Giáo trình Chẩn đoán bệnh gia súc

Nội dung text: Giáo trình Chẩn đoán bệnh gia súc

1. Bégi¸odôcv®ot¹o Tr−êng®¹ihäcn«ngnghiÖphnéi TS.Chu®øcth¾ng(Chñ biªn) GS.Ts.håv¨nnam–PGS.TS.ph¹mngäcth¹ch ChÈn®o¸nbÖnh giasóc Hnéi2007
2. Mc l c Chươ ng 1 1 Phn m ñ u 1 I. khái ni m và nhi m v môn ch n ñoán b nh gia súc 1 1. Khái ni m môn h c 1 2. Nhi m v môn h c 1 II. Phân lo i ch n ñoán và các khái ni m v tri u ch ng – tiên l ưng 1 1. Phân lo i ch n ñoán 2 2. Khái ni m và phân lo i tri u ch ng (symptoma) 2 a. Khái ni m 2 b. Phân lo i 2 3. Tiên l ưng (Prognosis) 3 III. Các ph ươ ng pháp ch n ñoán b nh 4 1. Các ph ươ ng pháp khám lâm sàng 4 a. Quan sát - nhìn (Inspectio) 4 b. S n n (Palpatio) 4 c. Gõ (Percussio) 5 d. Nghe (Ausaltatio) 6 2. Các ph ươ ng pháp ch n ñoán trong phòng thí nghi m 6 a. Ph ươ ng pháp ch n ñoán b ng ELISA (Enzyme Linked Immunosorbent Assay) 6 b. Ph ươ ng pháp ch n ñoán b ng k thu t PCR (Polymerase Chain Reaction) 7 c. Ph ươ ng pháp ch n ñoán b ng siêu âm 9 d. Ch n ñoán b ng ph ươ ng pháp X-quang 11 IV. Trình t khám b nh 11 1. ðă ng ký b nh súc 11 2. H i b nh s 12 3. Khám lâm sàng (t i ch ) 13 Yêu c u c a quá trình ch n ñoán b nh 13 Ch ươ ng 2 14 Khám chung 14 I. Khám tr ng thái gia súc 14 1. Th c t gia súc 14 3. T ư th gia súc 14 4. Th tr ng gia súc (Constitutio) 15 II. Khám niêm m c 16 1. ý ngh ĩa ch n ñoán 16 2. Ph ươ ng pháp khám 16 3. Nh ng tr ng thái thay ñ i màu s c c a niêm m c 16 III. Khám h ch lâm ba 18 1. ý ngh ĩa ch n ñoán 18 2. Ph ươ ng pháp khám 18 3. Nh ng tri u ch ng 19 IV. Khám lông và da 19 1. Tr ng thái lông 19 2. Màu c a da 20 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . i
3. 3. Nhi t ñ c a da 20 4. Mùi c a da 21 5. ð m c a da 21 6. ðàn tính c a da 21 7. Da s ưng dày 21 8. Da n i m n (Eruptio) 22 V. ðo thân nhi t 23 1. Thân nhi t 23 2. S t 24 3. Thân nhi t quá th p 26 Ch ươ ng 3 27 Khám h tim m ch 27 I. Sơ l ưc v h tim m ch 27 1. Th n kinh t ñ ng c a tim 27 2. Th n kinh ñiu ti t ho t ñ ng c a tim 27 3. Th n kinh ñiu ti t m ch qu n 28 4. V trí c a tim 28 II. Khám tim 28 1. Nhìn vùng tim 28 2. S vùng tim 29 3. Gõ vùng tim 29 4. Nghe tim 30 5. T p âm 32 6. ðên tâm ñ 33 III. Khám m ch qu n 35 1. M ch ñ p (Pulsus) 35 2. Khám t ĩnh m ch 37 3. Khám ch c n ăng tim 38 Ch ươ ng 4 39 Khám h hô h p 39 I. Khám ñng tác hô h p 39 1. T n s hô h p 39 1.2. Nh p th 40 2. Th khó 41 II. Khám ñưng hô h p 41 1. N ưc m ũi 41 1. Khám niêm m c m ũi 42 3. Khám xoang m ũi 42 4. Khám thanh qu n và khí qu n 43 5. Ki m tra ho 43 III. Khám ng c 43 1. Nhìn vùng ng c 44 2. Gõ vùng ph i 44 3. Nghe ph i 46 IV. Ch c dò xoang ng c 49 1. ý ngh ĩa ch n ñoán 49 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . ii
4. 2. V trí ch c dò 49 3. Ki m nghi m d ch th m xu t – d ch viêm hay d ch th m l u- d ch phù 50 V. Xét nghi m ñ m 50 Ch ươ ng 5 51 Khám h tiêu hóa 52 I. Ki m tra tr ng thái ăn u ng 52 1. Ăn 52 2. U ng 52 3. Cách l y th c ăn, n ưc u ng 52 5. Nu t 53 6. Nhai l i 53 7. h ơi 53 8. Nôn m a 53 II. Khám mi ng 54 III. Khám h ng 55 IV. Khám th c qu n 55 V. Khám di u gia c m 56 VI. Khám vùng b ng 57 1. Quan sát: 57 2. S n n vùng b ng: 57 VII. Khám d dày loài nhai l i 57 1. Khám d c 57 2. Khám d t ong 59 3. Khám d lá sách 60 4. Khám d múi kh 60 VIII. Khám d dày ñơ n 61 1. D dày ng a 61 2. D dày l n 61 3. D dày chó, mèo 61 4. D dày gia c m 61 IX. Xét nghi m ch t ch a trong d dày 61 1. Cách l y d ch d dày 61 2. Xét nghi m lý tính 62 3. Xét nghi m tính ch t hóa h c 62 4. Xét nghi m qua kính hi n vi 64 X. Khám ru t 64 1. Khám ru t loài nhai l i 64 2. Khám ru t ng a, la, l a 65 3. Khám ru t non gia súc nh 67 XI. Khám phân 67 1. Khám phân b ng m t th ưng 68 2. Hóa nghi m phân 69 XII. Ch c dò xoang b ng 71 1. ý ngh ĩa ch n ñoán 71 2. Ph ươ ng pháp ch c dò 71 XIII. Khám gan 72 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . iii
5. 1. ý ngh ĩa ch n ñoán 72 2. V trí khám gan 72 3. Các xét nghi m c ơ n ăng 73 4. Sinh thi t gan(biopsia) 79 Ch ươ ng 6 81 Khám h th ng ti t ni u 81 I. Khám ñng tác ñi ti u 81 1. T ư th ñi ti u 81 2. S l n ñi ti u 81 II. Khám th n 82 1. Nh ng tri u ch ng chung 82 2. Nhìn và s n n vùng th n 82 3. Th nghi m ch c n ăng th n 83 III. Khám b th n 83 IV. Khám bàng quang 84 VI. Xét nghi m n ưc ti u 85 1. Nh ng nh n xét chung 85 2. Hoá nghi m n ưc ti u 88 3. Xét nghi m c n n ưc ti u 98 ch ươ ng 7 102 KHáM H TH NG th n KINH 102 I - Khám ðU Và C T S NG 102 II - KHáM CH C N ĂNG TH N KINH TRUnG KHU 102 III - KHáM CH C N ĂNG V N ð NG 103 1. Tr ng thái c ơ (b p th t) 103 2. Tính hi p ñ ng v n ñ ng 103 3. Tê li t 104 4. Co gi t (Spasmus) 104 IV. Khám C M GIáC DA 105 V. KHáM CáC KHí QUAN C M GIáC 105 2. Khám thính giác 106 VII. KHáM th n KINH TH C V T 107 VIII. XéT NGHI M D CH NãO Tu 108 1. Ch c dò d ch não t y 108 2. Ki m tra lý tính d ch não t y 109 3. Xét nghi m d ch não t y v hoá tính 109 4. Ki m tra t bào trong d ch não t y 109 Ch ươ ng 8 110 Xét nghi m máu 110 I. L Y MáU Xét NGHI M 110 1. V trí l y máu 110 2. Th i gian l y máu: 111 3. Cách l y máu 111 II. XéT NGHI M Lý TíNH 111 1. Màu S c 111 2. T c ñ máu ñông 111 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . iv
6. 4. ð vón c a máu 112 6. S c kháng c a h ng c u 114 7. T c ñ huy t c u (t c ñ huy t tr m) 115 III. Hoá tính c a máu 116 1. Huy t s c t (Hemoglobin) 116 2. ð ki m d tr trong m u 117 3. ðưng huy t 119 4. B ilirubin (s c t m t ) trong máu 123 5. Protein huy t thanh 125 6. ðm ngoài protit 129 Amoniac 130 7. Cholesterol trong máu 132 8. Canxi huy t thanh 136 9. L ưng phospho vô c ơ huy t thanh 137 IV. Xét nghi m t bào máu 139 A. Ph ươ ng pháp xét nghi m b ng máy huy t h c 142 1. nh ng nguyên tác c ơ b n 142 2. Miêu t thi t b 142 2.1. Nói chung 142 2.2. B ng k t n i các b ph n ñ ng sau 143 2.3. Ch c n ăng c a ch t l ng 143 3. Miêu t ph n m m 143 3.1. Nói chung 143 3.2. H th ng th c ñơn : 143 4. Nguyên t c ho t ñ ng 144 4.1. Ph ươ ng pháp tr kháng : 144 4.2. ðc hemoglobin 144 Thông s : 144 Ph ươ ng pháp nhu m b ng giemsa 149 B. B ch c u 151 * S l ưng b ch huy t c u 151 S l ưng b ch c u t ăng 151 Bch c u ái toan (Eosinophil) 151 * Lo i b ch c u trong nguyên sinh ch t không có h t 153 Cách xác ñnh công th c b ch c u 154 Công th c b ch c u thay ñ i 155 + B ch c u ái trung t ăng ( Neutrocytosis): 155 * Hình thái b ch c u thay ñ i 156 C. S l ưng ti u c u: 157 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . v
7. Chươ ng 1 Phn m ñ u I. Khái ni m và nhi m v môn ch n ñoán b nh gia súc 1. Khái ni m môn h c Ch n ñoán b nh gia súc là m t trong các môn h c quan tr ng trong ch ươ ng trình ñào to c a nghành thú y. Bng các ph ươ ng pháp ch n ñoán khác nhau ñ phát hi n các tri u ch ng c a b nh. Phân tích, t ng h p các tri u ch ng t ñó rút ra k t lu n c a b nh làm c ơ s cho vi c phòng và ñiu tr b nh ñ t hi u qu cao nh t. Ch n ñoán ngh ĩa là phán ñoán qua các tri u ch ng ñ ñưa ra k t lu n ch n ñoán con vt m c b nh gì. 2. Nhi m v môn h c a. Nghiên c u các ph ươ ng pháp ch n ñoán lâm sàng, các xét nghi m trong phòng thí nghi m và các ph ươ ng pháp khám chuyên bi t. b. Bi t cách thu th p, ñánh giá và phân tích các các tri u ch ng. c. Gi i thi u các k ĩ thu t ch n ñoán tiên ti n, hi n ñ i và áp d ng các kinh nghi m trong ch n ñoán b nh thú y. Các ph ươ ng pháp ch n ñoán b nh ñưc ng d ng r ng rãi trong các môn h c c a nghành thú y nh ư: b nh truy n nhi m, b nh do ký sinh trùng, b nh s n khoa, nh t là môn n i khoa và ñiu tr h c. ðây là môn h c c ơ s trong ngành Thú y. Môn ch n ñoán b nh gia súc trang b cho h c sinh lý lu n và k ĩ thu t m i ñ ng th i v n dng nh ng ki n th c khoa h c c ơ s ñã h c áp d ng vào th c ti n thú y. M t m t gi i thi u lý lu n và k thu t m i, m t khác là v n d ng nh ng tri th c khoa h c c ơ s ñã h c vào th c ti n Thú y. Vì v y ñ h c t t môn ch n ñoán b nh, h c sinh ph i n m v ng nh ng ki n th c cn thi t c a ngành thú y: v t lý h c, gi i ph u, t ch c t bào h c, sinh lý h c, vi sinh v t h c và b nh lý h c Nhi m v c a ch n ñoán b nh là v n d ng các ph ươ ng pháp ch n ñoán khác nhau ñ phát hi n h t các triu ch ng bi u c a b nh, ñánh giá, phân tích, t ng h p các tri u ch ng ñó, r i rút ra k t lu n c a b nh. Mt ch n ñoán ñúng, s m là ñiu ki n tr ưc tiên ñ ñ ra bi n pháp phòng và ñiu tr bnh có k t qu cao. Yêu c u các cán b thú y ph i n m v ng và thành th o các ph ươ ng pháp và k ĩ thu t ch n ñoán ñng th i ñi vào th c t ch n ñoán và ñiu tr , ñ ñúc rút kinh nghi m trong th c t s n xu t. ði t ưng b nh súc r t nhi u lo i, ñ c ñim sinh lý cung nh ư bi u hi n b nh lý chúng rt khác nhau. H c sinh ph i n m v ng các ñ c ñim sinh lý và bi u hi n b nh lý c a t ng lo i gia súc, áp d ng các ph ươ ng pháp ch n ñoán phù h p. ð ng th i v n d ng thành th o các ph ươ ng pháp ch n ñoán, thu th p toàn b các tri u ch ng, t ñó rút ra k t lu n s m và chính xác con vt m c b nh gì? II. Phân lo i ch n ñoán và các khái ni m v tri u ch ng – tiên l ưng Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 1
