Bài giảng Kĩ thuật môi trường - Chương 4: Ô nhiễm môi trường nước

Nội dung text: Bài giảng Kĩ thuật môi trường - Chương 4: Ô nhiễm môi trường nước

1. Kyî thuáût Mäi træåìng Ä NHIÃÙM MÄI TRÆÅÌNG NÆÅÏC === 4.1 - ÂÀÛC ÂIÃØM CUÍA TAÌI NGUYÃN NÆÅÏC 4.1.1- Nguäön næåïc vaì phán bäú næåïc trong tæû nhiãn : Næåïc laì nguäön taìi nguyãn ráút cáön thiãút cho sæû säúng trãn Traïi Âáút, âaím baío cho sæû phaït triãøn cuía nãön vàn minh nhán loaûi hiãûn taûi cuîng nhæ trong tæång lai: nguäön cung cáúp thæûc pháøm vaì nguyãn liãûu cäng nghiãûp däöi daìo Næåïc âæåüc coi laì mäüt khoaïng saín âàûc biãût vç taìng træî mäüt nàng læåüng låïn laûi hoìa tan nhiãöu váût cháút phuûc vuû cho nhu cáöu nhiãöu màût cuía con ngæåìi. Næåïc trãn haình tinh phaït sinh tæì ba nguäön: tæì bãn trong loìng âáút, tæì thiãn thaûch âæa laûi vaì tæì låïp trãn cuía khê quyãøn. Khäúi læångü næåïc chuí yãúu trãn Traïi Âáút: næåïc màûn, næåïc ngoüt, håi næåïc; bàõt nguäön tæì loìng âáút trong quaï trçnh phán hoïa låïp âaï åí nhiãût âäü cao. Theo sæû tênh toaïn thç khäúi læåüng næåïc åí traûng thaïi tæû do phuí lãn Traïi Âáút laì trãn 1,4 tyí km3, læåüng næåïc naìy nãúu phuí trãn bãö màût Traïi Âáút seî coï âäü daìy 0,3-0,4 m. Baíng 3.1: Træî læåüng næåïc trãn Traïi Âáút : Loaûi næåïc Khäúi læåüng næåïc Tyí lãû % (1000 km3) Âaûi dæång 1.370.323 94,20 Næåïc ngáöm 60.000 4,12 Bàng 24.000 1,65 Häö 280 0,02 Håi áøm trong âáút 85 0,006 = 66 =
2. Kyî thuáût Mäi træåìng Håi áøm trong khäng khê 14 0,001 Säng suäúi 12 0,001 Täøng cäüng 1.454.714 100,00 Khäúi læåüng cuía caïc loaûi nguäön næåïc ráút khaïc nhau, gáön 94% næåïc trãn Traïi Âáút laì næåïc màûn; næåïc ngoüt chiãúm mäüt pháön ráút nhoí, trong âoï pháön låïn laûi âoïng bàng åí miãön cæûc vaì vuìng bàng haì. Chè mäüt pháön ráút nhoí cuía læåüng næåïc haình tinh (1/7000) coï vai troì quan troüng trong viãûc baío täön sæû säúng - âoï laì læåüng næåïc ngoüt coï trong säng, häö, ao, suäúi, næåïc ngáöm vaì håi áøm trong khäng khê. 4.1.2- Chu trçnh tuáön hoaìn næåïc trong thuíy quyãøn : Næåïc trong tæû nhiãn luän luän váûn âäüng vaì thay âäøi traûng thaïi. Chu trçnh næåïc laì sæû váûn âäüng cuía næåïc trãn Traïi Âáút vaì trong khê quyãøn mäüt caïch tæû nhiãn theo nàm daûng cå baín laì: mæa - doìng chaíy - tháúm - bäúc håi - ngæng tuû vaì thaình mæa. Næåïc váûn âäüng trong chu trçnh laì nhåì bæïc xaû soïng ngàõn cuía Màût Tråìi. Tåïi màût âáút chuïng bë háúp thuû mäüt pháön vaì chuyãøn âäøi thaình nhiãût nàng laìm cho nhæîng táöng tháúp cuía khê quyãøn noïng lãn. Chênh nàng læåüng naìy âaî hám noïng næåïc màût cuía âaûi dæång vaì âáút liãön trong caïc thãø loíng khaïc nhau (loíng, tuyãút, bàng) vaì laìm chuïng bäúc håi. Sæû khaïc biãût vãö nhiãût âäü giæîa caïc vuìng khê quyãøn laìm khäng khê chuyãøn âäüng (gioï). Håi næåïc bäúc lãn våïi khäng khê noïng tåïi táöng cao khê quyãøn thç ngæng tuû thaình mæa hay tuyãút vaì laûi råi xuängú màût âáút. Næåïc ngoüt coï thãø sæí duûng chiãúm mäüt læåüng ráút nhoí trong toaìn bäü khäúi læåüng cuía thuíy quyãøn nhæng nhåì quaï trçnh khäøng läö: sæû tuáön hoaìn næåïc, træî læåüng næåïc ngoüt âæåüc tuáön hoaìn liãn tuûc. Chênh quaï trçnh naìy laì nguyãn nhán taûo ra næåïc ngoüt. Sæû trao âäøi næåïc ngoüt trong säng häö diãùn ra maûnh meî hån ráút nhiãöu so våïi næåïc màûn vaì næåïc bàng haì. Baíng 4.2: Caïc chu kyì tuáön hoaìn næåïc trong thuíy quyãøn : Caïc yãúu täú cuía thuíy quyãøn Thåìi gian chu kyì, (nàm) Âaûi dæång 3000 Täøng læåüng næåïc ngáöm 5000 Næåïc ngáöm tham gia chu kyì 330 Bàng haì 8300 = 67 =
3. Kyî thuáût Mäi træåìng Häö 10 Âäü áøm âáút 1 Næåïc säng 0,032 Håi næåïc khê quyãøn 0,027 Toaìn bäü thuíy quyãøn 2800 Chu trçnh næåïc toaìn cáöu quyãút âënh khaí nàng cáúp næåïc ngoüt cho con ngæåìi vaì caïc sinh váût khaïc. Do xuáút hiãûn cuía sæû säúng, voìng tuáön hoaìn næåïc ngaìy caìng phæïc taûp hån våïi viãûc bäúc håi næåïc cuía cå thãø säúng vaì caïc hoaût âäüng cuía con ngæåìi. 4.1.3- Phán loaûi vaì phán bäú nguäön næåïc : Taìi nguyãn næåïc âæåüc phán thaình ba daûng chuí yãúu theo vë trê cuîng nhæ âàûc âiãøm hçnh thaình, khai thaïc vaì sæí duûng âoï laì nguäön næåïc trãn màût âáút (næåïc màût), næåïc dæåïi âáút (næåïc ngáöm) vaì næåïc trong khê quyãøn (håi næåïc). a/ Næåïc màût : Trãn phaûm vi luûc âëa træî læåüng næåïc màtû bao gäöm næåïc bàng tuyãút åí caïc âëa cæûc vaì caïc vuìng nuïi cao xæï haìn âåïi (98,83%), næåïc häö (1,15%), næåïc âáöm láöy (0,015%) vaì næåïc säng (0,005%). Vãö khäúi læåüng næåïc bàng tuyãút chiãúm tyí lãû tuyãût âäúi låïn vaì nãúu giaí thuyãút khäúi bàng haì tan thaình næåïc thç mæûc næåïc âaûi dæång coï thãø tàng lãn 66,4m. Tuy nhiãn trong thæûc tãú bàng haì nàòm åí khu væûc giaï laûnh vénh cæíu nãn khaí nàng sæí duûng chuïng coìn ráút haûn chãú. Ngæåüc laûi næåïc säng vaì häö tuy chiãúm tyí lãû ráút nhoí song do tham gia vaìo chæång trçnh tuáön hoaìn váûn âäüng ráút têch cæûc nãn chuïng coï vai troì hãút sæïc quan troüng âäúi våïi sæ û phaït triãøn kinh tãú xaî häüi cuía con ngæåìi. Vãö læåüng næåïc häö cho tåïi nay chæa tênh âæåüc chênh xaïc, vç chæa âæåüc âiãöu tra âáöy âuí. Så bäü æåïc tênh coï 2,8 triãûu häö tæû nhiãn, trong âoï coï 145 häö coï diãûn têch màût trãn 100km2. Häö næåïc nhaût låïn nháút vaì sáu nháút thãú giåïi laì Baican (thuäüc cäüng hoìa liãn bang Nga) chæïa 2.300km3 næåïc, våïi âäü sáu täúi âa 1.741m . Ngoaìi häö tæû nhiãn trãn luûc âëa âaî xáy dæûng hån 10.000 häö chæïa næåïc nhán taûo nhàòm giaíi quyãút caïc nhu cáöu sæí duûng nguäön næåïc màût (âiãöu tiãút vaì khai thaïc doöng chaíy cuía säng). Täøng dung têch hæîu êch cuía häö nhán taûo æåïc tênh gáön 5.000 km3. = 68 =
4. Kyî thuáût Mäi træåìng Næåïc âáöm láöy æåïc tênh 11.470 km3 våïi diãûn têch 2.682 km2. Næåïc säng luän váûn âäüng vaì tuáön hoaìn, nãn nhanh choïng âæåüc phuûc häöi. Nhåì váûy tuy thãø têch chæïa cuía caïc säng æåïc tênh chè bàòng 1.200 km3 nhæng nàng læåüng doìng chaíy phong phuï hån nhiãöu, âiãöu naìy cho pheïp tàng âaïng kãø khaí nàng khai thaïc doìng säng cho caïc muûc tiãu sæí duûng khaïc nhau. b/ Næåïc ngáöm : Phêa dæåïi màût âáút, trong caïc låïp bãn trãn cuía quyãøn âaï, coï caïc daûng næåïc thiãn nhiãn taûo thaình næåïc ngáöm cuía voí Traïi Âáút. Næåïc ngáöm noïi trãn goüi laì næåïc troüng læûc. Bãn caûnh næåïc troüng læûc, trong nham thaûch coìn coï næåïc mao dáùn. Daûng næåïc naìy liãn kãút khaï chàût våïi nham thaûch båíi læûc dênh kãút - læûc maûng mao dáùn vaì do âoï chuïng di chuyãøn trong caïc keî håí khäng tuán theo sæïc huït troüng træåìng cuía Traïi Âáút . Ngoaìi ra trong nham thaûch coìn coï næåïc liãn kãút hoïa hoüc, âoï laì mäüt bäü pháûn trong thaình pháön hoïa hoüc cuía khoaïng váût. Vê duû tinh thãø thaûch cao chæïa hai phán tæí næåïc trong mäùi