Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học Thể dục thể thao - Mai Văn Muôn

Nội dung text: Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học Thể dục thể thao - Mai Văn Muôn

1. BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO BÀI GIẢNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC TDTT Biên soạn: PGS, TS. Mai Văn Muôn TS. Nguyễn Đăng Chiêu Lưu hành nội bộ TP. HCM. 2007 1
2. LÔØI NOÙI ÑAÀU. Moân phương pháp nghiên cứu khoa học thể dục thể thao laø moân khoa hoïc ñöôïc giaûng daïy cho caùc sinh vieân tröôøng ñaïi hoïc theå duïc theå thao. Moân hoïc naøy nhaèm trang bò nhöõng kieán thöùc veà phương pháp nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực theå duïc theå thao. Treân cô sôû hieåu bieát ñoù, caùc sinh viên vaø huaán luyeän vieân seõ vaän duïng nhöõng kieán thöùc cô baûn cuûa phương pháp nghiên cứu khoa học theå duïc theå thao ñeå nghiên cứu, thực nghiệm, đánh giá và öùng duïng cho việc phát triển khoa học công nghệ trong lãnh vực thể dục theå thao, nhằm nâng cao giáo dục thể chất, trình độ tập luyện và thảnh tích thể thao cho các vận động viên. Ñeå ñaùp öùng cho nhu cầu học tập và nghiên cứu của sinh viên thể dục thể thao. Chuùng toâi coá gaéng soaïn thaûo cuoán “ Baøi giaûng phương pháp nghiên cứu khoa học theå duïc theå thao” ñeå laøm taøi lieäu hoïc taäp vaø tham gia công tác nghiên cứu khoa học trong lãnh vực TDTT. Duø sao, cuoán saùch naøy khoâng traùnh khoûi nhöõng sai soùt trong bieân soaïn, chuùng toâi mong caùc baïn ñoàng nghieäp cuøng taát caû caùc baïn sinh vieân ñoùng goùp yù kieán ñeå cuoán saùch baøi giaûng naøy ngaøy ñöôïc hoaøn thieän hôn. Xin chaân thaønh caùm ôn. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaøy 19 – 03 – 2007. Các tác giả. 2
3. MUÏC LUÏC Trang Lôøi noùi ñaàu Chöông I – Một số khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học 04 Chöông II – Các phương pháp NCKH vận dụng trong TDTT 13 A. Khái niệm. 13 I. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm 14 II. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết 14 B. Một số phương pháp nghiên cứu khoa học. 15 I. Phương pháp thu nhận thông tin 15 II. Phương pháp quan sát sư phạm 16 III. Phương pháp điều tra 19 IV. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 22 V. Phương pháp dùng bài tập kiểm tra - test 27 VI. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia 39 VII. Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm giáo dục 40 VIII. Phương pháp đề xuất các giả thiết khoa học 42 IX. Phương pháp Y – sinh học 42 X. Phương pháp tóan học thống kê 62 XI. Phương pháp tâm lý TDTT 69 Chöông III – Các giai đọan cơ bản trong NCKH TDTT 81 Chöông IV – Cách trình bày trong NCKH TDTT và một số chú ý trong thực hiện đề tài 88 3
4. CHƯƠNG I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM KHOA HỌC VÀ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC. I. Khoa học là gì ? Khoa học là hệ thống các tri thức về các quy luật khách quan của tự nhiên, xã hội và tư duy. Hệ thống tri thức này được hình thành trong lịch sử loài người và không ngừng phát triển trên cơ sở thực tiễn xã hội. II. Tại sao khoa học là một hình thức xã hội Trong bất kỳ cuộc sống xã hội nào cũng bao gồm hai lĩnh vực .Đó là lĩnh vực vật chất và lĩnh vực tinh thần. Trong quá trình tồn tại và phát triển, ý thức xã hội luôn phản ánh tồn tại xã hội dưới các hình thức như khoa học, nghệ thuật, đạo đức các hình thức đó khác nhau bởi mục đích, tính chất, phương pháp. Mục đích của khoa học là nhận thức thế giới và cải tạo thế giới ( tự nhiên, xã hội,con người ). Tuy nhiên muốn thấy rõ giá trị của khoa học cũng cần phải có tiêu chuẩn, cần phải có thời gian. Thực tiễn chính là nguồn gốc và tiêu chuẩn của nhận thức khoa học và nó cũng là yếu tố kích thích quá trình phát triển của khoa học . Khoa học góp phần vào việc nghiên cứu thế giới quan đúng đắn, giải phóng con người ra khỏi mọi tín ngưỡng và mê tín có thể có, mở rộng tầm nhìn của họ, khoa học đem lại cho người ta chân lý, làm cho con người vững vàng trước thiên nhiên . III. Tại sao khoa học là một hoạt động nhận thức Con người luôn quan sát các hiện tượng, giải thích về các hiện tượng, tìm hiểu mối quan hệ giữa các hiện tượng, luôn đặt các câu hỏi Ai? Cái gì? Ở đâu ? Như thế nào? Đó là hoạt động nhận thức của con người về thế giới. Nhận thức ở hai trình độ: trình độ nhận thức thông thường và trình độ nhận thức khoa học . Trong quá trình nhận thức thế giới có những người với trí tuệ đặc biệt, biết sử dụng các phương tiện, phương pháp nhận thức để tìm hiểu thế giới, tạo ra hệ thống chân lý khách quan. Đó chính là tri thức khoa học . 4
5. Thành phần của khoa học gồm có : - Các tài liệu về thế giới do thực nghiệm, sưu tầm, quan sát - Các lý thuyết ,học thuyết do khái quát - Các nguyên lý rút ra từ thực nghiệm - Các phương pháp nhận thức khoa học - Quy trình vận dụng kiến thức khoa học vào sản xuất vào đời sống xã hội tạo ra công nghệ sản xuất, nguyên lý quản lý xã hội Khoa học luôn tiếp cận chân lý, tìm cách nghiên cứu hiện thực một cách đầy đủ và toàn diện IV. Động lực phát triển của khoa học Động lực phát triển của khoa học, cơ sở của tri thức khoa học và tiêu chuẩn chân lý của những nguyên lý là nhu cầu của đời sống thực tiễn . Thực tiễn xã hội – lịch sử là tiêu chuẩn chân lý khoa học, là nhân tố cơ bản thúc đẩy sự phát triển của khoa học. Thực tiễn không những là nguồn gốc của nhận thức mà còn là tiêu chuẩn xác minh tính chân thực của nhận thức, là nơi ứng dụng kiến thức khoa học và là nơi cung cấp cho khoa học những phương tiện nghiên cứu . Lịch sử phát triển của khoa học chỉ ra rằng do những quy luật bên trong của sự phát triển, tư tưởng khoa học thường đi trước nhiều so với yêu cầu của thực tiễn sản xuất. Sự phát triển của khoa học phải đáp ứng được phần lớn nhu cầu trước mắt và nhu cầu lâu đời của cuộc sống xã hội . V. Phân loại khoa học Phân loại những khoa học , nghiên cứu khoa học ( NCKH ) dựa vào nguyên tắc: khách quan và phát triển ( phối thuộc ) - Nguyên tắc khách quan: là nguyên tắc phân loại khoa học dựa theo hình thức vận động của vật chất mà nó phản ánh . - Nguyên tắc phát triển: là nguyên tắc sắp xếp các khoa học dựa vào trình độ phát triển của tự nhiên và phù hợp với trình độ nhận thức của con người . Dựa vào 2 nguyên tắc trên viện sĩ B. Kêdrốp đã phân loại khoa học bao gồm : 5
6. * Khoa học triết học. * Khoa học toán học. * Khoa học tự nhiên . * Khoa học xã hội UNESCO ( cơ quan văn hoá khoa học của Liên hợp quốc ) phân khoa học thành 5 lĩnh vực : * Khoa học tự nhiên và khoa học chính xác. * Khoa học kĩ thuật. * Khoa học nông nghiệp. * Khoa học về sức khoẻ. * Khoa học xã hội và nhân văn. Ngày nay các khoa học được chia thành 3 nhóm lớn là : Khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên và khoa học kỹ thuật. Trong mỗi nhóm người ta còn chia ra những thành phần nhỏ gọi là môn khoa học . - Khoa học xã hội và nhân văn là khoa học nguyên cứu các quy luật về sự vận động và phát triển của xã hội và tư duy như văn học, tâm lý học, giáo dục học, triết học, thể dục thể thao, kinh tế chính trị - Khoa học tự nhiên là khoa học nguyên cứu các quy luật về sự vận động và phát triển của thế giới vật chất như toán học, hoá học, vật lý học, sinh học - Khoa học kỹ thuật là khoa học nguyên cứu về sự ứng dụng các thành tựu khoa học trong tự nhiên vào trong lĩnh vực kỹ thuật công nghệ nhằm tìm ra một sản phẩm mới, máy móc thiết bị mới, các quy trình công nghệ mới . Khoa học TDTT, phạm vi nhiên cứu rất rộng. Thuộc lĩnh vực của khoa học xã hội và nhân văn bao gồm các vấn đề như: nghiên cứu quan hệ giữa TDTT và phát triển kinh tế xã hội , kinh tế TDTT và lý luận về TDTT Thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên là những vấn đề như sinh học,y học thể thao ,di truyền học thể thao thuộc nhóm khoa học kỹ thuật đó là các vấn đề nghiên cứu về kết cấu hạ tầng TDTT, các thiết bị tập luyện và đo lường, kiểm tra, điều khiển, thông tin trong 6
7. TDTT. Hiện nay TDTT nằm trong hệ thống giáo dục, vì vậy TDTT được xếp vào khoa học xã hội và nhân văn . Nghiên cứu khoa học trong hoạt động TDTT là nghiên cứu thuộc lĩnh vực giáo dục. Thông qua hoạt động TDTT, tố chất thể lực được cải thiện, rèn luyện kỹ năng , hình thành kỹ xảo vận động. Nghiên cứu khoa học trong TDTT chính là nghiên cứu về con người dưới sự tác động của các quy luật sinh học , quy luật giáo dục, quy luật xã hội và nhân văn. Khi nghiên cứu trong TDTT ta có thể vận dụng tìm hiểu ở nhiều góc độ khác nhau. Nhiều năm qua, các tác giả đã tập trung nghiên cứu tìm ra phương pháp tập luyện, nâng cao kỹ chiến thuật trong thi đấu, điều tra các phẩm chất thể lực Nhìn chung phạm vi nghiên cứu khá rộng và được tiến hành ở nhiều mức độ khác nhau tuỳ theo yêu cầu, nhiệm vụ và điều kiện thực thi . VI. Công nghệ Công nghệ sản xuất là tất cả những gì có liên quan đến việc biến đổi đầu vào thành đầu ra của quá trình sản xuất cụ thể bao gồm : - Phần kỹ thuật đó là hệ thống thiết bị, máy móc dùng trong dây truyền sản xuất - Phần thông tin: các bí quyết, các quy trình và các tài liệu hướng dẫn sản xuất . - Phần con người : trình độ tay nghề của người sản xuất trực tiếp : kỹ năng, kỹ xảo và sự thành thạo nghề nghiệp . Phần kỹ thuật và thông tin của công nghệ sản xuất được gọi tắt là công nghệ. Phần kỹ thuật của công nhệ là phần cứng, phần thông tin là phần mềm . Về bản chất thì công nghệ là thành quả của các quá trình áp dụng khoa học vào sản xuất, là sản phẩm trí tuệ của con người. Công nghệ là nền tảng của công nghiệp, công nghiệp là phương thức truyền tải công nghệ vào cuộc sống . Muốn tiến hành công nghệ hoá, hiện đại hoá phải dựa vào trí tuệ con người là chủ yếu. Phải lấy khoa học công nghệ làm động lực của công nghiệp hoá, hiện đại hoá . 7
8. VII. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 7. 1. Nghiên cứu khoa học là gì ? Nghiên cứu khoa học là dạng lao động phức tạp nhất các hoạt động của xã hội loài người , là một hoạt động đặc biệt của con người. Hoạt động này có mục đích phục vụ cuộc sống và sản xuất, có kế hoạch được tổ chức chặt chẽ bởi các nhà khoa học có phẩm chất năng lực đặc biệt, được đào tạo có trình độ cao. NCKH chính là quá trình phát hiện, tìm tòi , sáng tạo, gia công, chế biến, lưu trữ và sử dụng các thông tin có ý nghĩa . 7. 2. Đặc trưng cơ bản của nghiên cứu khoa học - Mục đích của nghiên cứu khoa học là nhận thức thế giới và cải tạo thế giới ( tự nhiên , xã hội và con người ). Tạo ra giá trị nhận thức mới là đặc trưng quan nhất của NCKH. Giá trị nhận thức mới ở đây có thể hiểu là trước đó chưa ai biết , biết chưa chính xác, chưa đầy đủ và chưa sâu sắc . - Hoạt dộng NCKH tạo giá trị nhận thức mới bao gồm kiến thức mới và kỹ năng mới. Hoạt động NCKH làm cho khoa học phát triển , làm tăng thêm năng lực nhận thức của con người, giúp cho họ tìm tòi quy luật, bản chất sự vật và hiện tượng , từ đó đi vào cải tạo thế giới, phát triển xã hội . - Đối tượng nghiên cứu khoa học là thế giới phức tạp ( tự nhiên , xã hội và con người). Trong TDTT, đối tượng nghiên cứu là con người trong điều kiện hoạt động thể dục thể thao . - Phương pháp NCKH là phương pháp nhận thức thế giới được tiến hành bằng những quy định với nhưng tiêu chuẩn khắt khe. Các phương tiện NCKH là những trang thiết bị kỹ thuật hiện đại, tinh vi . - NCKH là hoạt động phức tạp, chứa nhiều mâu thuẩn, nhiều trường phái, nhiều xu hướng đấu tranh lẫn nhau, chân lý được phù hợp với hiện thực, đem lại lợi ích phục vụ cho con người. Trong khi nghiên cứu có thể gặp khó khăn, có khi thất bại nhưng thành công cũng là vô giá. Giá trị lao động khoa học được quyết định với tính thông tin, tính triển vọng, tính ứng dụng và nhu cầu sử dụng của xã hội, tính kinh tế của nó . 7. 3. Bản chất của nghiên cứu khoa học Một vấn đề xuyên suốt và chi phối toàn bộ hoạt động của NCKH là vấn đề bản chất của nó. Nắm vững bản chất chúng ta nhận biết chính 8