8. 1. Phân lo i ch n ñoán Theo ph ươ ng pháp, ch n ñoán ñưc chia ra: a. Ch n ñoán tr c ti p: c ăn c vào nh ng tri u ch ng ch y u ñ ñi ñ n k t lu n ch n ñoán. Ví d : c ăn c vào tri u ch ng ti ng th i tâm thu ñ k t lu n b nh h p l van nh ĩ th t. Th c hi n hình th c ch n ñoán này có k t qu ch khi nào có nh ng tri u ch ng ñ c tr ưng, ñin hình. b. Ch n ñoán phân bi t: v i tri u ch ng phát hi n ñưc trên con v t b b nh, liên h ñn nh ng b nh th ưng có cùng tri u ch ng, r i lo i d n nh ng b nh có ñim không phù h p, cu i cùng còn l i m t b nh có nhi u kh n ăng nh t chính là b nh gia súc ñang m c. c. Ch n ñoán ph i qua m t th i gian theo dõi: có nhi u ca b nh tri u ch ng không ñin hình. Sau khi khám không th k t lu n ngay ñưc mà ph i ti p t c quan sát phát hi n thêm nh ng tri u ch ng m i t ñó có ñ c ăn c ñ k t lu n ch n ñoán. d. C ăn c k t qu ñiu tr ñ ch n ñoán: có nhi u tr ưng h p hai b nh có tri u ch ng lâm sàng g n gi ng nhau, sau khi khám r t khó k t lu n b nh này hay b nh khác. C n ñiu tr mt trong hai b nh ñó và theo k t qu mà rút ra k t lu n ch n ñoán. Theo th i gian, ch n ñoán có: a. Ch n ñoán s m: là ch n ñoán ñưc k t lu n ngay th i k ỳ ñ u c a b nh. Ch n ñoán ñưc s m r t có l i cho ñiu tr và phòng b nh. b. Ch n ñoán mu n: K t lu n ch n ñoán vào cu i k ỳ b nh, th m chí gia súc ch t, m khám m i có k t lu n ch n ñoán. Theo m c ñ chính xác, ch n ñoán chia ra: a. Ch n ñoán s ơ b : Là sau khi khám c n có k t lu n ch n ñoán ngay ñ làm c ơ s cho ñiu tr . Ch n ñoán s ơ b t c ch n ñoán ch ưa th t chính xác, c n ti p t c theo dõi ñ b sung. b. Ch n ñoán cu i cùng là k t lu n ch n ñoán sau khi khám k có nh ng tri u ch ng rt ñ c tr ưng và qua k t qu ñiu tr . c. Ch n ñoán nghi v n: ñó là tr ưng h p th ưng th y trong lâm sàng thú y khi g p nh ng ca b nh mà tri u ch ng không ñ c tr ưng cho b nh nào. K t lu n nghi v n l ưu ý c n ph i theo dõi ti p b nh và k t qu ñiu tr ñ có k t lu n chính xác h ơn. 2. Khái ni m và phân lo i tri u ch ng (symptoma) a. Khái ni m Tri u ch ng là nh ng bi u hi n khác th ưng v c ơ n ăng hay hình thái khi c ơ th gia súc b bnh mà ng ưi khám thu th p và quan sát ñưc. b. Phân lo i Theo ph m vi bi u hi n, chia tri u ch ng làm hai lo i: - Tri u ch ng c c b : là tri u ch ng m t khí quan hay m t b ph n con b nh; nh ư âm ñc vùng ng c trong b nh viêm ph i, âm bùng h ơi vùng hõm hông trái trâu bò trong bnh ch ưng h ơi d c . - Tri u ch ng toàn thân: xu t hi n do ph n ng trên toàn b c ơ th ñ i v i nguyên nhân gây b nh. Ví d : s t, tim ñ p nhanh, gia súc b ăn, r ũ. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 2
9. Xét v giá tr ch n ñoán, có nh ng lo i tri u ch ng sau ñây: - Tri u ch ng ñ c thù: là tri u ch ng ch có m t b nh và khi g p tri u ch ng y thì ch n ñoán ngay ñưc b nh. Ví d : t ĩnh m ch c d ương tính (+) là tri u ch ng ñ c thù trong bnh h van 3 lá. - Tri u ch ng ch y u. Ví d : trong b nh viêm bao tim do ngo i v t trâu bò, âm v nưc, ti ng c vùng tim là nh ng tri u ch ng ch y u; còn r i lo n tiêu hoá, ñi l i khó kh ăn, phù th ũng m t s b ph n là nh ng tri u ch ng th y u. - Tri u ch ng ñin hình là tri u ch ng ph n ánh quá trình b nh phát tri n ñin hình. Ví d: b nh viêm ph i thu ỳ (Pneumonia crouposa) phát tri n th ưng qua 3 giai ñon – sung huy t, gan hoá và giai ñon tiêu tan, gõ vùng ph i con b nh lúc ñ u có âm bùng h ơi, sau ñó là giai ñon có âm ñ c và cu i cùng l i xu t hi n âm bùng h ơi. Trong nhi u b nh mà tri u ch ng lâm sàng không hoàn toàn theo quy lu t th ưng th y c a b nh, g i là tri u ch ng không ñin hình. - Tri u ch ng c ñ nh là tri u ch ng th ưng có trong m t s b nh. Ví d : ti ng ran (rhonchi) vùng ph i trong b nh viêm ph i thu ỳ, b nh viêm ph i – ph qu n. Tri u ch ng trong m t b nh có lúc có, có lúc không, g i là tri u ch ng ng u nhiên. Ví d : hoàng ñn trong viêm ru t cata. - Tri u ch ng th ưng di n x y ra trong xu t quá trình b nh. Ví d : trong b nh viêm ph qu n, ho là tri u ch ng tr ưng di n, vì nó x y ra t ñ u ñ n cu i. Còn ti ng ran vùng ph i ch xu t hi n trong m t giai ñon nào ñó, g i là tri u ch ng nh t th i. - H i ch ng: là nhi u tri u ch ng xu t hi n ch ng chéo lên nhau, ví d : ch ng ñau bng ng a, ch ng urê huy t, hoàng ñn, a ch y là nh ng h i ch ng. Bnh n ng hay nh ñ u có nhi u tri u ch ng, trong ñó có tri u ch ng ch y u, tri u ch ng th y u, có lúc tri u ch ng ñin hình, có lúc tri u ch ng không ñin hình. Ph i n m vng các ph ươ ng pháp ch n ñoán ñ phát hi n h t các tri u ch ng; có ki n th c sâu v b nh lý và tri u ch ng trong các b nh c th m i ch n ñoán b nh nhanh và chính xác. 3. Tiên l ưng (Prognosis) Sau khi khám b nh k l ưng, n m ch c b nh tình, ng ưi khám d ki n th i gian b nh có th kéo dài, nh ng b nh khác có th k phát, kh n ăng cu i cùng c a b nh Công vi c ñó gi là tiên l ưng. Tiên l ưng chính xác ñòi h i ph i suy xét nhi u m t. Tiên l ưng m t b nh súc không ch phán ñoán b nh súc ch t hay s ng, mà ph i d ki n ñiu tr t n kém bao nhiêu, có kinh t hay không Ch n ñoán là k t lu n hi n t i, còn tiên l ưng là k t lu n cho t ươ ng lai b nh súc. Tiên l ưng là công vi c ph c t p. Ng ưi cán b thú y mu n có kh n ăng tiên l ưng t t, có tri th c ch ưa ñ, còn c n có kinh nghi m công tác, bi t ñ y ñ giá tr kinh t c a t ng lo i gia súc c ũng nh ư nh ng ñ c ñim cá bi t. Có 3 lo i tiên l ưng: 1. Tiên l ưng t t: b nh súc không ch có kh n ăng ch a lành mà còn có giá tr kinh t . 2. Tiên l ưng không t t: b nh súc có th ch t ho c không th lành hoàn toàn, m t giá tr kinh t ; ch a ch y r t t n, không kinh t . Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 3
10. Tiên l ưng nghi ng : do b nh ph c t p, b nh c nh không rõ, khó k t lu n d t khoát k t c c ca b nh. Có nhi u ca b nh c n có k t lu n tiên l ưng ñ x lý ti p, nh ưng k t lu n ñó không ch c ch n, tiên l ưng nghi ng . III. Các ph ươ ng pháp ch n ñoán b nh 1. Các ph ươ ng pháp khám lâm sàng Bao g m: quan sát (nhìn), s n n, gõ và nghe. Nó ñưc s d ng ñ khám v i t t c các lo i b nh súc. Ch sau khi khám qua các ph ươ ng pháp trên ng ưi bác s thú y m i quy t ñ nh cn thi t các ph ươ ng pháp ti p ñ ch n ñoán b nh. a. Quan sát - nhìn (Inspectio) Quan sát là ph ươ ng pháp khám b nh ñ u tiên, ñơ n gi n nh ưng r t có hi u qu cao. Ph ươ ng pháp này ñưc s d ng r ng rãi trong Thú y. Quan sát tr ng thái gia súc, cách ñi l i, tình tr ng niêm m c, da, lông và các tri u ch ng b nh. Quan sát ñ ñánh giá ch t l ưng ñàn gia súc t t hay x u, phát hi n nh ng con b nh ho c con x u trong ñàn ñ ñiu tr ho c lo i th i. Quan sát ñ phát hi n nh ng b ph n nghi m c b nh trên c ơ th , tr ng thái, ph m vi t ch c b nh v.v Khi c n thi t ph i dùng d ng c ñ quan sát. Tu ỳ theo m c ñích và v trí c n quan sát mà ñng xa hay g n gia súc. Nên rèn luy n thành thói quen quan sát t xa t i g n, t t ng quát ñ n b ph n. Ng ưi khám b t ñ u t v trí phía tr ưc bên trái, cách gia súc kho ng 2-3 mét, r i lùi d n v phía sau gia súc. Quan sát tinh th n gia súc, th c t, tình tr ng dinh d ưng v.v sau ñó ñ n ln l ưt các b ph n: ñ u, c , l ng ng c, vùng b ng và b n chân. Quan sát so sánh s cân ñ i hai bên mông, hai thành b ng, ng c, các kh p chân hai bên, các b p c ơ hai bên thân Lúc cn thi t cho gia súc ñi vài b ưc ñ quan sát. b. S n n (Palpatio) Ng ưi khám dùng tay s n n vào cá b ph n c ơ th gia súc b b nh ñ bi t nhi t ñ , ñ m, ñ c ng và ñ m n c m c a t ch c c ơ th gia súc. S n n ñ b t m ch, ño huy t áp, khám tr c tràng là ph ươ ng pháp th ưng dùng trong thú y. S n n ph n nông nh ư ñ bi t nhi t ñ c a da, l c c ăng c a c ơ. S vùng tim ñ bi t ñ mn c m Dùng ñu ngón tay n nh t ph n này sang ph n khác. S sâu ñ khám các khí quan sâu. Ví d nh ư s n n d c loài nhai l i ñ bi t tính ch t th c ăn trong d c . Khi d c b bi th c, th c ăn trong d c ch c nh ư túi b t. Khi d c b ch ưng h ơi s vào d c nh ư s vào qu bóng b ơm c ăng. S n n t ch c hay khí quan, tu ỳ theo c m giác tay có th có nh ng tr ng thái sau: - D ng c ng nh ư lúc s vào gan, c ơ. - D ng r t c ng nh ư s vào x ươ ng. - D ng ba ñ ng: s có c m giác lùng nhùng, n m nh vào gi a thì lõm xu ng, có c m giác nh ư di ñng. Th ưng do t ch c th m ñ y n ưc, ñàn tính c a t ch c m t, nh ư các t ch c b nung m , phù tích n ưc, v m ch lâm ba. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 4
