Bài giảng Môn kinh tế vĩ mô - Trịnh Hoàng Hiệp

Nội dung text: Bài giảng Môn kinh tế vĩ mô - Trịnh Hoàng Hiệp

1. 1 TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TP. HỒ CHÍ MINH KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH BÀI GIẢNG: MÔN KINH TẾ VI MÔ NGƯỜI BIÊN SOAN: TRỊNH HOÀNG HIỆP TP. HCM, 06- 2013
2. 2 LỜI NÓI ĐẦU Kinh tế học nói chung và kinh tế vi mô nói riêng là môn học đòi hỏi nhiều kiến thức, đây cũng là môn học cơ sở ngành, các bạn sinh viên học tốt môn học này, sẽ có điều kiện học tốt các môn học chuyên ngành. Kinh tế vi mô học là môn khoa học xã hội. Nghiên cứu việc lựa chọn cách sử dụng hợp lý các nguồn lực khan hiếm để sản xuất ra những hàng hoá và dịch vụ nhằm đáp ứng nhu cầu của các cá thể trong nền kinh tế. Hiện nay giáo trình môn kinh tế vi mô có rất nhiều giáo trình ở nhiều cấp độ khác nhau, do nhiều tác giả viết khác nhau, bài giảng này được biên soạn nhằm mục đích giúp cho các bạn sinh viên hệ cao đẳng biết cách tiếp cận môn học này ở mức độ đơn giản hơn, dễ hiểu hơn. Đây là bài giảng được tập hợp từ những tài liệu của nhiều tác giả khác nhau. Đây là lần đầu biên soạn để có tài liệu phục vụ cho việc học tập và giảng dạy, chắc còn nhiều điều chưa thể hoàn thiện, mong các bạn đóng góp để lần sau sẽ tốt hơn.
3. 3 CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN VEÀ KINH TEÁ VI MOÂ I. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. 1. Khaùi nieäm veà kinh teá hoïc: a. Ñònh nghóa kinh teá hoïc: Laø moân khoa hoïc xaõ hoäi, chuyeân nghieân cöùu caùch söû duïng caùc nguoàn löïc moät, caùch caùch hôïp lyù, nhaèm ñeå saûn xuaát ra nhöõng saûn phaåm, ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng cao cho caùc thaønh vieân trong neàn kinh teá. b. Kinh teá vi moâ: Laø moät nhaùnh cuûa kinh teá hoïc, nghieân cöùu caùc vaán ñeà kinh teá mang tính chaát raát cuï theå, nhö nghieân cöùu haønh vi cuûa caùc chuû theå trong neàn kinh teá nhö doanh nghieäp, hoä gia ñình seõ phaûn öùng nhö theá naøo, khi giaù cuûa moät saûn phaåm treân thò tröôøng thay ñoåi . c. Kinh teá vó moâ: Laø moät nhaùnh cuûa kinh teá hoïc, nghieân cöùu caùc vaán ñeà kinh teá mang tính chaát toång theå, thoâng qua caùc chæ tieâu kinh teá vó moâ nhö:Toång saûn phaåm quoác gia, toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, tyû leä laïm phaùt, tyû leä thaát nghieäp, caùn caân thöông maï, caùn caân thaùnh toaùn d. Kinh teá hoïc thöïc chöùng: Laø vieäc söû duïng caùc soá lieäu, moâ hình kinh teá ñeå giaûi thích caùc vaán ñeà kinh teá treân cô sôû khaùch quan vaø khoa hoïc, nhö vieäc giaù xaêng daàu treân thò tröôøng Vieät Nam, seõ bò bieán ñoäng khi giaù xaêng daàu cuûa thò tröôøng theá giôùi bieán ñoäng . e. Kinh teá hoïc chuaån taéc: Ñöa ra nhöõng chæ daãn, quan ñieåm veà caùch thöùc giaûi quyeát caùc vaán ñeà kinh teá döïa treân quan ñieåm caù nhaân, nhö quaûn lyù veà giaù xaêng daàu, ñieän neân theo giaù thò tröôøng töï do hay khoâng. 2. Moät soá nguyeân taéc ñeå ra quyeát ñònh ñoái vôùi caùc vaán ñeà kinh teá.  Ñaùnh ñoåi:
4. 4 Nguoàn löïc cuûa caùc chuû theå trong neàn kinh teá coù giôùi haïn, khi thöïc hieän moät vaán ñeà naøy, ta phaûi chaáp nhaän töø boû vaán ñeà caùi khaùc.  Chi phí cô hoäi: Khi thöïc hieän moät phöông aùn naøo ñoù, ta luoân bò maát moät khoaûn chí aån raát quan troïng, ñoù chính laø chi phí cô hoäi. Chi phí cô hoäi laø phaàn giaù trò lôùn nhaát cuûa lôïi nhuaän bò maát ñi, khi ta quyeát ñònh löïa choïn phöông aùn naøy.  Nhöõng thay ñoåi bieân: Trong hoaït ñoäng kinh teá coù nhöõng tröôøng hôïp thay ñoåi moät hoaït ñoäng coù theå laøm cho lôïi nhuaän taêng theâm hay giaûm ñi, thay ñoåi moät hoaït ñoäng, laø chi phí bieân.  