9. xác các hoạt động NCKH và các dạng hoạt động khác để đưa NCKH vào sự phát triển xã hội . Bản chất NCKH là hoạt động tìm tòi, sáng tạo và phát minh . 7. 4. Các quá trình bộ phận của nghiên cứu khoa học : - Quá trình phát triển và chứng minh giá trị nhận thức mới mà chưa ai biết hay biết chưa đầy đủ , chưa sâu sắc. Dựa trên những cứ liệu chính xác, đáng tin cậy, sự lập luận chính xác và những kết luận đứng đắn, chặt chẽ logic, chứng minh giá trị nhận thức mới định tìm là có thật và chưa ai biết, thực sự tồn tại. Người nghiên cứu phải biết cách lựa chọn đề tài nghiên cứu, sau đó vạch ra kế hoạch, chương trình nghiên cứu, biết cách thu nhập tài liệu , tích luỹ dữ liệu liên quan đến vấn đề đặt ra; biết cách phân tích và khái quát các dữ liệu đã thu nhập được để rút ra những kết luận đúng đắn cho các vấn đề đã nêu trong đề tài . Do đó phải nắm vững phương pháp nghiên cứu, lựa chọn, trong việc sử lý các số liệu nghiên cứu đã dẫn đến những chứng minh và kết luận chính xác . • Các công việc công bố và thảo luận về giá trị nhận thức mới tìm ra : Công việc này phải phân tích, xem xét, tìm tòi của người nghiên cứu, xác định hay bác bỏ kết quả đã đạt được. Đó là một quá trình tranh luận khoa học mà mục tiêu cao nhất là chân lý . • Hình thức công bố và tranh luận rất đa dạng, có thể công bố và thảo luận rộng rãi trên báo chí khoa học, hay các hội nghị khoa học, tổ chức bảo vệ trước hội đồng cơ quan, nhà nước . • Trong tranh luận khoa học chỉ có sự kiện khoa học là quan trọng còn các vấn đề khác như cấp bậc, tuổi tác, công lao đều không có ý nghĩa . 7. 5. Phân loại nghiên cứu khoa học Theo định hướng nghiên cứu các công trình nghiên cứu khoa học bao gồm : - Nghiên cứu cơ bản Là loại hình nghiên cứu nhằm khám phá các quy luật vận động và phát triển của sự vật và hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư duy. Trong lĩnh vực khoa học khoa học TDTT đó là công trình thuộc dạng 9
10. điều tra thể chất, trạng thái vận động , trạng thái tâm lý. Căn cứ vào kết quả nghiên cứu cơ bản người ta có thể làm thay đổi các quan niệm các hệ thống các lý thuyết, các quy trình công nghệ mà trước đó trở thành một môn khoa học mới v v Nghiên cứu cơ bản có thể chia làm hai nhóm : + Nghiên cứu cơ bản thuần tuý nhầm phát hiện ra quy luật của sự vật và hiện tượng chưa được biết hoặc chưa nhằm vào mục đích ứng dụng nào . + Nghiên cứu cơ bản có định hướng là nghiên cứu những vấn đề cơ bản , nhằm phát hiện quy luật của sự vật và hiện tượng nhằm vào mục đích định trước . - Nghiên cứu ứng dụng Là loại hình Nghiên cứu dựa trên kết quả nghiên cứu đã có để ứng dụng vào nhiệm vụ cụ thể, nhằm đáp ứng nhu cầu đặt ra của ngành và bộ môn khoa học. Kết quả nghiên cứu ứng dụng có thể tạo nên phương pháp mới, nhờ đó mà sản xuất ra những máy móc, thiết bị, nguyên liệu mới những nghiên cứu kiểu này rất phù hợp với ngành TDTT . Kết quả cũng có thể là những đề xuất, sáng chế, giải pháp, biện pháp các nguyên lý quy trình công nghệ mới, các phương thức và thao tác mới. Giá trị của các công trình nghiên cứu thuộc loại hình nghiên cứu ứng dụng còn phụ thuộc một phần vào kết quả của nhiên cứu triển khai . - Nghiên cứu triển khai thực nghiệm : Là loại hình nghiên cứu nhằm áp dụng các kết quả nghiên cứu ứng dụng đã đạt được vào thực tế sản xuất. Triển khai thực nghiệm còn được gọi là triển khai thực nghiệm kỹ thuật hoặc triển khai kỹ thuật. Đây là loại hình hoạt động nhằm phát triển các nguyên lý kỹ thuật thu được từ kết quả nghiên cứu ứng dụng để tạo ra các hình mẫu về một phương diện kỹ thuật mới, vật liệu mới, sản phẩm mới, dịch vụ mới, hình mẫu mới để phục vụ đời sống và sản xuất . - Nghiên cứu dự báo thăm dò Là dạng nghiên cứu đặc biệt dựa trên kết quả nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng để xác định phương hướng nghiên cứu, loại nghiên cứu nào của nghiên cứu. Chúng ta không thể xếp hoạt động này vào nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng hoặc triển khai. Nó là một dạng thăm dò thị trường, tìm kiếm cơ hội nghiên cứu trong NCKH. 10
11. Nghiên cứu dự báo thường được tiến hành theo các phương pháp tiếp cận sau: + Dự báo trên quan niệm nhu cầu cụ thể đã chín muồi của tiến bộ khoa học kỹ thuật + Dự báo trên cơ sở nghiên cứu logic phát triển nội tại của các bộ môn khoa học + Dự báo trên cơ sở phân tích cấu trúc , sự tương tác ngành và cơ chế hình thành các môn khoa học mới . + Dự báo xuất phát từ đòi hỏi kỹ thuật và nhu cầu của đời sống xã hội . + Dự báo nhờ khai thác các thông tin trong các công trình nghiên cứu khoa học . ƒ Theo nguồn kinh phí được cấp , các công trình NCKH bao gồm : - Các công trình NCKH được thực hiện nhờ nguồn kinh phí của nhà nước . - Các công trình NCKH được tiến hành theo nguồn kinh phí hợp đồng - Các công trình NCKH được tiến hành từ nguồn kinh phí tự có hoặc của cá nhân . ƒ Theo thời gian công trình nghiên cứu khoa học bao gồm : - Các công trình nghiên cứu dài hạn thường là một vài năm - Các công trình nghiên cứu khoa học ngắn hạn thường là trong vóng 1 năm trở lại . ƒ Theo mối quan hệ giữa công tác NCKH với thực tiễn phong trào TDTT. Các công trình khoa học bao gồm : - Các công trình NCKH trong lĩnh vực TDTT quần chúng . - Các công trình NCKH trong đào tạo vận động viên . 11
12. - Các công trình NCKH nhằm hoàn thiện công tác tổ chức quản lý và đào tạo cán bộ . - Các công trình NCKH trên lĩnh vực kết cấu hạ tầng , thiết bị, dụng cụ TDTT và kinh tế thể thao . ƒ Theo tầm quan trọng của công tác nghiên cứu đối với nền kinh tế quốc dân , các công trình NCKH bao gồm : - Các công trình NCKH cấp Nhà nước . Đó là các công trình nghiên cứu rất quan trọng nhằm giải quyết các vấn đề có tầm vĩ mô của Nhà nước và thưc hiện theo kế hoạch của Nhà nước . - Các công trình NCKH cấp bộ , ngành là những công trình nghiên cứu có vai trò đối với bộ và thực hiện theo kế hoạch mà bộ , ngành đã duyệt . - Các công trình nghiên cứu cấp tỉnh, thành . - Các công trình NCKH cấp trường, viện và trung tâm khoa học . Một số yêu cầu đối với người nghiên cứu khoa học: Để đáp ứng được yêu cầu đối với mục tiêu, nôi dung, phương pháp đào tạo nói chung và NCKH nói riêng , người nghiên cứu phải nắm vững mục đích nghiên cứu, hiểu biết sâu sắc về phương pháp và quy trình nghiên cứu . Người nghiên cứu khoa học phải có một số phẩm chất, năng lực sau đây : - Nhiệt tình, say mê NCKH - Tinh thần khoa học - Khách quan , trung thực , nghiêm túc - Hoài nghi khoa học , dũng cảm bảo vệ chân lý khoa học - Hợp tác khoa học. 12
13. CHƯƠNG II CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VẬN DỤNG LĨNH VỰC TDTT. A. KHÁI NIỆM Phương pháp nghiên cứu khoa học là con đường, là cách thức để giúp các nhà khoa học thực hiện các mục đích nghiên cứu của mình . Về mặt công nghệ, NCKH là quá trình chế biến thông tin với một công nghệ xác định xuyên suốt quá trình từ khi thu nhập thông tin đến chuyển giao các thông tin chế biến . - Phương pháp có tính mục đích vì mọi hoạt động cùa con người đều có có tính mục đích: mục đích nghiên cứu các đề tài NCKH chỉ đạo tìm tòi và lựa chọn các phương pháp nghiên cứu. Nên chúng ta lựa chọn các phương pháp phù hợp, giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu sẽ làm cho mục đích nghiên cứu đạt nhanh hơn và còn có thể vượt qua cả yêu cầu mà mục đích đã dự kiến. Phương pháp NCKH gắn bó với mục đích sáng tạo khoa học . - Mục đích nghiên cứu khoa học luôn đi đôi, gắn chặt với nội dung của những vấn đề cần tìm hiểu. Thực chất phương pháp là hình thức vận động của nội dung , mọi hoạt động đều có nội dung, nội dung công việc quy định phương pháp và phương pháp là cách thực hiện nội dung, là yếu tố quyết định chất lượng công việc . - Phương pháp nghiên cứu khoa học phụ thuộc vào đối tượng nghiên cứu. Đối tượng càng phức tạp càng đòi hỏi phương pháp tinh vi , hiện đại. Phương pháp nghiên cứu sẽ có hiệu quả khi nó phù hợp với đặc điểm của đối tượng, phù hợp với quy luật vận động khách quan đối tượng . - Phương pháp nghiên cứu khoa học có một cấu trúc đặc biệt, đó là hệ thống các thao tác được sắp xếp theo một chương trình tối ưu . - Trong khi thực hiện đề tài, áp dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học đôi khi cần có những phương tiện kỹ thuật tinh xảo, có độ chính xác cao. Phương pháp kỹ thuật là công cụ hỗ trợ đắc lực cho phương pháp nghiên cứu . 13
14. - Dựa vào tính chất công trình nghiên cứu người ta chia phương pháp thành 3 nhóm : mô tả, giải thích và chuẩn đoán . - Dựa vào các bước của công việc có các nhóm phương pháp: thu thập thông tin, gia công và xử lý các thông tin . - Dựa vào trình độ tiếp cận đối tượng, có các phương pháp nghiên cứu thực tiễn, nghiên cứu lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn, nghiên cứu lý thuyết phương pháp nghiên cứu sử dụng toán học . I. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm . Gồm các phương pháp cụ thể như phương pháp thể nghiệm , thực nghiệm, quan sát , mô tả để kiểm chứng các dữ liệu đã được tạo ra một cách nào đó trong các điều kiện sát định với các thông số xác định. Trong khoa học xã hội có thể bao gồm các phương pháp điều tra, nghiên cứu so sánh, sử dụng chuyên gia, thí nghiệm để rút ra kinh nghiệm . Trong lĩnh vực TDTT đối tượng thực nghiệm , thử nghiệm các phương pháp huấn luyện có tính chất ưu việt chính là đội ngũ những người tập, những người tham gia hoạt động TDTT. Hiện nay các phương pháp thực nghiệm ngày càng được nâng lên trên cơ sở của nền khoa học. Nhờ sự phát triển của khoa học kỹ thuật hiện đại, ngoài các phương tiện, công cụ được cải tiến, người ta còn xác lập các điều kiện môi trường cho thử nghiệm khoa học bằng biện pháp nhân tạo . II. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Là nhóm phương pháp có thể sử dụng cho tất cả các ngành khoa học song chủ yếu là khoa học xã hội và nhân văn. Đây là một phương pháp phải sử dụng nhiều ngôn ngữ văn bản để chứng minh, lý giải sự vật và hiện tượng cần nghiên cứu. Nó bao gồm phương pháp trìu tượng, khái quát hoá, diễn giải, quy nạp, phân loại , hệ thống hoá và phân tích tổng hợp . Phương pháp nghiên cứu lý thuyết bắt nguồn từ các lý thuyết, để rồi khẳng định hay phủ định. Nhưng điều quan trọng nhất của việc ứng dụng phương pháp này trong những khoa học là tính logic, lịch sử cụ thể và là thước đo chính xác nhất vẫn là kết quả ứng vào thực tiễn xã hội . 14
15. B. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VẬN DỤNG TRONG LĨNH VỰC TDTT . I. Phương pháp thu nhận thông tin và xử lý thông tin 1. 1. Phương pháp thu nhận thông tin Đọc sách để theo dõi những thông tin những tri thức khoa học kỹ thuật mới nhằm làm phong phú cho vốn tri thức của mình. Thu nhập các thông tin có tính chất chuyên môn để nâng cao chất lượng và giá trị của công trình nghiên cứu. Có thể thu thập thông tin theo đề tài nghiên cứu . Việc nghiên cứu các cơ sở lý luận trong sách báo khoa học có thể trở thành phương pháp nghiên cứu cơ bản. Khi nghiên cứu cơ sở tư tưởng của hệ thống GDTC Việt Nam thì chỉ có thực hiện bằng con đường nghiên cứu các tư liệu, các chỉ thị , nghị quyết của Đảng, Nhà nước, của các lãnh tụ và việc vận dụng chúng vào thực tiễn . Yêu cầu khi đọc sách : phải độc lập về quan điểm và phương pháp tư duy. Thu thập những thông tin mới phục vụ đề tài với thái độ đúng đắn khách quan và khoa học . Phương pháp đọc: người đọc cần xem xét tên tác giả, nhà xuất bản , năm, nơi xuất bản, số lượng sách xuất bản đọc các nội dung chính trước: Lới nói đầu , mục lục để biết các vấn đề có mức độ liên quan đến vấn đề nghiên cứu của cá nhân. Có thể tiến hành đọc từ 1 đến vài lần. Lần thứ nhất đọc kỹ để nắm nội cơ bản, cần thiết phục vụ đề tài của mình. Đọc lần thứ 2 hoặc thứ 3 man tính chất chọn lọc, tức là phải nắm vững nội dung cơ bản, tra cứu các thuật ngữ chuyên môn, phân tích và so sánh với các cơ sở lý luận khác và sự hiểu biết của bản thân. Sau đó rút ra những kết luận cần thiết . 1. 2. Phương pháp xử lý thông tin Các thông tin thu được qua sách báo khoa học, người nghiên cứu cần tư duy, chọn lọc , phân loại phục vụ cho đề tài nghiên cứu của bản thân bao gồm : Phân tích, tổng hợp: + Phân tích là quá trình hoạt động trí tuệ nhằm tách đối tượng thành những bộ phận, những dấu hiệu và thuộc tính, những mối liên hệ và quan hệ giữa chúng theo một hướng nhất định để nhận thức về đối tượng ấy một cách trọn vẹn và sâu sắc hơn. Ví dụ khi tìm hiểu về 15
16. lượng vận động cần phải hiểu rõ các thành phần của nó như khối lượng, cường độ và mật độ tập luyện. Đồng thời phải nghiên cứu mối quan hệ giữa các thành phần đó với nhau trong quá trình tập luyện của vận động viên . + Tổng hợp là gợp những đối tượng, thuộc tính, quan hệ thành một tổng thể thống nhất để tìm ra sự mới lạ, tìm bản chất và quy luật của các sự vật và hiện tượng. Có thể tổng hợp các số liệu đã phân tích về mặt sinh l , sinh hoá, về sự phát triển thể lực và thành tích thể thao . Phân tích và tổng hợp là hai mặt trái ngược nhau lại có quan hệ mật thiết với nhau trong quá trình tư duy biện chứng . So sánh: Là xác định sự giống nhau hay khác biệt giữa các đối tượng , thuộc tính và quan hệ của chúng trong hiện thực khách quan . Trừu tượng hoá và khái quát hoá : + Trừu tượng hoá là dùng trí tuệ gạt bỏ những bộ, thuộc tính, quan hệ không cần thiết và chỉ giữ lại yếu tố nào cần thiết để nghiên cứu . + Khái quát hoá là dùng trí tuệ gợp nhiều đối tượng khác nhau thành một nhóm, loại trên cơ sở chúng có một thuộc tính chung, bản chất hoặc mối quan hệ có tính quy luật. Nhờ khả năng trừu tượng hoá, khái quát hoá người ta có thể phân biệt các phẩm chất thể lực thành sức mạnh, sức nhanh, sức bền II. Phương pháp quan sát sư phạm 2. 1. Khái niệm Quan sát sư phạm là phương pháp theo dõi trực tiếp ( hay gián tiếp ), có kế hoạch và biện pháp chuyên môn nhằm phản ánh một cách khách quan đối tượng nghiên cứu mà không có sự can thiệp của người nghiên cứu vào trong đó . - Quan sát sư phạm là phương pháp thu thập thông tin về quá trình giáo dục, trên cơ sơ tri giác trực tiếp về các hoạt động sư phạm, cho ta những tài liệu sống về thực tiển giáo dục. Tuy nhiên quan sát sư phạm giống quan sát tự nhiên ở chỗ : cùng dựa vào khai thác những hiện tượng có sẵn, không chủ động gây nên những tác động sư phạm, nhưng quan sát tự nhiên thì xuất phát từ những dấu hiệu bên ngoài còn quan sát sư phạm có thể khai thác cả những thông tin bên trong, ví dụ thực hiện các bài tập rồi đánh giá . 16