11. - D ng khí th ũng: s vào t ch c ch a ñ y khí. Dùng tay n m nh vào t ch c kêu lép bép do khí l n vào t ch c bên c nh. D ng khí th ũng có th do t ch c có nh ng túi khí ho c các khí khác tích l i trong ñó. G p trong b nh ung khí thán c a trâu, bò, l n; b nh v vai trâu bò; b nh ph m yên ng a. S n n là m t ph ươ ng pháp ñơ n gi n. N u n m ch c v trí gi i ph u, th c hi n ph ươ ng pháp khám thành th o thì k t qu thu ñưc qua s n n giúp ích nhi u trong ch n ñoán b nh. c. Gõ (Percussio) Các khí quan, t ch c trong c ơ th ñ ng v t có c u t o v m t gi i ph u và t ch c khác nhau. Vì v y khi gõ vào các c ơ quan t ch c ñó âm h ưng thu ñuc c ũng khác nhau. Lúc có bnh, tính ch t c a t ch c thay ñ i thì âm h ưng phát ra lúc gõ c ũng thay ñ i. Tu ỳ theo th vóc c a gia súc to hay nh , có th gõ theo các cách sau: Gõ tr c ti p áp d ng cho gia súc nh nh ư chó, mèo và ñng v t c nh. Các ngón c a tay ph i co l i và gõ theo h ưng th ng góc v i b m t c a t ch c hay khí quan c n khám. Cách này, l c gõ không l n, âm phát ra y u. Gõ gián ti p qua m t v t trung gian áp d ng cho ti u gia súc và ñi gia súc. Có hai cách: + Gõ qua ngón tay: ngón gi a và ngón tr c a tay trái ñ t sát b m t c a c ơ th , ngón gi a c a tay ph i gõ lên theo m t góc vuông. Chú ý: t p gõ t c tay, không gõ c cánh tay. Gia súc nh nh ư chó, mèo, dê, c u, th thì gõ theo cách này. + Gõ có búa và b n gõ( phi n gõ), t c là thay ngón tay gõ b ng búa và ñm b ng b n gõ. Phi n gõ b ng g , s ng, nh a hay kim lo i; hình vuông, hình tròn dài; có lo i cong hai ñu, th ng gi a; có lo i b g p khúc gi a 2 ñ u th ng, yêu c u sao cho c m d dàng, gõ thu n l i. Búa gõ nh kho ng 60 – 70 g dùng ñ gõ ti u gia súc; lo i n ng 120-160 g ñ gõ gia súc ln. Lúc gõ tay trái c m b n gõ ñt sát b m t trên thân gia súc, tay ph i c m búa gõ; gõ hai cái m t ñ u tay. Tu ỳ theo t ch c c n gõ r ng hay h p, nông hay sâu mà gõ m nh hay y u. Gõ m nh có th gây ch n ñ ng lan trên b m t c ơ th t 4 – 6 cm; sâu ñn 7 cm; gõ nh ch gây ch n ñ ng lan 2 – 3 cm, sâu 4 cm. Khi gõ ñ ch n ñoán b nh, nên ñ gia súc trong phòng r ng v a ph i, c a ñóng là thích hp nh t. ð gia súc ngoài tr i hay trong phòng quá bé thì âm gõ thu ñưc không chính xác, hi u qu ch n ñoán b nh th p. Gia súc nh ñ ñ ng, lo i bé ñ n m. B n gõ ph i ñ sát b m t cơ th , không ñ không khí l t vào gi a làm âm gõ thay ñi. Bn gõ và búa gõ ph i th ng góc v i nhau ñ âm phát ra g n và rõ. Nh ng âm gõ Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 5
12. Tu ỳ tính ch t, âm gõ ñưc chia thành các lo i: - Âm trong vang m nh, âm h ưng dài. Tính ch t c a t ch c quy t ñ nh âm phát ra khi gõ trong hay ñc. c ơ th gia súc kho , gõ vào vùng ph i hay vùng manh tràng c a ng a thu ñưc âm trong. - Âm ñc ch c g n khi gõ vùng gan, t ch c c ơ b p . Khi có b nh, nh ng khí quan hay t ch c v n x p ñ c l i, l ưng khí trong ñó ít ñi hoc b ñ y ra h t, ñàn tính c a t ch c m t, thì âm gõ t âm trong chuy n sang âm ñ c. Ví d : khi trâu bò b viêm ph i thu ỳ, các thu ỳ l n c a ph i b gan hoá khi gõ vào n n ph i thu ñưc âm ñc t p trung, khi gia súc b viêm ph i ñ m gõ vào n n ph i thu ñưc âm ñ c phân tán. Ng ưc l i, n u t ch c ph i v n ñ c do b nh mà ch a nhi u khí thì âm gõ s chuy n t ñ c sang âm bùng h ơi. - Âm tr ng là âm nghe to nh ưng không vang, nh ư lúc gõ vào t ch c ch a khí c a c ơ th . cơ th gia súc kho , gõ vào vùng d c , vùng manh tràng s có âm tr ng. d. Nghe (Ausaltatio) Ph ươ ng pháp nghe dùng ñ khám ho t ñ ng c a các khí quan trong c ơ th nh ư tim, ph i, d dày, ru t v.v ñ bi t ñưc ho t ñ ng c a các t ch c trên. Có hai cách: Nghe tr c ti p Nghe tr c ti p tai ñ t sát vào gia súc ñ nghe. Có th ph tr ưc 1 mi ng v i ñen ñ tránh bn. Nghe ph n tr ưc thì m t ng ưi khám quay v phía ñ u gia súc, tay ñ lên s ng l ưng làm ñim t a; nghe ph n sau thì m t ng ưi khám quay l i sau gia súc. Nghe gián ti p ðây là ph ươ ng pháp ñưc dùng ph bi n trong thú y. Nghe gián ti p dùng các lo i ng nghe. Lo i ng nghe g ng c ng, m t loa nghe có ưu ñim là không làm thay ñi âm h ưng, không có t p âm. Nh ưng nh ưc ñim là không thu n ti n, ñ phóng âm bé, hi n nay ít dùng. Lo i ng nghe hai loa có ñ phóng âm l n, s d ng thu n l i h ơn, hi n ñưc dùng r ng rãi trong thú y. Nh ưc ñim c a lo i ng nghe này là làm thay ñi tính ch t âm h ưng, d l n t p âm. Chú ý: ch nghe trong nhà ho c ngoài bãi ch ăn th ph i yên t ĩnh, gia súc ph i ñ ng im. Loa nghe ñt sát b m t thân gia súc ñ tránh t p âm, có th dùng kh ăn ưt chùi cho lông sát xu ng ñ nghe ñưc d dàng. 2. Các ph ươ ng pháp ch n ñoán trong phòng thí nghi m a. Ph ươ ng pháp ch n ñoán b ng ELISA (Enzyme Linked Immunosorbent Assay) ELISA ñưc Enguall và Permann (1971, 1972) ng d ng ñ u tiên trong l ĩnh v c nhân y, t ñó test ELISA ñã tr thành ph ươ ng pháp t t nh t, d s d ng cho vi c ch n ñoán b nh. Nguyên lý chung c a ph ươ ng pháp: protein kháng nguyên vi rút, vi khu n ñưc h p ph lên b m t ch t d o c a l ph n ng. Kháng nguyên s t ươ ng tác v i kháng th và gi l i n u có kháng th trong huy t thanh. Kháng th ñưc nh n bi t b ng lo i kháng th có g n Enzyme (enzyme linked). Sau khi ñã có s k t h p c a ph c h p này [Enzyme-Kháng nguyên-Kháng th ] thì phát hi n Enzyme b ng s hi n màu khi cho c ơ ch t. * Các b ưc chính ti n hành nh ư sau: - G n kháng nguyên lên b m t l ph n ng c a ñĩ a ELISA. - R a h t nh ng ch t không bám. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 6
13. - huy t thanh c n ch n ñoán v i kháng nguyên ñã ñưc h p th . - R a h t nh ng ch t không ph n ng (không bám). - kháng kháng th -Enzyme v i ph c h p kháng th -kháng nguyên nói trên. - R a h t nh ng ch t không ph n ng (không bám). - v i c ơ ch t, n u có Enzyme c ơ ch t s chuy n màu. - ðo m t ñ quang h c b ng máy ño quang k (máy ñ c ELISA). Nh ng l ưu ý c n thi t khi th c hi n ph n ng ELISA : - N ng ñ kháng nguyên dùng trong ph n ng ELISA ph i ñưc chu n hoá tr ưc nh m ñm b o tính ñ c hi u và ñ nh y c a ph n ng. Khi dùng quá nhi u kháng nguyên, ph n ng có th cho d ươ ng tính gi . Khi dùng quá ít kháng nguyên ñ nh y c a ph n ng b gi m th p, có th d n t i hi n t ưng âm tính gi . - Dung d ch dùng pha loãng kháng nguyên trong b ưc h p ph th ưng có pH=9,6 (dung dch cacbonat), cho hi u qu h p ph cao nh t mà v n gi các tính ch t c a kháng nguyên. - b ưc Blocking m c ñích ñ bão hoà các v trí có th bám b i kháng th hay Enzyme dùng trong các b ưc k ti p, lo i b t y u t nh h ưng làm ph n ng không ñ c hi u. Dung dch th ưng ch a các protein/axit amin không nh n bi t kháng th các b ưc k ti p. - Kháng th g n Enzyme, peroxidase th ưng ñưc dùng ph bi n. Enzyme c n có ho t tính cao n ñ nh và an toàn. - C ơ ch t: m c ñích phát hi n s k t h p c a ph c h p Kháng nguyên-Kháng th -[Kháng kháng th g n Enzyme]. C ơ ch t thông d ng th ưng dùng là OPD. Gi a các b ưc c a m t ph n ng ELISA luôn luôn có công ñon r a s ch nh ng ch t không bám hay không có s k t h p ñ c hi u. N u có kháng th trong m u huy t thanh xét nghi m nh n bi t kháng nguyên chu i ph c h p Kháng nguyên-Kháng th -[Kháng kháng th gn Enzyme] tu n t ñưc hình thành qua các b ưc. D ưi tác d ng c a Enzyme c ơ ch t thêm vào l ph n ng b ưc cu i cùng s ñ i màu, ph n ng ñưc coi là d ươ ng tính. N u kháng th trong huy t thanh xét nghi m không nh n bi t ñưc kháng nguyên, không có s t o thành ph c h p Kháng nguyên-Kháng th , ngh ĩa là cu i cùng trong l ph n ng không có ph c h p Kháng nguyên-Kháng th -[Kháng kháng th g n Enzyme] và c ơ ch t không ñ i màu, ph n ng ñưc coi là âm tính. b. Ph ươ ng pháp ch n ñoán b ng k thu t PCR (Polymerase Chain Reaction) K thu t PCR ñưc Kary Mullis và c ng s phát minh ra vào n ăm 1983. K thu t PCR là mt ph ươ ng pháp t o dòng Invitro cho phép khu ch ñ i m t vùng DNA (deoxyribonucleic) ñc hi u t m t h gene ph c t p và kh ng l mà không c n ñ n vi c tách và nhân dòng (cloning). Nguyên lý c a ph n ng PCR d a vào ñc ñim sao chép DNA. DNA polymerase s d ng các ñon DNA m ch ñơn ñ t ng h p nên s i DNA b sung m i. Nh ưng t t c các DNA polymerase khi ho t ñ ng ñ t ng h p nên s i DNA m i t m ch khuôn thì ñu c n có s hi n di n c a nh ng c p m i (Primer) ñ c hi u ñ kh i ñ u cho quá trình t ng h p. M i là nh ng ñon DNA ng n (th ưng có ñ dài t 6 - 30 nucleotid) có kh n ăng b t c p b sung v i mt ñ u c a DNA s i khuôn và DNA polymerase s kéo dài m i ñ t o thành s i DNA m i. Tuy nhiên ñ khu ch ñ i m t trình t DNA xác ñ nh thì ta ph i có ñưc thông tin v trình t gene c a nó ñ ñ t o m i chuyên bi t. Mt c p m i g m có m t m i xuôi (sens primer) và mt m i ng ưc (antisens primer). Trong ph n ng PCR thì c hai s i DNA ñ u ñưc dùng làm khuôn cho quá trình t ng h p n u nh ư m i ñưc cung c p cho c hai s i. Các ñon m i s b t c p v i hai ñ u c a ñon DNA c n nhân lên sao cho s t ng h p s i DNA m i ñưc bt ñ u t i m i ñon m i và kéo dài v phía ñon m i n m trên s i b tr v i nó. Nh ư v y sau Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 7