Nhöõng khuyeán khích voâ hình taïo ra trong neàn kinh teá.  Giao thöông laøm taêng lôïi ích cho moïi ngöôøi, moïi quoác gia. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu duøng trong kinh teá: Ñöa ra giaû thuyeát, thu nhaäp döõ kieän, phaân tích caùc döõ kieän ñoù trong coá gaéng ñaït ñeán chaân lyù hoaëc ñieàu chænh laïi lyù thuyeát, nhöõng thöïc nghieäm trong kinh teá hoïc thöôøng khoù thöïc hieän. II. BA VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VAØ ÑÖÔØNG GIÔÙI HAÏN KHAÛ NAÊNG SAÛN XUAÁT. 1. Ba vaán ñeà kinh teá: Nguoàn taøi nguyeân cuûa caùc quoác gia laø coù haïn. Trình ñoä, naêng löïc saûn xuaát cuûa caùc quoác gia laø coù haïn, ñeå quyeát ñònh phaân chia taøi nguyeân khan hieám ñoù, caùc quoác gia phaûi giaûi quyeát 3 vaán ñeà kinh teá cô baûn sau: - Quyeát ñònh phaûi saûn xuaát caùi gì. - Quyeát ñònh nguoàn taøi nguyeân seõ ñöôïc phaân chia ñeå saûn xuaát ra haøng hoùa theo yeâu caàu nhö theá naøo. - Quyeát ñònh saûn löôïng maø quoác gia naøy saûn xuaát cho ai. 2. Caùc heä thoáng kinh teá ñeå giaûi quyeát 3 vaán ñeà kinh teá: a. Heä thoáng kinh teá truyeàn thoáng:
5. 5 Ba vaán ñeà kinh teá ñöôïc giaûi quyeát döïa vaøo vieäc chuyeàn kinh nghieäm töø theá heä naøy sang theá heä khaùc, phöông thöùc naøy thöôøng toàn taïi ôû caùc laøng ngheà, hieän nay moät soá lónh vöïc coù theå xem nhö laø moät phöông phaùp saûn xuaát keùm hieäu quaû. b. Heä thoáng kinh teá meänh leänh: ÔÛ heä thoáng kinh teá naøy, ba vaán ñeà kinh teá do moät chuû theå duy nhaát trong neàn kinh teá quyeát ñònh ñoù laø chính phuû, Thoâng qua caùc chæ tieâu kinh teá mang tính chaát phaùp leänh. ÔÛ heä thoáng naøy coù öu ñieåm, chính phuû ñieàu tieát ñöôïc caùc nguoàn löïc cuûa neàn kinh teá moät caùch raát deã daøng, Tuy nhieân coù khuyeát ñieåm laø caùc nguoàn löïc söû duïng khoâng hôïp lyù, neân saûn xuaát khoâng coù hieäu quaû. c. Heä thoáng kinh teá thò tröôøng töï do: Ba vaán ñeà kinh teá treân ñöôïc giaûi quyeát döïa vaøo caëp quan heä cung vaø caàu ñeå ñaûm baûo lôïi ích cuûa moãi beân, vaø lôïi ích cuûa moãi beân ñöôïc theå hieän thoâng qua giaù cuûa saûn phaåm, ÔÛ cô cheá naøy caùc nguoàn löïc ñöôïc phaân boå moät caùch raát hôïp lyù, tuy nhieân ôû cô cheá naøy cuõng coù nhieàu khuyeát taät. d. Heä thoáng kinh teá hoãn hôïp: Heä thoáng kinh teá maø thò tröôøng vaø chính phuû cuøng nhau giaûi quyeát ba vaán ñeà kinh teá, phaàn lôùn ba vaán ñeà kinh teá cô baûn ñöôïc giaûi quyeát baèng cô cheá thò tröôøng, chính phuû chæ can thieäp vaøo thò tröôøng trong moät soá tröôøng hôïp cuï theå. Ñeå nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu laø neàn kinh teá hoaït ñoäng coù hieäu quaû. 3. Ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát ( PPF) Taäp hôïp nhöõng phoái hôïp toái ña soá löôïng caùc saûn phaåm maø neàn kinh teá coù theå saûn xuaát, khi söû duïng heát caùc nguoàn löïc cuûa neàn kinh teá. Ñeå deã phaân tích, ta giaû ñònh neàn kinh teá chæ taïo ra hai saûn phaåm ñoù laø xe hôi vaø maùy tính. Bieåu dieãn khaû naêng saûn xuaát:
6. 6 Maùy tính Khoâng theå ñaït ñöôïc nhöõng phoái hôïp naøy. Ñöôøng PPF 1000 A B U 900 C 750 D SX coù hieäu quaû 550 I 300 E SX keùm hieäu quaû F Xe hôi 0 10 20 30 40 50 Qua phaân tích ñoà thò treân, ta coù khaùi nieäm ñoù chính laø chi phí cô hoäi. Chi phí cô hoäi cuûa xe hôi laø soá löôïng maùy tính bò maát ñi ñeå saûn xuaát theâm moät chieác xe hôi, Vaø theo thôøi gian, moät soá nguoàn löïc cuûa neàn kinh teá coù xu höôùng taêng leân, ñaëc bieät laø nguoàn löïc veà lao ñoäng vaø trình ñoä coâng ngheä, neân soá löôïng saûn phaåm coù theå taïo ra nhieàu hôn. Ñeå bieåu dieãn ñieàu naøy, ngöôøi ta cho ñöôøng PPF dòch veà beân phaûi so vôùi vò trí ban ñaàu.