phán tæí sunfat canxi (CaSO4.2H2O), trong tinh thãø muäúi sunfat natri coï tåïi 10 phán tæí næåïc. Vãö træî læåüng næåïc ngáöm hiãûn nay chè måïi âaïnh giaï åí mæïc tæång âäúi, vç khaï phæïc taûp, mäüt màût do mäúi quan hãû qua laûi hæîu cå giæîa næåïc màût vaì næåïc ngáöm, màût khaïc do khaí nàng khoan coìn haûn chãú vaì taìi liãûu khoan sáu coìn quaï êt. Tuy váûy càn cæï taìi liãûu cuía täø chæïc giaïo duûc khoa hoüc vaì vàn hoïa cuía liãn håüp quäúc coï thãø så bäü âaïnh giaï træî læåüng næåïc ngáöm trãn toaön cáöu. Baíng 4.3- Træî læåüng næåïc ngáöm toaìn cáöu : Phaûm vi Khäúi læåüng Âäü khoaïng hoïa Mæïc âäü thêch håüp khi sæí (1000 km3 ) ( g/l) duûng Âäü sáu tåïi 4000 Chuí yãúu næåïc ngoüt. Âaïp æïng nhu cáöu âäúi våïi 1000m Læåüng muäúi hoìa tan næåïc sinh hoaût vaì næåïc tæåïi khäng quaï 1 Âäü sáu tæì 1000- Khoaíng Pháön låïn laì næåïc màûn Coï thãø duìng cho cäng 6000m 5000 våïi læåüng muäúi hoìa tan nghiãûp hoïa hoüc. Khi sæí tåïi 30-40 âäi khi âãún duûng cho sinh hoaût hoàûc 300-400 tæåïi cáön phaíi laìm ngoüt. Täøng caïc loaûi 60.000 theo dæû baïo = 69 =
5. Kyî thuáût Mäi træåìng 4.1.4- Tênh cháút , thaình pháön cuía næåïc tæû nhiãn : a/ Tênh cháút váût lyï : • Nhiãût âäü : nhiãût âäü cuía næåïc thay âäøi theo nhiãût âäü cuía khäng khê, nháút laì næåïc màût. Nhiãût âäü cuía næåïc màût dao âäüng tæì 4-40°C, næåïc ngáöm nhiãût âäü tæång âäúi äøn âënh dao âäüng tæì 17-27°C. • Âäü âuûc : Âäü âuûc do caïc cháút læ læíng åí trong næåïc nhæ caït, seït, buìn vaì caïc håüp cháút hæîu cå coï åí trong næåïc. • Âäü maìu vaì muìi vë : Næåïc tæû nhiãn coï thãø coï maìu do chæïa caïc cháút vä cå hay hæîu cå åí dangû håüp cháút hoìa tan hay cháút keo gáy ra. Chàóng haûn nhæ næåïc chæïa nhiãöu sàõt coï maìu vaìng náu. Acid humic hay funvic laìm cho næåïc coï maìu âen. Næåïc coï thãø coï muìi buìn, muìi mäúc do caïc thæûc váût thäúi ræîa gáy ra hay muìi thäúi do H2S vaì mäüt säú håüp cháút hoìa tan coï thãø laìm cho næåïc coï vë âàûc biãût màûn, chaït, chua vê duû næåïc chæïa nhiãöu Magie coï vë chaït, chæïa nhiãöu muäúi àn coï vë màûn b/ Thaình pháön hoïa hoüc cuía næåïc tæû nhiãn : Caïc håüp cháút vä cå vaì hæîu cå trong næåïc tæû nhiãn coï thãø täön taûi åí daûng ion hoìa tan, khê hoìa tan, daûng ràõn vaì loíng. Chênh sæû phán bäú caïc håüp cháút naìy quyãút âënh tênh cháút cuía næåïc tæû nhiãn: ngoüt, màûn, cæïng hoàûc mãöm, ngheìo dinh dæåîng hay giaìu dinh dæåîng • Caïc iän hoìa tan : Næåïc tæû nhiãn laì dung mäi âãø hoìa tan háöu hãút caïc acid, bazå vaì muäúi vä cå. Vç thãú trong næåïc tæû nhiãn coï caïc ion hoìa tan nhæ: - + 2+ 2+ + 2- - 2+ 3+ - Cl , Na , Mg , Ca , K , SO4 , Br , Fe , Fe , HCO3 , Haìm læåüng cuía caïc nguyãn täú hoaï hoüc phán bäú phuû thuäüc vaìo âàûc âiãøm khê háûu, âëa cháút, âëa maûo vaì vë trê thuíy væûc. Âàûc âiãøm thaình pháön cuía caïc ion hoìa tan cuía säng do ba yãúu täú chuí âaüo gáy ra: aính hæåíng cuía næåïc mæa, cuía sæû bäúc håi vaì sæû phong hoaï. Caïc säng nhiãût âåïi mæa nhiãöu coï thaình pháön hoïa hoüc chuí yãúu nhæ næåïc mæa, coìn yãúu täú phong hoïa khäng låïn. Caïc säng nhiãût âåïi sa maûc coï thaình pháön hoïa hoüc do quaï trçnh bäúc håi, kãút tinh laì chuí âaûo. Caïc säng vuìng än âåïi êt mæa coï thaình pháön hoïa hoüc do phong hoïa laì chuí âaûo = 70 =
6. Kyî thuáût Mäi træåìng • Caïc khê hoìa tan : - Äxy laì loaûi khê êt hoìa tan trong næåïc vaì khäng taïc duûng våïi næåïc vãö màût hoïa hoüc. Oxy cáön cho quaï trçnh trao âäøi cháút. Âäü hoìa tan cuía oxy trong næåïc phuû thuäüc chuí yãúu vaìo nhiãût âäü, aïp suáút cuía mäi træåìng; ngoaìi ra coìn phuû thuäüc vaìo âäü màûn, chiãöu sáu cuía låïp næåïc bãö màût vaì mæïc âäü ä nhiãùm cuía næåïc. Vaìo muìa thu, âäng læåüng oxy hoìa tan trong næåïc nhiãöu hån vaìo muìa xuán, heì do nhiãût âäü muìa xuán, heì tàng, näöng âäü muäúi tàng, quaï trçnh hä háúp tàng dáùn âãún âäü oxy hoìa tan giaím. ÅÍ låïp næåïc bãö màût, näöng âäü oxy hoìa tan phu û thuäüc vaìo sæû trao âäøi cuía næåïc våïi khäng khê. ÅÍ låïp dæåïi näöng âäü cuía oxy hoìa tan phuû thuäüc vaìo khaí nàng tiãu thuû oxy cuía caïc sinh váût vaì sæû xaïo träün cuía caïc låïp næåïc. Noïi chung näöng âäü oxy trong næåïc giaím dáön theo âäü sáu cuía låïp næåïc. Nãúu næåïc bë ä nhiãùm båíi caïc cháút hæîu cå dãù phán huíy thç haìm læåüng oxy trong næåïc giaím do bë tiãu thuû båíi hoaût âäüng cuía caïc vi sinh váût. - Khê CO2 chè chiãúm 0,03% trong khê quyãøn nhæng âoïng vai troì cæûc kyì quan troüng trong næåïc vç noï phaín æïng våïi næåïc taûo thaình ion bicacbonat - - (HCO3 ) vaì caïc bonat (CO3 ). Näöng âäü khê CO2 trong næåïc phuû thuäüc vaìo âäü pH: nãúu pH tháúp thç CO2 åí daûng khê, pH=8-9 daûng bicacbonat vaì pH>10 daûng cacbonat tyí lãû cao. - Khê NH3 täön taûi trong næåïc coï pH >10. Trong mäi træåìng trung tênh + + vaì acid chuí yãúu åí daûng ion NH4 . Do bë oxy hoïa båíi vi sinh váût nãn NH4 dãù daìng chuyãøn thaình nitrit vaì sau âoï thaình nitrat. - Khê H2S taûo ra do quaï trçnh phán huíy caïc cháút hæîu cå coï åí trong næåïc. Trong âiãöu kiãûn oxy hoïa coï thãø taûo thaình H2SO4 gáy taïc haûi cho caïc cäng trçnh xáy dæûng dæåïi næåïc. • Caïc cháút ràõn : Caïc cháút ràõn trong næåïc bao gäöm caïc cháút vä cå, hæîu cå vaì vi sinh váût. Chuïng coï thãø phán thaình caïc loaûi phuû thuäüc vaìo kêch thæåïc nhæ sau: - Cháút ràõn hoìa tan coï kêch thæåïc d<10-9m. - Cháút ràõn daûng keo coï kêch thæåïc d=10-9-10-6m. - Cháút ràõn åí daûng lå læíng coï kêch thæåïc d= 10-6-10-5m. = 71 =
7. Kyî thuáût Mäi træåìng - Cháút ràõn coï thãø làõng coï kêch thæåïc d>10-5m. • Caïc cháút hæîu cå : Trong nguäön næåïc tæû nhiãn, haìm læåüng caïc cháút hæîu cå ráút tháúp, êt coï khaí nàng gáy tråí ngaûi cho cáúp næåïc sinh hoaût, thuíy saín, thuíy låüi. Nhæng nãúu bë ä nhiãùm do næåïc thaíi sinh hoaût, saín xuáút thç näöng âäü cháút hæîu cå trong næåïc seî tàng lãn. Dæûa vaìo khaí nàng bë phán huíy do sinh váût trong næåïc, cháút hæîu cå coï thãø phán thaình hai loaûi: dãù bë phán huíy sinh hoüc nhæ âæåìng, cháút beïo, prätãin, vaì khoï bë phán huíy sinh hoüc nhæ DDT, Lindan, aldrine, dioxin, naphtalen c/ Thaình pháön sinh hoüc cuía næåïc tæû nhiãn : Thaình pháön vaì máût âäü caïc cå thãø säúng trong nguäön næåïc phuû thuäcü chàût cheî vaìo âàûc âiãøm, thaình pháön hoïa hoüc cuía nguäön næåïc, chãú âäü thuíy vàn vaì âëa hçnh nåi cæ truï. Caïc loaûi sinh váût täön taûi trong nguäön næåïc tæû nhiãn chuí yãúu laì vi khuáøn, náúm, siãu vi truìng, taío, nguyãn sinh âäüng váût, âäüng váût âa baìo, caïc loaìi âäüng váût coï xæång säúng vaì caïc loaûi nhuyãùn thãø. • Vi khuáøn vaì náúm : Vi khuáøn laì caïc loaìi sinh váût thæåìng åí daûng âån baìo, khäng maìu coï kêch thæåïc tæì 0,5-5 mm, coï daûng hçnh que, hçnh cáöu hoàûc hçnh xoàõn, chuïng coï thãø åí daûng âån leí, càûp âäi hoàûc liãn kãút thaình maûch dai.ì Vi khuáøn âoïng vai troì quan troüng trong viãûc phán huíy cháút hæîu cå, häù tråü quaï trçnh tæû laìm saûch cuía næåïc tæû nhiãn. Vç váûy chuïng coï yï nghéa låïn vãö màût sinh thaïi. Phuû thuäüc vaìo nguäön dinh dæåîng, vi khuáøn âæåüc chia thaình hai nhoïm: vi khuáøn tæû dæåîng vaì vi khuáøn dë dæåîng. Caïc vi khuáøn dë dæåîng sæí duûng cháút hæîu cå laìm nguäön nàng læåüng vaì nguäön caïcbon âãí thæûc hiãûn quaï trçnh sinh täøng håüp. Coï ba phán nhoïm vi khuáøn dë dæåîng: caïc vi khuáøn hiãúu khê cáön oxy hoìa tan khi phán huíy cháút hæîu cå âãø sinh saín vaì phaït triãøn, caïc vi khuáøn kyñ khê oxy hoïa cháút hæîu cå trong âiãöu kiãûn khäng cáön oxy tæû do vç chuïng coï thãø duìng oxy liãn kãút trong caïc håüp cháút nhæ nitrat, sulfat vaì caïc vi khuáøn tuìy nghi coï cå chãú phaït triãøn trong âiãöu kiãûn coï hoàûc khäng coï oxy tæû do. = 72 =