17. - Quan sát trong NCKH thực hiện một số chức năng : + Chức năng thu thập thông tin thực tiễn, đó là chức năng quan trọng nhất trong quá trình nghiên cứu + Chức năng kiểm chứng các lý thuyết, các giả thuyết đã có + Chức năng so sánh các kết quả trong những thực nghiệm. Đối chiếu lý thuyết với thực tế 2. 2. Đặc điểm của quan sát sư phạm Thông thường bao giờ quan sát cũng được tiến hành do một chủ thể sử dụng để nhận thức một đối tượng xác định, trong một thời gian, với một mục đích và bằng phương tiện nhất định cho nên đặc điểm của quan sát sư phạm thể hiện ở chỗ : - Đối tượng quan sát là hoạt động sư phạm phức tạp của cá nhân hay tập thể . - Người quan sát là nhà khoa học hay công tác viên. Đó là những người có trình độ học vấn và ít nhiều có khả ngăng tư duy, nghiên cứu . Đã là con người thì đều có tính chủ quan. Chủ quan ở trình độ , kinh nghiệm, ở thế giới quan, ở cảm xúc tâm lý. Cho nên khi quan sát “cái tôi” cũng ảnh hưởng đến quá trình quan sát. Từ đó có thể làm sai lệch sự thật . - Tài liệu quan sát dù khách quan thế nào đi chăng nữa cũng vẫn phụ thuộc vào việc lựa chọn của người nghiên cứu, do đó cần lựa chọn theo những chuẩn nhất định, được xử lý bằng toán học 2. 3. Ưu , nhược điểm của quan sát sư phạm - Thu thập tài liệu trực tiếp, phản ánh trong hoàn cảnh cụ thể loại bỏ sai sót trung gian nếu có . - Thực hiện phương pháp quan sát sư phạm giúp người nghiên cứu theo dõi các hiện tượng giáo dục một cách sống động theo trình tự thời gian, phát hiện những biến đổi về số lượng và chất lượng dưới tác động của giáo dục, giáo dưỡng . - Sự quan sát đúng đắn, tin cậy có thể giúp nhà nghiên cứu thấy được diễn biến của quá trình giáo dục, giáo dưỡng . - Tuy nhiên phương pháp quan sát sư phạm cũng có những hạn chế nhất định. Tâm trạng của người quan sát có thể ảnh hưởng đến kết quả, 17
18. khó tránh khỏi những ý kiến trong chủ quan đánh giá quá trình giáo dục . - Quan sát sư phạm dễ gây mệt mỏi, đơn điệu ở người quan sát nếu tổ chức không chu đáo rất dễ tạo nên mối quan sát không đầy đủ của thầy và trò, nhất là về các mặt như đạo đức thể thao, trạng thái tâm lý thể thao, động tập luyện . 2. 4. Đối tượng quan sát sư phạm Đối tượng quan sát sư phạm là các mặt khác nhau của quá trình giáo dục – giáo dưỡng nói chung, giáo dục thể chất và huấn luyện thể thao nói riêng. Đối tượng quan sát bao gồm : - Phương pháp giảng dạy và huấn luyện - Kỹ thuật thao tác - Hoạt động chiến thuật - Nhiệm vụ giáo dục – giáo dưỡng . Phương pháp giáo dục – giáo dưỡng - Các bài tập, điều kiện vệ sinh, môi trường - Yếu tố tâm lý trong tập luyện và thi đấu 2. 5. Cách tiến hành quan sát Muốn quan sát đạt hiệu quả cần phải xây dựng kế hoạch và chương trình quan sát thật tỉ mỉ - Xác định đối tượng quan sát, mục đích và nhiệm vụ cụ thể phải đạt được - Chuẩn bị chu đáo các tài liệu và trang thiết bị kỹ thuật để quan sát ( hồ sơ quan sát: phiếu, biên bản, thiết bị kỹ thuật ) - Tiến hành quan sát, thu nhập tài liệu theo chương trình - Ghi chép kết quả quan sát. Có thể ghi vào phiếu in sẵn, ghi biên bản , ghi vắn tắt, ghi nhật kí có thời gian , không gian, điều kiện và diễn biến của sự kiện hoặc có thể ghi âm, chụp ảnh, quay phim - Kiểm tra lại kết quả quan sát bằng cách: chuyện trò với người tham gia tình huống, sử dụng các tài liệu khác liên quan đến diễn biến để đối chiếu, quan sát lại nếu thấy cần 18
19. III. Phương pháp điều tra. Phương pháp điều tra trong giáo dục là phương pháp khảo sát số lượng lớn các đối tượng nghiên cứu ở một hay nhiều khu vực vào một hay nhiều thời điểm * Phân loại Có hai loại điều tra trong nghiên cứu giáo dục - Điều tra cơ bản trong giáo dục như diều tra trình độ thể lực trong nhân dân ở một số địa phương hay trong phạm vi toàn quốc, điều tra chỉ số thông minh của sinh viên , học sinh, điều tra nhu cầu phát triển giáo dục về văn hóa - Trưng cầu ý kiến ( điều tra xã hội học) theo phiếu là phương pháp tìm hiểu nhận thức, tâm trạng, nguyện vọng, của thầy cô, học sinh, phụ huynh sinh viên các hiện tương xã hội khác về một sự kiện chính trị, xã hội, văn hoá, thể thao Thực chất của phương pháp trưng cầu ý kiến là phương pháp thu thập thông tin bằng ngôn ngữ dựa trên tác động về mặt tâm lý xã hội trực tiếp ( phỏng vấn ) hoặc gián tiếp (anket) giữa người nghiên cứu và người được hỏi ý kiến. Trưng cầu ý kiến dựa trên những lời phát biểu của cá nhân để phát hiện những sắc thái tinh tế nhất về các sự kiện đang xảy ra, đó là nguồn thông tin quan trọng Điều quan trọng trong trưng cầu ý kiến là đặt câu hỏi. Câu hỏi thứ nhất là công cụ điều tra được sắp xếp theo một trình tự logic nhằm thu nhận thông tin. Câu hỏi có dạng tìm hiểu, sự kiện, kiểm tra nhận thức để biết thái độ, quan điểm của người được hỏi. Câu hỏi sử dụng thu thập thông tin dưới dạng viết được gọi là anket 3. 1. Quy trình nguyên tắc xây dựng phiếu câu hỏi ( anket ) - Xác định đề tài , mục đích của cuộc trưng cầu ( thăm dò ) ý kiến theo phiếu * Chọn đề tài : đề tài nghiên cứu phải phù hợp với đối tượng , vấn đề mà chúng ta nghiên cứu phải nằm trong tằm hiểu biết của đối tượng, phải được đối tượng quan tâm * Xác định mục đích : tuỳ theo nhhu cầu thực tế, khả năng của mỗi chúng ta ( trình độ , kinh phí ) mà giới hạn hay mở rộng quy mô mục đích nghiên cứu cụ thể của mình 19
20. - Quy trình , nguyên tắc xây dựng phiếu câu hỏi Phiếu câu hỏi có thể gồm ba phần * Phần mở đầu : có chức năng xây dựng động cơ cho người được trả lời, hướng dẫn cách trả lời với các câu hỏi, tạo cảm giác dễ chịu, hài lóng ngay từ khi tiếp xúc với câu hỏi * Phần nội dung : phần này thể hiện bằng các câu hỏi . Câu hỏi có thể sử dụng bằng câu hỏi kín và câu hỏi mở ( anket đóng và anket mở) . Câu hỏi kín là câu hỏi có kèm theo sẵn phương án trả lời. Người trả lời chỉ cần đánh dấu vào phương án nào phù hợp với suy nghĩ của mình. Có hai loại câu hỏi kín đó là câu hỏi kín đơn giản và câu hỏi kín phức tạp: Câu hỏi kín đơn giản : là loại câu hỏi chỉ có hai phương án trả lời “có” hoặc “không” Câu hỏi kín phức tạp : gồm nhiều phương án trả lời. Nó phân biệt tỉ mỉ hơn thái độ phán xét, đánh giá của người trả lời . Như Trường đại học thành trường Đại học quốc gia, đồng chí có ý nghĩa băn khoăn xin cho biết ý kiến Câu hỏi mở có ưu tiên ghi nhận được đầy đủ, chính xác ý kiến của người trả lời trong khi xử lý Câu hỏi vừa kín vừa mở: Đó là loại câu hỏi có một số phương án trả lời có sẵn và một số phương án trả lời là câu hỏi mở. Câu hỏi này được sử dụng khi vấn đề được hỏi có chứa rất nhiều phương án trả lời mà chúng ta khó có thể lường hết được - Phần cứ liệu kiểm tra : mục đích nhằm phân tích chất lượng thông tin Ghi rõ tiểu sử người được hỏi gồm họ, tên, năm sinh, nơi làm việc, thâm niên công tác và một số vấn đề khác khi cần Đối với một số câu hỏi tạo nên sự băn khoăn, lo ngại đối với người trả lời thì không cần ghi phần cứ liệu kiểm tra ( vô danh ). 3. 2 . Phương pháp phỏng vấn Phương pháp phỏng vấn là phương pháp điều tra nhằm thu nhận thông tin thông qua hỏi – trả lời, giữa nhà nghiên cứu với cá nhân khác nhau về vấn đề quan tâm. 20
21. Phân loại phương pháp phỏng vấn Tuỳ theo mục đích, hình thức, nội dung thu nhận thông tin có thể chia thành 3 loại phỏng vấn : phỏng vấn trực tiếp, phỏng vấn gián tiếp và trao đổi mạn đàm - Phỏng vấn trực tiếp : là phương pháp thu nhận thông tin thông qua hỏi và trả lời miệng giữa nhà nghiên cứu và người được hỏi. Trong phương pháp này, người nghiên cứu và đối tượng được hỏi nói chuyện trực tiếp với nhau - Phỏng vấn gián tiếp ( bằng phiếu ): Phỏng vấn gián tiếp là phương pháp điều tra xã hội học ( dùng anket) thực hiện bằng cách điền vào các câu hỏi được in sẵn, người được hỏi lựa chọn câu trả lời theo quan điểm và nhận thức của mình. Phương pháp phỏng vấn gián tiếp được sử dụng khá rộng rãi trong nghiên cứu khoa học - Phỏng vấn mạn đàm : ( trao đổi mạn đàm ) là phương pháp điều tra nhằm thu nhận thông tin qua sự trao đổi ý kiến qua lại giữa người nghiên cứu và người được hỏi 3. 3. Yêu cầu của kỹ thuật điều tra Hiệu quả của sự dụng phương pháp nghiên cứu phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố mà trước hết là hệ thống câu hỏi - Câu hỏi ngắn gọn , rõ ràng , mạch lạc giúp người được trả lời đúng với ý đồ chiến lược và mục đích nghiên cứu - Hệ thống câu hỏi phải phục vụ chiến lược diều tra nghĩa là khi đặt câu hỏi thì chúng ta thu được những thông tin gì và toàn bộ các câu hỏi phải làm bộc lộ những quy định chung của nhận thức, tâm trạng hay quan niệm chung của xã hội. Một điều đáng quan tâm là chất lượng ý kiến trả lời phụ thuộc vào cả hai phía. + Người hỏi - Đặt câu hỏi nhằm mục đích gì ? - Nội dung câu hỏi : dễ hiểu để trả lời - Tình huống , hoàn cảnh môi trường + Người trả lời - Động cơ trả lời 21
22. - Trình độ của người được hỏi - Khả năng trí nhớ - Thái độ đối với người được hỏi - Giấu tên hay phải ghi rõ họ tên - Kết quả cuộc điều tra cũng có thể bị hạn chế do hệ thống câu hỏi khó hiểu, trùng lập nhiều vấn đề. Người trả lời trung thực do sợ động chạm đến uy tín, khả năng hiểu biết của người được hỏi hạn chế và sử lý thông tin không thích hợp - Kết quả điều tra phải là những điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, hệ thống câu hỏi phải bao hàm cả chiến thuật kiểm tra lẩn nhau, các câu hỏi hổ trợ nhau để tìm ra câu hỏi đúng nhất - Một điều quan trọng là tạo ra không khí làm việc trong cuộc điều tra, cũng như trọng tâm trong thời điểm ấy, vì chúng có thể ảnh hưởng tới chất lượng câu trả lời. Cho nên phải chọn thời điểm thích hợp và tạo ra bầu không khí tự nhiên, dể chịu trong buổi làm việc IV. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sư phạm là phương pháp nghiên cứu được đưa vào quá trình giáo dục những nhân tố mới cần nghiên cứu và làm sáng tỏ tính ưu việt của chúng so với nhân tố khác hoặc tác động khác Hiện nay phương pháp thực nghiệm sư phạm đang là phương pháp chủ công trong NCKH. Ngay từ khi xuất hiện thực nghiệm đã có ý nghĩa như một cuộc cách mạng trong quá trình nghiên cứu, nó đẩy lùi làm thay đổi tư duy khoa học kiểu củ , nó được ứng dụng rộng rãi nhất trong khoa học tự nhiên. Thực nghiệm đã đẩy nhanh quá trình nghiên cứu khoa học, tạo khả năng vận dụng nhanh chóng kết quả sản xuất vào thực tiễn sản xuất. Phương pháp thực nghiệm sư phạm làm tăng trình độ kỹ thuật thực hành , làm phát triển khả năng tư duy lý thuyết. Chính phương pháp thực nghiệm đã tạo ra một hướng nghiên cứu mới , phương pháp hoàn toàn chủ động trong sáng tạo khoa học . 4. 1. Đặc điểm của phương pháp thực nghiệm. Thực nghiệm sư phạm với mục đích là nhằm nâng cao hiệu quả của quá trình giảng dạy, huấn luyện, thành tích học tập. Trong lĩnh vực hoat động TDTT, thực nghiệm sư phạm thể hiện tính ưu việt rõ nét và có một số đặc điểm 22
23. - Đặc điểm nổi bật của thực nghiệm sư phạm là sự can thiệp kế hoạch của con người vào hiện tượng nghiên cứu. Kế hoạch thực nghiệm đòi hỏi miêu tả hệ thống các biến số theo chương trình - Thực nghiệm được tiến hành từ một giả thuyết hay phỏng đoán về sự diễn biến tốt hơn của đối tượng nếu ta chú ý đến một biến số quan trọng và loại đi một biến số thứ yếu. Điều giải thích là thực nghiệm được tiến hành để khẳng định tính chân thực của phỏng đoán hay giả thiết. Nếu thực nghiệm thành công sẽ góp phần xây dựng một lý thuyết mới . -Với mục đích kiểm tra giả thuyết, các đối tượng thực nghiệm được chia thành 2 nhóm. Nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Hai nhóm này được lựa chọn ngẫu nhiên, có số lượng và có trình độ phát triển như nhau, điều đó được khẳng định bằng kiểm tra chất lượng ban đầu. 4. 2. Phân loại thực nghiệm sư phạm Trong lý luận và thực hành TDTT , người ta phân chia thực nghiệm sư phạm thành một nhóm nhất định. Thông thường người ta phân chia theo mục đích và điều kiện nghiên cứu: có thể bao gồm một số loại thực nghiệm như sau : - Thực nhiệm cải tạo: Là thực nghiệm nhằm xây dựng một giả thuyết khoa học độc đáo. Có thể nghiên cứu hiệu quả của quá trình dạy học trong chương trình hoá TDTT - Thực nghiệm kiểm tra Là loại thực nghiệm đánh giá lại những thông tin trong một vấn đề khoa học nào đó. Có thể sử dụng loại thực nghiệm này để kiểm tra một hiện tượng , một nhân tố sư phạm nào đó trong điều kiện mới, các lứa tuổi người tập khác nhau ở các môn thể thao không giống nhau - Thực nghiệm tự nhiên Có sự thay đổi không lớn điều kiện giảng dạy – huấn luyện. Ví dụ nghiên cứu một nội dung mới chương trình giảng dạy TDTT cho học sinh phổ thông. Ở nhóm thí nghiệm áp dụng các bài tập được soạn thảo. Ở một bài tập mới ở lớp khác không được áp dụng. Trong thực nghiệm này các điều kiện của một lớp học là như nhau, trẻ em ở nhóm thực nghiệm không được biết là mình đang tham gia vào thí nghiệm - Thực nghiệm chọn mẫu Trong lĩnh vực TDTT, phương pháp thường được sử dụng hơn cả là phương pháp chọn mẫu. Loại thực nghiệm này được phân ra làm thực nghiệm tuyệt đối và thực nghiệm so sánh ( thực nghiệm tương đối ) 23