14. mi m t chu k ỳ c a ph n ng thì s b n sao ñon DNA c n nhân lên ñưc t ăng lên g p ñôi và ñim kh i ñ u cho m i b t c p l i xu t hi n trên m i s i DNA m i ñưc t ng h p. K t qu cu i cùng c a ph n ng PCR sau n chu k ỳ ñưc tính theo lý thuy t là 2 n bn sao c a phân t DNA m ch kép. Ph n ng PCR là m t chu i nhi u chu k ỳ ñưc l p ñi l p l i, m i chu k ỳ gm ba b ưc sau: Bưc 1 : Phân t DNA ñưc bi n tính (denaturation) 94 0C - 95 0C trong kho ng th i gian th ưng t 30 giây ñ n 1 phút (th i gian cho b ưc này dài hay ng n ph thu c vào c u trúc và chi u dài ñon DNA khuôn, máy chu k ỳ nhi t, ng tube s d ng và th tích cu i cùng c a ph n ng). Trong quá trình bi n tính, DNA si kép ñưc du i xo n thành 2 s i DNA m ch ñơ n. Bưc 2 : Giai ñon này là giai ñon cho phép m i b t c p b sung v i DNA s i khuôn hay còn g i là giai ñon lai (hybridiration). Nhi t ñ ñ m i b t c p b sung v i DNA s i khuôn th ưng t 40 0C- 70 0C (nhi t ñ này tu ỳ thu c vào t ng m i khác nhau), và giai ñon này kéo dài t 30 giây t i 1 phút tu ỳ thu c vào nh ng m i và DNA s i khuôn t ươ ng ng. Bưc 3: Giai ñon tng h p nên s i DNA DNA ban u mi. giai ñon này nhi t ñ ñưc nâng lên 72 0C, ñây là nhi t ñ thích h p nh t cho DNA polymerase ho t ñ ng ñ tng h p nên s i DNA 94 oC- 95 oC (30”– 1’) mi trên c ơ s m i ñã Bin tính ñưc b t c p b sung v i DNA s i khuôn. Th i gian cho b ưc này kéo 72 oC-74 oC (1’ – 3’) dài có th t 30 giây cho ti nhi u phút tu ỳ thu c vào ñ dài c a trình t DNA c n khu ch ñ i. Các ch tiêu nh h ưng ti ph n ng PCR: - L ưng DNA làm khuôn 40 oC-60 oC(1’ – 3’) cho ph n ng không ñưc quá nhi u ho c quá ít, l ưng DNA thích h p t 50 ng-100 ng trên m t Các giai ñon c a m t chu k ỳ ph n ng PCR ph n ng. N u l ưng DNA quá nhi u nó s nh h ưng t i s ñ c hi u c a s n ph m PCR(t c là các b n sao thu ñưc) vì s có nhi u s n ph ph v i kích th ưc và s l ưng không ñúng. N u l ưng DNA làm khuôn qua ít thì nó l i không ñ cho quá trình t ng h p sao chép ñon DNA mong mu n. - enzyme có nh h ưng r t l n t i quá trình t ng h p DNA. Ngày nay nh ng DNA polymerase ch u nhi t v i nhi u ch c n ăng chuyên bi t ñã ñưc bán trên th tr ưng. Nh ng enzyme này không b m t ho t tính nhi t ñ bi n tính 94 0C- 95 0C và xúc tác s t ng h p t ñu ñ n cu i c a quá trình ph n ng PCR. Các enzyme ch u nhi t nh ư DNA polymerase ñưc tách chi t t m t lo i vi khu n su i n ưc nóng (thermus aquaticus) hay Taq polymerase ñưc tách chi t t Thermus thermophilus. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 8
15. - M i và nhi t ñ lai là m t ch tiêu quan trong nh t ñ ñ t ñưc s n ph m PCR ñ c hi u. Vi c ch n và thi t k m i là giai ñon quy t ñ nh c a k thu t PCR và ph i tuân th các ñiu ki n sau: + Trình t c a m i xuôi (sens primer) và m i ng ưc (antisens primer) ñưc thi t k sao cho không có s b t c p b sung v i nhau c ũng nh ư s b t c p b sung gi a các nucleotid trong cùng m t m i. + Nhi t ñ nóng ch y (Tm) c a m i xuôi và m i ng ưc không ñưc cách bi t quá xa, thành ph n nucleotid c a các m i là t ươ ng ñươ ng nhau. + Các m i ñưc thi t k ph i ñ c tr ưng cho trình t DNA c n khu ch ñ i, không trùng v i các trình t l p l i trên gene. Ph n ng PCR s ñ c hi u h ơn trên nh ng trình t DNA nh h ơn 1kb. - Các thành ph n khác c a ph n ng. + B n lo i nucleotid th ưng ñưc s d ng n ng ñ 20- 200 µM trên m i m t nucleotid, nng ñ này nhi u hay ít ph thu c vào kích th ưc và s lưng DNA c n sao chép. N u nng ñ các nucleotid quá cao s làm m t cân b ng các nucleotid và làm t ăng các l i sao chép c a DNA polymerase. + N ng ñ ion Mg ++ và pH c a dung d ch ñ m c ũng nh h ưng r t l n t i quá trình ph n ng PCR. C th là nh h ưng l n nh t t i ho t ñ ng c a DNA polymerase trong quá trình t ng hp nên DNA m i t DNA s i khuôn. Máy chu k ỳ nhi t, s l ưng chu k ỳ c a ph n ng PCR và thi t b d ng c cho ph n ng cũng nh h ưng r t l n t i tính ñ c hi u và hi u qu c a s n ph m PCR. Các ng d ng c a k thu t PCR: K thu t PCR ra ñ i ñã có nh ng ng d ng h t s c to l n trong nhi u l ĩnh v c khác nhau, c trong khoa h c công ngh và trong ñi s ng xã h i. - Trong y h c và thú y h c, k thu t PCR có th ñưc dùng trong vi c ch n ñoán nhanh và chính xác các b nh nhi m trùng t virus, vi khu n, n m - S n xu t ñưc các m u dò dùng trong các ph ươ ng pháp lai phân t nh ư southern blot, Northern blot. + Trong ch n v t nuôi và cây tr ng. B ng các k thu t v sinh h c phân t con ng ưi ñã có th t o ra ñưc nh ng v t nuôi, nh ng gi ng cây tr ng m i v i n ăng xu t và ch t l ưng cao. c. Ph ươ ng pháp ch n ñoán b ng siêu âm Danh t siêu âm ch n ñoán dùng ñ ch m t ph ươ ng pháp khám, ghi l i nh ng thông tin d ưi d ng các sóng h i âm c a tia siêu âm do m t ñ u dò phát vào c u trúc c n khám. Gi i h n trên c a sóng âm có th nghe ñưc là 20.000 chu k ỳ/sec, t c là 20 kilo Hertzs. Siêu âm là sóng âm có t n s trên gi i h n này nên tai ng ưi không nghe ñưc. Siêu âm có t n s cao (sóng ng n) có th phân bi t ñưc các vt khác nhau d ưi 1mm, còn nh ng tia có t n s th p h ơn, sóng dài h ơn thì kh n ăng y kém h ơn. Siêu âm ghi hình b ng cách dùng n ăng lưng ñưc ph n h i. Nó ng d ng nguyên lý sau: s nhìn th y b ng m t và ghi nh n trên phim m t v t th là nh ánh sáng b t ngu n t n ăng l ưng ñưc ph n chi u t v t th ñó. ð u dò có ch t áp ñin ñ i ñin n ăng thành nh ng xung ñ ng siêu âm và bi n ñ i siêu âm (sóng ph n h i) thành ñin n ăng. Vì v y khi siêu âm d i l i vào ñu dò thì sinh tín hi u ñin. Sóng siêu âm phóng ra t ñ u dò n u ñi qua môi tr ưng thu n nh t thì chúng s ñi th ng, nh ưng sóng ñó n u t i m t ti p giáp gi a hai môi tr ưng có ñ vang khác nhau s tuân theo ñ nh lu t ph n x , khúc x nh ư ánh sáng. N ăng l ưng ph n x t l v i t tr ng c u trúc c a môi tr ưng nó ñi qua và góc quét c a tia siêu âm trên c u trúc ñó. ð u dò th ưng xuyên phát sóng siêu âm theo l i cách quãng, m i kho ng phát là m t th i gian c c ng n, kho ng 1microsec. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 9
16. Gi a các kho ng phát, ñ u dò l i thu sóng h i âm bi n thành tín hi u ñin. Thay ñi c a n ăng lưng ph n chi u tr v làm thay ñi tín hi u ñin, nó ñưc bi u di n b ng sóng dao ñ ng có siêu ñ thay ñ i hay thành các ch m sáng có c ưng ñ khác nhau. Hình nh siêu âm là t p hp các sóng ñó hay các ch m sáng ñó. Trong thiên nhiên m t s loài v t có s ghi hình b ng siêu âm theo nguyên lý ñã trình bày nh ư: d ơi, cá heo, cá voi Do không truy n ñưc trong không khí nên siêu âm ít ñưc ng d ng h ng ngày. Mãi ñn th chi n II, ng ưi ta m i áp d ng tính ch t truy n ñưc trong n ưc c a siêu âm vào vi c phát hi n tàu ng m, máy rà soát SONAR, nh ưng trong giai ñon này, siêu âm là bí m t quân s nên mãi t i n ăm 1956 m i ñưc ng d ng vào y h c. Trong các th p niên 60, 70, siêu âm phát tri n ch m vì g p nhi u khó kh ăn v k thu t, hình nh siêu âm có s c thuy t ph c kém. ðn th p niên 70, 80, nh s phát tri n c a ñin t , ñin toán nên hình nh siêu âm rõ ràng. Hi n t i, máy ñin toán là b não c a siêu âm. T ñó siêu âm y h c phát tri n không ng ng vì ngu n siêu âm không ñc h i và cho k t qu trung th c. Vi tác d ng sinh h c không ñ c h i d ưi ñây, siêu âm ñưc áp d ng trong ñiu tr : - T o nên nhi t l ưng m t phân c t gi a hai c u trúc khác nhau khi chùm siêu âm ñi qua. Vt lý tr li u l i d ng tính ch t này trong ñiu tr ñau nh c x ương kh p. - Hi n t ưng t o kho ng tr ng gi a các phân t c a c u trúc do chùm siêu âm phóng qua, chùm siêu âm này càng m nh, c u trúc càng không b n b . Tính ch t này, ñưc áp d ng trong máy tán s i, c o cao r ăng, dao m không ch y máu Vi t Nam, siêu âm ñiu tr còn h n ch do máy quá ñ t nh ưng siêu âm ch n ñoán thì r t phát tri n vì nó vô h i, khám ñưc nhi u l n. H ơn n a, khám siêu âm linh ñng, cho l ưng thông tin phong phú, có th l ưu tr ñưc. Siêu âm ñưc áp d ng ñ phát hi n các b nh lý nh ư sau: 1. Siêu âm não: áp d ng thu n ti n gia súc non qua thóp ñ phát hi n t máu não, não úng th y, u não tuy nhiên c ũng ñưc ch ñ nh gia súc l n qua khe kh p thái d ươ ng, siêu âm não cho bi u hi n gián ti p c a kh i choáng ch hai bán c u. 2. Siêu âm m t ñ phát hi n d v t trong m t, tìm d u trong võng m c, u sau nhãn c u, du phù gai th trong t ăng áp l c n i s . 3. Siêu âm tuy n giáp ñ bi t có b ưu giáp không. 4. ði v i tuy n vú, siêu âm giúp phát hi n s m các kh i u trong vú khi còn quá nh nên ch ưa s th y và ph n nào cho bi t kh i u ñó lành hay ác tính (ung th ư). 5. Siêu âm ñng m ch c nh, phát hi n m ng x ơ v a ñ ng m ch hay h ch d c ñ ng mch c nh; v i siêu âm Doppler, có th bi t ñưc tình tr ng t ưi máu c a ñ ng m ch c nh. 6. Siêu âm l ng ng c phát hi n t t b nh lý thành ng c, màng ph i. Do không truy n qua không khí nên vai trò c a siêu âm h n ch trong ch n ñoán b nh lý ph i. Tuy nhiên nó phát hi n d ch màng ph i s m h ơn X quang, giúp phân bi t ñưc viêm ph i và tràn d ch màng ph i. ði v i trung th t, siêu âm là m t ch ñ nh không th thi u trong b nh lý tim m ch. Siêu âm giúp ch n ñoán b nh tim b m sinh gia súc non. Nó b sung cho X quang trong ch n ñoán u trung th t vì nó ph n ánh ph n nào b n ch t kh i u. 7. ði v i b nh lý thu c b ng, siêu âm h ơn h n X quang trong ch n ñoán b nh c a tng ñ c, t ng ch a d ch nh ư gan, lách, t y, ñưng m t, th n, h ni u nói chung, tuy n ti n li t bàng quang, d ch bung, m ch máu nh ư phình hay dãn ñng m ch ch b ng. 8. V chuyên s n khoa , siêu âm là m t ch ñ nh r t quan tr ng: Trong s n khoa: Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 10