7. 7 Maùy tính Ñöôøng PPF1 A B 1000 G 750 Ñöôøng PPF 2 F Xe hôi 0 20 50 III. THÒ TRÖÔØNG VAØ SÔ ÑOÀ CHU CHUYEÅN KINH TEÁ. 1. Ñònh nghóa: a.Thò tröôøng: Laø nôi maø ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn taùc ñoäng laãn nhau ñeå xaùc ñònh giaù caû vaø soá löôïng saûn phaåm caàn giao dòch, laø nôi dieãn ra quaù trình trao ñoåi, döïa treân lôïi ích cuûa moãi beân. b. Phaân loaïi thò tröôøng: Phaân theo vò trí ñòa lyù, thò tröôøng ñöôïc chia laøm hai loaïi: TT trong nöôùc. TT quoác teá.  Phaân theo vò trí muïc ñích söû duïng, thò tröôøng ñöôïc chia laøm hai loaïi: TT caùc haøng hoùa vaø dòch vuï. TT caùc yeáu toá saûn xuaát.  Phaân theo tính chaát caïnh tranh, thò tröôøng ñöôïc chia laøm boán loaïi: TT caïnh tranh hoaøn toaøn. TT caïnh tranh ñoäc quyeàn. TT ñoäc quyeàn nhoùm. TT ñoäc quyeàn hoaøn toaøn
8. 8  Ñeå thaáy ñöôïc söï khaùc bieät giöõa boán loaïi TT treân, ngöôøi ta phaân bieät döïa vaøo baûng TT sau: Caáu truùc thò Soá löôïng Ñaëc ñieåm Ñieàu kieän Aûnh höôûng tröôøng ngöôøi baùn saûn phaåm gia nhaäp ñeán giaù ngaønh Caïnh tranh Raát nhieàu Ñoàng nhaát Töï do Khoâng hoaøn toaøn Caïnh tranh Raát nhieàu Phaân bieät Töï do Chuùt ít ñoäc quyeàn Ñoäc quyeàn Moät soá ít Ñoàng nhaát Bò ngaên Coù nhoùm hay Phaân chaän bieät Ñoäc quyeàn Moät Khaùc bieät Bò ngaên Coù hoaøn toaøn chaän 2. Sô ñoà doøng chu chuyeån kinh teá. Neàn kinh teá trong ñôøi thöôøng coù raát nhieàu ngöôøi mua vaø baùn taùc ñoäng laãn nhau, ñeå hieåu neàn kinh teá vaän haønh nhö theá naøo, ngöôøi ta tìm caùch ñôn giaûn hoùa vaán ñeà ñeå deã daøng phaân tích, caùch ñôn giaûn, thöôøng laø söû duïng ñoà thò, ñoà thò ôû ñaây coù teân laø sô ñoà chu chuyeån KT:
9. 9 Chi tieâu Doanh thu THÒ TRÖÔØNG HAØNG Caàu HOAÙ &DÒCH VUÏ Cung HH&DV HH&DV HOÄ GIA ÑÌNH CHÍNH PHUÛ DOANH NGHIEÄP Cung SLÑ, voán, ñaát ñai THÒ TRÖÔØNG CAÙC Caàu YTSX Thu nhaäp: tieàn löông, tieàn Chi phí caùc YTSX laõi,tieàn thueâ, lôïi nhuaän CAÂU HOÛI OÂN TAÄP 1. Haõy neâu moät soá ví duï veà söï ñaùnh ñoåi quan troïng maø baïn gaëp phaûi trong cuoäc soáng. 2. Laïm phaùt laø gì, nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt. Laïm phaùt vaø thaát nghieäp coù moái quan heä nhö theá naøo trong ngaén haïn. 3. Phaân bieät kinh teá vi moâ vaø kinh teá vó moâ. Theá naøo laø kinh teá hoïc thöïc chöùng vaø kinh teá hoïc chuaån taéc. 4. Haõy neâu moät soá tính chaát cuûa caùc daïng thò tröôøng. 5. Chi phí cô hoäi laø gì. Chi phí cô hoäi taùc ñoäng theá naøo ñeán haønh vi cuûa chuû theå trong neàn kinh teá. 6. Kinh teá hoïc laø gì. Taïi sao phaûi coù moân hoïc naøy, moân hoïc naøy nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà gì. BAØI TAÄP •1. Huøng laø moät sinh vieân ngaønh kinh teá, môùi toát nghieäp. Anh ta quyeát ñònh ñaàu tö 200 trieäu ñoàng ñeå môû vaø ñieàu haønh moät cöûa haøng vaät lieäu xaây döïng. Cöûa haøng cuûa
10. 10 Huøng taïo ra lôïi nhuaän 5 trieäu ñoàng moãi thaùng. Giaû söû raèng laõi suaát tieàn göûi ngaân haøng laø 1%/ thaùng. Neáu Huøng ñi laøm cho coâng ty nöôùc ngoaøi seõ coù thu nhaäp 4 trieäu ñoàng moãi thaùng. Haõy xaùc ñònh: • a. Chi phí cô hoäi cuûa Huøng khi quyeát ñònh môû vaø ñieàu haønh cöûa haøng. • b. Anh, Chò haõy cho anh Huøng lôøi khuyeân laø neân ñi laøm hay môû cöûa haøng vaät lieäu xaây döïng. •2. Giaû ñònh moät neàn kinh teá giaûn ñôn, chæ coù hai ngaønh saûn xuaát maùy tính vaø xe hôi. Baûng sau ñaây, theå hieän caùc khaû naêng coù theå ñaït ñöôïc cuûa neàn kinh teá, khi caùc nguoàn löïc ñöôïc söû duïng moät caùch toái öu nhaát: •Baûng 1.1: Phaûn aùnh caùc khaû naêng saûn xuaát ra caùc saûn phaåm cuûa 02 ngaønh. •Caùc khaû naêng saûn xuaát •Soá löôïng oâ toâ ( ngaøn •Soá löôïng maùy tính ( ngaøn chieác) chieác) •A •80 •0 •B •70 •8 •C •60 •12 •D •40 •16 •E •0 •20 •a.Haõy veõ ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát cuûa neàn kinh teá naøy. •b. Neàn kinh teá cuûa quoác gia naøy, coù khaû naêng saûn xuaát 50 ngaøn oâ toâ vaø 14 ngaøn maùy tính khoâng. •c. Haõy tính chi phí cô hoäi cuûa vieäc saûn xuaát oâ toâ vaø maùy tính.