24. + Thực nghiệm tuyệt đối Thực nghiệm tuyệt đối được thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu trạng thái người tập ở một thời điểm nào đó mà không cần có sự so sánh với các hiện tượng khác. Ví dụ: đánh giá trình độ thể lực của học sinh ở giữa hay cuối năm học. Thực nghiệm tuyệt đối thường được tiến hành ở giai đoạn nghiên cứu bước đầu và kết quả thu được sẽ đặt cơ sở cho các giai đoạn nghiên cứu tiếp theo. + Thực nghiệm so sánh Nếu thực nghiệm sư phạm nhằm xác định hiệu quả của một nhân tố thử nghiệm nào đó người ta thường sử dụng phương pháp thực nghiệm so sánh. Thực nghiệm so sánh lại được chia làm hai loại: thực nghiệm so sánh trình tự và thực nghiệm so sánh song song - Thực nghiệm so sánh trình tự: là thực nghiem nhằm so sánh kết quả trước và sau khi đưa nhân tố mới vào trên cùng một nhóm người. thực nghiệm này thường được áp dụng khi đối tượng nghiên cứu có số lượng han chế và điều kiện tiến hành cũng đơn giản hơn . - Thực nghiệm so sánh song song: là thực nghiệm được tiến hành một lúc trên hai hay nhiều nhóm. Ở nhóm thực nghiệm người ta sử dụng phương pháp mới, phương tiện mới, nội dung mới ( nhân tố mới ở đây có thể là đặc điểm kỹ thuật, động tác, chiến thuật thi đấu, các phương pháp tập luyện, các thành phần lượng vận động, các nhân tố tâm lý, các quan điểm về phát triển thể chất ) Khi tiến hành thực nghiệm sư phạm cần đảm bảo những yêu cầu sau đây : - Lựa chọn các thí nghiệm bằng phương pháp khác nhau nhưng phải như nhau về lứa tuổi, giới tính, trình độ về thể lực kỹ thuật và một số loại trình độ khác - Điều kiện thực nghiệm ( tập luyện) ở các nhóm phải giống nhau - Số lượng đối tượng thực nghiệm phải đủ lớn để số liệu nhận được có độ tin cây cao. Các số liệu thu được phải sử lý bằng toán thống kê -Trong thực nghiệm không nên đồng thời nghiên cứu cùng một lúc nhiều vấn đề, vì nếu làm như thế sẽ ảnh hưởng xấu lẫn nhau khó sát định kết quả - Trước khi bắt đầu nghiên cứu, có thể giao cho một ban kiểm tra tiến hành đánh giá và kiểm tra và ghi vào biên bản số liệu thu được ban đầu 24
25. - Cuối thực nghiệm sư phạm lập biên bản kiểm tra cuối cùng Khi so sánh số liệu trước và sau thực nghiệm, sẽ giải thích được kết quả thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm so sánh song song đơn giản là dạng thực nghiệm dễ tiến hành hơn cả. Trong thực nghiệm tiến hành 2 nhóm ( nhóm thực nghiệm và nhóm kiểm tra ). Sau khi tiến hành hàng loạt buổi tập, xác định kết quả của các nhân tố thí nghiệm - Thực nghiệm so sánh song song bắt chéo: sắp xếp các nhóm nghiên cứu khác nhau trong những điều kiện đầy đủ không cần nhóm đối chứng. Thời gian thực nghiệm từ một số buổi đến một số năm Ví dụ : Bảng 2. 1 Giai đoạn Nhóm A Nhóm B Giai đoạn 1 Nhân tố ngh. cứu I Nhân tố nghiên cứu II Giai đoạn II Nhân tố ngh.cứu II Nhân tố nghiên cứu I Thực nghiệm bắt chéo cho phép đặt ra những điều kiện tương đối giống nhau ở các nhóm thí nghiệm . Điều đó rất quan trọng, bởi vì đạt đế sự cân bằng hoàn toàn giữa chúng là thực tế không thể có được. Trong thực nghiệm bắt chéo, mỗi nhóm lần lượt là nhóm thực nghiệm, là nhóm đối chứng. Với sơ đồ thí nghiệm này, cho số liệu có mức độ tin cậy cao, có nghĩa là các nhóm thực nghiệm lần lượt chịu sự tác động của tất cả các nhân tố sư phạm. Điều đó dẫn đến có thể xử lý không bằng toán thống kê mà vẫn có thể tin cậy được mặc dù đối tượng thực nghiệm thiếu. - Nếu cần thiết so sánh không phải 2 mà 3 nhân tố có thể áp dụng theo sơ đồ sau : 3 x 3 ( thực nghiệm nhiều nhân tố ) Bảng 2. 2 25
26. Bảng 2. 2 Giai đọan Nhóm A Nhóm B Nhóm C Giai đọan I Nhân tố I Nhân tố II Nhân tố III Giai đọan II Nhân tố II Nhân tố III Nhân tố I Giai đọan III Nhân tố III Nhân tố I Nhân tố II Ví dụ : Nếu cần phân tích, so sánh 3 nhân tố nghiên cứu: nghiên cứu ảnh hưởng của việc tập luyện thể dục thể thao đối với việc phát triển cơ thể trẻ em. Các nhân tố thể lực gồm : - Số buổi tập trong tuần - Số lần lặp lại các bài tập trong một buổi tập(Nhân tố II) - Thời gian nghỉ giữa các lần tập lại (Nhân tố III ) Khi cần so sánh 4 nhân tố nghiên cứu thì áp dụng cấu trúc thực nghiệm có dạng : Bảng 2. 3 1 2 3 4 2 3 4 1 3 4 1 2 4 1 2 3 Như vậy có thể xây dựng cấu trúc thực nghiệm với nhiều nhân tố so sánh, song cần lưu ý: số nhân tố xác định số nhóm tham gia thực nghiệm . 26
27. V. Phương pháp dùng bài tập kiểm tra ( bài thử ) – test 5. 1. Khái niệm Phương pháp dùng bài tập kiểm tra ( test ) là phương pháp nghiên cứu nhờ hệ thống bài tập ( bài tập kiểm tra ) được tiêu chuẩn hóa về nội dung và hình thức đã được thực tiễn thừa nhận nhằm đánh giá khả năng của đối tượng nghiên cứu - Đánh giá trình độ thể lực chuyên môn của vận động viên các cấp thuộc các môn thể thao khác nhau - Nghiên cứu trình độ kỹ thuật, chiến thuật thi đấu của vận động viên, trạng thái tâm lý tập luyện và thi đấu, trạng thái sinh lý So sánh trình độ tập luyện của từng người hoặc cả nhóm, lựa chọn vận động viên vào tập luyện môn thể thao nào cho thích hợp và vào các đội tuyển thi đấu. Kiểm tra khách quan trình độ các vận động viên, làm sáng tỏ tính ưu việt và những thiếu sót của những biện pháp, phương pháp giảng dạy và huấn luyện, hình thức tổ chức tập luyện. Trên cơ sở đó, có thể xây dựng kế hoạch tập luyện một cách khoa học Điều cần nhấn mạnh thêm rằng, khi dùng phương pháp test phải chú ý đến mối quan hệ giữa số lượng và chất lượng của tâm lý người. Bởi vì tâm lý người mang bản chất xã hội – lịch sử, do đó nhiều khi các số liệu cần đo, đếm không phản ảnh hết năng lực tâm lý của mọi người . 5. 2. Các bài tập kiểm tra. Trong lĩnh vực họat TDTT, các bài tập kiểm tra gồm những lọai sau: - Các bài tập khả năng đánh giá các khả năng động lực - Các bài tập kiểm tra trạng thái tập luyện - Các bài tập đánh giá trình độ tập luyện chuyên môn Trong NCKH TDTT, thường sử dụng nhiều bài tập khác nhau. Muốn đánh giá trình độ chuyên môn của vận động viên, sẽ sử dụng một số test đánh giá trình độ kỹ thuật, test đánh giá sự chuẩn bị tâm lý. Các test giúp chúng ta xác định được trạng thái thể lực của con người, sự sẵn sàng của họ khi bước vào tập luyện thông qua các chỉ số khách quan. Nếu chọn các test không đúng, các số liệu, thông tin thu nhập thiếu mức độ tin cậy, thiếu tính hợp lý của quá trình giáo dục thể chất 27
28. và huấn luyện thể thao. Độ tin cậy trên đươc đánh giá, kiểm tra bằng các chỉ số tổng hợp về trình độ người tập và kết quả của hoạt động, vận động ( thành tích thi đấu ). Một số ví dụ cụ thể : Ví dụ 1 : Đánh giá tố chất sức mạnh - Sức mạnh tối đa : là khả năng thể hiện sức mạnh lớn nhất của một nhóm cơ. Kết quả sức mạnh tối đa trong kiểm tra là không thể lặp lại sau đó mà phải cần có thời gian nghỉ đủ để phục hồi. Trong khi sử dụng kết quả sức mạnh tối đa, người tập còn sử dụng một khái niệm nữa của sức mạnh đó là sức mạnh tương đối được tính bằng : Mtd =Mmax / P (kg) Trong đó : Mtd : sức mạnh tương đối Mmax : sức mạnh tối đa P : trọng lực cơ thể Trong các bài kiểm tra sức mạnh tối đa, thường sử dụng các máy ghi lực ( lực kế ) tính ra đơn vị Niuton(N). Thực tế cho thấy sức mạnh tối đa của toàn cơ thể được thể hiện ở tư thế đẩy tạ vai và đứng với góc khuỵu gối 125 độ - 135 độ , thành tích thu được sẽ lớn nhất . Bằng máy ghi lực người ta có thể kiểm tra sức mạnh tối đa của các bộ phận cơ thể: sức mạnh tối đa của cẳng chân, cẳng tay, cánh tay, lưng Sức mạnh – nhanh: đó là sức mạnh động lực tính theo đơn vị thời gian. Nội dung các bài tập kiểm tra bao gồm : + Các loại bật nhảy không có chạy đà: bật nhảy bằng hai chân có hoặc không có đánh tay + Nhảy 3 bước, 5 bước, bật nhảy cao, bật nhảy các cự ly 20m – 30m + Chạy tăng tốc: ở các cự ly 10m – 30m + Kéo tay xà đơn, chống đẩy xà kép + Các bài tập thể dục không có dụng cụ: đứng lên ngồi xuống trong 10 giây, 30 giây, chuyển thân 4 tư thế trong 5 giây Sức mạnh – bền: là tổng hợp số lần lặp lại một hoạt động cho tới mệt hoàn toàn 28
29. Bật nhảy, tay với cao liên tục trong 20 lần. Xác định giá trị trung bình và độ lệch càng nhỏ thì giá trị sức mạnh – bền càng tốt Ví dụ 2 : đánh giá về sức nhanh Sức mạnh nhanh có mối quan hệ chặt chẽ với kỹ thuật động tác và yếu tố sức mạnh. Cho nên các bài kiểm tra cần có cấu trúc , nội dung sao cho loại trừ ít nhiều được hai yếu tố tr6en có giá trị khách quan. Nội dung kiểm tra sức mạnh gồm: sức nhanh phản ứng, sức nhanh vận động, sức nhanh động tác. Hiện nay các bài tập kiểm tra ( bài thử ) chủ yếu thuộc loại sức nhanh vận động Các cự ly chạy tốc độ cao: 10m, 20m, 30m, 40m, 50m, 60m, khi chạy không để kỹ thuật xuất phát chi phối tới kết quả cự ly chạy Kiểm tra trình độ nhanh : vượt chướng ngại vật, thay đổi hướng tăng và hãm tốc độ. Ví dụ chạy dích dắc 30m với mục đích là đánh giá về độ nhanh vận động đa dạng và hướng biến đổi liên tục Đối với chạy : “con lắc” với mục đích đánh giá về khả năng nhanh khả năng vận động biến đổi hướng. Người chạy có thể chạy đi – về vòng qua cọc cờ 4 lần, sau đó tính thời gian toàn bộ Thực nghiệm Alden: đánh giá sức nhanh vận động đa dạng và biến đổi hướng. Người chạy phải chạy vòng qua 4 góc và ở giữa trong 3 lần, sau đó tính thời gian Ví dụ 3: đánh giá sức bền Tố chất sức bền là thành phần cơ sở của khả năng thể lực. Tố chất sức bền có vai trò quan trọng đối với mọi hoạt động TDTT. Sức bền được quy định theo dạng vận động: sức bền cự ly ngắn, sức bền cự ly trung bình, sức bền của cự ly dài Sức bền của cự ly ngắn: đó là hoạt động có cường độ cao trong thời gian ngắn ( 45 giây – 2 phút). Các cự ly chạy 300m, 500m, 600m, và chạy 1.5 phút Sức bền của cự ly trung bình: đó là hoạt động có cường độ tương đối lớn trong thời gian 2-9 phút. Các cự ly 800m, 1000m, 1200m ,1500m, 2000m Sức bền cự ly dài: đây là dạng tổng hợp sức bền gồm cả sức bền ngắn và sức bền trung bình. Thời gian hoạt động là 9 phút trở lên. Các cự ly: chạy 10 phút, 12 phút, 15 phút, chạy 3000m 29
30. Ví dụ 4: đánh giá về độ linh hoạt các khớp Độ linh hoạt của các khớp chính là giá trị giới hạn hoạt động của khớp. Độ linh hoạt của khớp tể hiện ở tính thẩm mỹ biên độ động tác rộng ( môn thể dục ). Ở cấu trúc động tác, làm tăng khả năng tiết kiệm năng lượng ( môn bơi ), ở khả năng về sức mạnh làm tăng tốc độ với dụng cụ ( ném lao, đẩy tạ ) Trong hoạt động TDTT, kiểm tra nội dung về độ linh hoạt khớp chủ yếu là độ lớn hoạt động ở các khớp vai, khớp hông và xương sống. Có thể hình dung một số bài kiểm tra . - Gập thân về trước: Để đánh giá độ linh hoạt của cột sống. Đứng gập thân về trước, yêu cầu thẳng chân, đầu ngón tay chạm vào bảng chia độ dài (cm), ở mức nào thì đó là giá trị cần phải đo ( dừng 2 giây ở tư thế đó ) - Quay khớp vai bằng gậy: dùng một gậy thể dục dài 1,5m, hai tay nắm gậy ở trước bụng. Nâng gậy qua đầu ra sau lưng. Khoảng cách giữa hai nắm tay càng nhỏ thì độ linh hoạt khớp vai càng lớn - Nâng chân lên cao – về trước Dùng để đánh giá độ linh hoạt tích cực của khớp hông. Người kiểm tra cần đứng cạnh thang đóng, vai vuông góc với thang đóng . Một bảng ( có thể bằng bìa ) chia độ đặt sát với thanh đóng. Vận động viên giơ chân về trước lên cao hết khả năng và giữ vững trong 5 giây. Đo góc độ mà 2 chân tạo nên qua bảng chia độ. Ví dụ 5: các test đánh giá trình độ tập luyện chuyên mộn Đánh giá trình độ tập luyện chuyên môn gồm nhiều test và các loại bài kiểm tra phối hợp. Nội dung môn kiểm tra đánh giá có liên quan tới kỹ thuật động tác, chiến thuật thực hiện + Môn bóng chuyền Hiệu suát bài tập phụ thuộc vào trình độ thể lực và trình độ xử lý kỹ thuật với bóng. Đối với môn bóng chuyền, cần chú ý về chuyên môn : - Theo dõi thi đấu - Bài tập về chuyền – đệm bóng vào tường trong 1 phút - Bài tập chuyền và đệm bóng trúng đích - Đập bóng ở tường và lưới 1 phút 30