17. - Siêu âm giúp ch n ñoán có thai s m và ch c ch n; - Ch n ñoán tu i thai, theo dõi phát tri n c a thai; - Phát hi n nh ng b nh lý khi mang thai nh ư: thai ngoài t cung, thai ch t l ưu, nhau bong non. - Giúp ch n ñoán di t t b m sinh c a thai. Trong s n khoa: Các b nh lý ñưc phát hi n nh siêu âm nh ư: u x ơ t cung, kh i u bu ng tr ng, abcès ph n ph , d ch trong vòi tr ng, siêu âm còn theo dõi s phát tri n c a nang tr ng trong ñiu tr vô sinh. Ngoài ra siêu âm còn ñưc áp d ng trong ch n th ươ ng ch nh hình ñi v i gân, c ơ, xươ ng, kh p. Tóm l i siêu âm là m t ph ươ ng ti n ch n ñoán hi n ñ i giúp cho bác s thú y có th phát hi n ñưc b nh m t cách nhanh chóng và chính xác. V i ñ c tính linh ñ ng, vô h i và có th khám nhi u l n, nhi u t ng ph trong cùng m t lúc, con v t hoàn toàn tho i mái và an toàn. Siêu âm ch n ñoán có ưu th h ơn h n X quang, tuy nhiên trong th c t không có m t ph ươ ng ti n ch n ñoán nào là v n n ăng c . Dù có ưu th , siêu âm v n c n có s h tr c a lâm sàng và các ph ươ ng ti n ch n ñoán khác ( Thông tin khoa h c, công ngh Lâm ð ng , s 2.1993) d. Ch n ñoán b ng ph ươ ng pháp X-quang Ngoài khám lâm sàng, siêu âm, X-quang c ũng ñóng vai trò quan tr ng trong ch n ñoán các b nh h hô h p, tim m ch và x ươ ng kh p. Thành ph n c ơ b n c a máy X-quang là kh i phát tia X trong ñó có m t hay nhi u ng phát tia X. Kh i này, th ưng ñưc treo hay l p trên m t c t hay giá ñ khác có c ơ ph n xoay h ưng và ñiu ch nh cao th p, ñưc trang b m t h thng thi t b ñ c bi t ñ cung c p năng l ưng bao g m m t t p h p các máy bi n áp, ch nh l ưu dùng n ăng l ưng c a m t ngu n nào ñó, th ưng là ñin l ưi, nâng dòng ñin lên ñin áp thích h p. Ngoài ra, nh ng ñ c ñim v c u trúc c a các máy X-quang thay ñi theo m c ñích s d ng. Da trên ñc tính c a tia Roentgen là có th xuyên qua các v t th mà ánh sáng thông th ưng không xuyên qua ñưc và b h p th càng nhi u n u v t ch t có t tr ng càng l n, các máy này ch y u g m: 1. Máy soi X-quang, trong ñó, tia X ñưc s d ng ñ chi u lên m t màn nh thích hp, d ưi d ng bóng m hay sáng, hình nh bên trong c a vùng c ơ th b tia chi u qua. 2. Máy ch p X-quang, trong ñó, tia X ra kh i vùng ñưc chi u thì tác ñng vào m t tm kính nh hay phim nh. Cùng m t máy có th làm c hai ch c n ăng soi và ch p. 3. Máy ch p nh X-quang, trong ñó, khác v i các máy tr ưc, hình nh trên màn nh ca máy soi ñưc máy ch p ghi l i. V i máy ch p nh X-quang thu c nhóm này, ph i hi u ñó là m t t ng th bao g m m t máy X-quang liên k t v i m t máy nh ki u r t ñ c bi t, c hai ñưc trình bày ñng th i dù ph i tháo r i ra ñ d v n chuy n. Ng ưc l i, máy nh ñơn thu n theo ch ñ riêng. IV. Trình t khám b nh Ch n ñoán b nh súc, ñ kh i b sót tri u ch ng, nên khám theo m t trình t nh t ñnh dưi ñây: 1. ðă ng ký b nh súc Ghi chép v gia súc. Nó có ý ngh ĩa pháp y v m t ki m d ch, sát sinh. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 11
18. - Tên hay s gia súc. - Lo i gia súc: trâu, bò, ng a các lo i gia súc m c b nh khác nhau: ng a b b nh t th ư, trâu bò hay m c b nh t huy t trùng, ln b b nh ñóng d u. Do ñ c ñim gi i ph u khác nhau nên có lo i gia súc m c b nh mà gia súc khác không m c. Ví d : trâu bò hay b viêm bao tim do ngo i v t mà ng a không b . Dùng thu c ch a b nh c ũng tu ỳ lo i gia súc. - ðc hay cái. Vì con ñc con cái m c b nh khác nhau. S i ni u ñ o hay m c con ñ c; còn con cái l i hay viêm t cung, viêm ni u ñ o. Gia súc cái lúc ñ ng h n c ũng có bi u hi n r t d nghi là có b nh. - Gi ng gia súc có liên quan ñn b nh t t. Bò Hà Lan nh p vào Vi t Nam d b ký sinh trùng ñưng máu h ơn là bò vàng ña ph ươ ng. - Tu i gia súc. Xác ñ nh rõ tu i giúp ích nhi u cho ch n ñoán. L n con trong vòng 1 tháng tu i a ch y th ưng do không tiêu (dipepsia), 2 - 6 tháng tu i do giun sán, phó th ưng hàn. Gia súc già th ưng hay b suy tim, khí th ũng ph i. Bi t tu i ñ tính li u l ưng thu c, ñ nh tiên lưng. - Gia súc dùng ñ làm gì? - Th tr ng, ñ ñ nh l ưng thu c dùng. - Màu s c lông ñ ghi ñ c ñim gia súc. 2. H i b nh s Tr ưc lúc khám b nh ph i h i gia ch v gia súc các v n ñ có liên quan ñn b nh, bnh s . Có tr ưng h p gia ch k l i b nh s c a gia súc thi u khách quan, không ñúng s th t. Nên trong lúc ñiu tra ph i bi t l a ch n nh ng ñim không phù h p ñ h i l i c n k . Ni dung h i b nh s . - Th i gian nuôi gia súc: gia súc m i nh p chu ng do còn l có th b ăn. Trâu bò m i chuy n vùng r t d b b nh tiên mao trùng. - Tình hình th c ăn, n ưc u ng, chu ng tr i, qu n lý? Chu ng tr i m ưt, gió lùa r t d gây viêm ph i; ăn r ơm khô, thi u n ưc d n ñ n b nh t c d lá sách, ng a hay gây t c ru t. - Tình hình d ch b nh t i ch . Nhi u b nh lan truy n l ưu tr ñ a ph ươ ng nh ư d ch t l n, ñóng d u l n th nh tho ng l i tái phát. - Th i gian m c b nh. T th i gian m c b nh dài hay ng n ñ ch n ñoán nguyên nhân bnh, tính ch t c a bnh và còn ñ xác ñ nh tiên l ưng b nh. - S l ưng gia súc m c, s gia súc ch t và nh ng tri u ch ng th y ñưc. Nhi u gia súc b bnh thì có th là b nh truy n nhi m hay trúng ñ c. Qua nh ng tri u ch ng mà gia ch k l i có th g i ý h ưng ch n ñoán. Nh ư ng a ñau ñn v t l n th ưng là tri u ch ng ñau b ng; gia súc ñi l i khó kh ăn, không ăn ñưc có th là do u n ván. - Do nguyên nhân gì? Có khi gia ch bi t nguyên nhân gây b nh, c ũng có khi ph i g i cho h suy lu n. - ðã dùng thu c gì, li u l ưng và k t qu ñiu tr . T ñó có th suy ra b nh. Sau khi ñiu tra b nh s , c n h th ng tài li u thu th p ñưc, phân tích ñ i chi u tìm môí liên h gi a chúng và t ñó d ki n ch n ñoán. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 12
19. 3. Khám lâm sàng (t i ch ) Gm: h i b nh, khám chung, khám các khí quan trong c ơ th : h th ng tu n hoàn, h th ng hô h p, h tiêu hoá, h th ng ti t ni u, h th ng th n kinh, máu và các khí quan t o máu. Tuy nhiên, không nh t thi t b nh súc nào c ũng khám theo n i dung trên, mà tu ỳ theo ca bnh c th ñ quy t ñ nh khám sâu và t m khí quan b ph n nào c a b nh súc. Lúc c n, hoàn toàn có th thay ñ i trình t khám, ph ươ ng pháp tu ỳ theo yêu c u ch n ñoán c th . Chú ý: khi ñã bi t b nh m t khí quan, t ch c nào ñó trong c ơ th , không ñưc b qua hay khám qua loa nh ng b ph n khác. Có ca b nh ch qua 1 l n khám có th ch n ñoán, nh ưng không ít tr ưng h p ph i khám ñi khám l i nhi u l n. Trong nh ng l n khám l i, tu ỳ yêu c u c th ñ ch n ph ươ ng pháp khám thích h p nh m khám lâu h ơn và ch y u là khám các khí quan nghi b nh. Các ph ươ ng pháp khám ñc bi t ch ñưc s d ng lúc c n thi t. Các ph ươ ng pháp khám ñc bi t trong thú y th ưng dùng: X- quang, n i soi, siêu âm, ch c dò xoang, các xét nghi m ch c n ăng, xét nghi m máu, phân, xét nghi m n ưc ti u c n ph i n m ch c yêu cu ch n ñoán c a t ng ca b nh c th ñ ch n n i dung và ph ươ ng pháp khám thích h p. Yêu c u c a quá trình ch n ñoán b nh C n ph i làm rõ các n i dung sau ñây: - V trí c a c ơ quan, t ch c b b nh trong c ơ th . - Tính ch t c a b nh. - Hình thái và m c ñ nh ng r i lo n trong c ơ th b nh. - Nguyên nhân gây b nh. Mt quá trình b nh th ưng ph c t p. Ch n ñoán dù có t m ñ n ñâu c ũng khó phát hi n ht nh ng thay ñ i c a quá trình b nh, tr l i ñ y ñ các n i dung trên. Khám lâm sàng t m , nhi u m t, ch n ñoán càng chính xác. K t lu n ch n ñoán có th thay ñ i theo quá trình b nh. CÂU H I KI M TRA CH ƯƠ NG I: 1. Phân lo i ch n ñoán? 2. Các ph ươ ng pháp khám lâm sàng cho gia súc? Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 13
20. Ch ươ ng 2 Khám chung Bao g m khám tr ng thái gia súc, khám niêm m c, lông và da và ño thân nhi t. I. Khám tr ng thái gia súc 1. Th c t gia súc áp d ng ph ươ ng pháp quan sát, lúc c n thi t dùng th ưc ñ ño. Gia súc có th ct t t: thân hình cng r n, cân ñ i, 2 chân to ñu, các kh p ch c tròn, bp th t ñ y; xươ ng s ưn to và cong ñu, khe sưn h p, l ng ng c r ng, dung tích b ng l n. Th c t kém: cơ nhão và m ng, lng ng c lép, thân dài và bè, hay b b nh, ñiu tr khó lành và th ưng tiên l ưng xu. Trng thái gia súc kho 2. Dinh d ưng Tr ng thái dinh d ưng ph n ánh tình tr ng c ơ th . Gia súc dinh d ưng t t: thân tròn, da bóng, lông ñu và m ưt, c ơ tròn và l n. Gia súc dinh d ưng kém: da khô lông xù, x ươ ng khô, ng c lép. Dinh d ưng kém lâu ngày th ưng do ăn thi u, r i lo n tiêu hoá, b nh m n tính, th ưng th y gia súc m c ký sinh trùng nh ư: sán lá gan trâu bò, giun ñũa bê nghé. 3. T ư th gia súc Tư th bình th ưng c a gia súc: - Trâu bò sau lúc ăn no th ưng n m, 4 chân ch m l i d ưi b ng, mi ng li m lông hay nhai l i. Ng ưi ñ n g n có khi ñ ng d y khi không. - Dê c u ăn t p trung t ng ñàn; ăn xong th ưng n m; khi có ng ưi ñ n thì vùng d y. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 14