11. 11 CHÖÔNG 2 CAÀU CUNG VAØ GIAÙ CAÛ THÒ TRÖÔØNG I. THÒ TRÖÔØNG: ÔÛ thò tröôøng naøy, doanh nghieäp khoâng coù quyeàn quyeát ñònh giaù, Giaù cuûa saûn phaåm ñöôïc hình thaønh döïa treân caëp quan heä cung vaø caàu.Vì thò phaàn cuûa moãi doanh nghieäp laø raát thaáp, thò tröôøng ôû ñaây chuùng ta ñang ñeà caäp ñeán laø thò tröôøng caïnh tranh hoaøn toaøn, nhö ñaõ bieát thò tröôøng caïnh tranh hoaøn toaøn coù nhöõng tính chaát nhö sau: Coù nhieàu ngöôøi mua vaø nhieàu ngöôøi baùn, taát caû ñeàu tìm kieám lôïi ích cho mình, thoâng tin hoaøn haûo, coù söï ñoàng nhaát veà saûn phaåm., thuaän lôïi cho vieäc trao ñoåi. II. CAÀU THÒ TRÖÔØNG: 1. KHAÙI NIEÄM: Löôïng tieâu thuï moät saûn phaåm treân treân thi tröôøng ( QD) phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá: Möùc giaù ( P), Thu nhaäp cuûa cuûa ngöôøi tieâu duøng (I), Sôû thích cuaû ngöôøi tieâu duøng (Tas), Giaù caùc saûn phaåm coù lieân quan (PY), Qui moâ tieâu thuï( N), Giaù döï kieán trong töông lai ( PF). Coù theå dieãn taû moái quan heä treân döôùi daïng haøm soá nhö sau: Q = f ( P, I, Tas, N, PY, Pf ). Khi ñöa ra khaùi nieäm veà caàu cuûa moät saûn phaåm, ñeå cho ñôn giaûn khi phaân tích ngöôøi ta chæ xeùt moái quan heä giöõa giaù caû vaø löôïng caàu cuûa SP, trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Caàu cuûa moät saûn phaåm treân thò tröôøng: moâ taû soá löôïng saûn phaåm maø ngöôøi tieâu duøng seõ mua ôû caùc möùc giaù khaùc nhau trong moät thôøi gian cuï theå, trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Coù theå dieãn taû moái quan heä giöõa möùc giaù vaø saûn löôïng treân döôùi 3 hình thöùc sau:bieåu caàu, ñöôøng caàu, haøm soá caàu.
12. 12 a.Bieåu caàu: Bieåu caàu thò tröôøng veà ñóa Compact/ thaùng P QA QB QD = QA + QB + 50 0 2 7.000 40 3 6 14.000 30 5 8 21.000 20 7 10 28.000 10 9 14 35.000 Bieåu caàu cuûa saûn phaåm, laø baûng bieåu, bieåu dieãn moái quan heä giöõa söï thay ñoåi cuûa möùc giaù vôùi saûn löôïng caàu cuûa saûn phaåm. b. Ñöôøng caàu cuûa saûn phaåm: Coù theå dieãn taû caùc caëp quan heä giöõa möùc giaù vaø saûn löôïng caàu cuûa SP leân ñoà thò, ta coù ñöôøng caàu, ñöôøng caàu coù daïng laø ñöôøng thaúng hoaëc ñöôøng cong. Ñöôøng caàu TT ñóa CP P Ñöôøng caàu thöôøng doác xuoáng vì giöõa giaù vaø A 50 löôïng caàu coù moái quan heä nghòch bieán. 40 B C 30 D 20 (D) Q 7 14 21 28
13. 13 c.Haøm soá caàu: Haøm nghòch bieán, laø haøm tuyeán tính, coù daïng toång quaùt nhö sau: QD = a.P + b, Vôùi a= △QD/△P; b= QD - a.P 2. Qui luaät cuûa caàu: Trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, qui luaät cuûa caàu coù tính chaát sau: P↑ QD↓ P↓ QD ↑ Moái quan heä naøy laø nghòch bieán. Phaân bieät soá löôïng caàu vaø caàu cuûa saûn phaåm: Soá löôïng caàu saûn phaåm: laø moät con soá cuï theå, töông öùng ôû töøng möùc giaù cuï theå. Caàu cuûa moät saûn phaåm: laø moät khaùi nieäm duøng ñeå moâ taû haønh vi cuûa ngöôøi tieâu duøng, bôûi ngoaøi yeáu toá giaù cuûa saûn phaåm, coøn coù caùc yeáu khaùc taùc ñoäng ñeán haønh vi chi tieâu cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi saûn phaåm. 3. Caùc yeáu toá laøm di vaø dòch chuyeån ñöôøng caàu: Di chuyeån doïc theo ñöôøng caàu: Khi chæ coù yeáu toá giaù taùc ñoäng, caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, ta coù hieän töôïng di chuyeån ñöôøng caàu, khi ñoù, coù söï thay ñoåi veà soá löôïng caàu cuûa saûn phaåm. Dòch chuyeån ñöôøng caàu: Khi coù söï taùc cuûa caùc yeáu toá ngoaøi giaù, khi ñoù coù söï dòch chuyeån ñöôøng caàu, khi ñoù, coù söï thay ñoåi veà caàu cuûa saûn phaåm, nhö khi thu nhaäp cuûa ngöôøi tieâu duøng taêng leân, ôû cuøng moät möùc giaù nhö cuõ, nhöng ngöôøi tieâu duøng seõ mua soá löôïng saûn phaåm nhieàu hôn, nhö vaäy, giaù cuûa saûn phaåm vaãn khoâng ñoåi, nhöng ngöôøi tieâu duøng mua saûn phaåm nhieàu hôn laø do thu nhaäp cuûa hoï taêng leân, khi aáy coù söï dòch chuyeån caû ñöôøng caàu. Vaäy caàu cuûa saûn phaåm taêng leân.
14. 14 Neáu caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, chæ P thay ñoåi thì coù hieän töôïng di chuyeån doïc theo ñöôøng caàu, soá löôïng caàu thay ñoåi. P A’ 50 A B B’ 40 30 C C’ D2 D1 Q 7 14 21 20 27 30 Caùc yeáu toá laøm dòch chuyeån ñöôøng caàu:thu naäp cuûa ngöôøi tieâu duøng, sôû thích cuûa ngöôøi tieâu duøng, giaù caùc haøng hoùa coù lieân quan, qui moâ tieâu thuï cuûa thò tröôøng, giaù cuûa saûn phaåm ôû töông lai. Trong söû duïng giöõa hai saûn phaåm, chuùng ta coù caùc moái quan heä sau ñaây: Thay theá: Laø hai saûn phaåm coù khaû naêng thay theá cho nhau trong luùc söû duïng. Boå sung: Laø hai saûn phaåm phaûi ñöôïc söû duïng ñoàng thôøi. Ñoäc laäp: Khoâng coù quan heä gì trong söû duïng. III. CUNG THÒ TRÖÔØNG: 1. KHAÙI NIEÄM: Löôïng cung öùng cuûa saûn phaåm treân thò tröôøng( Qs) phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá: Möùc giaù ( P), giaù caùc yeáu toá SX ñaàu vaøo (Pi), trình ñoä coâng ngheä (Tec), qui moâ saûn xuaát cuûa ngaønh (Ns). chính saùch thueá ( t), chính saùch trôï caáp ( S), ñieàu kieän töï nhieân ( Na) ñaëc bieät laø ñoái vôùi SP veà noâng nghieäp. Coù theå dieãn taû moái quan heä treân döôùi daïng haøm soá nhö sau: Q = f ( P, Pi, Tec, Ns, t, S ). Khi ñöa ra khaùi nieäm veà cung cuûa moät saûn phaåm, ngöôøi ta chæ xeùt moái quan heä giöõa giaù caû vaø löôïng cung cuûa saûn phaåm, trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi.