31. - Phát bóng thấp và cao tay – phát bóng trong 1 phút - Bài kiểm tra phối hợp - Bài kiểm tra các đặt tính thể lực - Kiểm tra kỹ thuật qua phim ảnh Ví dụ kiểm tra trình độ kỹ thuật của vận động viên - Phát bóng thấp tay vào sân quy định, ở mỗi vùng phát 6 quả - Chuyền bóng qua cột giới hạn Cần dựng hai cọc giới hạn ( cao 60cm cách nhau 80cm ) ở trên lưới. A tung bóng qua giữa 2 cọc, B dùng kỹ thuật đệm bóng trả lại giữa hai cọc. Bóng sang qua lưới, kỹ thuật đệm đều được thực hiện theo luật quy định - Đập bóng: đập 10 lần , phải đập trên không theo đúng luật đập bóng - Chuyền bóng cao tay vào đích, thực hiện 12 lần ( vào mỗi ô 4 lần ) vận động viên đứng ở đường 3m chuyền thứ tự 4 quả vào từng : 1. 2 và 3 - Phát bóng cao tay vào đúng các phần sân quy định chia sân thành hai phần. Vận động viên phát 6 quả vào mỗi phần sân – tổng 2 quả. Thực hiện đúng luật phát bóng - Đập nhú: thực hiện đúng như đập bóng, chỉ khác là chuyền bóng 2 không bổng, mà thấp sát lưới - Chạy lên chuyền bóng vào đích. Vận động viên đứng cách lưới khoảng 6m , tung bóng về phía trước và chạy theo sao cho có thể chuyền cao tay, quả bóng đó ở đường 3m vào các ô 1, 2, 3, 4, mỗi ô chuyền 3 quả ( toàn bộ là 12 lần chuyền ) - Đệm bóng qua hai cọc giới hạn trong di động. Vận động viên di động liên tục sang hai bên 2m sau mỗi lần đệm bóng qua lưới – trong giới hạn hai cọc giới hạn cách nhau 80cm - Đập bóng thẳng và chéo. Vận động viên thực hiện ở vị trí số 4 tay phải ) đập 5 quả thẳng và 5 quả chéo vào khu vực quy định. Chỉ cần đập những quả nêu tốt - Đập bóng xa lưới: kẻ một đường cách lưới 6m, thực hiện tung đập bóng trước đường gạch lưới 31
32. - Phát bóng cao tay vào ô quy định. Chia sân làm 4 ô, mỗi ô có một cạnh bằng 4,5 m. Sau đó vào mỗi ô 3 lần + Môn bóng rổ Có thể sử dụng bài kiểm tra về thể lực và khả năng phối hợp để đánh giá hiệu suất của hoạt động bóng rổ. Ví dụ nên kiểm tra về thể lực, các mặt kỹ thuật, chiến thuật có thể đánh giá nhận xét theo cá nhân Nội dung sử dụng kiểm tra - Quan sát thi đấu: hiệu suất ném rổ, tranh cướp bóng, tấn công nhanh - Chạy 30m - Bật nhảy cao tại chổ, bật nhảy liên tục - Bật nhảy qua ghế băng bằng hai chân - Chất lượng, độ nhanh của xử lý vị trí, quyết định - Khả năng bắt bóng và truyền bóng - Nhanh của hoạt động phòng thủ - Tốc độ dẫn bóng – dẫn bóng qua cọc - Ném bóng vào đích chuẩn xác - Ném rổ ở các vị trì dưới rổ, trong và ngoài khu cấm địa - Ném rổ sau khi làm động tác giả - Dẫn bóng và ném bóng - Kiểm tra thể lực: sức bền chuyên môn - Thử nghiệm về sức bền của bóng rổ Vận động viên cầm bóng trong tay, đứng ở vạch xuất phát. Căn cứ vào hiệu lệnh dẫn bóng tới bảng rỗ trước mặt và ném rổ. Sau đó bắt lại bóng và dẫn trở lại. Ở đây cùng ném rổ và bắt lại bóng để dẫn và ném tiếp. Vận động viên cần thực hiện 10 lần với thời gian ngắn nhất Cách xác định: thực hiện 10 lần dẫn bóng ném rổ, đo mạch ở các thời điểm; 2 phút trước khi dẫn bóng, ngay sau khi dẫn bóng 1 phút, 2 phút , 3 32
33. phút, 4 phút sau bài kiểm tra ( các lần đo mạch đều là 15 giây sau đó suy ra phút ). + Môn bóng đá : Bóng đá là môn thể thao hấp dẫn, thu hút mọi giới, mọi lứa tuổi, việc xác định trạng thái, hiệu suất cá nhân và đồng đội là điều rất khó khăn. Một trong những nhân tố quyết định một cách cơ bản tời hiệu quả của đội có thể là khả năng thể lực, năng lực thực hiện các động tác chuyên môn, tính chất phối hơp cùng hoạt động của mỗi cầu thủ. Tuy vậy nội dung thường sử dụng kiểm tra bao gồm Theo dõi quá trình thi đấu: hoạt động với bóng (tranh cướp bóng, động tác giả, chuyền sút bóng, hành động chiến thuật) hoạt động không có bóng, hoạt động của thủ môn - Đá bóng và ném bóng xa - Đá bóng vào đích , sút cầu môn chính xác 5 lần mỗi chân - Bật xa và bật ba bước không có đà - 4 x 100m chạy tốc độ với quãng nghỉ 30 giây - 10 x 30m chạy tốc độ với quãng nghỉ 25 giây - 15 x 30m chạy tốc độ với quãng nghỉ 10 giây - Chạy sức bền - Chạy tốc độ tối đa ở các cự ly 15m , 30m ( tốc độ cao ) - Dẫn bóng qua cọc , cự ly 30m, 20m ,25m . Dẫn bóng tốc độ 30m - Kiểm tra tim mạch - Các test tâm lý Bài kiểm tra vận động viên đá bóng Phần 1 - Chạy 30m - Chạy 5 x 30m - Bật xa tại chỗ 33
34. - Kéo tay xà đơn - Dẫn bóng 30m - Dẫn bóng 5 x 30m - Đá bóng xa bằng chân trái và phải - Đánh đầu xa - Dúng cả hai chân đá bóng vào đích Phần II - Chạy sức bền - Lực bóp tay - Sức mạnh tối đa của chân - Chạy luồn lách qua cọc + Các môn chạy Khi kiểm tra các môn chạy cần chú ý - Các cự ly : 100m, 200m, 400m, 800m, 1500m, 3000m, 5000m, 10000m, 42.195m, 100m, 400m, vượt rào; chạy vượt chướng ngại vật 3000m - Kiểm tra sức mạnh các nhóm cơ: bàn chân, vai, tay, lưng, bụng, nhóm cơ hông - Các loại bật nhảy: cao, xa, nhảy 3 - 5 - 10 bước không có đà và có đà - Các thử nghiệm chạy với cự ly 20m, 30m, 50m, 70m, 100m, 500m, 1000m, 5000m, 6000m - Các chỉ số ( index : chỉ số nhanh dự trữ với : Ts I = - Tk h Trong đó : Ts : Thời gian chạy hết cự ly ( ví dụ : chạy 400m hết 54 giây) 34
35. Tk : Thời gian nhanh nhất chạy hết đoạn kiểm tra ( ví dụ : chạy 100m hết 12.5 giây) h : thương số giữa cự ly và đoạn kiểm tra 400m Ví duï treân seõ laø = 4 100m Chæ soá söùc beàn: t I = s t k Chæ soá söùc beàn cô baép: I = A – k B. Vôùi k: 4, 5, 6 (soá phaàn chia töø cöï ly thi ñaáu) A: keát quaû thi ñaáu (thôøi gian chaïy heát cöï ly) B: keát quaû ñaït ñöôïc ôû moät ñoaïn kieåm tra. ÔÛ ñaây giaù trò index cho bieát veà söùc beàn ngaén – trung bình – daøi maø khoâng phuï thuoäc vaøo cöï ly chaïy. Chæ soá kyõ thuaät (ñoái vôùi moân vöôït raøo, chöôùng ngaïi) I = A – B Trong ñoù: A: keát quaû ôû cöï ly thi ñaáu (coù raøo, chöôùng ngaïi). B: keát quaû cuõng ôû cöï ly thi ñaáu ñoù nhöng khoâng coù raøo, chöôùng ngaïi vaät. Chæ soá meät moûi: I = t800 - t400 t800: thôøi gian chaïy cöï ly 800m t400: thôøi gian chaïy cöï ly 400m (sau khi chaïy 800m, nghæ 3 – 5 phuùt, chaïy tieáp 400m kieåm tra. Thöông soá meät moûi t800 Q = 2 × t 400 35
36. + Caùc moân nhaûy: Caùc noäi dung cô baûn: - Caùc moân thi ñaáu: nhaûu cao, nhaûy xe, nhaûy saøo. - Kieåm tra söùc maïnh caùc nhoùm cô; baøn chaân, vai, tay, löng, buïng, nhoùm cô hoâng. - Caùc loaïi baät nhaûy: gioáng ôû phaàn chaïy, ñoái vôùi baøi taäp tay coù hoaëc khoâng coù ñaùnh laêng tay vaø baèng 1 hoaëc 2 chaân. Caùc cöï ly kieåm tra: 20m, 30m, 50m, 800m, 1000m. * Nhaûy xa: Noäi dung kieåm tra cô baûn (cho caùc loaïi nhaûy vaø neùm ñaåy). - Chaïy 30m, xuaát phaùt cao. - Baät nhaûy vôùi tay cao. - Chaïy 800m ñoái vôùi nöõ, 1000m ñoái vôùi nam. Caùc noäi dung kieåm tra chuyeân moân: - Nhaûy 5 böôùc chaân phaûi, traùi. - Nhaûy 10 böôùc vôùi 5 böôùc chaïy ñaø. * Nhaûy saøo: Noäi dung kieåm tra cô baûn gioáng nhaûy xa. - Nhaûy 5 böôùc khoâng chaïy ñaø baèng chaân phaûi vaø traùi. - Ke ngang chaân treân thang doùng – tính thôøi gian. - Leo daây 3m, tính thôøi gian. - Töø choáng, quay tröôùc xaø ñôn (cao ngang ñaàu). - Laøm 3 laàn (moãi laàn ñeàu baét ñaàu töø ñöùng treân ñaát lieân tuïc). Tính thôøi gian. 36
37. * Nhaûy 3 böôùc: Noäi dung kieåm tra chuyeân moân: Chaïy 50 tö theá xuaát phaùt cao: laøm 2 laàn. - Nhaûy 5 böôùc baèng chaân phaûi vaø traùi, vôùi 7 böôùc ñaø. Tính ñoä xa: - Nhaûy 2 chaân 3 x 50m nghó giöõa quaõng 2 phuùt, tính ra chæ soá söùc maïnh beàn: I + I + I I = 1 3 3 3 a × n I = + n × t i 50 − a Trong ñoù: i: 1, 2, 3 a: khoaûng caùch töø böôùc cuoái cuøng tôùi ñích. t: thôøi gian thöïc hieän ôû 50m. n: soá löôïng böôùc nhaûy trong 50m. * Nhaûy cao: Đaây laø baøi thöû nghieäm cho vaän ñoäng vieân nhaûy cao kyõ thuaät nhaûy Flop. Bao goàm 6 test. - Nhaûy kyõ thuaät Flop khoâng chaïy ñaø. Keû 2 khu vöïc caùch xaø ngang 40cm vaø 70cm ñeå ñöùng baät nhaûy. Vaän ñoäng vieân baät nhaûy baèng 2 chaân, keát hoïp vôùi tay ñaùnh laêng. Löng qua xaø vaø xuoáng ñeäm baèng löng. Böôùc nhaûy taêng 3 cm moãi laàn cho tôùi toái ña. - Nhảy với tay cao, bước đà xuống thấp. Đặt một bục với độ cao 45cm cách bảng chia độ cao (để bật nhảy với tay) khỏang 2m. VĐV ứng trên bục (chân giậm nhảy ở sau, chân lăng ở trước). Bước chân giậm nhảy xuống đất tại một ô 30cm2 để cách bục từ 70 – 100cm. Theo đà đó bật nhảy và với tay chạm ở mức cao nhất, làm 3 lần, lấy lần thực hiện tốt nhất. Nếu VĐV bước chệch khỏi khu 30cm2 thì phải nhảy lại. 37
38. - Nhaûy vôùi tay cao, coù chaïy ñaø: chaïy ñaø 5 böôùc theo ñöôøng voøng cung, höôùng löôøn vaøo baûng chia ñoä cao. - Baät nhaûy vôùi tay cao: ñöùng vai thaúng höôùng töôøng, khuîu goái, haï troïng taâm laáy ñaø, baät nhaûy leân cao, ñaùnh laêng tay, tay phía gaàn töôøng chaïm ôû möùc cao nhaát treân töôøng. Neáu nhaûy maø khoâng rôi ñuùng choã yeâu caàu laøm laïi. - Nhaûy qua raøo theo caùch: xuaát phaùt 2 böôùc ñaø vaøo vaïch xuaát phaùt baät nhaûy 2 chaân qua raøo thöù nhaát (cao 84 cm, ñaët caùch vaïch xuaát phaùt 1m). Sau ñoù khoâng coù ñaø baät nhaûy luoân vaø lieân tuïc baèng 2 chaân qua 4 raøo nöõa, ôû caùch nhau 140cm. Tnh thôøi gian töø khi rôøi vaïch xuaát phaùt cho tôùi khi chaân chaïm ñaát sau raøo thöù 5. - Uoán caàu ngöûa: naèm ngöûa, uoán buïng leân cao thaønh caàu ngöûa, hai baøn tay vaø hai baøn chaân choáng ñaát, khoâng ñaåy leân cao toái ña, duy trì ôû vò trí ñoù trong 3 giaây. Ño ñoä cao töø ñaát tôùi hoâng. Thöù töï thöïc hieän caùc test nhö sau: 5, 4, 3, 6, 2, 1. Caùch tính caùc chæ soá nhö sau: - Index veà chuyeân moân: I1 = t2 – t3. - Index kyõ thuaät: I2 = R - t2 (R: thaønh tích nhaûy cao). - Index veà tính linh hoaït töông ñoái: t ×100 I = 6 (h: ñoä cao ñeán vai). 3 h 5. 3. Moät soá yeâu caàu khi söû duïng caùc baøi kieåm tra (baøi thöû test). Caùc baøi thöû duøng cho ñoái töôïng nghieân cöùu phaûi ñöôïc thöïc hieän nhö nhau veà thôøi gian, khoâng gian vaø ñieàu kieän thöïc hieän. Caùc baøi thöû phaûi ñôn giaûn, deã thöïc hieän, khoâng phuï thuoäc vaøo trình ñoä kyõ thuaät vaø thể löïc ngöôøi thöïc hieän. Caùc baøi thöû phaûi deã xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù. Caùc thoâng tin thu ñöôïc phaûi roõ raøng, chính xaùc vaø cuï theå. Moãi baøi thöû phaûi ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc chæ soá khaùch quan. 38
39. VI. Phöông phaùp laáy yù kieán chuyeân gia: Thöïc chaát laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin khoa hoïc, nhaän ñònh ñaùnh giaù moät saûn phaåm khoa hoïc baèng caùch söû duïng trí tueä moät ñoäi nguõ chuyeân gia giaùo duïc coù trình ñoä cao, yù kieán cuûa töøng ngöôøi seõ boå sung laãn nhau, kieåm tra laãn nhau cho ta moät yù kieán ña soá, khaùch quan veà moät vaán ñeà giaùo duïc. Phöông phaùp naøy tieát kieäm nhaát, khi söû duïng phöông phaùp ñoù caàn ñaùp öùng caùc yeâu caàu: Choïn ñuùng chuyeân gia, coù naêng löïc chuyeân moân theo vaán ñeà ta ñang nghieân cöùu. Ñoù laø nhöõng ngöôøi trung thöïc, nghieâm tuùc trong khoa hoïc. Xaây döïng ñöôïc heä thoáng caùc chuaån ñaùnh giaù cho caùc tieâu chí cuï theå, deã hieåu vaø neân duøng ñieåm soá ñeå thay theá. Höôùng daãn kyõ thuaät ñaùnh giaù, theo caùc thang ñieåm vôùi caùc chuaån khaùch quan, giaûm tôùi möùc toái thieåu nhöõng sai laàm coù theå xaõy ra. Haïn cheá nhöõng aûnh höôûng qua laïi cuûa caùc chuyeân gia veà caùc chính kieán, quan ñieåm, vì vaäy phöông höôùng toát nhaát laø khoâng phaùt bieåu coâng khai hoaëc neáu coù coâng khai thì ngöôøi coù uy tín veà khoa hoïc nhaát khoâng phaûi laø ngöôøi phaùt bieåu ñaàu tieân. Coù theå tieán haønh phöông phaùp söû duïng yù kieán cuûa chuyeân gia baèng hình thöùc hoäi thaûo, tranh luaän, ñaùnh giaù, nghieäm thu coâng trình khoa hoïc. Ngöôøi chuû trì caàn ghi cheùp ñaày ñuû caùc yù kieán cuûa töøng caù nhaân, coù theå quay hình chuïp aûnh, ghi aâm caùc soá lieäu thu ñöôïc phaûi söû lyù theo cuøng moät chuaån moät heä thoáng, caùc yù kieán truøng nhau hay gaàn nhau cuûa ña soá chuyeân gia seõ laø yù kieán chung veà söï kieän chuùng ta caàn nghieân cöùu. Thoâng thöôøng phöông phaùp söû duïng yù kieán chuyeân gia ñöôïc aùp duïng ôû giai ñoaïn cuoái cuøng, hoaëc khi phöông phaùp khaùc khoâng cho keát quaû. ÔÛ ñaây caùc chuyeân gia laø con chim ñaàu ñaøn, laø nhöõng nhaø khoa hoïc, coù traùch nhieäm. Nhieät tình say söa vôùi khoa hoïc, baát keå hoï laø ai, coù theå ñang laøm coâng taùc quaûn lyù hay coù chöùc vuï hoaëc khoâng giöõ chöùc vuï. Thöïc teá cho thaáy coù khoâng ít cô quan ñôn vò khoâng quan taâm tôùi vieäc choïn löïa chuyeân gia ñích danh maø chæ xin yù kieán caùc cô quan chuyeân moân baèng caùch göûi vaên baûn hoaëc toå chöùc hoäi nghò, gaàn nhö moät cuoäc laáy yù kieán hoaëc chöng caàu daân yù chöù khoâng phaûi laø aùp duïng phöông phaùp chuyeân gia. Coù theå hieåu phöông phaùp laáy yù kieán chuyeân gia trong nghieân cöùu khoa hoïc giöõ vai troø tö vaán hoaëc cung caáp kinh nghieäm cho löïc löôïng nghieân cöùu maø thoâi. Phöông phaùp chuyeân gia coù maët tích cöïc cuûa noù veà ñoä saâu cuûa taàm nghieân cöùu hoaëc tham khaûo beà roäng cuûa ñeà taøi, song cuõng coù maët haïn cheá laø coù khi hoïc thieáu thoâng tin veà vaán ñeà 39