21. - Ng a th ưng ñ ng t ư th ba chân th ng và m t chân co l n l ưt ñ i chân cho nhau ngh . Lúc n m chân du i th ng, khi có ng ưi ñ n thì ñng d y. - L n nghe th y ti ng ñ th c ăn vào máng thì ch y ñ n, ăn no r i n m ng . Tư th b b nh c a gia súc: - ðng co c ng: b nh u n ván, viêm màng b ng, nh ng b nh gây tr ng i hô h p nng, m t s b nh th n kinh gia súc ñ ng co c ng. - Gia súc b u n ván thân th ng, 4 chân d ng ra, ñi l i khó kh ăn, ñuôi cong ng ưc, ñu th ng và c ng ñ . Nh ng tri u ch ng này ñc bi t ñin hình ng a. Viêm h ng, viêm màng ph i: b nh súc ít ñi l i, th ,khó ñ u v ươ n cao, thân hình nh ư co cng. Các b nh th n kinh: não tích n ưc, trúng ñ c th c ăn m n tính, b nh súc ph n x ch m nh ư ng ơ ngác, nh ng ca c p tính b nh súc ñ ng nh ư b t ñ ng. Viêm âm ño n ng, b nh súc ít ñi l i. N u c ưng b c ñi thì hai chân sau d ng r ng, l ưng cong, ñuôi v nh ng ưc. Chú ý: nh ng ng a già th ưng ít ñi l i, ñ ng d y n m xu ng khó kh ăn. - ðng không v ng: ñau b ng ng a, xo n t cung trâu bò, l ng ru t, b nh súc chu nh cho ng, th ưng ngã l ăn ra, thân vã m hôi. - V n ñ ng c ưng b c: do các b nh th n kinh th ưng có nh ng d ng sau: + V n ñ ng vòng tròn: b nh súc quay theo vòng tròn to d n ho c nh d n l i. có lúc bnh súc quay theo vòng tròn to d n, r i nh d n l i, cu i cùng quay quanh m t ñim. Do t n th ươ ng ti u não, ñi não, nh ng b nh làm cho áp l c trong s não t ăng cao: u sán não c u, kh i u trong s , Newcastle, cúm gia c m. + Vn ñ ng theo chi u kim ñ ng h : b nh súc quay tròn theo m t chân. Do th n kinh ti n ñình b li t, t n th ươ ng ti u não. +Ch y v phía tr ưc ñ u ng ng cao ho c cúi xu ng, có lúc ngã l ăn ra. T n th ươ ng trung khu v n ñ ng ñ i não. + V n ñ ng gi t lùi ñu h ưng v phía sau: tri u ch ng này th y lúc gia súc b c t ti u não, c ơ c co th t. + L ăn l n: tri u ch ng này có gia súc nh và gia c m. Con v t ngã l ăn và l ăn quay. Tn th ươ ng th n kinh ti n ñình ho c ti u não. N m nghiêng ñu v m t phía là tri u ch ng r t ñin hình c a b nh li t sau khi ñ bò s a, ho c xeton huy t. Còn do th n kinh ti n ñình li t ho c t n th ươ ng m t bên trung khu v n ñ ng ho c bi r i lo n tu n hoàn và hô h p nghiêm tr ng, b nh c m nóng, c m n ng, h i ch ng ñau b ng ng a. 4. Th tr ng gia súc (Constitutio) Th tr ng là khái ni m v ñ c tính chung c a c ơ th ; nó bao hàm không ch hình thái bên ngoài mà c nh ng ñ c tính t ch c, ch c ph n c a các khí quan bên trong, m i liên h qua li gi a nh ng ñ c tính ñó. Th tr ng th ưng do di truy n c ũng có th thay ñ i do ñiu ki n s ng. Theo h c thuy t th n kinh c a Pavlop, th tr ng do các nhân t th n kinh t o thành. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 15
22. Trong lâm sàng th ưng chia th tr ng làm 4 lo i hình(theo Cu-lê xôp): Lo i hình thô: x ươ ng to, ñu n ng, da dày và xù xì, lông thô và c ng, không ñ u; ăn nhi u nh ưng hi u su t làm vi c kém. Lo i hình thon nh : x ươ ng bé, 4 chân nh , da m ng, lông ng n và m n. Gia súc lo i hình này trao ñi ch t m nh, ph n x v i nh ng kính ng bên ngoài nhanh, r t m n c m. Lo i hình ch c n ch: th vóc ch c, c ơ r n và l n, da bóng và m m. Gia súc lo i này nhanh nh n, n ăng su t làm vi c cao, s c ñ kháng t t. Lo i hình b u: th t nhi u, m dày, thân hình thô, ñi l i ch m ch p, s c kháng b nh kém, năng su t làm vi c kém. ðnh lo i hình th tr ng có ý ngh ĩa trong vi c giám ñ nh gia súc, ch n ñoán và quy t ñ nh tiên l ưng trong quá trình ñiu tr b nh. II. Khám niêm m c 1. ý ngh ĩa ch n ñoán Qua khám niêm m c bi t ñưc tình tr ng s c kho c a c ơ th gia súc. Bi t ñưc tr ng thái tu n hoàn, thành ph n c a máu và tình tr ng hô h p. Niêm m c bên ngoài nh ư niêm m c m t, niêm m c mi ng, niêm m c âm h ñ u có th khám ñưc. Nh ưng trong th c t lâm sàng khám niêm m c m t ñưc s d ng ph bi n. B i vì niêm m c m t ít b s ng hoá, các m ch qu n phân ñ u, màu s c c a niêm m c m t d b thay ñi khi c ơ th b b nh. Ví d : khi c ơ th b viêm gan niêm m c m t xu t hi n màu vàng. Khi c ơ th b r i lo n hô h p niêm m c m t tím b m. Khi c ơ th s t cao niêm m c m t ñ ng. K t m c m t bình th ưng có màu hng.Trâu, bò: k t m c m t màu ñ, ít ánh quang; ng a k t m c m t màu ñ th m; l n dê cu: màu k t m c m t r t d b thay ñ i, nên lúc khám c n ph i nh nhàng, tránh kích thích mnh. 2. Ph ươ ng pháp khám Ng a: khám m t trái thì ng ưi khám ñ ng bên trái ng a, tay trái c m c ươ ng c ñ nh ng a. Ngón tr tay ph i n m nh vào da trùm khoang m t trên, ngón trái phanh ph n da khoang m t dưi ñ b c l niêm m c; ba ngón còn l i ñ lên ph n ngoài khoang m t trên làm ñim t a. N u khám bên ph i thì t ư th ng ưi ñ ng khám ng ưc l i. Trâu, bò: có th khám niêm m c theo cách trên. Còn cách: hai tay c m ch t hai s ng, b cong v m t phía ñ b c l niêm mc. Ho c m t tay c m s ng, m t tay b t ch t m ũi, b cong ñ u Cách k hám niêm mc mt li niêm m c c ũng b c l khá rõ. Ln, dê, c u: dùng ngón tay tr và ngón cái ho c hai tay hai bên phanh r ng hai bên mí mt thì th y niêm m c. 3. Nh ng tr ng thái thay ñ i màu s c c a niêm m c Niêm m c nh t nh t: tri u ch ng thi u máu. Do thi u máu toàn thân, ho c ch ph n ñu; l ưng máu thi u ho c l ưng huy t s c t (Hemoglobin) ít. Tu ỳ m c ñ thi u máu, niêm m c có màu h ng nh t, màu vàng Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 16
23. Niêm m c nh t nh t m n tính ho c c ñàn gia súc: do th c ăn, chu ng tr i kém, b nh do ký sinh trùng, nh ng b nh m n tính (viêm ru t, lao ), b nh b ch huy t. ng a còn th y b nh thi u máu truy n nhi m. Niêm m c nh t nh t c p tính: do m t máu c p tính nh ư v m ch qu n l n, v gan, v lách, v d dày ru t. ng a xo n ru t, l ng ru t, ñau b ng k ch li t, niêm m c nh t nh t. Niêm m c ñ ng: các m ch qu n nh niêm m c sung huy t gây niêm m c ñ ng. Chú ý, lúc tr i nóng b c, lao ñ ng n ng, quá h ưng ph n, c m nóng, c m n ng niêm m c m t cũng ñ ng. ð ng c c b : m ch máu nh niêm m c m t sung huy t, c ăng to; có tr ưng h p n i rõ nh ư chùm r cây. Do sung huy t não, viêm não, óc t máu, t ĩnh m ch c b chèn ép. Do b nh tim, ph i làm m ch qu n t máu. ð ng lan tràn: các m ch qu n nh ñ y máu và niêm m c ñ miên man. Do các b nh truy n nhi m: b nh nhi t thán, t huy t trùng, d ch t l n , viêm não tu ; bnh ph i, tim, b nh làm t ăng th tích xoang b ng chèn ép c ơ hoành làm r i lo n n ng tu n hoàn, hô h p; g p trong b nh ch ưng h ơi và b i th c d c trâu, bò và các tr ưng h p trúng ñc. ð ng xu t huy t: niêm m c ñ kèm nh ng ñim xu t huy t. Do nh ng b nh truy n nhi m c p tính hay m n tính gây xu t huy t; thi u máu n ng nh ư nhi t thán, t huy t trùng và d ch t l n. Niêm m c hoàng ñn: do trong máu tích nhi u s c t m t (bilirubin). Hoàng ñn n ng hay nh tu ỳ thu c vào s l ưng s c t m t và màu s c c a niêm m c. Niêm m c tr ng, hoàng ñn rõ. ng a l ưng bilirubin trong máu t ăng ñn 1,5 mg% xu t hi n tri u ch ng hoàng ñn k t m c m t. Nh ưng n u niêm m c b viêm ñ, thì l ưng bilirubin trong máu t ăng ñ n 6 – 8 mg%. Hoàng ñn có khi không rõ g p trong b nh viêm ru t cata. Các nguyên nhân gây hoàng ñn: 1. Nh ng b nh làm t c ng m t nh ư s i ng m t, viêm ng d n m t, viêm tá tràng làm tc ru t, s c t m t ng m vào t ch c, t l i d ưi da gây nên. 2. Nh ng b nh làm h ng c u v quá nhi u: trúng ñ c kim lo i n ng, do ñ c t c a vi khu n, vi rút và m t s b nh truy n nhi m, ký sinh trùng ñưng máu nh ư tiên mao trùng, lê dng trùng và biên trùng. 3. Tn th ươ ng gan – Viêm gan, gan thoái hoá, x ơ gan, gan có m trong b nh sán lá gan trâu bò, viêm gan v t. Niêm m c tím b m: niêm m c màu tím có ánh xanh. Ngoài k t m c m t, hi n t ưng tím bm còn n i rõ niêm m c mi ng, niêm m c m ũi; gà - mào; l n, trâu, bò – g ươ ng m ũi. Màu tím niêm m c là do trong máu có nhi u khí cacbonic (CO 2) và methemoglobin. Do nh ng b nh gây r i lo n tu n hoàn và hô h p n ng: viêm c ơ tim, viêm bao tim, bnh các van tim gây máu ti u tu n hoàn; các th viêm ph , sung huy t ph i khí th ũng ph , Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 17
24. xp ph i h n ch ho t ñ ng hô h p; các b nh truy n nhi m gây trúng ñ c n ng (nhi t thán, dch t l n ) và các b nh gây ñau ñ n k ch li t. D m t: g m nh ng ch t ti t nh ư niêm d ch, t ươ ng d ch, m ñ ng l i trong mí m t. Do viêm m t và nh ng b nh có viêm niêm m c: d ch t l n, d ch t trâu bò, loét da qu ăn tai, thi u vitamin A. Gia súc già, nh t là ng a già hay có d m t. Gia súc b s t cao, ñau ñ n k ch li t, niêm m c m t th ưng khô. Niêm m c m t s ưng: thành niêm m c s ưng m ng, dày ra, có khi l i ra ngoài. Da niêm m c viêm, t máu, t ch c th m ưt. Trong các b nh truy n nhi m có viêm niêm m c, niêm m c s ưng g p trong b nh t huy t trùng, d ch t l n, d ch t v t, CRD III. Khám h ch lâm ba 1. ý ngh ĩa ch n ñoán Khám h ch lâm ba có ý ngh ĩa trong ch n ñoán trong m t s b nh truy n nhi m, nh t là trong b nh lao h ch, b nh t th ư, b nh lê d ng trùng (piroplasmosis), thay ñi h ch lâm ba rt ñ c hi u. 2. Ph ươ ng pháp khám Nhìn, s n n, ch c dò lúc c n. Trâu, bò : h ch d ưi hàm, h ch tr ưc vai, h ch tr ưc ñùi, h ch trên vú. Khi b lao, hch c , h ch bên l tai, h ch h u (L.retropharyngealis) n i rõ, có th s ñưc. Ng a: h ch dưi hàm, h ch tr ưc ñùi. Khi có b nh h ch bên tai, h ch c , h ch tr ưc vai n i rõ. Ln, chó, mèo : h ch b n trong, các h ch khác th ưng sâu khó s th y. Hch d ưi hàm trâu, bò n m phía trong ph n sau x ươ ng hàm dưi, to b ng nhân qu ñào, tròn và d p. Ng a, h ch d ưi V trí h ch lâm ba vùng nông c a bò hàm hình bao dài, to bng nhón tay tr , n m d c theo m t trong hai x ươ ng hàm d ưi hai bên, sau g ñ ng m ch dưi hàm. Khi khám h ch d ưi hàm, ng ưi khám ñ ng bên trái ho c bên ph i gia súc tu ỳ c n khám hch nào, m t tay c m dây c ươ ng hay dây th ng, tay còn l i s h ch. Th thu n l i là ng ưi khám ñng bên trái gia súc, tay ph i khám. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 18