15. 15 Cung cuûa moät saûn phaåm treân thò tröôøng: moâ taû soá löôïng saûn phaåm maø nhaø saûn xuaát seõ cung öùng ôû caùc möùc giaù khaùc nhau trong moät thôøi gian cuï theå, trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Coù theå dieãn taû moái quan heä giöõa möùc giaù vaø saûn löôïng cung döôùi 3 hình thöùc sau:Bieåu cung, ñöôøng cung, haøm soá cung. Bieåu cung: Bieåu cung TT veà ñóa Compact/ thaùng P QA QB QD = QA + QB + 50 9 14 39.000 40 7 10 30.000 30 5 8 21.000 20 3 6 12.000 10 0 2 3.000 b.Ñöôøng cung: Coù theå dieãn taû caùc caëp quan heä giöõa möùc giaù vaø saûn löôïng cung cuûa SP leân ñoà thò, ta coù ñöôøng cung, ñöôøng cung coù daïng laø ñöôøng thaúng doác leân hoaëc ñöôøng cong. Ñöôøng cung TT ñóa CP:
16. 16 P S1 C S2 40 C’ 30 B A B’ 20 A’ Q 12 21 22 28 30 35 Neáu caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, chæ P thay ñoåi thì coù hieän töôïng di chuyeån doïc theo ñöôøng cung, soá löôïng cung thay ñoåi. c.Haøm soá cung: QS = f ( P)- laø haøm soá cung cuûa SP, laø haøm ñoàng bieán, vaø laø haøm tuyeán tính, coù daïng toång quaùt nhö sau: QS = c.P + d. Vôùi c= △Qs/△P, d= QS - c.P 2. Qui luaät cuûa cung: Trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, qui luaät cuûa cung coù tính chaát sau: P↑ QS ↑ P↓ QS ↓ Moái quan heä naøy laø ñoàng bieán. Phaân bieät soá löôïng cung vaø cung cuûa SP. Soá löôïng cung: laø moät con soá cuï theå, töông öùng ôû töøng möùc giaù cuï theå. Cung cuûa moät SP: laø moät KN duøng ñeå moâ taû haønh vi cuûa NSX, bôûi ngoaøi yeáu toá giaù cuûa SP, coøn caùc yeáu khaùc taùc ñoäng ñeán haønh vi cuûa NSX ñoái vôùi SP. 3. Caùc yeáu toá laøm di vaø dòch chuyeån ñöôøng cung: Di chuyeån doïc theo ñöôøng cung: Khi chæ coù yeáu toá P taùc ñoäng, caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, ta coù hieän töôïng di chuyeån doïc theo ñöôøng cung, khi ñoù, coù söï thay ñoåi veà soá löôïng cung cuûa SP.
17. 17 Dòch chuyeån ñöôøng cung: Khi coù söï taùc cuûa caùc yeáu toá ngoaøi giaù, khi ñoù coù söï dòch chuyeån ñöôøng cung, khi ñoù, coù söï thay ñoåi veà cung cuûa SP. Nhö khi soá löôïng nhaø NSX trong ngaønh taêng leân, ôû cuøng moät möùc giaù nhö cuõ, nhöng hoï seõ cung öùng soá löôïng SP nhieàu hôn. P S1 C S2 40 C’ 30 B A B’ 20 A’ Q 12 21 22 28 30 35 Neáu caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, chæ P thay ñoåi thì coù hieän töôïng di chuyeån doïc theo ñöôøng cung, soá löôïng cung thay ñoåi. Vaäy P cuûa SP vaãn khoâng ñoåi, nhöng hoï cung öùng SP nhieàu hôn laø do qui moâ SX cuûa ngaønh taêng leân, khi aáy coù söï dòch chuyeån caû ñöôøng cung. Vaäy cung cuûa SP taêng leân. Caùc yeáu toá laøm dòch chuyeån ñöôøng cung:Giaù caùc YTSX ñaàu vaøo, Trình ñoä coâng ngheä SX, Caùc CS cuûa CP, Qui moâ SX cuûa ngaønh, Giaù cuûa SP ôû töông lai. IV. THÒ TRÖÔØNG CAÂN BAÈNG: 1. THÒ TRÖÔØNG CAÂN BAÈNG: Sau khi phaân tích caùc ñaëc ñieåm, tính chaát cuûa beân cung vaø caàu, haõy xem cô cheá hình thaønh giaù cuûa moät SP döïa treân caëp quan heä naøy nhö theá naøo.