40. nghieân cöùu cho neân ñoâi khi yù kieán ñoùng goùp bò laïc loõng, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng lieân tuïc vaø khoâng tröïc tieáp nghieân cöùu boä moân ñoù. VII. Phöông phaùp phaân tích vaø toång keát kinh nghieäm giaùo duïc: Ñaát nöôùc ta ñang trong giai ñoaïn coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Ngaønh giaùo duïc vaø ñaøo taïo ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh quaû voâ cuøng to lôùn. Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tích luyõ ñöôïc nhieàu kinh nghieäm, ñaõ ñaøo taïo nhieàu thanh thieáu nieân öu tuù coù taøi naêng, söùc khoûe vaø saün saøng phuïc vuï ñaát nöôùc. Nhöõng kinh nghieäm naøy caàn phaûi ñöôïc nghieân cöùu, toång keát vaø ñaây chính laø moät phöông phaùp cho ta nhöõng thoâng tin thöïc tieãn coù giaù trò. 7. 1. Muïc ñích cuûa toång keát kinh nghieäm giaùo duïc: - Tìm hieåu nguoàn goác, baûn chaát nguyeân nhaân vaø caùch giaûi quyeát nhöõng tình huoáng giaùo duïc ñaõ xaõy ra trong moät lôùp hoïc moät tröôøng hay moät ñòa phöông. - Nghieân cöùu con ñöôøng thöïc hieän coù hieäu quaû quaù trình giaùo duïc vaø daïy hoïc ôû caùc cô sôû. - Toång keát caùc saùng kieán cuûa caùc nhaø sö phaïm tieân tieán. - Toång keát nhöõng nguyeân nhaân, loaïi tröø nhöõng sai laàm thaát baïi trong hoaït ñoäng giaùo duïc, loaïi tröø nhöõng khuyeát ñieåm coù theå taùi dieãn. - Toång keát kinh nghieäm mang tính quaàn chuùng roäng raõi. Tuy nhieân caàn coù söï toång keát caùc kinh nghieäm giaùo duïc tieân tieán ñeå töø ñoù kieåm tra lyù thuyeát vaø cuõng töø ñoù toång keát ñeå taïo ra lyù thuyeát môùi coù giaù trò. Hieän nay coù theå phaân ra hai loaïi kinh nghieäm giaùo duïc tieân tieán. + Thöù nhaát laø: ngheä thuaät sö phaïm trong vieäc thöïc hieän toát quaù trình giaùo duïc vaø daïy hoïc treân cô sôû öùng duïng thaønh töïu cuûa khoa hoïc giaùo duïc. + Thöù 2 laø: nhöõng saùng kieán giaùo duïc vaø daïy hoïc nghóa laø caùc nhaø sö phaïm tìm ñöôïc nhöõng con ñöôøng môùi, caùch thöùc môùi, noäi dung môùi coù giaù trò thöïc tieãn cao. 7. 2. Tieâu chuaån löïa choïn kinh nghieäm giaùo duïc tieân tieán - Caùi môùi trong hoaït ñoäng giaùo duïc, ñeà xuaát môùi cho khoa hoïc, öùng duïng coù hieäu quaû luaän ñieåm giaùo duïc môùi hay phaùt hieän môùi veà tính hôïp lyù, coù hieäu quaû cuûa moät giaûi phaùp trong quaù trình giaùo duïc. - Chaát löôïng vaø hieäu quaû giaùo duïc cao theå hieän trong giaùo duïc nhaân 40
41. caùch, trong tieáp caän tri thöùc khoa hoïc hay hình thaønh kyõ naêng thöïc haønh cuûa sinh vieân. - Phuø hôïp vôùi nhöõng thaønh töïu khoa hoïc giaùo duïc. - Tính oån ñònh: keát quaû giaùo duïc ñaït ñöôïc ñuùng vôùi moïi ñieàu kieän, moïi tröôøng hôïp. Ñaây laø keát quaû phuø hôïp vôùi moïi quy luaät, vôùi xu theá, khoâng phaûi ngaãu nhieân. - Coù khaû naêng öùng duïng ñöôïc: caùc nhaø giaùo khaùchieåu ñöôïc keát quaû kinh nghieäm vaø coù theå söû duïng ñöôïc vaøo coâng vieäc cuûa mình coù keát quaû. - Ñoù laø caùc kinh nghieäm giaùo duïc toái öu: nghóa laø hieäu quaû coâng vieäc cao nhaát, trong khi thôøi gian vaø söùc löïc laïi söû duïng ít nhaát. Toång keát kinh nghieäm giaùo duïc khoâng phaûi laø hieän töôïng töï phaùt hay hoaït ñoäng coù tính phong traøo, maø ñoù laø hoaït ñoäng coù muïc ñích, moät phöông phaùp khoa hoïc vaø toång keát khoa hoïc. Toång keát kinh nghieäm sö phaïm baét ñaàu töø vieäc phaùt hieän ra moät söï kieän noåi baät naøo ñoù cuûa thöïc tieãn giaùo duïc maø caùc giaûi phaùp cuûa noù mang laïi keát quaû coù yù nghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn vaø ngöôïc laïi giaûi phaùp cuûa noù ñem laïi nhöõng haäu quaû xaáu. Nhö vaäy toång keát kinh nghieäm sö phaïm laø tìm ra ñöôïc caùc ñieån hình tieân tieán, nhöõng tieâu cöï ñeå phoå bieán aùp duïng vaø ngaên ngöøa khaû naêng laäp laïi ôû nhöõng nôi khaùc. 7. 3. Caùc böôùc tieán haønh toång keát kinh nghieäm: - Choïn ñieån hình toát hoaëc xaáu cuûa thöïc tieãn giaùo duïc. - Moâ taû söï kieän ñoù treân cô sôû quan saùt, phoûng vaán, toïa ñaøm, nghieân cöùu taøi lieäu, saûn phaåm cuûa söï kieän ñeå tìm taøi lieäu vaø söï kieän. - Khoâi phuïc laïi moâ hình ñaõ xaõy ra baèng moâ hình lyù thuyeát. - Phaân tích töøng maët cuûa söï kieän, phaân tích nguyeân nhaân ñieàu kieän, hoaøn caûnh xaõy ra vaø keát quaû söï kieän ñaõ xaõy ra nhö theá naøo? Phaân tích baûn chaát cuûa vaán ñeà, töøng söï kieän xaõy ra. - Heä thoáng hoùa caùc söï kieän ñoù, phaân loaïi nhöõng saûn phaåm, nhöõng nguyeân nhaân, heä quaû, nguoàn goác, söï dieãn bieán, quy luaät dieãn bieán. - Söû duïng trí tueä taäp theå cuûa nôi xaõy ra söï kieän ñeå phaân tích trao ñoåi dieãn bieán, heä quaû cuûa söï kieän, nhöõng taøi lieäu cuûa nhaân chöùng. - Vieát thaønh vaên baûn toång keát treân cô sôû ñoái chieáu vôùi nhöõng lyù luaän giaùo duïc tieân tieán. Ñaùnh giaù nhöõng keát quaû kinh nghieäm baèng ñoái chieáu vôùi thöïc tieãn khaùc, laøm sao ñeå taøi lieäu toång keát coù giaù trò veà maët lyù luaän vaø coù yù nghóa thöïc tieãn. Kinh nghieäm sö phaïm phaûi neâu roõ ñöôïc baûn chaát, nguoàn goác söï kieän, cô cheá hình thaønh, quy luaät phaùt trieån, nguyeân nhaân vaø haäu quaû, tìm ñöôïc caùc ñieån hình nhö vaäy kinh nghieäm coù giaù trò 41
42. hôn. Kinh nghieäm sö phaïm caàn ñöôïc phoå bieán roäng raõi hôn. Tieán haønh phoå bieán, nhaân roäng kinh nghieäm giaùo duïc vaø nhöõng ñieån hình thöôøng laø: - Thoâng qua hoäi nghò, hoäi thaûo khoa hoïc, toång keát ñaùnh giaù caùc ñôn vò tieân tieán trong ngaønh giaùo duïc. - Caùc nhaø khoa hoïc, caùc chuyeân gia phoå bieán caùc kinh nghieäm veà lónh vöïc giaùo duïc cho töøng caùc tröôøng caùc sôû giaùo duïc khaùc. - Thoâng qua caùc aán phaåm, caùc taøi lieäu veà phöông phaùp giaoù duïc, treân taïp chí, phim aûnh, baùo chí trung öông, ñòa phöông vaø baùo chuyeân ngaønh. Vôùi hình thöùc nhö treân, caùc thoâng tin veà caùc kinh nghieäm giaùo duïc seõ ñeán nhanh vaø ñöôïc nhieàu nhaø giaùo duïc söõ duïng, nhaân roäng. VIII. Đề Xuất các giả thiết khoa học: Phöông phaùp naøy coù yù nghóa raát quan troïng, mang tính chieán löôïc cuûa quaù trình nghieân cöùu khoa hoïc. Noù laø neàn taûng cuûa caùc döï kieán trieån khai nghieân cöùu. Neáu giaû thuyeát ñeà ra thích hôïp, seõ taïo thuaän lôïi cho vieäc khaùm phaù, lyù giaûi vaø chöùng minh caùc vaán ñeà khoa hoïc. Coù khi giaû thuyeát ñöôïc ñaët ra traùi vôùi truyeàn thoáng cuûa tö duy cho neân coù theå taïo ra söï phaûn öùng. Nhöng xeùt veà maët phöông phaùp thoâng thöôøng khi aùp duïng, phöông phaùp naøy raát khoù, ñoøi hoûi phaûi coù trình ñoä chuyeân moân cao vaø coù phöông phaùp chöùng minh môùi coù hieäu quaû. IX. Phương pháp y – sinh học TDTT: Phương pháp kieåm tra Y – sinh học ñöôïc tieán haønh khoâng chæ ñôn thuaàn trong traïng thaùi tónh (khoâng vaän ñoäng) maø coøn kieåm tra ôû traïng thaùi ñang vaän ñoäng nhaèm ñaùnh giaù khaû naêng thích öùng cuûa cô theå noùi chung vaø töøng heä cô quan trong cô theå noùi rieâng ñoái vôùi söï taùc ñoäng cuûa löôïng vaän ñoäng. 9. 1. Kieåm tra nhân trắc học. Nghieân cöùu möùc ñoä phaùt trieån theå löïc caùc theå thöôøng ñöôïc tieán haønh baèng caùch ño ñaïc caùc chæ soá hình thaùi khaùc nhau nhö : chieàu cao, caân naëng, voøng ngöïc, troïng löôïng môõ, troïng löôïng cô, xöông, tyû leä ñoä daøi caùc chi, caùc chæ soá ñaùnh giaù theå löïc Pignet, QVC Ñoái vôùi ngöôøi tröôûng thaønh caùc chæ soá naøy duøng ñeå ñaùnh giaù hình thaùi theå chaát cuûa cô theå, ñoái vôùi treû em ñoù laø nhöõng thoâng soá ñaùnh giaù söï phaùt trieån theo töøng löùa tuoåi. 42
43. Caùc chæ soá treân phuï thuoäc vaøo yeáu toá di truyeàn raát cao, ngoaøi ra coøn phuï thuoäc vaøo yeáu toá moâi tröôøng beân ngoaøi nhö: ñieàu kieän xaõ hoäi, ñieàu kieän dinh döôõng, ñieàu kieän lao ñoäng, taäp luyeän theå chaát vaø theå thao Trong ñoù yeáu toá taäp luyeän theå chaát ñoùng vai troø heát söùc quan troïng coù aûnh höôûng ñeán möùc ñoä phaùt trieån theå chaát, theå traïng cuûa ngöôøi taäp cuï theå laø treû em qua caùc baøi taäp theå thao, caùc buoåi taäp theå thao coù heä thoáng. Phöông phaùp nhaân traéc hoïc: Phöông phaùp nhaân traéc laø phöông phaùp söû duïng caùc duïng cuï ño treân thaân ngöôøi ñeå ño ñaïc caùc thoâng soá caàn thieát treân cô theå. Phöông phaùp naøy cho pheùp thu nhaän nhöõng thoâng soá hình theå moät caùch khaùch quan vaø laø phöông phaùp boå sung cho hình thöùc quan saùt trong kieåm tra möùc ñoä phaùt trieån theå löïc, Kyõ thuaät ño caùc chæ tieâu hình thaùi thöôøng duøng. a. Chieàu cao ñöùng: Chieàu cao ñöùng coù ñoä di truyeàn raát cao ( nam 75%, nöõ 92%), phuï thuoäc nhieàu vaøo di truyeàn chuûng toäc vaø gia toäc. Chieàu cao taêng tröôûng nhanh ôû tuoåi daâïy thì: Nam töø 12 – 15 tuoåi, nöõ töø 10 – 13 tuoåi. Sau 17 tuoåi chieàu cao chaäm phaùt trieån. Chieàu cao cuûa vaän ñoäng vieân laø öu theá trong theå thao. Vì theá, chieàu cao laø chæ soá raát quan troïng ñoái vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån taøi naêng theå thao, neân trong tuyeån choïn khoâng nhöõng phaûi xaùc ñònh tieâu chuaån cho töøng löùa tuoåi maø coøn phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp döï baùo cho ñöôïc chieàu cao toái ña cuûa ñoái töôïng seõ ñaït ñöôïc ôû tuoåi tröôûng thaønh ñeå phuø hôïp vôùi moân chuyeân saâu. Khi ño, thöôùc phaûi vuoâng goùc vôùi maët saøn, ñoái töôïng ño phaûi ñöùng thaúng, duoãi heát caùc khôùp sao cho hai goùt chaân, hai moâng, hai vai vaø uï chaåm naèm treân moät maët phaúng, chaïm vaøo töôøng (4 chaïm), maét nhìn thaúng phía tröôùc. Ñieåm ño töø maët phaúng cuûa saøn ñeán ñieåm cao nhaát cuûa ñænh ñaàu cuûa ngöôøi ñöôïc kieåm tra. b. Caân naëng: Duøng caân kieåm tra söùc khoeû, caân chính xaùc ñeán 0,1kg. Khi duøng caân baøn, caàn cho ñoái töôïng ngoài treân gheá ñaët tröôùc baøn caân, sau đó ñaët 2 baøn chaân leân baøn caân roài môùi ñöùng haún leân. Caân naëng cuûa cô theå laø toång troïng löôïng cuûa caùc thaønh phaàn vaät chaát caáu taïo neân noù. Caân naëng cuûa cô theå coøn laø moät soá ño ñöôïc duøng ñeå keát hôïp vôùi nhieàu soá ño khaùc ñeå tính ra nhieàu chæ soá hình thaùi coù yù nghóa. c. Chieàu cao ngoài: Laø khoaûng caùch ño töø maët gheá ngoài tôùi ñænh ñaàu. Thaân treân cuûa ngöôøi ño phaûi ngay ngaén treân moät gheá phaúng, löng thaúng, hai vai moâng vaø uï chaåm naèm treân moät maët phaúng. 43
44. Töø soá ño naøy , ñaùnh giaù ñöôïc ñoái töôïng coù thaân treân daøi hay ngaén so vôùi thaân döôùi. Thoâng thöôøng trong caùc moân theå thao, khoâng tuyeån choïn nhöõng ngöôøi coù thaân treân daøi hôn thaân döôùi. d. Chieàu daøi saûi tay: Laø khoaûng caùch giöõa 2 ñaàu ngoùn tay giöõa ( ngoùn thöù 3) khi hai tay giang ngang vaø duoãi heát caùc khôùp. Ñeå ño chieàu daøi saûi tay, tay ngöôøi bò ño ñöùng 1 vai höôùng vaøo töôøng, 2 tay giang ngang vaø song song vôùi maët ñaát, 1 ñaàu ngoùn tay thöù 3 chaïm töôøng, ta chaám ñieåm 0 cuûa thöôùc vaøo töôøng vaø cho nhaùnh ngang cuûa thöôùc tröôït ñeán ñaàu ngoùn tay thöù 3 cuûa tay kia. Hoaëc coù theå söû duïng phöông phaùp khaùc laø duøng moät baøn hoïc daøi, laáy moät ñaàu baøn laøm ñieåm 0 vaø ñaùnh daáu tieáp caùc ñoä daøi ôû caïnh baøn (theo chieàu daøi cuûa baøn). Yeâu caàu ngöôøi bò ño phaûi giang tay vaø aùp saùt ngöïc xuoáng baøn, 1 ñaàu ngoùn tay thöù 3 ñaët ôû ñieåm 0, ñoä daøi saûi tay chính laø kích thöôùc ñoïc ñöôïc taïi ñieåm chaïm baøn cuûa ñaàu ngoùn tay thöù 3 cuûa tay kia. e. Chieàu daøi tay: Laø chieàu daøi töø moûm cuøng vai ñeán ñaàu ngoùn tay thöù 3 khi tay duoãi thaúng doïc theo thaân ngöôøi. Khi ño, yeâu caàu ñoái töôïng ñöùng tö theá ngay ngaén, tay duoãi thaúng, ñaët ñieåm 0 cuûa thöôùc ôû ngay ñaàu ngoùn tay thöù 3 vaø keùo thöôùc tôùi ñieåm moûm cuøng vai. f. Chieàu daøi chaân: - Chieàu daøi chaân H: Laø ñoä cao töø saøn ñöùng ñeán maøo chaäu khi ngöôøi ñöùng thaúng. Ñoä ño naøy cho bieát ñoä cao cuûa khung xöông chaäu. - Chieàu daøi chaân A: Laø ñoä cao töø saøn ñöùng ñeán gai chaäu tröôùc treân khi ngöôøi ñöùng thaúng. Ñoä cao naøy caøng lôùn, naâng ñuøi caøng cao, bieân ñoä hoaït ñoäng cuûa chaân caøng roäng. - Chieàu daøi chaân B: Laø ñoä cao töø saøn ñöùng ñeán maáu chuyeån lôùn khi ngöôøi ñöùng thaúng. Ñoä cao naøy ñöôïc coi laø chieàu daøi cuûa chaân. - Chieàu daøi chaân C: Laø ñoä cao töø saøn ñöùng ñeán ngaán moâng khi ngöôøi ñöùng thaúng. Ñoä cao naøy khi so vôùi ñoä daøi chaân B cho pheùp ta bieát moâng cuûa ñoái töôïng goïn hay xeä. Ngöôøi ta coù theå xem xeùt 4 chieàu daøi treân ñeå xaùc ñònh hình daùng cuûa chaäu hoâng. Neáu goïi ñieåm maøo chaäu laø H, ñieåm gai chaäu tröôùc treân laø A, ñieåm maáu chuyeån lôùn laø B vaø ñieåm ôû ngaán moâng laø C thì caàn tuyeån caùc ñoái töôïng coù laø : BH = BA = BC. Neáu BH lôùn töùc laø hoâng coù hình löôõi caøy, khoâng thuaän lôïi trong vaän ñoäng do vieäc naâng ñuøi raát khoù khaên. g. Daøi caúng chaân:: Laø ñoä cao töø saøn ñöùng ñeán khe khôùp goái khi caúng chaân ñöùng thaúng goùc vôùi maët saøn ñöùng. h. Daøi gaân A – sin: Laø ñoä cao töø saøn ñöùng ñeán tieáp giöõa gaân a – sin vaø cô sinh ñoâi. Trong tröôøng hôïp khoù xaùc ñònh tieáp ñieåm ñoù, yeâu caàu ñoái 44