8. Kyî thuáût Mäi træåìng Caïc vi khuáøn tæû dæåîng coï khaí nàng oxy hoïa cháút vä cå âãø thu nàng læåüng vaì sæí duûng khê CO2 laìm nguäön cacbon cho quaï trçnh sinh täøng håüp. Thuäüc nhoïm naìy coï vi khuáøn nitrat hoïa, vi khuáøn læu huyình, vi khuáøn sàõt Caïc vi khuáøn coï khaí nàng chëu âæåüc pH tháúp vaì coï thãø oxy hoïa H2S trong næåïc thaình acid sulfuric gáy àn moìn váût liãûu caïc cäng trçnh thuíy. Caïc vi khuáøn sàõt coï khaí nàng oxy hoïa sàõt hoìa tan trong næåïc thaình sàõt khäng tan làõng xuäúng âaïy. Náúm vaì men laì caïc loaûi thæûc váût khäng coï khaí nàng quang håüp. Men coï thãø chuyãøn hoïa âæåìng thaình ræåûu vaì phaït triãøn tãú baìo måïi. ÅÍ mäüt säú vuìng næåïc tuì, náúm vaì men coï thãø phaït triãøn maûnh. • Vi ruït : Trong nguäön næåïc tæû nhiãn thæåìng coï caïc loaûi vi ruït. Chuïng coï kêch thæåïc cæûc nhoí (20-100 nanomet) nãn chè phaït hiãûn bàòng kênh hiãøn vi âiãûn tæí. Vi ruït laì loaûi kyï sinh näüi baìo. Chuïng chè coï thãø sinh säi trong tãú baìo cuía váût chuí vç chuïng khäng coï hãû thäúng chuyãøn hoïa âãø tæû sinh saín. Khi xám nháûp vaìo tãú baìo váût chuí, vi ruït thæûc hiãûn viãûc chuyãøn hoïa tãú baìo âãø täøng håüp prätãin vaì acid nucleic âãø sinh saín vaì phaït triãøn. Chênh vç cå chãú sinh saín naìy nhiãöu loaûi vi ruït laì taïc nhán gáy bãûnh hiãøm ngheìo cho con ngæåìi vaì gia suïc nhæ bãûnh viãm gan vaì viãm ruäüt. • Taío : Taío laì loaûi thæûc váût âån giaín nháút coï khaí nàng quang håüp. Coï loaûi taío coï cáúu truïc âån baìo chè phaït hiãûn bàòng kênh hiãøn vi, coï loaûi coï daûng nhaïnh daìi coï thãø quan saït bàòng màõt. Taío laì sinh váût tæû dæåîng, chuïng sæí duûng cacbonic hoàûc bicacbonat laìm nguäön cacbon vaì sæí duûng caïc cháút dinh dæåîng vä cå nhæ photphat vaì nitå âãø phaït triãøn. Trong quaï trçnh phaït triãøn cuía taío coï sæû tham gia cuía mäüt säú nguyãn täú vi læåüng nhæ magiã, Bo, cacbon vaì canxi. Taío coï maìu våïi thaình pháön chuí yãúu laì cháút diãûp luûc âoïng vai troì quan troüng trong viãûc quang håüp . Taío phaït triãøn ráút maûnh trong nguäön næåïc áúm chæïa nhiãöu cháút dinh dæåîng tæì næåïc thaíi sinh hoaût vaì phán boïn. Vç váûy taío laì mäüt chè tiãu sinh hoüc âaïnh giaï cháút læåüng næåïc tæû nhiãn. = 73 =
9. Kyî thuáût Mäi træåìng • Caïc loaûi thæûc váût vaì sinh váût khaïc : Trong næåïc coìn coï caïc loaûi thæûc váût låïn nhæ rong, luûc bçnh laì caïc thæûc váût chè thë âaïnh giaï cháút læåüng næåïc tæû nhiãn. Caïc nguyãn sinh âäüng váût, âäüng váût âa baìo, caïc loaìi nhuyãùn thãø vaì täm caï laì nhæîng sinh váût thæåìng coï màût trong nguäön næåïc tæû nhiãn. Sæû phaït triãøn vãö thãø loaûi vaì säú læåüng caïc loaìi thuíy sinh âoï phuû thuäüc roî rãût vaìo cháút læåüng næåïc vaì mæïc âäü ä nhiãùm næåïc. Vê duû nguäön næåïc bë ä nhiãùm cháút hæîu cå seî laìm suy giamí vãö chuíng loaûi vaì säú læåüng caïc loaìi thuíy sinh do näöng âäü oxy hoìa tan trong næåïc giaím; nhiãùm pheìn seî laìm chua næåïc (pH =4,5-5) seî laìm giaím læåüng täm caï. 4.1.5- Sæû ä nhiãùm nguäön næåïc : a/ Khaïi niãûm : Do hoaût âäüng nhán taûo hay tæû nhiãn (xoïi moìn, phaï ræìng, luî luût, sæû xám nháûp cuía caïc cháút thaíi âä thë, cháút thaíi cäng nghiãûp ) maì thaình pháön cuía næåïc trong mäi træåìng thuíy quyãøn coï thãø bë thay âäøi do nhiãöu loaûi cháút thaíi âæa vaìo hãû thäúng. Tháût ra næåïc coï khaí nàng tæû laìm saûch thäng qua caïc quaï trçnh biãún âäøi lyï hoïa sinh hoüc tæû nhiãn nhæ háúp phuû, làng,õ loüc, taûo keo, phán taïn, biãún âäøi coï xuïc taïc sinh hoüc, oxy hoïa khæí, phán ly, polyme hoïa hay caïc quaï trçnh trao âäøi cháút Cå såí âãø quaï trçnh naìy âaût hiãûu quaí cao laì phaíi coï âuí oxy hoìa tan. Quaï trçnh tæû laìm saûch dãù thæûc hiãûn åí doìng chaíy hån laì ao häö vç åí âáy quaï trçnh âäúi læu hay khuãúch taïn oxy cuía khê quyãøn vaìo trong næåïc dãù daìng xaíy ra vaì tham gia vaìo quaï trçnh chuyãøn hoïa laìm giaím cháút âäüc hoàûc laìm làõng caïc cháút ràõn hoàûc tiãu diãût vi sinh váût coï haûi. Khi læåüng cháút thaíi âæa vaìo næåïc quaï nhiãöu, væåüt quaï khaí nàng giåïi haûn cuía quaï trçnh tæû laìm saûch thç kãtú quaí laì næåïc bë ä nhiãùm. Khi âoï âãø xæí lyï ä nhiãùm cáön phaíi coï caïc phæång phaïp nhán taûo. Viãûc nháûn biãút næåïc ä nhiãùm coï thãø càn cæï vaìo traûng thaïi hoïa hoüc, váût lyï, sinh hoüc cuía næåïc. Vê duû nhæ khi næåïc bë ä nhiãùm seî coï muìi khoï chëu, vë khäng bçnh thæåìng, maìu khäng trong suäút, säú læåüng caï vaì caïc thuíy sinh váût khaïc giaím, coí daûi phaït triãøn maûnh, coï nhiãöu muìn hoàûc coï vaïng dáöu måî trãn màût næåïc Næåïc ä nhiãùm åí säng häö, chaíy ra biãøn, gáy ä nhiãùm cæía säng vaì biãøn. Ngoaìi ra coï nhiãöu cháút thaíi thaíi træûc tiãúp vaìo âaûi dæång gáy ä nhiãùm biãøn trãn = 74 =