18. 18 Bieåu cung vaø caàu TT veà ñóa CP/ thaùng P QS QD Söï thay ñoåi cuûa P 50 39 7 QS > QD: Dö thöøaP↓ 40 30 14 QS > QD : Dö thöøa P↓ 30 21 21 QS = QD : P caân baèng 20 12 28 QS< QD:Thieáu huït P↑ 10 3 35 QS< QD:Thieáu huït P↑ Qua bieåu cung vaø bieåu caàu ta nhaän thaáy ôû caùc möùc giaù lôùn hôn hoaëc nhoû hôn möùc giaù P = 30 thì ñeàu coù söï cheânh leäch giöõa soá löôïng cung vaø caàu cuûa moät SP, neân TT luoân coù söï ñeàu chænh giaù. Chæ coù taïi P = 30, thì soá löôïng cung vaø caàu baèng nhau, taïi ñaây hình thaønh neân möùc giaù vaø saûn löôïng caân baèng ( P0 = 30, Q0= 21). Neáu bieåu dieãn treân ñoà thò ta coù: P S E0 30 = P0 D Q 0 Q0 = 21 Taïi ñieåm caân baèng TT E0: QD = QS = Q0, ñaây cuõng laø PP tìm P0, Q0 baèng PP ñaïi soá, ngoaøi ra, coù theå bieåu dieãn caùc caëp quan heä giöõa giaù vaø saûn löôïng cung caàu
19. 19 leân cuøng moät ñoà thò nhö treân, töø ñoù ta tìm ñöôïc möùc giaù vaø saûn löôïng caân baèng, vaø ñaây cuõng chính laø PP xaùc ñònh P0, Q0 baèng PP hình hoïc. Nhö vaäy, giaù caân baèng laø möùc giaù maø taïi ñoù löôïng SP maø ngöôøi ta muoán mua ñuùng baèng löôïng SP maø ngöôøi baùn muoán baùn. 2. THAËNG DÖ VAØ KHAN HIEÁM: Nhö ñaõ bieát, möùc giaù maø cao hôn hoaëc thaáp hôn giaù caân baèng luoân laøm cho TT maát caân ñoái- dö thöøa hoaëc thieáu huït, khi ñoù xu höôùng giaù laø töï ñoäng ñieàu chænh veà ñieåm caân baèng, ta löôïng hoùa ñieàu naøy baèng PP hình hoïc ñeå deã phaân tích: P S 40 Dö thöøa HH E0 P0 20 Thieáu huït HH D Q 12 14 Q0 28 30 3. SÖÏ THAY ÑOÅI GIAÙ CAÂN BAÈNG a. Cung khoâng ñoåi, caàu thay ñoåi: Caàu thay ñoåi theo höôùng taêng, cung khoâng ñoåi.
20. 20 P S E2 P2 E1 P1 D2 D 1 Q 0 Q 1 Q2 Giaù caân baèng taêng, saûn löôïng caân baèng taêng b. Caàu khoâng ñoåi, cung thay ñoåi: Cung thay ñoåi theo höôùng taêng, caàu khoâng ñoåi. P S1 E1 S2 P1 P 2 E2 D 0 Q Q1 Q2 Giaù caân baèng giaûm, saûn löôïng caân baèng taêng c. Cung vaø caàu thay ñoåi cuøng moät tyû leä Cung vaø caàu thay ñoåi cuøng moät tyû leä theo höôùng taêng.
21. 21 P S1 E1 E2 S2 P1 D2 D1 Q 0 Q 1 Q2 Giaù caân baèng khoâng ñoåi, saûn löôïng caân baèng taêng Suy ra cho caùc tröôøng hôïp töông töï. V. ÑOÄ CO GIAÕN CUÛA CAÀU VAØ CUNG. 1. ÑOÄ CO GIAÕN CUÛA CAÀU. Löôïng caàu cuûa moät SP phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá: P, I, PY Neáu caùc yeáu toá naøy thay ñoåi, laøm löôïng caàu SP thay ñoåi theo, Ñeå ño löôøng söï thay ñoåi cuûa löôïng caàu khi caùc yeáu toá naøy thay ñoåi, ngöôøi ta coù caùc khaùi nieäm töôùng öùng: a. Ñoä co giaõn cuûa caàu theo giaù ED: Laø tæ leä % thay ñoåi trong löôïng caàu, khi P saûn phaåm thay ñoåi 1%, vôùi ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Coâng thöùc tính:
22. 22 Q % Q / Q D D ED P % P / P Q P D ED P QD Vôùi: Q Q P P 1 P 2 ; 1 2 2 QD 2 Neáu söï thay ñoåi cuûa möùc giaù vaø saûn löôïng caàu laø khoâng ñaùng keå, thì ta coù coâng thöùc tính ED taïi moät ñieåm nhö sau: ED = (dQ/dp).(P/Q), ED luoân coù giaù trò aâm, vaø tuøy theo tính chaát cuûa SP nhaïy caûm nhieàu hay ít ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûa giaù, maø ta coù caùc tröôøng hôïp cuûa ED nhö sau: Neáu % QD > % P: thì giaù trò ED > 1, ngöôøi tieâu duøng phaûn öùng maïnh ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûa giaù, trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta goïi laø caàu co giaõn nhieàu. Neáu % QD < % P: thì giaù trò ED <1, ngöôøi tieâu duøng phaûn öùng ít ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûa giaù, trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta goïi laø caàu co giaõn ít. Neáu % QD = % P: thì giaù trò ED= 1, ngöôøi ta goïi laø caàu co giaõn ñôn vò, doanh thu cuûa ngöôøi baùn vaø möùc giaù SP trong tröôøng hôïp naøy laø khoâng ñoåi. Neáu giaù thay ñoåi nhieàu, nhöng söï thay ñoåi trong saûn löôïng caàu laø raát ít, ta goïi ñaây laø caàu hoaøn toaøn khoâng co giaõn theo giaù. NTD phaûn öùng raát ít khi giaù thay ñoåi, ñaây laø tröôøng hôïp ñaëc bieät, neáu ñöùng ôû goác ñoä cuûa DN phaûi bieát ñeå ñieåu tieát giaù, ñeå taêng doanh thu. Neáu giaù thay ñoåi ít, nhöng söï thay ñoåi trong saûn löôïng caàu laø raát nhieàu, ta goïi ñaây laø caàu hoaøn toaøn co giaõn theo giaù. NTD phaûn öùng raát nhieàu khi giaù thay ñoåi,