45. töôïng kieång goùt, ñaùnh daáu ñieåm ñoù vaø sau ñoù cho ñoái töôïng trôû laïi tö theá ño, ño töø maët saøn ñeán ñieåm ñaõ ñaùnh daáu. i. Ño voøm baøn chaân: Laø ñoä cao töø maët saøn ñöùng ñeán choå cao nhaát cuûa mu baøn chaân. Ta coù theå ño ñoä cao naøy baèng thöôùc thaúng coù nhaùnh ngang. k. Roäng vai: Laø khoaûng caùch giöõa 2 moûm cuøng vai. l. Roäng chaäu: Laø khoaûng caùch giöõa 2 gai chaäu tröôùc treân. m. Roäng hoâng: Laø khoaûng caùch giöõa 2 maáu chuyeån lôùn. n. Daøi baøn chaân: Laø khoaûng caùch töø sau goùt chaân ñeán ñieåm xa nhaát cuûa caùc ngoùn chaân. (ngoùn thöù 2). o. Roäng baøn chaân: Laø khoaûng caùch töø khe ngoaøi cuûa khôùp baøn chaân vôùi ngoùn 1 ñeán khe ngoaøi khôùp baøn chaân vôùi ngoùn 5. p. Daøi baøn tay: Laø khoaûng caùch töø ngaán coå tay ñeán ñaàu ngoùn tay thöù 3 khi baøn tay chuïm vaø ñeå ngöõa treân baøn. q. Roäng baøn tay: Laø khoaûng caùch töø khe ngoaøi cuûa giöõa baøn tay vôùi ngoùn thöù 5 tôùi khe ngoaøi khôùp giöõa baøn tay vôùi ngoùn thöù 2. r. Voøng ngöïc trung bình: Laø chu vi loàng ngöïc ñöôïc ño ôû traïng thaùi bình thöôøng, thöôùc ñ ñi ngang qua 2 nuùm vuù vôùi nam, ñi ngang qua ngaán treân tuyeán vuù ñoái vôùi nöõ. Ñeå keát quaû chính xaùc, coù ñoä tin caäy hôn ta ño chu vi loàng ngöïc khi hít vaøo heát söùc vaø thôû ra heát söùc roài tính trung bình coäng. s. Voøng caùnh tay co cöùng: Laø chu vi caùnh tay ño ñöôïc khi tay ñöa thaúng veà tröôùc, baøn tay naém chaët vaø aùp chaët vaøo phía caùnh tay Ño ôû choå phình to nhaát vaø daët thöôùc vuoâng goùc vôùi truïc caùnh tay. t. Voøng caùnh tay thaû loûng: Caùnh tay thaû loûng ñeå doïc theo thaân, ño ôû buïng caùnh tay, ñaët thöôùc vuoâng goùc vôùi truïc caùnh tay. So saùnh chu vi caùnh tay co cöùng vaø thaû loûng ta bieát ñöôïc söï phaùt trieån cuûa caùc cô ôû caùnh tay. u. Voøng ñuøi: Ngöôøi ñöôïc ño ñöùng thaúng. Voøng ñuøi ñöôïc ño ngay ôû ngaán moâng. v. Voøng caúng chaân: Ngöôøi ñöôïc ño ñöùng thaúng. Voøng caúng chaân ñöôïc ño ngay ôû buïng caúng chaân. w. Voøng coå chaân: Laø chu vi choå nhoû nhaát cuûa coå chaân, coå chaân caøng nhoû thaän tieän cho vieäc di chuyeån caøng nhanh. x. Neáp môõ döôùi da ôû buïng. Neáp naèm doïc, naèm ôû döôùi roán 1cm vaø leäch sang beân khoaûng 3 – 5 cm. 45
46. Phöông phaùp tính caùc chæ soá nhaân traéc: Caùc chæ soá thöôøng söû duïng trong ñaùnh giaù: - Chæ soá Broca – Brugseh: Laø chæ soá phaûn aùnh moái lieân heä giöõa troïng löôïng (P) vaø chieàu cao (h) ño baèng cm. P = h – 100 (kg) khi h trong khoaûng 155 – 165cm. P = h – 105 (kg) khi h trong khoaûng 166 – 175cm. P = h – 110 (kg) khi h trong khoaûng > 176cm. - Chæ soá Quetelet: Laø chæ soá phaûn aùnh moái lieân heä giöõa caân naëng vaø chieàu cao ñöôïc tính theo coâng thöùc: Chæ soá Quetelet ñöôïc tính theo coâng thöùc sau: Troïng löôïng (g) Chæ soá Q = Chieàu cao (cm) - Chæ soá Pignet: Laø chæ soá ñaùnh giaù moái töông quan giöõa chieàu cao vôùi caân naëng vaø chu vi voøng ngöïc. Ñöôïc tính theo coâng thöùc sau: Pi = h – ( P + v) Trong ñoù: Pi: Chæ soá Pignet. h: Chieàu cao. v: Voøng ngöïc trung bình (cm). P: Caân naëng. Keát quaû ñöôïc ñaùnh giaù nhö sau: Baûng 2.4 . Raát toát Toát Trung bình Yeáu Raát yeáu Pi 35 - Chæ soá QVC: Ñaây cuõng laø chæ soá ñaùnh giaù tæ leä giöõa chieàu cao vôùi beà ngang cuûa cô theå, ñöôïc tính theo coâng thöùc sau: Q = h (cm) – (voøng ngöïc hít vaøo heát söùc + voøng ñuøi phaûi + voøng caùnh tay co) Keát quaû ñöôïc ñaùnh giaù nhö sau: Baûng 2. 5. Raát toát Toát Trung bình Yeáu Raát yeáu Q 20 - Chæ soá Eris – man (A): Ñaây laø chæ soá ñaùnh giaù moái quan heä giöõa chu vi voøng ngöïc vôùi chieàu cao, ñöôïc tính theo coâng thöùc: 46
47. A = Chu vi voøng ngöïc trung bình – ½ cao Keát quaû ñöôïc ñaùnh giaù laø trung bình neáu A = 5 ñoái vôùi nam; vôùi nöõ A = 3. 9. 2. Kieåm tra chöùc naêng heä tim maïch: a - Taàn soá maïch (laàn/phuùt): Phöông phaùp ño taàn soá maïch ñaäp (nhòp tim) : Duøng ngoùn troû vaø ngoùn giöõa baét maïch taïi 1 trong caùc vò trí sau: Ñoäng maïch coå tay traùi (treân neàn xöông quay); ñoäng maïch coå; vò trí moûm tim ngöïc traùi ño baèng oáng nghe. - Nhòp tim cô sôû (ñeám 15 giaây x 4). Ño saùng sôùm vöøa tænh daäy, chöa xuoáng giöôøng goïi laø maïch cô sôû, noù phaûn aùnh möùc ñoä trao ñoåi chaát cô sôû - Nhòp tim yeân tónh (ñeám 15 giaây x4). Nhòp tim ño tröôùc vaän ñoäng. Khi ño phaûi ñeå VÑV ngoài yeân tónh 10 phuùt tröôùc khi ño. Nhòp tim nghæ trong vaän ñoäng (ñeám 10giaây x 6). - Nhòp tim nghæ giöõa caùc laàn laäp laïi. Ño sau khi keát thuùc nghæ giöõa caùc laàn laäp laïi hay ñöôïc goïi laø nhòp tim tröôùc laàn laäp laïi tieáp theo (thôøi gian nghæ coù theå laø 30 giaây, 40 giaây hoaëc 60 giaây tuyø cöï ly, nhaèm naâng cao AL vaø khaû naêng chòu ñöïng AL) - Nhòp tim nghæ giöõa caùc noäi dung baøi taäp. Ño nhòp tim sau khi keát thuùc nghæ giöõa caùc noäi dung baøi taäp hay ñöôïc goïi laø nhòp tim tröôùc khi thöïc hieän moät noäi dung baøi taäp tieáp theo (thôøi gian nghæ khoaûng 5 phuùt, ñeå nhòp tim coù theå trôû veà töø 120 ñeán 125 laàn/phuùt, nhaèm hoaøn toaøn khoâi phuïc kho naêng löôïng “ kho döï tröõ glucose” ). - Nhòp tim sau vaän ñoäng: (ñeám 10 giaây x 6 ) ño ngay keát thuùc LVÑ. - Nhòp tim hoài phuïc (ñeám 10giaây x 6). Ño ôû ñaàu phuùt thöù 2, thöù 3, thöù 4 vaø thöù 5 ngay sau LVÑ. b- Huyeát aùp (mmHg): + Huyeát aùp coù hai phaàn: - Huyeát aùp taâm thu: Laø huyeát aùp toái ña, coù trò soá trung bình töø 100 - 125mmHg. - Huyeát aùp taâm tröông: Laø huyeát aùp toái thieåu, noù phaûn aùnh tính ñaøn hoài cuûa thaønh caùc ñoäng maïch lôùn, coù trò soá trung bình töø 60 - 80mmHg. Ñôn vò ño löôøng cuûa huyeát aùp laø mili meùt thuyû ngaân ( mmHg) . Phöông phaùp öùng duïng: - Huyeáp aùp cô sôû : Laø huyeát aùp ño vaøo luùc saùng sôùm khi chöa xuoáng giöøông, töông öùng vôùi maïch cô sôû. Huyeát aùp cô sôû cuûa caùc VÑV thöôøng oån ñònh ôû möùc nhaát ñònh vaøo caùc buoåi saùng caùc ngaøy. - Huyeát aùp yeân tónh: Laø huyeát aùp ño tröôùc khi vaän ñoäng (chöa coù LVÑ), 47
48. VÑV ngoài nghæ ngôi 10 phuùt tröôùc khi ño. - Huyeát aùp sau vaän ñoäng: Huyeát aùp ño sau baøi taäp, buoåi taäp. 9. 3 Caùc test trong kieåm tra chöùc naêng tim – maïch. a - Test coâng naêng tim: Chæ soá coâng naêng tim laø chæ soá theå hieän söï phaûn öùng cuûa heä tim maïch vaø ñaëc bieät laø tim ñoái vôùi löôïng vaän ñoäng nhaát ñònh. Yeâu caàu trang thieát bò: - Moät ñoàng hoà baám giaây. - Moät maùy ñeám nhòp. Phöông phaùp tieán haønh nhö sau: Cho VÑV nghæ ngôi 10 – 15 phuùt, ño maïch yeân tónh (15 giaây x 4) vaø kyù hieäu laø P1. Cho VÑV ñöùng leân ngoài xoåm heát 30 laàn trong 30 giaây (thöïc hieän theo maùy ñeám nhòp). Laáy maïch trong 15 giaây ngay sau vaän ñoäng vaø ñöôïc kyù hieäu laø P2. Laáy maïch trong 15 giaây sau vaän ñoäng 1 phuùt vaø ñöôïc kyù hieäu laø P3 Cho VÑV nghæ ngôi vaø test keát thuùc. Phöông phaùp tính toaùn vaø ñaùnh giaù keát quaû: Chæ soá coâng naêng tim ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc sau: ( f 1+ f 2 + f 3) − 200 HW = 10 Trong ñoù: - HW laø chæ soá coâng naêng tim f1 laø maïch ñaäp luùc yeân tónh trong 1 phuùt = P1 x 4. f2 laø maïch ñaäp luùc yeân tónh trong 1 phuùt = P2 x 4. f3 laø maïch ñaäp luùc yeân tónh trong 1 phuùt = P3 x 4. Bieåu ñaùnh giaù: Neáu chæ soá HW coù trò soá: 16 laø raát keùm. b- Test P. W. C 170: P.W.C laø vieát taét cuûa 3 tieáng Anh: Physical Working Capacity, PWC 170 laø thöû nghieäm chöùc naêng nhaèm xaùc ñònh coâng suaát hoaït ñoäng cô cuûa cheá ñoä maïch 170 laàn/phuùt (test Sjostrand, 1947) . Phöông phaùp ñöôïc tieán haønh vaø ñaùnh giaù döïa treân nguyeân lyù chung laø cho ngöôøi laäp test thöïc hieän hai löôïng vaän ñoäng coù coâng suaát khaùc nhau laø N1 vaø N2, trong ñoù N1 nhoû hôn N2. Sau ñoù döïa vaøo söï bieán ñoåi cuûa 48
49. maïch taïi N1 vaø N2 ñeå xaùc ñònh coâng suaát ñaït ñöôïc taïi thôøi ñieåm maïch 170 laàn/phuùt. V. L. Karpman (1968) coù ñöa ra coâng thöùc tính chæ soá P. W. C 170: P. W. C 170 = N1 + (N2 - N1) x (170 – f1) / f2 – f1 Trong ñoù : N1: Coâng suaát vaän ñoäng ban ñaàu. N2: laø coâng suaát vaän ñoäng laàn sau vôùi ñieàu kieän N2 > N1. f1: Taàn soá tim ñaäp khi laøm vieäc vôùi coâng suaát N1. f2: Taàn soá tim ñaäp khi laøm vieäc vôùi coâng suaát N2. Trang thieát bò: - Xe ñaïp löïc keá. - Ñoàng hoà baám giaây. - Maùy goõ nhòp. - Maùy ño ñieän tim. - OÁng nghe tim. Caùch tieán haønh test: Laáy maïch yeân tónh, kyù hieäu laø f0. VÑV ñaïp xe vôùi coâng suaát N1 + Nam nöõ VÑV treân 16 tuoåi thì ñaët N1 töø 40 – 60W. + Neáu nhoû hôn 16 tuoåi thì N1 töø 30 – 35W. + Neáu döôùi 12 tuoåi thì ñaët N1 = 20W. Ñoái vôùi vaän ñoäng vieân caùc nhoùm moân theå thao khaùc nhau thì tuyø thuoäc vaøo troïng löôïng cô theå maø choïn N1 cho phuø hôïp theo baûng sau: Baûng 2. 6: (Coâng suaát N1 cho caùc vaän ñoäng vieân caùc nhoùm moân theå thao khaùc nhau vaø caân naëng khaùc nhau.) Moân theå thao Caân naëng (kg) 55 - 59 60 - 64 65 - 69 70 - 74 75 - 79 80 - 84 >85 Söùc maïnh, nhanh 50 65 80 80 80 100 100 Boùng, ñoái khaùng 50 65 80 100 115 130 130 Moân söùc beàn 80 100 115 150 150 150 165 - Sau khi ñaïp xe 3 phuùt, maïch oån ñònh, ño nhòp tim (10giaây x 6) ñoù laø f1. - Sau ñoù tieáp tuïc ñaïp xe ôû möùc N2 vôùi coâng suaát coù möùc gaáp ñoâi N1, song chính xaùc hôn laø döïa treân keát quaû f1 maø choïn f2. Baûng 2. 7. Choïn coâng suaát N2 (W) theo keát quaû f1. 49
50. N1 N2 (W)) (W) F1 (laàn/phuùt) 90 - 99 100 - 109 110 - 119 120 - 129 50 165 140 115 100 65 200 165 130 115 80 230 200 165 140 100 265 230 200 165 115 300 265 230 200 130 315 285 250 215 150 330 300 265 230 - Sau khi ñaïp xe ôû möùc N2 khoaûng 2 phuùt (laø luùc nhòp tim ñaõ taêng leân oån ñònh) ño nhòp tim (10 giaây x 6) tính maïch f2. - Cho vaän ñoäng vieân nghæ. Caùc böôùc tính toaùn soá lieäu. Caùc soá lieäu N1, N2 tính töø W ra KGm/1phuùt nhö sau: 1 W = 0,102 KGm/giaây. 1 W/1phuùt = 0,102 KGm/giaây x 60 = 6,12 KGm/1phuùt. Caùc soá lieäu coù ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc treân, ta coù keát quaû PWC. 170 cuûa töøng VÑV. Ñaùnh giaù keát quaû: Döïa vaøo baûng 2. 8. Baûng 2. 8: Baûng ñaùnh giaù chæ soá PWC 170, Nhoùm moân PWC 170 Kgm/11/kg theå thao Keùm Yeáu Tr. bình Toát Raát toát Söùc beàn 29 Boùng, ñoái khaùng 26 Söùc maïnh, nhanh 22 c– Step - Test Haward: Trang thieát bò: Buïc coù kích thöôùc khaùc nhau. Ñoàng hoà baám giaây. Maùy ñeám nhòp. Caùch tieán haønh . Löôïng vaän ñoäng ôû daïng böôùc leân, böôùc xuoáng buïc. Chieàu cao cuûa buïc vaø thôøi gian thöïc hieän test tuyø thuoäc vaøo giôùi tính, löùa tuoåi vaø möùc phaùt trieån theå löïc cuûa vaän ñoäng vieân. (xem baûng 2. 9) Baûng 2. 9: Chieàu cao cuûa buïc vaø thôøi gian thöïc hieän. 50
51. Nhoùm thöïc hieän Chieàu cao buïc (cm) Thôøi gian (s) Nam > 18 tuoåi 50 5 Nöõ > 18 tuoåi 43 5 Nam töø 12 – 18 tuoåi 45 – 50 4 Nöõ 12 – 18 tuoåi 40 4 Thieáu nieân 8 – 12 tuoåi 35 3 Thieáu nhi 8 tuoåi 35 2 VÑV thöïc hieän test caàn böôùc leân xuoáng buïc theo taàn soá 30 laàn trong moät phuùt, theo maùy ñeám nhòp phaùt ra taàn soá 120 laàn/1phuùt. Moät böôùc leân xuoáng bao goàm 4 chuyeån ñoäng vaø moãi chuyeån ñoäng ñoù töông ñöông vôùi 1 nhòp cuûa maùy ñeám nhòp. - Vaän ñoäng vieân ñaët moät chaân leân buïc. - Vaän ñoäng vieân ñaët tieáp moät chaân nöõa leân buïc. - Vaän ñoäng vieân xuoáng moät chaân xuoáng saøn nhaø (chaân leân tröôùc). - Vaän ñoäng vieân xuoáng moät chaân coøn laïi xuoáng saøn nhaø Khi thöïc hieän thaân ngöôøi ôû tö theá thaúng vaø chaân ñöùng treân buïc thaúng Sau khi keát thuùc test VÑV ngoài nghæ. Baét ñaàu töø phuùt thöù 2 sau khi ngöng vaän ñoäng, ñeám maïch hoài phuïc cho VÑV 3 laàn, moãi laàn 30 giaây: töø giaây 60 – 90; töø 120 – 150 vaø töø giaây 180 – 210, trò soá maïch töông öùng laø f1, f2, f3. Chæ soá Step – test ñöôïc tính theo coâng thöùc: t.100 HST = ( f 1+ f 2 + f 3).2 HST : chæ soá step – test. t : thôøi gian thöïc hieän test tính theo giaây 100: Nhaèm theå hieän keát quaû test theo soá nguyeân 2 : Nhaèm theå hieän chæ soá maïch tim trong moät phuùt. f1, f2, f3 : chæ soá maïch hoài phuïc ôû 30 giaây phuùt thöù 2, thöù 3, thöù 4. Bieåu ñaùnh giaù: 90 laø raát toát d- Test ñaùnh giaù ngöôõng maïch: Ngöôõng maïch laø maïch toái ña ñaït ñöôïc ôû cöôøng ñoä toái ña maø maïch khoâng theå taêng theâm. Ñeå theo doõi vaø khoáng cheá cöôøng ñoä vaän ñoäng ta 51