10. Kyî thuáût Mäi træåìng phaûm vi räüng låïn (sæû cäú taìu dáöu, thaíi caïc cháút thaíi cuía caïc nhaì maïy åí vuìng ven biãøn). b/ Caïc thäng säú cå baín âaïnh giaï cháút læåüng nguäön næåïc : • Caïc chè tiãu váût lyï: nhiãût âäü, âäü âuûc, âäü trong, âäü maìu, muìi, vë âaïnh giaï vãö màût âënh tênh âäü nhiãùm báøn cuía næåïc do caïc loaûi næåïc thaíi cäng nghiãûp, næåïc thaíi âä thë • Caïc chè tiãu hoïa hoüc : - Haìm læåüng càûn lå læíng vaì haìm læåüng tinh càûn khä âaïnh giaï vãö màût âënh læåüng traûng thaïi cháút báøn khäng hoìa tan hoàûc hoìa tan. - Caïc chè tiãu haìm læåüng cháút hæîu cå âæåüc xaïc âënh giaïn tiãúp bàòng caïch âo læåüng oxy tiãu thuû do quaï trçnh oxy hoïa nhåì vi khuáøn (chè tiãu BOD) hoàûc nhåì caïc cháút oxy hoaï maûnh nhæ K2Cr2O7 (COD theo bicromat kali), KMnO4 (COD theo pecmanganat kali). Caïc chè tiãu naìy cho biãút mæïc âäü nhiãùm báøn næåïc thaíi chæïa cháút hæîu cå, khaí nàng phán huíy chuïng trong nguäön næåïc - Chè tiãu oxy hoìa tan âaïnh giaï mæïc âäü nhiãùm báøn cháút hæîu cå theo BOD cuía nguäön næåïc, traûng thaïi cháút læåüng vaì khaí nàng tæû laìm saûch cuía nguäön næåïc. + - - - Caïc chè tiãu nitå nhæ nitå amän (NH4 ), nitrit ( NO2 ), nitrat ( NO3 ), 3- chè tiãu phäút phaït ( PO4 ) âãø âaïnh giaï mæïc âäü phç dæåîng cuía nguäön næåïc do næåïc thaíi sinh hoaût, næåïc thaíi cäng nghiãûp, næåïc tæåïi ruäüng traìn vaìo säng häö. Ngoaìi ra caïc chè tiãu naìy coìn duìng âãø âaïnh giaï caïc quaï trçnh phán huíy cháút hæîu cå chæïa nitå, phäút pho trong nguäön næåïc. - Caïc chè tiãu täøng læåüng muäúi: clorua (Cl-) coï thãø duìng âaïnh giaï mæïc âäü nhiãùm báøn do næåïc thaíi cäng nghiãûp . - Caïc chè tiãu dáöu måî, haìm læåüng caïc muäúi kim loaûi nàûng, caïc cháút phoïng xaû âaïnh giaï âäü nhiãùm báøn cuía caïc loaûi næåïc thaíi khaïc nhau. • Caïc chè tiãu sinh váût : - Täøng säú vi truìng hiãúu khê coï trong mäüt lêt næåïc biãøu thë âäü báøn cuía næåïc vãö màût vi truìng. - Täøng säú vi truìng kyñ khê âaïnh giaï mæïc âäüû nhiãùm báøn caïc cháút hæîu cå nguäön gäúc phãú thaíi sinh hoaût. = 75 =
11. Kyî thuáût Mäi træåìng - Chè säú Coli biãøu thë säú vi truìng Coli (E. Coli) coï trong mäüt lêt næåïc. Chè tiãu naìy biãøu thë khaí nàng coï hay khäng coï vi truìng gáy bãûnh âæåìng ruäüt coï åí trong næåïc. Âäúi våïi nguäön næåïc bë nhiãùm báøn båíi næåïc thaíi thaình phäú hoàûc nhiãöu loaûi næåïc thaíi cäng nghiãûp khaïc nhau, cáön phaíi phán têch âáöy âuí caïc chè tiãu nãu trãn âãø âaïnh giaï taïc âäüng täøng håüp cuía chuïng âäúi våïi nguäön næåïc. Mæïc âäü nhiãùm báøn cuía næåïc trong træåìng håüp naìy âæåüc xaïc âënh theo baíng 4.3. Baíng 4.3: Hãû thäúng âaúnh giaï täøng håüp nguäön næåïc màût: + - 3- TT Traûng thaïi PH NH4 NO3 PO4 Âäü oxy COD BOD5 næåïc nguäön mg/l mg/l mg/l baîo hoìa mg/l mg/l % 1 Næåïc ráút saûch 7-8 5 >8 >0,3 100 >10 4.2 - CAÏC NGUÄÖN GÁY Ä NHIÃÙM MÄI TRÆÅÌNG NÆÅÏC Khi con ngæåìi bàõt âáöu träöng troüt, chàn nuäi thç khu væûc träöng troüt dáön phaït triãøn åí miãön âäöng bàòng maìu måî kãö bãn læu væûc caïc con säng. Dán cæ êt nãn taìi nguyãn ráút däöi daìo våïi nhu cáöu cuía hoü. Tçnh hçnh âaî thay âäøi mäüt caïch nhanh choïng khi cuäüc caïch maûng cäng nghiãûp bàõt âáöu. Caïc âä thë tråí thaình nåi táûp trung dán cæ quaï âäng âuïc. Caïc taïc âäüng cuía con ngæåìi âäúi våïi nguäön næåïc ngaìy caìng tråí nãn roî rãût, nháút laì âäúi våïi nguäön næåïc gáön khu cäng nghiãûp vaì âä thë. Trong âiãöu kiãûn dán säú vaì sæïc phaït triãøn maûnh meî, caïc taïc âängü naìy tàng lãn nhanh choïng, laìm thay âäøi caïc chu trçnh tæû nhiãn trong thuíy quyãøn cuîng nhæ laìm thay âäøi sæû cán bàòng næåïc trong haình tinh. Caïc nguäön næåïc bë ä nhiãùm do caïc hoaût âäüng sau âáy cuía con ngæåìi. 4.2.1- Sinh hoaût cuía con ngæåìi : Trong hoaût âäüng säúng cuía mçnh con ngæåìi cáön mäüt læåüng næåïc ráút låïn. Xaî häüi caìng phaït triãøn nhu cáöu duìng næåïc caìng tàng. Cæ dán säúng trong âiãöu kiãûn nguyãn thuíy chè cáön 5-10 lêt næåïc /ngæåìi.ngaìy. Ngaìy nay åí caïc âä thë nhu cáöu sæí duûng næåïc sinh hoaût gáúp haìng chuûc láön nhæ váûy. ÅÍ næåïc ta tiãu chuáøn cáúp næåïc sinh hoaût âäúi våïi khu âä thë laì 150-200 lêt/ngæåìi.ngaìy, âäúi våïi = 76 =
12. Kyî thuáût Mäi træåìng khu væûc näng thän laì 50-100 lêt/ngæåìi.ngaìy. Tiãu chuáøn cáúp næåïc cuía Singapo laì 250-400 lêt/ngæåìi.ngaìy, cuía Phaïp 200-500 lêt/ngæåìi.ngaìy, cuía Myî laì 380- 500 lêt/ngæåìi.ngaìy Trong âä thë næåïc thaíi sinh hoaût âæåüc taûo thaình tæì caïc khu dán cæ vaì tæì caïc cäng trçnh cäng cäüng. Âàûc âiãøm cuía næåïc thaíi sinh hoaût âä thë laì haìm læåüng caïc cháút hæîu cå khäng bãön væîng cao, laì mäi træåìng thuáûn låüi cho vi sinh váût gáy bãûnh phaït triãøn. Trong næåïc thaíi coìn chæïa nhiãöu nguyãn täú dinh dæåîng coï khaí nàng gáy ra hiãûn tæåüng phç dæåîng nguäön næåïc. Næåïc thaíi sinh hoaût åí caïc vuìng khaïc nhau thç cuîng khaïc nhau. Vê duû theo mäüt säú nghiãn cæïu cuía Israel, âäúi våïi vuìng âä thë læåüng nitå amän laì 5,18 g/ngæåìi.ngaìy, kali- 2,12 g/ngæåìi.ngaìy, phät pho - 0,68 g/ngæåìi.ngaìy; âäúi våïi vuìng näng thän caïc chè tiãu tæång æïng naìy laì 7,0 ; 3,22 vaì 1,23 g/ngæåìi.ngaìy . 4.2.2- Næåïc thaíi cäng nghiãûp : Sæû tàng nhanh nãön cäng nghiãûp laìm tàng nhu cáöu vãö næåïc, nháút laì caïc ngaình saín xuáút nhæ chãú biãún thæûc pháøm, giáúy, hoïa cháút, luyãûn kim, dáöu moí Næåïc thaíi cäng nghiãûp: bao gäöm næåïc thaíi cäng nghãû, næåïc thaíi tæì quaï trçnh vãû sinh, næåïc thaíi tæì quaï trçnh sinh hoaût cuía caïn bäü cäng nhán trong nhaì maïy. Næåïc thaíi saín xuáút trong caïc xê nghiãûp cäng nghiãûp thæåìng chia laìm hai loaûi: næåïc thaíi báøn vaì næåïc thaíi qui æåïc saûch. Næåïc thaíi qui æåïc saûch chuí yãúu laì næåïc laìm nguäüi maïy moïc thiãút bë. Caïc loaûi næåïc naìy coï thãø duìng laûi trong hãû thäúng cáúp næåïc tuáön hoaìn cho nhaì maïy. Næåïc thaíi báøn thæåìng âæåüc taûo thaình trong quaï trçnh cäng nghãû. Thaình pháön næåïc thaíi saín xuáút cuía caïc nhaì maïy, xê nghiãûp ráút âa daûng vaì phæïc taûp, phuû thuäüc vaìo loaûi hçnh saín xuáút, dáy chuyãön cäng nghãû, thaình pháön nguyãn váût liãûu, cháút læåüng saín pháøm Trong næåïc thaíi saín xuáút coï nhiãöu caïc loaûi càûn lå læíng, caïc cháút hæîu cå (acid, este, phenol, dáöu måî, caïc cháút hoaût âäüng bãö màût ), caïc cháút âäüc (xianua, arsen, thuíy ngán, muäúi âäöng ), caïc cháút gáy muìi, caïc muäúi khoaïng vaì mäüt säú âäöng vë phoïng xaû. = 77 =
13. Kyî thuáût Mäi træåìng 4.2.3- Caïc hoaût âäüng näng nghiãûp : Viãûc sæí duûng næåïc cho caïc hoaût âäüng näng nghiãûp coï taïc âäüng to låïn âãún sæû thay âäøi chãú âäü næåïc vaì sæû cán bàòng næåïc luûc âëa do âoìi hoíi mäüt læåüng næåïc låïn vaì pháön låïn næåïc sæí duûng trong näng nghiãûp bë tiãu hao maì khäng âæåüc hoaìn laûi. Sæí duûng næåïc trong näng nghiãûp âaî dáùn âãún viãûc laìm giaím cháút læåüng næåïc nguäön. Næåïc tæì âäöng ruäüng vaì næåïc thaíi tæì caïc chuäöng traûi chàn nuäi gáy nhiãùm báøn âaïng kãø cho säng ngoìi. Thaình pháön khoaïng cháút trong næåïc dáùn tæì hãû thäúng tiãu thuíy phuû thuäüc vaìo âàcû tênh âáút, chãú âäü tæåïi, cáúu taûo hãû thäúng tiãu Caïc håüp cháút hæîu cå coï chæïa clo nhæ caïc loaûi thuäúc træì sáu DDT, andrin, endosunphan, caïc loaûi thuäúc diãût coí acid phenoxiaxetic, caïc loaûi thuäúc diãût náúm hexaclorobenzen laì caïc cháút bãön væîng, täúc âäü phán huíy trong næåïc ráút cháûm. Chuïng coï thãø têch tuû trong buìn, trong cå thãø sinh váût, tan trong måî âäüng váût næåïc 4.2.4- Næåïc chaíy traìn : Næåïc chaíy traìn trãn màût âáút do næåïc mæa, ræía âæåìng xaï laì nguäön gáy ä nhiãùm næåïc säng häö. Näöng âäü cháút báøn trong næåïc mæa phuû thuäüc vaìo haìng loaût yãúu täú nhæ cæåìng âäü