïn khê coï thãø âæåüc thæûc hiãûn bàòng caïch cho khê âi qua táúm xäúp, táúm âuûc läù hoàûc bàòng caïch khuáúy cå hoüc. + Thiãút bë háúp thuû kiãøu suíi boüt: khê âi qua táúm âuûc läù bãn trãn coï chæïa låïp næåïc moíng. + Thiãút bë háúp thuû coï låïp âãûm bàòng váût liãûu räùng: Cháút loíng âæåüc tæåïi trãn låïp âãûm räùng vaì chaíy xuäúng dæåïi taûo ra bãö màût æåït cuía låïp âãûm âãø doìng khê tiãúp xuïc âi qua. Nguyãùn Âçnh Huáún = 63 =
27. Kyî thuáût Mäi træåìng • Háúp phu:û Háúp phuû laì quaï trçnh phán ly khê dæûa trãn aïi læûc cuía mäüt säú cháút ràõn âäúi våïi mäüt säú loaûi khê coï màût trong häùn håüp khê noïi chung vaì trong khê thaíi noïi riãng, trong quaï trçnh âoï caïc phán tæí cháút khê ä nhiãùm trong khê thaíi bë giæî laûi trãn bãö màût cuía váût liãûu ràõn. Váût liãûu ràõn sæí duûng trong quaï trçnh naìy âæåüc goüi laì cháút háúp phuû, coìn cháút khê bë giæî laûi trong cháút háúp phuû âæåüc goüi laì cháút bë háúp phuû. Quaï trçnh háúp phuû âæåüc sæí duûng räüng raîi âãø khæí áøm trong khäng khê hoàûc trong mäi træåìng khê noïi chung, khæí khê âäcü haûi vaì muìi trong khê thaíi, thu häöi caïc loaûi håi, khê coï giaï trë láùn trong khäng khê hoàûc khê thaíi. Váût liãûu háúp phuû thæåìng laì caïc loaûi váût liãûu daûng haût tæì 6÷10mm xuäúng âãún cåî 200µm coï âäü räùng låïn âæåüc hçnh thaình do nhæîng maûch mao quaín li ti nàòm bãn trong khäúi váût liãûu. Âæåìng kênh cuía mao quaín chè låïn hån mäüt säú êt láön âæåìng kênh phán tæí cuía cháút háúp phuû thç váût liãûu háúp phuû måïi coï taïc duûng täút. Váût liãûu háúp phuû cáön âaïp æïng caïc yãu cáöu sau âáy: + Coï khaí nàng háúp phuû cao - tæïc huït âæåüc mäüt læåüng låïn khê cáön khæí tæì pha khê. + Phaûm vi taïc duûng räüng - khæí âæåüc nhiãöu loaûi khê khaïc nhau. + Coï âäü bãön cå hoüc cáön thiãút. + Coï khaí nàng hoaìn nguyãn dãù daìng. + Giaï thaình reí. Váût liãûu háúp thuû coï thãø âæåüc chia thaình 3 nhoïm chênh: - Váût liãûu khäng coï cæûc: Trãn bãö màût cuía chuïng xaíy ra chuí yãúu laì hiãûn tæåüng háúp phuû váût lyï. - Váût liãûu coï cæûc: Trãn bãö màût cuía chuïng xaíy ra quaï trçnh háúp phuû hoïa hoüc nhæng khäng laìm thay âäøi cáúu truïc phán tæí cháút khê cuîng nhæ cáúu truïc bãö màût cuía váût liãûu háúp phuû. - Váût liãûu maì trãn bãö màût cuía chuïng xaíy ra quaï trçnh háúp phuû hoïa hoüc vaì quaï trçnh âoï laìm thay âäøi cáúu truïc cuía phán tæí khê. Mäüt säú cháút váût liãûu háúp phuû thæåìng laì: than hoaût tênh, silicagel (SiO2) vaì alumogel (Al2O3). Nguyãùn Âçnh Huáún = 64 =
28. Kyî thuáût Mäi træåìng • Thiãu âäút: Quaï trçnh naìy âæåüc aïp duûng cho nhæîng træåìng håüp sau: + Pháön låïn caïc cháút ä nhiãùm coï muìi khoï chëu âãöu chaïy âæåüc hoàûc thay âäøi âæåüc vãö màût hoïa hoüc âãø biãún thaình cháút coï êt muìi hån khi phaín æïng våïi oxy åí nhiãût âäü thêch håüp. + Caïc loaûi sol khê hæîu cå coï khoïi nhçn tháúy âæåüc , vê duû nhæ khoïi tæì loì rang caì phã, loì saín xuáút thët hun khoïi, loì nung men sæï, + Mäüt säú caïc håi, khê hæîu cå nãúu thaíi træûc tiãúp vaìo khê quyãøn seî coï phaín æïng våïi sæång muì vaì gáy taïc haûi cho mäi træåìng. Quaï trçnh thiãu âäút coï taïc duûng phán huíy ráút hiãûu quaí caïc loaûi cháút naìy. + Mäüt säú caïc loaûi cäng nghãû nhæ cäng nghãû khai thaïc vaì loüc dáöu thaíi ra nhiãöu khê chaïy âæåüc kãø caí nhæîng cháút hæîu cå ráút âäüc haûi. Phæång phaïp xæí lyï hiãûu quaí vaì an toaìn nháút cho træåìng håüp naìy laì thiãu âäút bàòng ngoün læía træûc tiãúp, thiãu âäút ngay bãn trong äúng khoïi hoàûc bàòng buäöng âäút riãng biãût. Hçnh 3.9: Loì thiãu âäút. 1- Khê thaíi âi vaìo thiãút bë 4 thiãu âäút. 2- Bãö màût trao âäøi nhiãût hám noïng khê thaíi. 3 5 3- Nhiãn liãûu. 4- Voìi âäút. 2 5- Khê saûch âi ra äúng khoïi 1 Nguyãùn Âçnh Huáún = 65 =