52. coù theå söû duïng chæ soá ngöôõng taàn soá tim. Ngöôõng taàn soá tim = Ps (tónh) + 75% [Ps (max – Ps (tónh) ] Trong ñoù: Ps (tónh) laø maïch yeân tónh. Ps (max) laø maïch toái ña sau löôïng vaän ñoäng. - Caùch tieán haønh: - Cho VÑV ngoài nghæ 15 - 20 phuùt, ño maïch yeân tónh 30 giaây x 2. - Ñaïp xe ñaïp löïc keá vôùi coâng suaát toái ña: 1528, 50 KGm töông ñöông 250w. - Thôøi gian thöïc hieän laø 15 giaây, ño maïch sau LVÑ laø 10 giaây x 6. e- Test Leâtunoáp: Phöông phaùp tieán haønh: - Ño maïch, huyeát aùp trong yeân tónh. - Ngöôøi thöïc nghieäm thöïc hieän 3 löôïng vaän ñoäng laø: + Ñöùng leân ngoài xuoáng 20 laàn/30 giaây + Chaïy taïi choã taàn soá toái ña 15 giaây. + Chaïy 3 phuùt taàn soá 180 böôùc/phuùt. - Sau khi thöïc hieän xong löôïng vaän ñoäng thöù 1, nghæ 3 phuùt. - Sau khi thöïc hieän xong löôïng vaän ñoäng thöù 2, nghæ 4 phuùt. Sau moãi löôïng vaän ñoäng ño maïch vaø huyeát aùp ôû moãi phuùt nghæ vaø ñieàn vaøo baûng. Baûng 2. 10: Baûng ghi keát quaû thöïc nghieäm Leâtunoáp. Thôøi Maïch Sau ñöùng leân Sau khi chaïy 15 giaây Sau khi chaïy 3 phuùt gian Yeân -ngoài xuoáng (giaây) tónh Thôøi gian (phuùt) Thôøi gian (phuùt) Thôøi gian (phuùt) 1 2 3 1 2 3 4 1 2 3 4 5 10 20 30 40 50 60 Huyeát aùp g- Test cooper: Test do moät baùc syõ ngöôøi Myõ (cooper. K) naêm 1970. YÙ töôûng cuûa test laø xaùc ñònh quaõng ñöôøng toái ña maø vaän ñoäng vieân coù theå chaïy trong 52
53. thôøi gian 12 phuùt. Trang thieát bò: - Chaïy treân ñöôøng chaïy quanh saân boùng (saân vaän ñoäng). - Ñoàng hoà baám giaây. Phöông phaùp tieán haønh: Tröôùc khi thöïc hieän test vaän ñoäng vieân phaûi khôûi ñoäng, sau ñoù vaøo leänh xuaát phaùt chaïy coù baám giôø, vaän ñoäng vieân chaïy ñuùng 12 phuùt vaø cho döøng laïi, ño quaõng ñöôøng chaïy laø chæ soá ñeå ñaùnh giaù coâng suaát hoaït ñoäng cuûa cô. Ñaùnh giaù keát quaû : Keát quaû thöïc hieän test ñöôïc ñaùnh giaù theo baûng sau (baûng 2. 11). Baûng 2. 11: Baûng ñaùnh giaù keát quaû (Km) test cooper chaïy 12 phuùt. Giôùi Tuoåi Naêng löïc theå löïc tính Keùm Yeáu Tr. bình Toát Raát toát Nam 2,8 30 – 39 2,65 40 – 49 2,5 > 50 2,5 Nöõ 2,65 30 – 39 2,5 40 – 49 2,4 > 50 2,2 h- Kieåm tra chöùc naêng tim – maïch baèng phöông phaùp caän laâm saøng: Do khoa hoïc ngaøy caøng phaùt trieån, hieän nay y hoïc theå duïc theå thao söû duïng phöông phaùp caän laâm saøng ñeå kieåm tra caáu truùc vaø chöùc naêng tim maïch trong taäp luyeän theå duïc theå thao nhö : chuïp x quang tim, ghi ñieän tim ñoà, sieâu aâm tim, chuïp ñoäng – tónh maïch coù ñoä tin caäy raát cao nhaèm naâng cao söùc khoeû vaø chaån ñoaùn, phaùt hieän sôùm nhöõng beänh lyù veà tim – maïch. 9. 4. Caùc test kieåm tra chöùc naêng heä hoâ haáp: a - Taàn soá hoâ haáp (laàn/phuùt): Laø soá laàn thôû trong khoaûng thôøi gian moät phuùt. Ngöôøi bình thöôøng taàn soá hoâ haáp laø 16 – 18 laàn/ phuùt. b- Dung tích soáng (lít): Dung tích soáng laø theå tích khoâng khí toái ña maø ngöôøi thöïc nghieäm thôû ra moät caùch heát söùc sau khi ñaõ hít vaøo toái ña. Dung tích soáng bao goàm 53
54. theå tích hoâ haáp theå tích hít vaøo boå sung vaø theå tích döï tröõ thôû ra. Ñeå xaùc ñònh dung tích soáng, ngöôøi ta duøng pheá dung keá. Baûng 2. 12: Baûng dung tích soáng trung bình cuûa löùa tuoåi töø 8 – 51 tuoåi (theo taøi lieäu vieän khoa hoïc TDTT ôû ngöôøi Vieät Nam). Tuoåi Nam Nöõ Tuoåi Nam Nöõ lít lít lít lít 8 –9 1,6 1,4 26 – 31 3,5 2,5 10 – 11 1,9 1,7 32 – 35 3,4 2,4 12 – 13 2,2 1,8 36 – 39 3,3 2,4 14 – 15 2,3 1,8 40 – 41 3,1 2,4 16 – 17 2,9 2,3 42 – 43 2,8 2,2 18 – 19 3,4 2,5 44 – 45 2,8 2,2 20 - 25 3,5 2,6 46 – 51 2,7 2 Ñeå xaùc ñònh dung tích soáng cuûa phoåi ngöôøi ta söû duïng moät loaïi maùy coù teân goïi laø pheá dung keá. Trong thöïc tieãn theå duïc theå thao, ñeå xaùc ñònh dung tích soáng cuûa phoåi, ngöôøi ta hay söû duïng test Rozeutal. Caùch tieán haønh ño dung tích soáng. Sau khi ñöôïc nghæ ngôi, VÑV ñöùng ôû tö theá thoaûi maùi hít vaøo thaät saâu sau ñoù thôû heát khoâng khí vaøo maùy pheá dung keá vaø keát quaû chæ treân maùy laø dung tích soáng laàn 1. Ño 5 laàn dung tích soáng lieân tieáp, moãi laàn caùch nhau 15 giaây. Laáy dung tích soáng ôû laàn coù keát quaû cao nhaát. Neáu 5 laàn dung tích soáng coù caùc chæ soá khoâng ñoåi hoaëc taêng daàn laø chöùc naêng hoâ haáp toái, neáu 5 laàn dung tích soáng coù caùc chæ soá khoâng bieán ñoåi ñaùng keå laø chöùc naêng hoâ haáp trung bình, neáu 5 laàn dung tích soáng coù caùc chæ soá giaûm daàn laø chöùc naêng hoâ haáp keùm. Ñaùnh giaù keát quaû: Ñoái vôùi vaän ñoäng vieân Vieät Nam chæ soá dung tích soáng ñöôïc ñaùnh giaù trung bình neáu coù chæ soá töông ñöông vôùi chæ soá ôû (baûng 2. 12) theo löùa tuoåi, neáu töông ñöông vôùi +1 laø toát vaø +2 laø raát toát, coøn neáu –1 laø keùm vaø –2 laø raát keùm. Ngoaøi ra trong y hoïc theå duïc theå thao, ñeå xaùc ñònh dung tích soáng caàn coù ta söû duïng coâng thöùc cuûa Bolduin, Kurnan vaø Ritrard. Coâng thöùc nhö sau: DTS (caàn) = (27,63 – 0,112 x T) x h (ñoái vôùi nam). DTS (caàn) = (21,78 – 0,101 x T) x h (ñoái vôùi nöõ). Trong ñoù: T : laø tuoåi (naêm) 54
55. h : laø chieàu cao (cm). Trong ñieàu kieän ngöôøi bình thöôøng tyû leä DTS/DTS (caàn) khoâng vöôït quaù 90%, coøn ôû vaän ñoäng vieân thì tyû leä naøy thöôøng ñaït treân 100%. Trong thöïc tieãn theå thao, ngöôøi ta thöôøng söû duïng ñaïi löôïng dung tích soáng töông ñoái ñeå ñaùnh giaù chöùc naêng heä hoâ haáp. Dung tích soáng töông ñoái ñöôïc tính baèng caùch chia dung tích soáng cho troïng löôïng cô theå. c- Thôøi gian nín thôû (nhòn thôû). Test naøy ñöôïc tính sau khi vaän ñoäng vieân hít vaøo vaø baét ñaàu nín thôû. Trang thieát bò: - Ñoàng hoà baám giaây. - Duïng cuï keïp muõi. Phöông phaùp tieán haønh: Vaän ñoäng vieân ñöôïc nghæ ngôi, sau ñoù ôû tö theá ñöùng. Baét ñaàu hít vaøo sau ñoù thôû ra vaø laïi tieáp tuïc hít vaøo (baèng 60 – 90% möùc hít vaøo toái ña) roài ngaäm mieäng laïi, keïp chaët muõi ( coù theå duøng tay keïp chaët hai caùnh muõi) vaø töø thôøi ñieåm naøy theo doõi thôøi gian nhòn thôû cuûa vaän ñoäng vieân. Ñaùnh giaù keát quaû: Test naøy coù yù nghóa quan troïng tuyeån choïn vaän ñoäng vieân vaø laø test buoäc ñoái vôùi vaän ñoäng vieân caùc moân theå thao nhö bôi loäi, baén suùng, voõ . Ngoaøi ra test naøy hay ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù trình ñoä taäp luyeän vaø möùc ñoä meät moûi cuûa vaän ñoäng vieân. d– Test VO2max (ml/phuùt) : Ñaùnh giaù khaû naêng haáp thuï oxy toái ña. Laø löôïng oxy toái ña maø cô theå coù khaû naêng haáp thuï ñöôïc trong thôøi gian moät phuùt khi tuaàn hoaøn, hoâ haáp ñaït hieäu suaát toái öu. Ñaây chính laø ngöôõng tôùi haïn khaû naêng haáp thuï oxy cuûa cô theå. VO2max coù ñoä tin caäy cao, ñaùnh giaù naêng löïc öa khí vaø khaû naêng hoaït ñoäng theå löïc toái ña cuûa VÑV cuõng nhö trình ñoä taäp luyeän cuûa vaän ñoäng vieân. Do chæ soá naøy coù heä soá di truyeàn khaù cao (treân 80%) maø trong thöïc tieãn theå thao thöôøng söû duïng trong tuyeån choïn vaän ñoäng vieân treû. Ñeå xaùc ñònh chæ soá VO2 max, coù theå söû duïng caùc phöông phaùp tröïc tieáp vaø giaùn tieáp. - Phöông phaùp tröïc tieáp xaùc ñònh chæ soá VO2 max: Nhaèm xaùc ñònh chæ soá VO2 max ngöôøi ta ñöa ra moät soá phöông phaùp nhöng chæ 2 trong soá ñoù ñöôïc thöøa nhaän. Caû 2 phöông phaùp ñeàu döïa treân nguyeân taéc tieâu toán heát söï döï tröõ vieäc huy ñoäng heä vaän chuyeån oxy vaø tieâu thuï oxy trong quaù trình hoaït ñoäng cô. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu ñoù vaän ñoäng vieân caàn thöïc hieän moät loaït coâng suaát vaän ñoäng taêng daàn vaø trong quaù 55
56. trình ñoù ño söï haáp thuï oxy. Tröôøng hôïp thöù nhaát caùc coâng suaát vaän ñoäng khaùc nhau thöïc hieän lieân tuïc, tröôøng hôïp thöù hai laø giöõa chuùng coù giai ñoaïn nghæ ngôi. Hieän nay ñeå xaùc ñònh chæ soá VO2 max ngöôøi ta thöôøng söû duïng löôïng vaän ñoäng treân xe ñaïp löïc keá hoaëc treân thaûm chaïy (fredban). Nguyeân taéc chung cho taát caû phöông phaùp xaùc ñònh VO2 max ñoù laø thöïc hieän löôïng vaän ñoäng coù coâng suaát baèng hoaëc lôùn hôn coâng suaát toái ña cuûa moãi caù theå. Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa sô ñoà taêng coâng suaát vaän ñoäng theo baäc thang treân xe ñaïp löïc keá ñöôïc trình baøy ôû baûng sau: Baûng 2. 13. Chæ soá coâng suaát vaän ñoäng vaø thôøi gian cho pheùp (öôùc tính) ôû töøng thang vaän ñoäng khi tieán haønh test VO2 max treân xe ñaïp löïc keá vôùi hoaït ñoäng theå löïc moät ñôït taêng daàn cöôøng ñoä vaän ñoäng (taàn soá ñaïp peâ ñan 60 voøng/phuùt) Ñoái töôïng Nhoùm tuoåi Giôùi tính Löôïng vaän ñoäng nghieân cöùu W (oaùt) t (phuùt) Vaän ñoäng vieân Treû Nam – nöõ 20 – 50 1 – 3 Tröôûng thaønh Nam 50 – 80 1 – 3 Nöõ 30 - 70 1 – 3 Nhöõng ngöôøi khoeû Treû Nam – nöõ 15 – 30 1 – 3 coù chuaån bò theå Tröôûng thaønh Nam 20 – 60 1 – 3 löïc khaù Nöõ 15 – 50 1 – 3 Lôùn tuoåi Nam 10 – 50 2 – 4 Nöõ 10 – 40 2 – 4 Nhöõng ngöôøi coù Treû Nam – nöõ 10 – 25 2 – 4 theå löïc, söùc khoeû Tröôûng thaønh Nam 15 – 40 2 – 4 keùm Nöõ 12 – 30 2 – 4 Lôùn tuoåi Nam 10 – 25 3 – 4 Nöõ 10 – 20 3 – 4 Khaùc vôùi phöông phaùp xe ñaïp löïc keá, khi tieán haønh test VO2 max treân thaûm chaïy coù 3 caùch ñeå taêng löôïng vaän ñoäng: chæ taêng toác ñoä thaûm chaïy; taêng ñoä doác cuûa ñöôøng chaïy; taêng caû toác ñoä vaø doác ñöôøng chaïy cuøng moät luùc(baûng2.14). 56
57. Baûng 2. 14. Caùc chæ soá öôùc chöøng toác ñoä chuyeån ñoäng (V m/s) vaø goùc nghieâng (G%) cuûa baêng chaïy ôû thang löôïng vaän ñoäng ñaàu tieân, söï taêng tröôûng toác ñoä (Av m/s) vaø goùc nghieâng (AG%) ôû töøng thang vaän ñoäng tieáp theo (thôøi gian ôû moät thaùng löôïng vaän ñoäng töø 1 – 3 phuùt). Cheá ñoä Caùc ñaëc Ñoái töôïng nghieân cöùu löôïng ñieåm Vaän ñoäng vieân Ngöôøi khoeû coù theå löïc khaù Ngöôøi khoeû coù theå löïc yeáu vaän ñoäng hoaït Tröôûng thaønh ñoäng cuûa Treû Tröôûng thaønh Treû Lôùn tuoåi Treû tröôûng thaønh Lôùn tuoåi Nam-nöõ Nam-nöõ Nam-nöõ Tredban Nam nöõ nam nöõ nam nöõ nam nöõ nam nöõ Thöù 1 V 2 – 3 2,5 – 3 2 – 3 1,5 - 2 1,5-2,25 1,5 – 2 1,25-1,7 1 – 1,5 1 – 1,5 1-1,75 1 – 1,5 1 – 1,5 1- 1,25 G 0 – 5 0 – 5 0 – 5 0 – 3 0 – 5 0 – 3 0 – 3 0 0 0 – 2 0 – 2 0 0 AV 0 – 5 0 – 5 0 – 5 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 AG 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Thöù 2 V 2 – 3 2 – 4 2 – 3 1,5-2,5 1,5-2 1,5 – 2 1-1,25 1 – 1,75 1-1,25 1-1,25 1-1,75 1 – 2 1 – 1,5 G 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 AV 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 AG 2 - 5 2 – 5 2 – 5 2 – 4 2 – 4 2 - 4 1 - 4 1 - 4 1 - 4 3 2 - 3 1 - 3 1 - 3 Thöù 3 V 2 – 3 2,5 – 3 2 – 3 1,5 – 2 1,5– 2 1,5 - 2 1-1,75 1-1,5 1-1,5 1-1,75 1-1,5 1-1,5 1-1,25 G 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 AV 0 – 5 0 – 5 0 – 5 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 0 – 25 AG 2 – 3 2 – 4 2 – 4 2 – 3 2 – 3 2 – 3 1 – 3 1 – 2 1 – 2 1 – 2 1 – 2 1– 2 1 – 2 57
58. Nhaèm choïn sô ñoà toái öu taêng löôïng vaän ñoäng khi thöïc hieän test VO2 max treân cô sôû löùa tuoåi, giôùi tính vaø khaû naêng hoaït ñoäng theå löïc coù theå choïn theo sô ñoà cuûa baûng trên . Khi so saùnh caùc soá ôû baûng vôùi caùc chæ soá khi thöïc hieän thang baäc ñaàu tieân cuûa löôïng vaän ñoäng ñeå ñieàu cheá sô ñoà löôïng vaän ñoäng tieáp theo (taêng hoaëc giaûm cöôøng ñoä vaän ñoäng). Neáu VO2 max ñöôïc xaùc ñònh baèng moät loaït löôïng vaän ñoäng rieâng leõ thì chæ soá möùc taêng löôïng vaän ñoäng töông öùng vôùi löôïng vaän ñoäng trong test taêng lieân tuïc 1 laàn (xem baûng 2. 13 vaø 2. 14). Tuy nhieân thôøi gian hoaït ñoäng ôû töøng möùc coâng suaát caàn phaûi taêng leân ít nhaát laø 5 – 6 phuùt, thôøi gian nghæ giöõa caùc ñôït vaän ñoäng phaûi choïn sao cho noù ñuû ñeå hoài phuïc sau löôïng vaän ñoäng tröôùc. Vaán ñeà quan troïng cuûa test VO2 max laø ñaït ñeán ñoä tin caäy cuûa töøng ñoái töôïng. Tieâu chuaån cô baûn ñeå ñaït ñöôïc VO2 max ñoù laø hieän töôïng “laøm baèng” (leveling off) xuaát hieän ñöôøng ngang treân ñoà thò, söï phuï thuoäc söï haáp thuï oxy vaøo coâng suaát vaän ñoäng. Hieän töôïng ñoù chöùng toû ñaõ caïn kieät hoaøn toaøn vieäc huy ñoäng döï truø cuûa heä vaän chuyeån vaø tieâu thuï oxy coù nghóa laø ñaït tôùi giôùi haïn hoaït ñoäng theå löïc cuûa vaän ñoäng vieân. Baûng 2. 15. Caùc trò soá öôùc chöøng caùc thang löôïng vaän ñoäng(N) cuõng nhö söï taêng tröôûng taàn soá tim ñaäp (f) vaø söï haáp thuï oxy (AVO2) ôû töøng thang löôïng vaän ñoäng ôû sô ñoà toái öu khi tieán haønh test VO2 max ôû nhöõng ñoái töôïng khaùc nhau. Ñoái töôïng Nhoùm tuoåi Giôùi tính Chæ soá troâng ñôïi (öôùc tính) nghieân cöùu N Af (l/phuùt) AVO2 (ml/ph) Vaän ñoäng Treû Nam-nöõ 4 – 6 20 – 25 250 – 600 vieân Tröôûng thaønh Nam 4 – 7 15 – 20 600 – 1000 Nöõ 4 – 7 15 – 20 400 – 800 Ngöôøi Treû Nam-nöõ 3 – 6 15 – 20 200 – 400 khoeû coù Tröôûng thaønh Nam 3 – 6 10 – 20 250 – 750 theå löïc khaù Nöõ 3 – 6 10 – 20 200 – 600 Lôùn tuoåi Nam 3 – 6 5 – 10 100 – 600 Nöõ 3 – 6 5 – 10 100 – 500 Ngöôøi Treû Nam-nöõ 3 – 6 10 – 25 100 – 300 khoeû coù Tröôûng thaønh Nam 3 – 6 5 – 20 200 – 500 theå löïc Nöõ 3 – 6 5 – 20 150 – 400 yeáu Lôùn tuoåi Nam 3 – 5 3 – 10 100 – 300 Nöõ 3 – 5 3 – 10 100 – 250 Yeâu caàu veàø ñòa ñieåm vaø trang thieát bò: - Phoøng thí nghieäm. - Maùy phaân tích khí. - Xe ñaïp löïc keá hoaëc fredban. - Maùy ñieän tim vaø maøu huyønh quang 3. 58