mæa, thåìi gian mæa, thåìi gian khäng mæa, âàûc âiãøm màût phuí, âäü báøn âä thë vaì khäng khê Næåïc mæa cuía tráûn âáöu tiãn trong muìa mæa vaì cuía âåüt âáöu tiãn thæåìng coï näöng âäü cháút báøn ráút cao. Haìm læåüng càûn lå læíng coï thãø tæì 400-1800 mg/l, BOD5 tæì 40-120 mg/l. 4.2.5- Hoaût âäüng cuía taìu thuyãön : Do hoaût âäüng cuía taìu thuyãön trãn säng biãøn âaî laìm tàng læåüng dáöu måî trong næåïc (do va chaûm, do ræía taìu, båm dáöu vaì råi vaîi ). Ä nhiãùm næåïc do dáöu moí vaì saín pháøm cuía chuïng laìm giaím tênh cháút hoïa lyï cuía næåïc (thay âäøi maìu, muìi, vë), taûo låïp vaïng moíng phuí âãöu trãn màût biãøn, ngàn caïch biãøn vaì khê quyãøn, ngàn caín sæû trao âäøi ä xy giæîa biãøn vaì khê quyãøn, ngàn caín sæû trao âäøi nhiãût cuîng nhæ sæû taûo låïp càûn åí âoï. Vê duû chè mäüt táún dáöu thä âaî coï khaí nàng loang phuí trãn mäüt diãûn têch 12 km2 màût næåïc, chè mäüt gam dáöu moí coï thãø gáy báøn 2 táún næåïc hoàûc mäüt gioüt dáöu cuîng coï khaí nàng taûo ra mäüt maìng dáöu daìy 0,001mm trãn diãûn têch 20m2. = 78 =
14. Kyî thuáût Mäi træåìng 4.3 - CAÏC TAÏC NHÁN GÁY Ä NHIÃÙM NGUÄÖN NÆÅÏC 4.3.1- Caïc håüp hæîu cå : Theo khaí nàng chëu taïc âäüng cuía caïc yãúu täú mäi træåìng: aïnh saïng, âäü áøm, nhiãût âäü vaì caïc nhán täú vi sinh váût coï thãø phán loaûi caïc håüp cháút hæîu cå thaình hai loaûi chênh sau âáy: a/ Caïc håüp cháút hæîu cå khäng bãön væîng : Thuäüc loaûi naìy bao gäöm caïc loaûi cacbonhydrat, protãin, cháút beïo Âáy laì caïc cháút ä nhiãùm phäø biãún nháút trong næåïc thaíi sinh hoaût vaì næåïc thaíi cäng nghiãûp chãú biãún thæûc pháøm : bäüt ngoüt, caïc quaï trçnh lãn men, chãú biãún sæîa vaì thët caï + Caïc cacbonhyârat: caïc cháút âæåìng coï chæïa caïc nguyãn täú C, N vaì O, mäüt säú âæåìng âån vaì âæåìng keïp. Riãng polysacharit âæåüc chia laìm hai loaûi dãù bë phán huíy sinh hoüc nhæ tinh bäüt vaì khoï bë phán huíy sinh hoüc nhæ cellulosa + Caïc loaûi protãin: acid amin maûch daìi. + Caïc cháút beïo: khaí nàng phán huíy vi sinh cháûm. Nhçn chung caïc håüp cháút hæîu cå coï phán tæí låïn khäng thãø tháúm qua caïc maìng tãú baìo do âoï cáön coï giai âoaûn thuíy phán så bäü (phán raî) thaình caïc maûch ngàõn hån (quaï trçnh phán huíy yãúm khê). b/ Så âäö sæû phán huíy sinh hoüc caïc håüp cháút hæîu cå : - Quaï trçnh phán huíy hiãúu khê : VSV hiãúu khê Cháút hæîu cå + O2 Nàng læåüng + CO2 + H2O - Quaï trçnh phán huíy ky ñ khê : Thuíy phán hoaìn toaìn Thuíy phán så bäü Muäúi khoaïng, Cháút hæîu cå CHC âån giaín CO2, CH4, c/ Taïc âäüng cuía sæû ä nhiãùm caïc cháút hæîu cå khäng bãön væîng : Khi xám nháûp vaìo mäi træåìng næåïc dæåïi taïc âäüng cuía caïc yãúu täú váût lyï cuía mäi træåìng vaì caïc taïc nhán vi sinh váût caïc håüp cháút hæîu cå khäng bãön = 79 =
15. Kyî thuáût Mäi træåìng væîng seî bë phán huíy laìm suy giaím näöng âäü ä xy hoìa tan, täön træî vaì læu âoüng trong caïc læu væûc êt xaïo träün seî taûo âiãöu kiãûn cho caïc vi sinh váût yãúm khê phaït triãøn gáy muìi khoï chëu laìm giaím giaï trë sæí duûng cuía nguäön næåïc. Nãúu näöng âäü cao seî laìm caûn kiãût näöng âäü ä xy hoìa tan gáy aính hæåíng xáúu âãún sæû phaït triãøn cuía hãû thuíy sinh: phuï dæåîng taûo âiãöu kiãûn cho hãû thæûc váût næåïc phaït triãøn maûnh; aính hæåíng xáúu âãún sæû phaït triãøn cuía hãû âäüng váût næåïc gáy chãút caï. d/ Caïc cháút hæîu cå bãön væîng : Thæåìng laì caïc håüp cháút hæîu cå coï âäüc tênh sinh hoüc cao, khoï bë phán huíy båíi caïc taïc nhán vi sinh váût. Mäüt säú coï taïc duûng têch luîy vaì täön læu láu daìi trong mäi træåìng vaì trong cå thãø caïc loaìi thuíy sinh váût nãn gáy ä nhiãùm láu daìi, âäöng thåìi coï nhæîng taïc âäüng xáúu âãún hãû sinh thaïi næåïc vaì tháûm chê âãún sæïc khoíe cuía con ngæåìi. Caïc cháút polyclorophenol (PCP), polyclorobiphenyl (PCB), caïc loaûi hyâräcacbon âa voìng ngæng tuû, håüp cháút dë voìng N hoàûc O laì caïc cháút thuäüc loaûi naìy. Caïc håüp cháút hæîu cå bãön væîng: bãön væîng dæåïi taïc âäüng cuía caïc yãúu täú cuía mäi træåìng váût lyï vaì mäi træåìng sinh hoüc coï thãø phán loaûi thaình caïc daûng coï âäüc tênh sinh thaïi cao vaì êt âäüc. Caïc håüp cháút hæîu cå nhæ dáöu, måî; caïc cháút hoaût âäüng bãö màût, caïc loaûi thuäúc træì sáu vaì diãût coí Taïc âäüng maûnh âãún hãû thuíy sinh: huíy diãût våïi näöng âäü cao åí näöng âäü tháúp têch tuû thäng qua mäúi quan hãû dinh dæåîng gáy ngäü âäüc âäúi våïi con ngæåìi hoàûc diãût chuíng mäüt säú loaìi nhæ chim vaì caïc loaûi cä truìng e/ Caïc håüp cháút hæîu cå bãön væîng coï âäüc tênh sinh thaïi cao : + Caïc håüp cháút phenol: phenol va ì caïc dáùn xuáút cuía phenol. + Caïc loaûi hoïa cháút baío vãû thæûc váût hæîu cå: bao gäöm caïc loaûi photpho hæîu cå, clo hæîu cå, cacbanat, phenoxyaxetic, pyrethroid täøng håüp. + Tanin vaì lignin: caïc hoïa cháút coï nguäön gäúc tæì thæûc váût. + Caïc hyârocacbon âa voìng vaì ngæng tuû. 4.3.2- Caïc kim loaûi nàûng : Chç (Pb) coï âäüc tênh âäúi våïi naîo, coï thãø gáy chãút ngæåìi nãúu bë nhiãùm âäüc nàûng. Chç coï khaí nàng têch luîy láu daìi trong cå thãø. Trong næåïc säng häö = 80 =
16. Kyî thuáût Mäi træåìng coï læåüng vãút chç (âäü 0,05-40 mg/l), næåïc biãøn khäng bë ä nhiãùm näöng âäü chç 0,03 mg/l. Thuíy ngán (Hg) ráút âäüc âäúi våïi ngæåìi vaì thuíy sinh. Näöng âäü cho pheïp cuía thuíy ngán trong næåïc uäúng laì 0,001 mg/l. Thuíy ngán gáy räúi loaûn tháön kinh, giaím trê nhåï, viãm ràng låüi, räúi loaûn tiãu hoïa. Âäúi våïi næî gáy räúi loaûn kinh nguyãût, nãúu mang thai dãù bë sáøy thai. Asen (As) coï trong nguäön næåïc thaíi cäng nghiãûp khai thaïc quàûng moí, saín xuáút thuäúc træì sáu, thuäüc da vaì tæì quaï trçnh xoïi moìn âáút. As ráút âäüc, dãù daìng háúp thuû vaìo cå thãø qua àn uäúng, hä háúp, qua da. As coï khaí nàng gáy ung thæ da, phäøi, xæång vaì laìm sai lãûch nhiãùm sàõc thãø Ngoaìi caïc kim loaûi nàngû kãø trãn coìn coï caïc nguyãn täú khaïc coï âäüc tênh ráút cao nhæ Cadimi, Selen, Cräm, Niken laì caïc taïc nhán gáy haûi cho ngæåìi vaì thuíy sinh ngay åí näöng âäü tháúp. 4.3.3- Caïc cháút ràõn : Caïc cháút ràõn coï trong næåïc tæû nhiãn laì do quaï trçnh xoïi moìn, do næåïc chaíy traìn tæì âäöng ruäüng, do næåïc thaíi sinh hoaût vaì cäng nghiãûp. Cháút ràõn coï thãø gáy tråø ngaûi cho viãûc nuäi träöng thuíy saín, cáúp næåïc sinh hoaût. 4.3.4- Maìu : Maìu næåïc trong tæû nhiãn vaì næåïc thaíi thæåìng coï nguäön gäúc: - Caïc cháút hæîu cå dãù phán huíy båíi caïc taïc nhán vi sinh váût. - Sæû phaït triãøn cuía mäüt säú loaìi thæûc váût næåïc: taío, rong rãu. - Coï chæïa caïc håüp cháút sàõt, mangan åí daûng keo. - Coï chæïa caïc taïc nhán gáy maìu: kim loaûi (Cr, Fe, ), caïc håüp cháút hæîu cå tanin, lignin Maìu thæûc cuía næåïc laì maìu do caïc cháút hoìa tan hoàûc caïc cháút åí daûng keo; maìu bãn ngoaìi (maìu biãøu kiãún) do caïc cháút lå læíng cuía næåïc taûo nãn. 4.3.5- Muìi : Muìi do caïc nguyãn nhán: - Coï caïc cháút hæîu cå tæì cäúng raînh khu dán cæ, caïc xê nghiãûp chãú biãún thæûc pháøm. - Co ï caïc saín pháøm tæì sæû phán huíy caïc xaïc chãút âäüng váût. = 81 =