25. H ch tr ưc vai trên kh p b vai m t ít, m t d ưi chùm c ơ vai. Dùng c 4 ngón tay n mnh vào m t tr ưc chùm c ơ b vai, l n lùi t i s tìm h ch. Nh ng gia súc béo th ưng khó khăn. H ch tr ưc ñùi to b ng h t mít, n m d ưi ph n chùm m t tr ưc c ơ c ăng m c ñùi. Lúc khám , m t tay ñ lên s ng l ưng làm ñim t a, tay còn l i, theo v trí trên l n tìm h ch. H ch trên vú, bò s a, n m d ưi chân bu ng vú, v phía sau. Cn c ñnh gia súc ñ khám, nh t là ng a hay ñá v phía sau. 3. Nh ng tri u ch ng Nh ng tri u ch ng h ch c n chú ý: Hch s ưng c p tính: th tích to, nóng, ñau và c ng; các thu ỳ n i rõ, m t tr ơn ít di ñng. Hch s ưng trong các b nh truy n nhi m c p tính, do nh ng b ph n g n h ch b viêm (nh ư viêm m ũi, viêm thanh qu n) làm h ch lâm ba d ưi hàm s ưng. Trâu, bò b lê d ng trùng, h ch d ưi hàm, h ch c , h ch trên vú s ưng r t rõ. Hch hoá m : th ưng do viêm c p tính phát tri n thành. Lúc ñu h ch s ưng, c ng, ñau sau ñó ph n gi a nh ũn, ph ng cao, bùng nhùng, lông r ng và th ưng h ch v ho c l y kim ch c thì m ch y ra. ng a, h ch d ưi hàm s ưng to, hoá m , xung quanh viêm phù là tri u ch ng ñin hình c a b nh viêm h ch lâm ba truy n nhi m. N u m trong h ch ít, t ch c quanh h ch không viêm th ưng do lao hay t th ư. Cũng có tr ưng h p h ch hoá m là do t ch c ph n ñó b viêm lâu ngày. H ch t ăng sinh và bi n d ng : do viêm m n tính, t ch c t ăng sinh dính v i t ch c xung quanh làm th tích h ch to và không di ñng ñưc. n vào không ñau m t h ch không ñ u. ng a th y tri u ch ng trên trong b nh t th ư, viêm xoang m ũi m n tính. Bò, do lao h ch, x khu n. Các h ch trên toàn thân s ưng to th ưng do b nh b ch huy t (leucosis). Ln: h ch c , h ch sau h u s ưng c ng do lao. IV. Khám lông và da Quan sát tr ng thái lông, nhi t ñ da, ñ m c a da, ñàn tính c a da, mùi c a da, màu sc c a da và nh ng thay ñ i b nh khác. 1. Tr ng thái lông Gia súc kho lông bóng, m n, ñ u và bám ch t. Gia c m phát tri n t t, lông bóng và ñp. Th i gian thay lông: trâu, bò, c u, ng a và chó m t n ăm thay lông 2 l n vào mùa xuân và mùa thu; gia c m ch d ng t ng ñám, thay t ng b ph n. Lông thô và khô dài ng n không ñ u. Do dinh d ưng kém (th c ăn kém, ch ăn nuôi không ñúng quy cách), b nh mn tính – t th ư, lao ký sinh trùng, b nh ñưng tiêu hoá. Thay lông ch m: do b nh m n tính, r i lo n tiêu hoá, sau b nh n ng. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 19
26. Thay lông không ñúng mùa, thay l m ñ m t ng ñám th ưng là do ký sinh trùng da, nm, nh ng b nh gây suy dinh d ưng, m t s tr ưng h p trúng ñ c m n tính, r i lo n th n kinh. 2. Màu c a da Nh ng gia súc da không có màu (c u, l n tr ng ) và gia c m khám da có th bi t tình tr ng tu n hoàn và hô h p c a c ơ th (gi ng khám niêm m c). Da nh t nh t: tri u ch ng thi u máu tu ỳ theo m c ñ thi u máu. da có màu tr ng xám, tr ng ph t h ng, tr ng nh t. Do m t máu c p tính: v gan, v lách, v d dày. Da nh t nh t m n tính do: suy dinh d ưng, b nh m n tính, ký sinh trùng, b nh r i lo n trao ñi ch t. Còn có th do suy tim, viêm th n. Da ñ ng: huy t qu n nh sung huy t, màu ñ ñ m. ð ng m t vùng da: do viêm da, ký sinh trùng. ð ng vùng r ng, nhi u ch : các b nh truy n nhi m c p tính (b nh ñóng d u l n, nhi t thán ). Da ñ ng l m t m xu t huy t, có khi t ng ñám r ng trên c ơ th , thưng do nh ng bnh truy n nhi m c p tính nh ư d ch t l n. Da tím b m: triê ch ng r i lo n tu n hoàn và hô h p n ng (xem ph n niêm m c tím bm). Da hoàng ñn (xem ph n niêm m c hoàng ñn). 3. Nhi t ñ c a da S bng mu bàn tay, ki m tra r t chính xác. Trâu, bò: s m ũi, cu ng s ng, mé ng c, 4 chân. Ng a: l tai, cu i s ng m ũi, mé c , mé b ng, 4 chân. Ln: m ũi tai, 4 chân. Gia c m: mào, c ng chân, dê c u: n ơi khám gi ng trâu bò. Dùng nhi t k bán d n ño nhi t ñ da chính xác h ơn. Nhi t ñ các vùng da trên c ơ th không gi ng nhau, vì phân b m ch qu n khác nhau. mé ng c ng a nhi t ñ da là 35,2 oC, chân là 13 - 15 oC, bàn chân là 11,5 oC. Da vùng nhi u lông m h ơn vùng ít lông. Gia súc làm vi c, h ưng ph n, da nóng h ơn lúc ñng yên. Nhi t ñ cao: do m ch qu n c ăng r ng, l ưng máu ch y qua nhi u. Do s t cao ñau ñn k ch li t, quá h ưng ph n. Trâu, bò làm vi c d ưi tr i n ng g t da r t nóng . Mt vùng da nh nóng do viêm. Da l nh do l ưng máu ñ n ít, các b nh có tri u ch ng th n kinh c ch (li t sau ñ , xeton huy t, các b nh th n kinh). Mt vùng da l nh do li t th n kinh. Da 4 chân l nh do suy tim. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 20
27. Da vùng nóng, vùng l nh; bên này nóng bên kia l nh. Do các b nh gây ñau ñ n k ch li t, th n kinh r i lo n nh ư ng a ñau b ng. 4. Mùi c a da Mùi c a da do t ng m , m hôi, t bào th ưng bì bong tróc ra phân gi i t o thành. Da có mùi phân: do chu ng tr i thi u v sinh. Da mùi khai n ưc ti u: Ure ni u, v bàng quang. Mùi chloroform (xeton huy t). Da th i tanh: do ho i t t i ch , b ch l bê nghé, phó th ươ ng hàn, ñu c u, gh Demodex. 5. ð m c a da ð m c a da do ho t ñ ng phân ti t c a tuy n m hôi da quy t ñ nh. Ng a nhi u m hôi, th ñ n bò, chó, mèo; gia c m không có m hôi. Lúc yên t ĩnh, da gia súc khô; nh ưng nhìn k v n có m t l p m hôi m n nh ư s ươ ng. Làm vi c n ng, tr i nóng b c, h ưng ph n, gia súc ra nhi u m hôi h ơn. M hôi ra nhi u (vã m hôi – Hyperhidrosis). M hôi ra nhi u trên toàn thân: do các b nh ph i gây khó th , các b nh gây ñau ñ n kch li t, các b nh gây co gi t nh ư u n ván, các b nh gây r i lo n tu n hoàn. Còn do các b nh st cao, say n ng c m nóng, lúc h s t trong các c ơn s t cao. M hôi ra nhi u t ng vùng do t n th ươ ng th n kinh tu s ng ho c khí quan n i t ng b v. Ví d : vùng da d c cung x ưn vã m hôi th ưng do v ru t. M hôi l nh và nh y: do choáng, trúng ñ c, v d dày, s p ch t. M hôi l n máu (Haematydrosis); do máu ch y vào tuy n m hôi; trong các b nh huy t ban, nhi t thán, d ch t l n, các b nh truy n nhi m gây b i huy t và xu t huy t. Da khô (Anhidrosis): do c ơ th m t n ưc; trong các b nh gây nôn m a, a ch y n ng st cao. Gia súc già, do suy nh ưc, da khô. Chú ý quan sát g ươ ng m ũi loài mhai l i, l n chó luôn có l p m hôi l m t m, lau sch lai xu t hi n. N u g ươ ng m ũi khô là tri u ch ng gia súc s t. 6. ðàn tính ca da Khám b ng cách: kéo rúm da l i r i th ra và quan sát. Da ñàn tính t t: kéo rúm l i r i th ra, da c ăng l i v trí c ũ ngay. Da ñàn tính kém: do già suy dinh d ưng, viêm ký sinh trùng. Các tr ưng h p da khô, ñàn tính kém. 7. Da s ưng dày Chú ý: di n r ng hay h p, có ranh gi i hay miên man. Có th do thu th ũng hay khí th ũng, lâm ba ngo i th m, m , do x khu n (actynomyces), do viêm. ph n này ch trình bày khí th ũng và thu th ũng. Khí th ũng: khí tích l i d ưi da làm cho da ph ng lên, dùng tay n lo x o. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 21
28. Do th c qu n, khí qu n rách, khí chui vào t ng d ưi da. Lo i khí th ũng này không có tri u ch ng viêm, không nóng không ñau. Do viêm ho i t t ch c d ưi da (ung khí thán, viêm t i ch ), nhi m trùng n ng lên men t p chung h ơi d ưi da. ð c ñim ch da khí th ũng có viêm, ch c dò có n ưc l n khí mùi th i ch y ra. Trâu bò v vai, ng a ph m yên th ưng d n ñ n khí th ũng. Thu th ũng: n ưc t l i d ưi da, gi a t ch c và ng m vào t ch c, da dày lên to lên Nu n ưc tích l i trong các xoang, xoang b ng, xoang ng c, xoang bao tim, thì g i là xoang tích n ưc. Ba nguyên nhân c ơ b n sau ñây: áp l c lên thành huy t qu n t ăng, thành ph n n ưc v n không ra ñưc ngoài thành m ch, chui ñưc ra ngoài, tích n ưc t ch c; áp l c keo trong thành m ch gi m so v i t chc xung quanh, n ưc trong thành m ch qu n th m ra ngoài, qua các t ch c; và tính th m l u qua thành m ch t ăng. Trong th c t th ưng g p các lo i thu th ũng sau: - Thu th ũng do tim. Tim suy do viêm c ơ, viêm bao tim tu n hoàn tr ng i, máu các huyt qu n xa gây thu th ũng nh t là các b ph n xa tim; 4 chân, d ưi b ng, d ưi ng c. - Thu th ũng do suy dinh d ưng: suy dinh d ưng do ăn u ng, ch ăn nuôi kém, ký sinh trùng, các b nh m n tính máu loãng d n ñ n thu th ũng, nh t là d ưi c m, v ũng d ưi b ng, 4 chân. - Thu th ũng do th n: th n b t n th ươ ng do viêm c p tính, n ưc ti u có anbumin, c n b nh lý, huy t áp t ăng th ưng có tri u ch ng thu th ũng. ðim khác v i hai lo i thu th ũng trên là thu th ũng trên mí m t, b n và b ph n sinh d c. - Thu th ũng do th n kinh: các b nh th n kinh, các nguyên nhân khác làm th n kinh b tê li t và ph n t ch c d ưi nó b thu th ũng. N u ch c n ăng th n kinh ñưc h i ph c thì thu th ũng m t ñi. - Thu th ũng do viêm: d ch th m xu t do viêm t l i gây thu th ũng, có tri u ch ng viêm: ñ, nóng, ñau. - Thu th ũng trong b nh nhi t thán, viêm bao tim do ngo i v t, viêm h u thu c lo i thu th ũng do viêm. 8. Da n i m n (Eruptio) Là nh ng ñám ñ n i trên da; th ưng th y trong các b nh truy n nhi m, m t s tr ưng hp trúng ñc, g p trong b n b nh ñ c a l n: t huy t ttrùng, ñóng d u, phó th ươ ng hàn và dch t l n. Có m y lo i sau: - Phát ban: là nh ng ch m ñ do t máu hay ch y máu, có khi thành ñám dùng tay n m nh vào thì m t, b tay ra thì xu t hi n. Trong b nh ñóng d u l n xu t hi n nh ng m ng ñ trên da có hình b u d c, hình vuông. l n b d ch t , m ng ñ dày n tay không m t. - N t s n (papylae): hình tròn ñ, to b ng h t g o; th y trong b nh cúm ng a, trâu bò b dch t . - M n n ưc (Vesicula): do t ươ ng d ch th m xu t t l i d ưi da, t o thành mun n ưc nh b ng ht ñ u. M n n ưc trong b nh l m n long móng trâu, bò, dê, c u và l n. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 22