23. 23 ñaây laø tröôøng hôïp ñaëc bieät, neáu ñöùng ôû goác ñoä cuûa DN phaûi bieát ñeå ñieåu tieát giaù, ñeå taêng doanh thu. b. Caùc nhaân toá taùc ñoäng ñeán ñoä co giaõn cuûa caàu theo giaù: Tính thay theá cuûa SP: SP coù nhieàu SP thay theá thì ED caøng lôùn. Thôøi gian:Trong ngaén haïn ñoä co giaõn cuûa caàu nhoû hôn trong daøi haïn. Tyû phaàn chi tieâu cuûa SP trong TN:SP chieám tyû phaàn cao trong TN thì coù ED nhoû. Tính chaát cuûa SP. Vò trí cuûa möùc P treân ñöôøng caàu. c. Ñoä co giaõn cuûa caàu theo thu nhaäp EI: Laø % thay ñoåi cuûa löôïng caàu, khi thu nhaäp thay ñoåi 1%, trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Coâng thöùc tính: % QD EI I % Q I D . EI I QD Tính chaát cuûa EI: EI thöôøng coù giaù trò döông. EI 1: SP cao caáp. EI < 0: SP caáp thaáp. c.Ñoä co giaõn cheùo cuûa caàu theo giaù: EXY
24. 24 Laø % thay ñoåi cuûa löôïng caàu SP X, khi P saûn phaåm Y thay ñoåi 1%, trong ñieàu kieän caùc ñieàu kieän khaùc khoâng ñoåi. Coâng thöùc tính: QX % EXY PY % QX . PY EXY PY QX Tính chaát cuûa EXY: EXY > 0: X, Y laø 2 saûn phaåm thay theá cho nhau. EXY < 0: X, Y laø 2 saûn phaåm boå sung laãn nhau. E XY = 0: X, Y laø 2 saûn phaåm ñoäc laäp. 2. Ñoä co giaõn cuûa cung theo giaù-ES: Laø tæ leä % thay ñoåi trong löôïng cung, khi giaù SP thay ñoåi 1%, vôùi ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Coâng thöùc tính:
25. 25 Q % Q / Q S S S E S P % P / P Q P S E S P Q S P 1 P 2 Q 1 Q 2 P ; Q 2 S 2 Neáu söï thay ñoåi cuûa möùc giaù vaø saûn löôïng cung laø khoâng ñaùng keå, thì ta coù coâng thöùc tính ES taïi moät möùc giaù nhö sau: ES = (dQS/ dP)*(P/Q). Töông töï phía beân caàu, phía cung cuõng coù caùc tröôøng hôïp nhö sau: ES > 1: Cung co giaõn nhieàu. ES < 1: Cung co giaõn ít. ES = 1: Cung co giaõn ñôn vò. ES = 0: Cung hoaøn toaøn khoâng co giaõn. ES = : Cung hoaøn toaøn co giaõn. a.Caùc nhaân toá taùc ñoäng ñeán ñoä co giaõn cuûa cung theo giaù: Thôøi gian:Cung trong daøi haïn co giaõn nhieàu hôn trong nhaén haïn. Khaû naêng döï tröõ SP: Khaû naêng döï tröõ caøng cao thì ñoä co giaõn theo giaù caøng beù, vaø ngöôïc laïi. VI. SÖÏ CAN THIEÄP CUÛA CP VAØO TT. 1. SÖÏ CAN THIEÄP TRÖÏC TIEÁP: a. Giaù traàn- Pmax:
26. 26 Laø möùc giaù cao nhaát do CP aán ñònh nhaèm can thieäp vaøo TT trong moät soá tröôøng hôïp caáp thieát ñeå ñieàu tieát giaù, ta haõy löôïng hoùa baèng ñoà thò, ñeå thaáy ñöôïc öu, khuyeát ñieåm cuûa CS naøy. Veà maët giaù trò: Pmax < P0 P S P1 E0 P0 A B P max Thieáu huït SP D 0 Q Q1 Q0 Q2 b. Giaù saøn-Pmin: Laø möùc giaù thaáp nhaát do CP aán ñònh nhaèm can thieäp vaøo TT trong moät soá tröôøng hôïp caáp thieát ñeå ñieàu tieát giaù, ta haõy löôïng hoùa baèng ñoà thò, ñeå thaáy ñöôïc öu, khuyeát ñieåm cuûa CS naøy.
27. 27 Veà maët giaù trò: Pmin > P0 P S Dö thöøa SP A B Pmin E0 P0 D Q 0 Q1 Q0 Q2 2. SÖÏ CAN THIEÄP GIAÙN TIEÁP a.Chính saùch thueá: Xem söï taùc ñoäng cuûa khoaûn thueá ñeán saûn löôïng vaø giaù caû caân baèng. Khi coù thueá taùc ñoäng ai laø ngöôøi phaûi chòu thueá. P0: CB ban ñaàu, t laø khoaûn thueá. S2 P Pt S1 E1 P1 t td P0 E ts 0 PS A D Q 0 Q1 Q0
28. 28 Khi coù thueá taùc ñoäng vaøo laøm gía caân baèng cuûa SP thöôøng coù xu höôùng taêng vaø saûn löôïng caân baèng thöôøng coù xu höôùng giaûm. Thoâng thöôøng caû NTD vaø NSX ñeàu bò taùc ñoäng. Ñieàu naøy chæ ñuùng, khi ta chöa quan taâm ñeán ñoä co giaõn cuûa caàu vaø cung khi phaân tích. b.Chính saùch trôï caáp: Cuõng nhö thueá ta xem söï taùc ñoäng cuûa khoaûn trôï caáp ñeán saûn löôïng vaø giaù caû caân baèng. Khi coù trôï caáp taùc ñoäng ai laø ngöôøi ñöôïc lôïi töø chính saùch naøy. P0: CB ban ñaàu S: khoaûn trôï caáp cuûa CP P S1 B S PS E 2 S 0 P s 0 S S d E1 P1 s Pt/c A D Q 0 Q0 Q1 Khi coù trôï caáp taùc ñoäng laøm cho giaù caân baèng coù xu höôùng giaûm. Saûn löôïng caân baèng coù xu höôùng taêng. Thöôøng caû NTD vaø NSX ñeàu coù lôïi töø CS naøy. YÙ naøy chæ ñuùng khi chöa ñöa ñoä co giaõn cuûa cung vaø caàu vaøo phaân tích. CAÂU HOÛI OÂN TAÄP. 1. Ñieàu gì quyeát ñònh bieåu caàu vaø ñöôøng caàu. Chuùng coù moái quan heä vôùi nhau nhö theá naøo. Taïi sao ñöôøng caàu laïi doác xuoáng. 2. Ñieàu gì quyeát ñònh bieåu cung vaø ñöôøng cung. Chuùng coù moái quan heä vôùi nhau nhö theá naøo. Taïi sao ñöôøng cung laïi doác leân.