17. Kyî thuáût Mäi træåìng - Næåïc thaíi cäng nghiãûp hoïa cháút, chãú biãún dáöu måî. Baíng 4.4: Mäüt säú cháút gáy muìi phäø biãún: Cháút coï muìi Cäng thæïc hoïa hoüc Muìi Amoniac NH3 Amoniac Phán C8H5NHCH3 Phán Hydrosunfua H2S Træïng thäúi Sulfit hæîu cå (CH3)2S, CH3SSCH3 Bàõp caíi ræía Mercaptan CH3SH, CH3(CH2)3SH Häi Amin CH3NH2, (CH3)3N Caï æån Diamin NH2(CH2)4NH Thët thäúi Clo Cl2 Näöng Phenol C6H5OH Hàõc 4.3.6- Caïc cháút dinh dæåîng : Viãûc sæí duûng dæ thæìa caïc cháút dinh dæåîng vä cå (phätphat, muäúi amän, urã, nitrat, kali ) trong quaï trçnh sæí duûng phán boïn cho cáy träöng seî gáy nãn hiãûn tæåüng phç dæåîng trong næåïc bãö màût. Hiãûn tæåüng phç dæåîng laì hiãûn tæåüng dæ thæìa dinh dæåîng trong næåïc gáy nãn sæû phaït triãøn nhanh cuía mäüt säú loaìi thæûc váût báûc tháúp nhæ taío, rong, rãu vaì caïc thæûc váût thán mãöm trong næåïc, seî aính hæåíng tåïi sæû cán bàòng sinh hoüc trong næåïc. Caïc thæûc váût phaït triãøn do hiãûn tæåüng phç dæåîng sau khi chãút âi seî phán huíy trong næåïc taûo ra mäüt læåüng låïn caïc håüp cháút hæîu cå. Caïc cháút hæîu cå naìy trong quaï trçnh äxy hoïa seî tiãu thuû mäüt læåüng låïn äxy hoìa tan trong næåïc, gáy nãn hiãûn tæåüng thiãúu äxy nghiãm troüng, gáy chãút sinh váût thuíy sinh laìm cho häö biãún thaình vuìng âáöm láöy. 4.4 - CAÏC BIÃÛN PHAÏP KYÎ THUÁÛT BAÍO VÃÛ NGUÄÖN NÆÅÏC 4.4.1- Âiãöu kiãûn vãû sinh khi xaí næåïc thaíi vaìo nguäön næåïc : Trong viãûc sæí duûng nguäön næåïc, mäùi mäüt muûc âêch sæí duûng coï mäüt yãu cáöu cháút læåüng næåïc riãng. Viãûc qui âënh caïc âiãöu kiãûn vãû sinh khi xaí næåïc thaíi ra nguäön nhàòm muûc âêch haûn chãú læåüng cháút báøn thaíi vaìo mäi træåìng, âaím baío an toaìn vãö màût vãû sinh cho viãûc sæí duûng nguäön næåïc. Tiãu chuáøn cháút læåüng nguäön sæí duûng thæåìng âæåüc âàûc træng bàòng näöng âäü giåïi haûn cho pheïp (NGC) cuía caïc cháút báøn vaì âäüc haûi trong âoï. NGC âæåüc hiãøu laì näöng âäü låïn nháút cuía caïc cháút báøn vaì âäüc haûi trong mäi træåìng, trong = 82 =
18. Kyî thuáût Mäi træåìng quaï trçnh taïc âäüng láu daìi khäng gáy aính hæåíng xáúu âãún sæïc khoíe con ngæåìi vaì phaï huíy hãû sinh thaïi nguäön næåïc. Hiãûn nay trong quaín lyï næåïc âä thë ngæåìi ta chia ra hai loaûi nguäön næåïc theo muûc âêch sæí duûng. Nguäön loaüi I sæí duûng cho muûc âêch cáúp næåïc cho âä thë, khu dán cæ hoàûc caïc nhaì maïy cäng nghiãûp thæûc pháøm; nguäön loaûi II sæí duûng cho muûc âêch sinh hoaût vàn hoïa, nghè ngåi, thãø thao vaì caïc nguäön næåïc khaïc nàòm trong khu væûc dán cæ. Mäüt säú nguäön næåïc sæí duûng âãø nuäi caï hoàûc nuäi träöng thuíy saín khaïc coï yãu cáöu cháút læåüng riãng cuía mçnh. ÅÍ næåïc ta, bäü Y tãú coï quyãút âënh säú 505BYT/QÂ ngaìy 13-4-1992 qui âënh näöng âäü giåïi haûn cho pheïp caïc cháút âäüc haûi trong næåïc bãö màût. NGC cuía mäüt säú cháút âäüc haûi âiãøn hçnh nãu trong quyãút âënh naìy xem åí baíng 4-5. Mäüt säú âëa phæång nhæ thaình phäú Häö Chê Minh, tènh Háûu Giang cuîng coï nhæîng qui âënh riãng dæûa trãn caïc âiãöu kiãûn cuû thãø cuía âëa phæång: chãú âäü thuíy vàn nguäön næåïc, âàûc âiãøm sæí duûng næåïc, tçnh hçnh khê háûu. Baíng 4-5: Näöng âäü giåïi haûn cho pheïp cuía mäüt säú cháút âäüc haûi âiãøn hçnh trong nguäön næåïc màût theo qui âënh cuía bäü Y tãú : TT Tãn hoïa cháút Cäng thæïc Chè mæïc âäüc haûi NGC,mg/l 1 Amoniac NH3 Theo chãú âäü vãû sinh 2,0 2 Anilin C6H5NH2 Âäüc cháút 0,1 3 Asen As+ “ 0,05 4 Chç Tetraetyl Pb(C2H5)4 “ khäng âæåüc coï 5 Crom Cr6+ “ 0,1 6 DDT C14H9Cl5 “ 0,2 7 Phenol C6H5OH “ 0,001 8 Sunfua S- “ khäng âæåüc coï 9 Thuíy ngán Hg2+ “ 0,005 Âäúi våïi caïc nguäön næåïc màût âä thë ngaìy 25 thaïng 3 nàm 1972 uíy ban Kiãún thiãút cå baín nhaì næåïc âaî ban haình tiãu chuáøn thoaït næåïc âä thë TCXD 51-72 trong âoï qui âënh nhæîng nguyãn tàõc vãû sinh khi xaí næåïc thaíi vaìo säng häö. NGC cuía tæìng cháút xaí vaìo säng häö âæåüc xaïc âënh theo tæìng biãøu thæïc sau: C C C 1 + 12 + + n ≤ 1 C1.CP C2.CP Cn.CP Trong âoï: C1, C2 , Cn laì näöng âäü cháút âäüc haûi cho pheïp trong næåïc nguäön theo tênh toaïn. = 83 =
19. Kyî thuáût Mäi træåìng C1.CP, C2.CP, Cn.CP laì NGC cuía caïc cháút âäüc haûi theo qui âënh. n laì säú cháút âäüc haûi theo qui âënh. Âäúi våïi nguäön næåïc laì säng suäúi phuûc vuû cho caïc muûc âêch cáúp næåïc uäúng vaì cho caïc nhu cáöu sinh hoaût, mäúc tênh toaïn kiãøm tra âàût træåïc âiãøm duìng næåïc (theo chiãöu doìng chaíy) 1 km. Trong häö, häö chæïa næåïc vaì biãøn, chiãöu doìng chaíy khäng coï yï nghéa låïn vç chuïng luän luän thay âäøi. Trong træåìng håüp naìy ngæåìi ta thæåìng thiãút láûp khu væûc kiãøm tra cháút læåüng næåïc sæí duûng theo tiãu chuáøn giåïi haûn qui âënh våïi baïn kênh trãn 1 km âäúi våïi häö, häö chæïa næåïc vaì trãn 300m âäúi våïi biãøn. Dæûa vaìo caïc âiãöu kiãûn vãû sinh khi xaí næåïc thaíi vaìo nguäön næåïc màût coï thãø xaïc âënh âæåüc mæïc âäü xæí lyï næåïc thaíi cáön thiãút, biãûn phaïp monitåring cháút læåüng næåïc vaì caïc biãûn phaïp baío vãû nguäön næåïc khaïc. 4.4.2- Täø chæïc giaïm saït (monitoring) cháút læåüng næåïc nguäön: Muûc âêch giaïm saït cháút læåüng næåïc caïc thuíy væûc laì âãø âaïnh giaï tçnh traûng cháút læåüng næåïc, dæû baïo mæïc âäü ä nhiãùm nguäön næåïc do sæû phaït triãøn kinh tãú xaî häüi vaì laì cå såí âãø xáy dæûng caïc biãûn phaïp baío vãû nguänö næåïc coï hiãûu quaí. Caïc näüi dung cå baín cuía hãû thäúng giaïm saït cháút læåüng næåïc trong khuän khäø hãû thäúng giaïm saït mäi træåìng toaìn cáöu GEMS laì: - Âaïnh giaï caïc taïc âäüng do hoaût âäüng cuía con ngæåìi âäúi våïi cháút læåüng næåïc vaì khaí nàng sæí duûng næåïc cho caïc muûc âêch khaïc nhau. - Xaïc âënh cháút læåüng næåïc tæû nhiãn. - Giaïm saït nguäön gäúc vaì âæåìng di chuyãøn cuía caïc cháút báøn vaì cháút âäüc haûi. - Xaïc âënh xu hæåïng thay âäøi cháút læåüng næåïc åí phaûm vi vé mä. Âãø thæûc hiãûn täút caïc näüi dung naìy, cáön thiãút phaíi täø chæïc hãû thäúng monitoring cháút læåüng næåïc bao gäöm caïc traûm giaïm saït cå såí, traûm âaïnh giaï taïc âäüng vaì traûm âaïnh giaï chung. Traûm giaïm saït cå såí âàût taûi vuìng phêa træåïc nguäön gáy ä nhiãùm. Caïc traûm naìy duìng âãø xáy dæûng säú liãûu nãön cháút læåüng næåïc tæû nhiãn, chè bë aính = 84 =
20. Kyî thuáût Mäi træåìng hæåíng do caïc yãúu täú tæû nhiãn vaì yãúu täú tæì khê quyãøn âæa tåïi. Caïc traûm naìy luän åí vë trê cäú âënh. Traûm âaïnh giaï taïc âäüng âæåüc âàût taûi vuìng næåïc bë taïc âäüng do caïc hoaût âäüng sinh hoaût vaì saín xuáút cuía con ngæåìi. Dæûa theo muûc âêch sæí duûng ngæåìi ta chia caïc traûm âaïnh giaï taïc âäüng laìm 4 nhoïm: - Caïc traûm giaïm saït cáúp næåïc cho sinh hoaût âàût taûi vuìng láúy næåïc vaìo nhaì maïy. - Traûm giaïm saït næåïc cho thuíy låüi âàût taûi khu væûc traûm båm hoàûc âáûp chàõn næåïc. - Caïc traûm giaïm saït næåcï cho thuíy saín âàût taûi vuìng säng häö phuûc vuû nuäi täm caï - Caïc traûm giaïm saït âa nàng âàût taûi vuìng næåïc âæåüc sæí duûng cho nhiãöu muûc âêch khaïc nhau. Caïc traûm âaïnh giaï chung âæåüc thaình láûp âãø âaïnh giaï xu hæåïng thay âäøi cháút læåüng næåïc våïi qui mä låïn, nhiãöu luïc mang tênh toaìn cáöu. Vç váûy caïc traûm naìy cáön âaûi diãûn cho mäüt vuìng räüng låïn trong âoï coï nhiãöu loaûi hoaût âäüng cuía con ngæåìi. RUÄÜNG KHU DU THUÍY LÅÜI LËCH 1 7 2 KHU THUÍY 3 SAÍN 5 4 KHU CÄNG THAÌNH PHÄÚ NGHIÃÛP 6 BIÃØN Hçnh 3.1: Caïc traûm giaïm saït nguäön næåïc. = 85 =
21. Kyî thuáût Mäi træåìng 4.4.3- Caïc biãûn phaïp kyî thuáût xæí lyï næåïc thaíi : Xæí lyï næåïc thaíi laì mäüt trong nhæîng viãûc laìm âáöu tiãn âãø baío vãû nguäön næåïc, nhàòm loaûi boí hoàûc haûn chãú nhæîng thaình pháön gáy ä nhiãùm coï trong næåïc thaíi, âãø khi xaí ra säng häö næåïc thaíi khäng laìm nhiãùm báøn nguäön næåïc. Do næåïc âæåüc sæí duûng vaìo nhiãöu muûc âêch khaïc nhau nãn yãu cáöu vãö cháút læåüng mæïc âäü vaì biãûn phaïp xæí lyï cuîng khaïc nhau. Viãûc læûa choün phæång phaïp xæí lyï coìn phuû thuäüc vaìo læu læåüng, thaình pháön tênh cháút næåïc thai,í vë trê xaí næåïc thaíi so våïi âiãøm duìng næåïc haû læu, khaí nàng tæû laìm saûch cuía säng häö tiãúp nháûn næåïc thaíi, âiãöu kiãûn tæû nhiãn cuía khu væûc Vç næåïc thaíi coï thaình pháön âa daûng, phæïc taûp, khaí nàng tæû laìm saûch cuía caïc loaûi nguäön næåïc khaïc nhau nãn cuîng coï nhiãöu biãûn phaïp xæí lyï næåïc thaíi khaïc nhau. Hiãûn nay theo yãu cáöu xæí lyï næåïc thaíi ngæåìi ta chia ra caïc mæïc: xæí lyï så bäü, xæí lyï táûp trung vaì xæí lyï triãût âãø. Theo baín cháút quaï trçnh laìm saûch, ngæåìi ta chia ra caïc phæång phaïp xæí lyï cå hoüc, phæång phaïp xæí lyï hoïa lyï vaì phæång phaïp xæí lyï sinh hoüc a/ Xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp cå hoüc: Phæång phaïp cå hoüc thæåìng duìng âãø loaûi ra khoíi næåïc thaíi caïc cháút khäng hoìa tan vaì mäüt pháön häùn håüp keo kêch thæåïc låïn. Phæång phaïp cå hoüc thæåìng xæí lyï khäng triãût âãø, noï thæåìng laì giai âoaûn âáöu cuía quaï trçnh laìm saûch bàòng sinh hoüc vaì hoïa lyï. Caïc cäng trçnh cå hoüc nhæ song chàõn, læåïi chàõn, bãø làõng caït, caïc loaûi bãø làõng, bãø suûc khê, taûo boüt, bãø loüc • Song chàõn raïc: thu våït raïc vaì caïc taûp cháút ràõn låïn. • Bãø làõng caït: Taïch caïc taûp cháút vä cå låïn nhæ caït, xè, taûo âiãöu kiãûn cho caïc cäng trçnh xæí lyï tiãúp theo vaì xæí lyï buìn càûn laìm viãûc äøn âënh. • Bãø làõng: taïch caïc taûp cháút khäng hoìa tan (pháön låïn laì càûn hæîu cå), âaím baío cho caïc quaï trçnh sinh hoüc phêa sau (trong caïc cäng trçnh xæí lyï sinh hoüc hoàûc trong nguäön næåïc) diãùn ra äøn âënh. b/ Xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp sinh hoüc: Phæång phaïp sinh hoüc dæûa trãn hoaût tênh cuía caïc loaûi sinh váût coï trong næåïc thaíi âãø oxy hoïa caïc cháút hæîu cå hoaì tan vaì khäng hoìa tan trong næåïc thaíi = 86 =
22. Kyî thuáût Mäi træåìng nhåì âoï maì næåïc thaíi âæåüc laìm saûch khoíi caïc cháút báøn hæîu cå. Tuìy theo loaûi vi sinh váût âæåüc sæí duûng ngæåìi ta coï thãø chia thaình 3 nhoïm: hiãúu khê, kyñ khê vaì tuìy nghi. Tuìy theo tênh cháút, læu læåüng næåïc thaíi, khê háûu, âëa hçnh maì coï thãø sæí duûng 1 trong 3 phæång phaïp trãn. Caïc cäng trçnh xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp sinh hoüc coï thãø thæûc hiãûn trong âiãöu kiãûn tæû nhiãn nhæ caïnh âäöng tæåïi, caïnh âäöng loüc, häö äøn âënh hoàûc trong caïc cäng trçnh nhán taûo nhæ bãø thäøi khê, bãø loüc sinh hoüc, caïc häö äøn âënh, aeroten, biophin, • Caïnh âäöng tæåïi caïnh âäöng loüc: baín cháút cuía quaï trçnh naìy laì dæûa vaìo khaí nàng tæû laìm saûch cuía âáút, næåïc thaíi âæåüc loüc qua caïc låïp âáút, caïc cháút lå læíng, keo tuû âæåüc giæî laûi trãn bãö màût vaì trong caïc äúng mao dáùn, taûo thaình nhæîng maìng vi sinh váût coï khaí nàng háúp thuû trãn bãö màût cuía noï caïc cháút báøn hoìa tan trong næåïc thaíi. Caïc vi khuáøn hiãúu khê sæí duûng oxy cuía khäng khê âãø phán huíy caïc cháút hæîu cå taûo thaình caïc håüp cháút vä cå. • Ao häö äøn âënh: âãø oxy hoïa hoaìn toaìn cháút hæîu cå vaì khæí nitå, phätpho trong næåïc thaíi nhåì quaï trçnh quang håüp, nitårat hoïa vaì khæí nitårat. Âáy laì phæång phaïp xæí lyï sinh hoüc âån giaín nháút. Næåïc thaíi âæåüc cho vaìo caïc häö chæïa trong nhiãöu ngaìy phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü. Caïc loaûi vi sinh váût hiãúu khê, kyñ khê hoàûc tuìy nghi sæí duûng oxy cuía khäng khê hoàûc cuía rong taío trong ao häö qua quaï trçnh hoaût âäüng tæû nhiãn cuía chuïng âãø oxy hoïa caïc cháút hæîu cå. Gioï CO2, O2 TAÍO Næåïc ra âaî xæí + 3- NÆÅÏC THAÍI CO2, NH3 , PO4 lyï + Tãú baìo O2 Taío, vi khuáøn VSV Hiãúu khê Tãú baìo måïi Buìn làõng Tãú baìo chãút VSV kë khê Cháút hæîu cå Axit hæîu cå CH4, CO2, NH3 (2CH O) (CH COOH) 2 3 = 87 =
23. Kyî thuáût Mäi træåìng - Häö hiãúu khê thæåìng caûn tæì 0,4-0,6m âãø aïnh saïng Màût Tråìi xám nháûp vaìo nhiãöu nháút, khäng khê thäng tæì màût âãún âaïy häö. Oxy cáön thiãút âãø sinh váût oxy hoïa hiãúu khê caïc cháút hæîu cå do rong taío taûo ra trong quaï trçnh quang håüp vaì oxy trong khäng khê khuãúch taïn theo màût næåïc; coìn rong taío laûi sæí duûng CO2, photphat, nitå amän do vi khuáøn hiãúu khê taûo ra trong quaï trçnh oxy hoïa caïc håüp cháút hæîu cå. - Häö kyñ khê thæåìng sáu tæì 2-5 m, khäng cáön oxy hoìa tan cho caïc hoaût âäüng vi sinh. Caïc loaûi vi khuáøn kyñ khê duìng oxy tæì caïc håüp cháút nhæ nitrat, sunfat âãø oxy hoïa caïc cháút hæîu cå thaình khê CH4 vaì khê CO2. - Häö tuìy nghi âæåüc sæí duûng nhiãöu hån caí, häö thæåìng sáu tæì 0,9-1,8 m. Trong häö tuìy tiãûn diãùn ra 2 quaï trçnh song song, oxy hoaï caïc cháút báøn hæîu cå hoìa tan åí bãö màût, coìn låïp buìn dæåïi âaïy seî bë phán huíy kyñ khê taûo ra mã tan vaì caïc håüp cháút bë khæí khaïc. Âàûc âiãøm cuía häö naìy xeït theo chiãöu sáu chia laìm 3 vuìng: vuìng trãn cuìng laì vuìng hiãúu khê, vuìng giæîa laì vuìng trung gian, coìn vuìng dæåïi laì vuìng kyñ khê. • Bãø loüc sinh váût : âæåüc sæí duûng räüng raîi âãø xæí lyï næåïc thaíi trong âiãöu kiãûn hiãuú khê. Âoï laì 1 bãø hçnh vuäng, hçnh chæî nháût hoàûc hçnh troìn trãn màût bàòng. Trong bãø coï chæïa váût liãûu loüc