29. 29 3. Söï thay ñoåi thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng daãn tôùi söï di chuyeån doïc theo ñöôøng caàu hay söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu. Söï thay ñoåi giaù caû daãn tôùi söï di chuyeån doïc theo ñöôøng caàu hay söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu. 4. Ñieàu gì quyeát ñònh löôïng haøng hoùa maø ngöôøi baùn muoán cung öùng. 5. Xaêng vaø xe maùy laø nhöõng haøng hoùa boå sung, vì chuùng thöôøng ñöôïc söû duïng chung vôùi nhau. Khi giaù xaêng taêng leân, ñieàu gì xaûy ra ñoái vôùi caàu, löôïng cung, löôïng caàu vaø giaù caân baèng treân thò tröôøng xe gaéng maùy. 6. Neáu caàu co giaõn, neáu söï gia taêng cuûa giaù caû seõ laøm thay ñoåi toång doanh thu nhö theá naøo. Haõy giaûi thích. BAØI TAÄP. 1. Giaû ñònh coù caùc soá lieäu sau ñaây veà cung vaø caàu veà vaûi thieàu nhö sau: Giaù( 1000 13 14 15 16 17 18 ñoàng/ kg) Löôïng 2 4 6 8 10 12 cung öùng ( taán/ngaøy Löôïng 10 9 8 7 6 5 caàu ( taán /ngaøy) a. Vieát phöông trình haøm soá cung, caàu veà vaûi thieàu. Veõ haøm soá cung vaø caàu leân ñoà thò. Xaùc ñònh möùc giaù vaø saûn löôïng caân baèng vaûi thieàu treân thò tröôøng. b. Neáu chính phuû aán ñònh 20.000ñ/kg, thì ñieàu gì xaûy ra treân thò tröôøng. c. Neáu chính phuû ñaùnh thueá 1000 ñ/ kg vaûi thì möùc giaù vaø soá löôïng vaûi treân thò tröôøng nhö theá naøo. Khoaûn thueá maø ngöôøi tieâu duøng, nhaø saûn xuaát phaûi traû laø bao nhieâu. e. Haõy tính möùc giaù maø ngöôøi tieâu duøng, nhaø saûn xuaát phaûi traû vaø thöïc nhaän khi coù thueá. 2. Giaû ñònh haøm soá cung vaø caàu cuûa saûn phaåm X coù daïng nhö :
30. 30 QD = -10P + 50; QS = 5P + 5 ; ñôn vò tính cuûa P= 1000 ñ; ñôn vò tính cuûa Q laø: 1000 saûn phaåm. a. Veõ hai haøm soá treân, treân cuøng moät ñoà thò. b. Xaùc ñònh möùc giaù vaø saûn löôïng caân baèng treân thò tröôøng. c. Tính heä soá co giaõn cuûa caàu taïi möùc giaù caân baèng, ñeå taêng doanh thu caàn aùp duïng chính saùch giaù nhö theá naøo. d. Neáu chính phuû qui ñònh möùc giaù P = 4; P = 10 thì ñieàu gì xaûy ra treân thò tröôøng. Haõy tính löôïng haøng hoùa dö thöøa hoaëc thieáu huït treân thò tröôøng. Haõy tính soá tieàn maø chính phuû boû ra ñeå thöïc hieän chính saùch naøy. 3. Haõy söû duïng ñoà thò cung caàu ñeå chæ ra aûnh höôûng cuûa caùc bieán coá sau ñaây ñoái vôùi thò tröôøng aùo sô mi: a. Moät côn baõo maïnh ñaõ laøm maát muøa vuï thu hoaïch boâng. b. Giaù aùo khoaùc baèng da giaûm. c. Taát caû caùc tröôøng ñaïi hoïc ñeàu yeâu caàu sinh vieân maëc quaàn aùo ñoàng phuïc khi taäp theå duïc buoåi saùng. d. Ngöôøi ta phaùt minh ra nhöõng chieác maùy ñan len môùi. 4. Cho haøm soá cung vaø caàu veà saûn phaåm noâng nghieäp nhö sau: QD = 60 – 2P; QS = P – 15; ñôn vò tính cuûa P laø 1000 ñ, ñôn vò tính cuûa Q laø: 1000 saûn phaåm. a.Veõ haøm cung vaø haøm caàu cuûa saûn phaåm treân leân ñoà thò. b. Tính giaù vaø löôïng caân baèng. c.Do ñieàu kieän töï nhieân khoâng thuaän lôïi neân haøm cung ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng haøm khaùc nhö sau: QS = P – 21, haøm caàu khoâng ñoåi.Veõ haøm cung môùi. Tính möùc giaù vaø saûn löôïng caân baèng môùi. d.Ñeå giaûm bôùt thieät haïi do ñieàu kieän töï nhieän khoâng thuaän lôïi gaây ra, chính phuû ñöa ra moät khoaûn trôï caáp 5 ñvt/ 1 ñvsp, cho nhaø saûn xuaát. Tính giaù vaø saûn löôïng caân baèng sau khi coù trôï caáp. Tính khoaûn trôï caáp maø nhaø saûn xuaát, ngöôøi tieâu duøng ñöôïc höôûng khi coù trôï caáp.
31. 31 e. Tính giaù maø ngöôøi tieâu duøng, nhaø saûn xuaát phaûi traû vaø thöïc nhaän khi coù trôï caáp.