bàòng âaï dàm, gaûch våî, soíi âaï hoàûc bàòng cháút deío. Trong bãø loüc sinh váût, khi næåïc thaíi chaíy qua trãn màût caïc haût váût liãûu loüc seî hçnh thaình caïc vi sinh váût goüi laì maìng vi sinh váût. Khi næåïc chaíy qua maìng vi sinh váût caïc cháút hæîu cå seî bë khæí. Bãø loüc sinh váût laì cäng trçnh laìm saûch hiãúu khê vaì âa säú caïc loaûi vi sinh váût âãöu cáön thiãút oxy nhæng thæûc cháút bãø vi sinh váût laì hãû tuìy tiãûn vç bàõt âáöu thç vi sinh váût gäöm hãû hiãúu khê nhæng khi mangì vi sinh váût âaî hçnh thaình thç seî taûo ra låïp yãúm khê nàòm giæîa bãö màût haût váût liãûu loüc vaì låïp hiãúu khê hoaût tênh nàòm ngoaìi maìng sinh váût. • Bãø aeroten : laì bãø coï hçnh chæî nháût trãn màût bàòng, næåïc thaíi chaíy vaìo bãø âæåüc hoìa träün våïi buìn hoaût tênh tuáön hoaìn. Buìn hoaût tênh trong aeroten täön taûi dæåïi daûng bäng xäúp, táûp håüp chuí yãúu caïc quáön thãø vi sinh váût khoaïng hoïa coï khaí nàng háúp thuû vaì oxy hoïa cháút báøn hæîu cå nhåì oxy coï trong næåïc thaíi. = 88 =
24. Kyî thuáût Mäi træåìng Âãø âaím baío coï oxy thæåìng xuyãn vaì träün âãöu næåïc thaíi våïi buìn hoaût tênh ngæåìi ta cáúp khê cho aeroten bàòng caïc hãû thäúng khuáúy träün cå khê, hãû thäúng cáúp khê neïn hoàûc kãút håüp caí hai loaûi naìy. c/ Xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp hoïa lyï: Xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp hoïa lyï âaût hiãûu quaí cao khi xæí lyï næåïc thaíi cäng nghiãûp coï chæïa caïc cháút vä cå âäüc haûi (kim loaûi nàûng, acid, bazå) hoàûc caïc cháút hæîu cå bãön væîng, khæí maìu, khæí muìi vaì khæí truìng Caïc phæång phaïp hoïa lyï thæåìng duìng trong xæí lyï næåïc thaíi: • Phæång phaïp keo tuû vaì làõng: sæí duûng pheìn nhäm, pheìn sàõt, natri aluminat âãø loaûi boí caïc cháút lå læíng coï trong næåïc thaíi. • Phæång phaïp trung hoìa: trung hoìa caïc loaûi næåïc thaíi coï tênh acid hoàûc kiãöm âãø âaím baío pH yãu cáöu. • Phæång phaïp háúp phuû: sæí duûng than hoaût tênh, than buìn âãø khæí maìu, caïc kim loaûi nàûng, caïc cháút âäüc haûi hoìa tan trong næåïc thaíi. • Phæång phaïp oxy hoïa: oxy hoïa caïc muäúi kim loaûi nàûng chuyãøn chuïng tæì daûng âäüc thaình khäng âäüc hoàûc làõng càûn. • Phæång phaïp tuyãøn näøi: tachï caïc cháút lå læíng, cháút hoaût tênh bãö màût, dáöu måî trong næåïc thaíi bàòng boüt khê näøi. • Phæång phaïp clo hoïa: clo âæåüc sæí duûng âãø diãût truìng, taío vaì khæí muìi trong næåïc sau khi xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp cå hoüc hoàûc sinh hoüc træåïc khi thaíi vaìo säng häö. Coï thãø duìng clo loíng, clorua väi coï âäü clo hoaût âäüng 25-35 %, caïc hypoclorit • Phæång phaïp trêch ly cäúc chiãút laì phæång phaïp phäø biãún âãø xæí lyï næåïc thaíi chæïa phãnol vaì caïc loaûi acid beïo. Thæûc cháút cuía quaï trçnh laì sæí duûng mäüt dung mäi naìo âoï cho vaìo næåïc thaíi, dung mäi naìy seî läi keïo cacï cháút báøn tæì næåïc thaíi vaì sau âoï taïch dung mäi vaì næåïc thaíi ra khoíi næåïc. = 89 =
25. Kyî thuáût Mäi træåìng d/ Så âäö dáy chuyãön cäng nghãû traûm xæí lyï næåïc thaíi thaình phäú : NÆÅÏC THAÍI NGÀN TIÃÚP NHÁÛN SONG CHÀÕN RAÏC ö n BÃØ LÀÕNG CAÏT SÁN PHÅI CAÏT Caït khä ï c nghiã Ra Càûn (så cáúp) BÃØ LÀÕNG I Khê neïn BÃØ SÁN PHÅI BÃØ AEROTEN MÃTAN BUÌN Buìn hoaût tênh Buìn dæ BÃØ LÀÕNG II BÃØ NEÏN BUÌN PHÁN BOÏN MAÏNG TRÄÜN + Cháút khæí truìng BÃØ TIÃÚP XUÏC Hçnh 3.3: Så âäö xæí lyï næåïc thaíi bàòng phæång phaïp sinh hoüc. 4.5 - SÆÍ DUÛNG HÅÜP LYÏ NGUÄÖN NÆÅÏC 4.5.1- Cáúp næåïc tuáön hoaìn vaì sæí duûng laûi næåïc thaíi trong caïc xê nghiãûp cäng nghiãûp : Mäüt trong nhæîng biãûn phaïp baío vãû mäi træåìng coï hiãûu quaí laì haûn chãú xaí næåïc thaíi tæì caïc xê nghiãûp, nhaì maïy vaìo mäi træåìng, aïp duûng caïc cäng nghãû tiãn tiãún trong saín xuáút nhæ cäng nghãû saûch, khäng coï khê thaíi vaì næåïc thaíi hoàûc thu häöi cháút thaíi trong nhaì maïy. = 90 =
26. Kyî thuáût Mäi træåìng Khi thiãút kãú thoaït næåïc trong caïc xê nghiãûp, træåïc hãút phaíi xem xeït khaí nàng táûn duûng næåïc thaíi (toaìn bäü hoàûc mäüt pháön) vaì thu häöi cháút quê trong âoï. Dæûa vaìo thaình pháön, säú læåüng næåïc thaíi vaì âiãöu kiãûn âëa phæång coï thãø choün mäüt trong caïc phæång phaïp sau âáy: a/ Duìng laûi næåïc thaíi sau khi xæí lyï trong hãû thäúng cáúp næåïc tuáön hoaìn cuía nhaì maïy. Våïi næåïc bë noïng lãn maì khäng nhiãùm báøn trong saín xuáút thç chè cáön cho qua cäng trçnh laìm nguäüi. Våïi næåïc thaíi bë nhiãùm báøn maì khäng noïng lãn (næåïc laìm giaìu quàûng chàóng haûn) thç chè cáön cho qua caïc cäng trçnh xæí lyï (làõng). Våïi næåcï væìa bë noïng lãn væìa bë nhiãùm báøn cuîng coï thãø cho qua xæí lyï räöi laìm nguäüi âãø dáùn tråí vãö duìng laûi trong saín xuáút. b/ Duìng laûi næåïc cho quaï trçnh sau : Trong mäüt säú træåìng håüp, næåïc thaíi coï thãø duìng laûi cho quaï trçnh sau maì khäng cáön xæí lyï så bäü nãúu yãu cáöu cháút læåüng næåïc cuía quaï trçnh sau tháúp hån. Nãúu cáön phaíi xæí lyï træåïc khi duìng laûi thç mæïc âäü xæí lyï xaïc âënh theo yãu cáöu cäng nghãû. Khi duìng næåïc näúi tiãúp hiãûu quaí kinh tãú seî cao. Vê duû caïc nhaì maïy chãú biãún dáöu theo kiãøu chæng træûc tiãúp, næåïc thaíi sau bçnh chæng dáöu coï nhiãût âä ü 35°C seî laìm nguäüi maïy coï nhiãût âäü 50°C âàût tháúp hån. c/ Duìng næåïc thaíi vaì càûn phuûc vuû näng nghiãûp : Mäüt säú loaûi næåïc thaíi, nháút laì næåïc thaíi caïc nhaì maïy cäng nghiãûp thæûc pháøm chæïa nhiãöu cháút hæîu cå vaì caïc dinh dæåîng nhæ nitå, phätpho, kali coï thãø sæí duûng âãø nuäi caï vaì tæåïi ruäüng. Tiãu chuáøn næåïc nuäi caï vaì tæåïi cáy phuû thuäüc vaìo nhiãöu yãúu täú (näöng âäü næåïc thaíi, âiãöu kiãûn khê háûu, âàûc tênh âáút, loaûi caï nuäi, loaûi cáy träöng ). Nhåì sæí duûng næåïc thaíi nhaì maïy ræåüu Haì Näiü nàng suáút caï cuía håüp taïc xaî Thanh Liãût (Thanh Trç, Haì Näüi) tàng lãn 3-4 táún caï/ha.nàm. Næåïc thaíi chæïa caïc cháút vä cå khäng thãø duìng âãø tæåïi ruäüng vaì nuäi caï âæåüc vç khäng coï hoàûc coï êt cháút dinh dæåîng. Màût khaïc mäüt säú cháút vä cå coï trong næåïc thaíi coï thãø phaï huíy cáúu truïc âáút vaì âäüc haûi âäúi våïi hãû vi sinh váût âáút. = 91 =
27. Kyî thuáût Mäi træåìng d/ Thu häöi cháút quê : Næåïc thaíi cuía nhiãöu nhaì maïy, xê nghiãûp coï chæïa nhiãöu cháút quê (dáöu, måî, cräm ). Nhæîng cháút âoï phaíi âæåüc thu häöi vaì âæa tråí laûi phuûc vuû saín xuáút. Trong mäüt säú xê nghiãûp, näöng âäü caïc cháút quê trong næåïc thaíi åí caïc phán xæåíng ráút khaïc nhau. Do âoï nhæîng traûm thu häöi cháút thaíi seî laì mäüt kháu cäng nghãû trong tæìng phán xæåíng. Viãûc thu häöi cháút quê seî giaím näöng âäü cháút báøn coï trong næåïc thaíi, taûo âiãöu kiãûn dãù daìng cho viãûc xæí lyï sau âoï. = 92 =