29. - N i m n ñay (Urticaria) : nh ng n t to b ng h t ñ u, có khi b ng n m tay n i lên t ng ñám m t da; gia súc r t ng a. Do d ng hay trúng ñ c th c ăn. - M n m (Pustula): nh ng m n n ưc trong có m , th y trong các b nh ñ u, d ch t l n, d ch t trâu bò, Care chó. - Nh ng n t loét: do m n m v ra, da b ho i t t o thành. N t loét trên da th ưng có trong bnh t th ư ng a, viêm h ch lâm ba, lao. Viêm mi ng, viêm niêm m c m ũi, v t th ươ ng không ñiu tr t t ñ u có th thành n t loét. So do loét, v t th ươ ng sau lành. V. ðo thân nhi t Thân nhi t cao hay th p ñưc coi là tri u ch ng quan tr ng. Có th c ăn c thân nhi t ñ ch n ñoán b nh c p tính hay m n tính, b nh n ng hay b nh nh . D a vào thân nhi t ñ ch n ñoán: ph i khí th ũng, ph i sung huy t không Lo i gia s ỳc Thõn nhi t ( ñ "C") st, viêm ph i thì s t. D a vào thân nhi t hàng ngày ñ theo dõi k t qu Bũ 37,5 - 39,5 ñiu tr và tiên l ưng, b t s t t t do diu tr ñunngs và tiên l ưng t t, Trõu 37,0 - 38,5 nu ñang s t cao, thân nhi t t t ñ t Ng a 37.5 - 38.5 ng t là tri u ch ng x u. 1. Thân nhi t Cu, d 38.5 - 40.0 ðng v t có vú, gia c m thân Ln 38.0 - 40.0 (L n n i: 38 - 38.5, nhi t n ñ nh, c trong các ñiu ki n ln ngo i: 39 - 40) môi tr ưng s ng thay ñ i. Thân nhi t gia súc non cao h ơn Chú 37.5 - 39.0 gia súc tr ưng thành, gia súc già; con cái cao h ơn con ñc. Trong m t Mo 38.0 - 39.5 ngày ñêm thân nhi t th p lúc sáng Th 38.5 - 39.5 sm (1 -5 gi ), cao nh t vào bu i chi u (16 – 18 gi ). Mùa hè trâu bò Gà 40.0 - 42.0 làm vi c d ưi tr i n ng g t thân nhi t có th cao h ơn bình th ưng 1,0 Vt 41.0 - 43.0 – 1,8 0C. thân nhi t dao ®éng trong 0 vßng 1 C – n»m trong ph¹m vi sinh Chu t lang 38.7 - 38.5 lý; nÕu v-ît qu¸ 1 0C, kÐo dµi sÏ ¶nh h-ëng tíi c¬ thÓ. Ng ng 40.0 - 41.0 C¸ch ®o th©n nhiÖt. Ngan 41.0 - 43.0 Dïng nhiÖt kÕ cã kh¾c ®é “C” theo cét thuû ng©n. La, l a 37.5 - 38.5 Tr-íc khi dïng vÈy m¹nh cho cét Lc ñà 36.0 - 38.6 thuû ng©n tôt xu ng kh c cu i cùng. Thân nhi t bình th ưng c a gia súc ðo thân nhi t tr c tràng; con cái, Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 23
30. khi c n có th ño âm ñ o. Thân nhi t ño tr c tràng th ưng th p h ơn nhi t ñ máu 0,5 – 1,0 0C, âm ñ o th p h ơn tr c tràng 0,2 – 0,5 0C; nh ưng lúc có ch a l i cao h ơn 0,5 0C. Trong m t ngày ño thân nhi t bu i sáng lúc 7 – 9 gi , bu i chi u – 16 - 18 gi . ðo thân nhi t trâu bò không c n c ñ nh gia súc. M t ng ưi gi dây th ng, ho c c t l i; ng ưi ño d ng sau gia súc, tay trái nâng ñuôi tay ph i ñưa nh nhi t k vào tr c tràng, h ơi hưng v phái d ưi. Nhi t k l ưu trong tr c tràng 5 phút. L n, chó, mèo, dê, c u ñ ñ ng ho c cho n m; gia c m gi n m ñ ño. ðo thân nhi t ng a. C n th n tr ng vì ng a r t m n c m và ñá v phía sau. Cho ng a vào gióng c ñ nh c n th n. Ng ưi ño ñ ng bên trái gia súc, tr ưc chân sau, m t quay v phía sau gia súc. Tay trái c m ñuôi b t quay v phía ph i và gi l i trên x ươ ng khum. Tay ph i cho nhi t k nh vào tr c tràng, h ơi nghiêng v phía tr ưc m t tý, l n nh nhi t k v phía tr ưc. Lúc niêm m c ru t b xây xát ch y máu thì ph i l p t c th t thu c tím ñ sát trùng. 2. S t Là ph n ng toàn thân ñi v i tác nhân ngây b nh mà ñc ñim ch y u là c ơ th s t. Quá trình ñó là do tác ñng c a vi khu n, ñ c t c a nó và các ch t ñ c khác hình thành trong quá trình b nh. Nh ng ch t ñó th ưng là protein hay s n ph m phân gi i c a nó. M t s kích t nh ư Adrenalin, Parathyroxyn, m t s thu c nh ư n ưc mu i, glucoza ưu tr ươ ng ñu có th gây s t. S t là khi thân nhi t v ưt kh i ph m vi sinh lý. ng a là 39,5 0C, bò – quá 39,5 0C mà không có lý do sinh lý khác. Nh ng r i lo n th ưng th y khi gia súc s t. Run : c ơ co gi t. Lúc ñ u run nh , sau run toàn thân rõ nh t l n. Ri lo n tiêu hoá: gia súc b ăn lúc s t, c ơ n ăng phân ti t, v n ñ ng c a d dày ru t ñ u gi m và th ưng gây táo bón. Loài nhai l i s t th ưng li t d c, ngh n d lá sách. H tim m ch : s t cao tim ñ p nhanh, m ch n y. S t kéo dài có th gây suy tim, h huy t áp, máu toàn thân, s t 1 0C, t n s m ch t ăng lên 8 – 10 l n. N u h s t mà t n s m ch không gi m là tri u ch ng suy tim. Hô h p: s t cao, gia súc th sâu và nhanh. Do máu nóng và nh ng s n v t toan tính kích thích trung khu hô h p h ưng ph n. H ti t ni u: lúc m i s t, l ưng n ưc ti u t ăng. v sau, giai ñon s t cao, l ưng n ưc ti u ít, t tr ng cao, ñ nh t l n, có khi có anbulmin ni u. Nh ng ca s t n ng trong n ưc ti u có c c n bnh: t bào th ưng bì th n, t bào bàng quang và tr ni u. H th n kinh: gia súc s t r ũ, tr ng thái c ch . Máu : S t, l ưng b ch c u và b ch c u ái trung tăng, công th cb¹ch cÇu nghiªng t¶. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 24
31. Các lo i hình s t Theo m c ñ s t: St nh : thân nhi t cao h ơn bình th ưng 1 0C; St trung bình: cao h ơn 2 0C; th y trong viêm h ng, viêm ph qu n. St cao: cao h ơn 3 0C, th ưng th y s t cao trong các b nh truy n nhi m c p tính: nhi t thán, dch t l n, ñóng d u l n, t huy t trùng l n. Theo th i gian s t: St c p tính (Febris acuta): s t trong 2 tu n ñ n 1 tháng, th ưng th y trong các b nh truy n nhi m c p tính. S t á c p tính (Febris subacuta): s t kéo dài trong 1 tháng r ưi; th y trong b nh t th ư, huy t ban ng a, viêm ph qu n phi trâu bò. S t m n tính (Febris chronica): s t kéo dài có khi hàng n ăm, th y trong các b nh ruy n nhi m mn tính: lao, t th ư, tiên mao trùng m n tính. S t ñon k ỳ (Febris aephemera): s t vài gi ñ n 1 – 2 ngày và th ưng ph n ng do huy t thanh, lúc tiêm sinh hoá, th malein ng a. Theo tình tr ng nhi t ñ lên xu ng trong th i gian s t có 2 lo i hình s t: St liên miên (Febris continua): ñc ñim là st cao nhi t ñ lên xu ng trong ngày không quá 1 0C. Khi s t thân nhi t t ăng nhanh, gia súc run, h st c ũng nhanh ra nhi u m hôi. S t lên xu ng : ñc ñim là thân nhi t trong khi s t lên xu ng trong m t ngày không quá 1 - 20C. Lúc s t c ũng nh ư khi h s t, thân nhi t lên xu ng ñ u ch m. Các b nh b i huy t ñ u s t theo hình th c này. S t cách nh t: trong k ỳ s t có th i gian không st. K ỳ không s t có khi 1 ngày, 2 ngày, có b nh hàng tháng m i s t l i. ví d : s t trong b nh tiêm mao trùng trâu bò. St h i quy : s t trong vài ngày khi s t có th s t theo ki u s t liên miên, s t lên xu ng. Khi s t gia súc run r y, khi h s t gia súc vã nhi u m hôi. sau th i gian không s t có th 6 – 8 ngày l i s t vi tình tr ng trên. ng a b thi u máu truy n nhi m s t theo th h i quy. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 25
32. S t không theo quy lu t g i là s t b t ñ nh hình . Trong nhi u b nh truy n nhi m c p tính th ưng s t theo lo i này. Mt c ơn s t th ưng có 3 giai ñon: Kỳ thân nhi t t ăng: thân nhi t có th t ăng nhanh, có th ch m, các c ơ huy t qu n co th t, da phân ti t gi m, con v t r ũ, ăn ít ho c b ăn; th nhanh m ch n y, run c ơ. K ỳ thân nhi t t ăng t na gi ñ n vài ngày. Kỳ s t cao: S t cao và thân nhi t gi nh ư v y theo lo i hình s t ñó. Trong k ỳ s t cao, các huy t qu n giãn, sinh và t n nhi t ñ u t ăng, da và niêm m c ñ ng. K ỳ s t cao kéo dài vài gi ñ n hàng tu n. Kỳ h s t: ch t sinh nhi t b phân gi i, sinh nhi t gi m; bên c nh ñó do máu nóng kích thích trung khu nhi t, vi huy t qu n giãn m nh, t n nhi t t ăng m hôi ra nhi u, thân nhi t h li m c bình th ưng. Thân nhi t h tu ỳ theo b nh có th nhanh ho c h t t ; có th h r i l i st, r i l i ti p t c h ñ n m c bình th ưng. 3. Thân nhi t quá th p Thân nhi t th p d ưi m c bình th ưng. Thân nhi t th p d ưi m c bình th ưng kho ng 10C g p trong các b nh th n kinh b c ch n ng: bò li t sau khi ñ , ch ng xeton huy t, viêm não tu , m t s tr ưng h p trúng ñc, m t nhi u máu, thi u máu n ng, suy nh ưc. Thân nhi t th p 2 – 3 0C có lúc ñn 4 0C ng a v d dày, v ru t. Thân nhi t quá th p, da ra nhi u m hôi l nh, tim ñ p y u t n s hô h p gi m, thân nhi t còn 24 0C, th ưng gia súc ch t. CÂU H I KI M TRA CH ƯƠ NG II: KHÁM CHUNG 1. Trình bày cách khám tr ng thái gia súc? 2. Trình bày cách khám niêm m c và ý ngh ĩa ch n ñoán 3. Trình bày cách khám h ch lâm ba vùng nông c a c ơ th và ý ngh ĩa ch n ñoán? 4. Trình bày cách khám lông và da c a gia súc? 5. Trình bày cách ki m tra thân nhi t và ý ngh ĩa ch n ñoán? Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 26
33. Ch ươ ng 3 Khám h tim m ch Bnh h tim m ch gia súc không nhi u, nh ưng do ho t ñ ng c a h tim m ch liên quan m t thi t v i các khí quan khác trong c ơ th , b nh các khí quan khác ít nhi u nh hưng ñ n h tim m ch. Vì v y, khám h tim m ch, ñ nh m c ñ t n th ươ ng tim, m ch, mc ñ r i lo n tu n hoàn máu, không ch có ý ngh ĩa ch n ñoán b nh, mà còn có ý ngh ĩa ln v m t tiên l ưng b nh. I. Sơ l ưc v h tim m ch 1. Th n kinh t ñ ng c a tim Ngoài s ñiu ti t và chi ph i c a v ñ i não và h th ng th n kinh th c v t, thì h th ng th n kinh t ñ ng c a tim có vai trò quan tr ng giúp tim ho t ñ ng nh p nhàng và có tính t ñ ng nh t ñ nh. H th ng th n kinh t ñ ng c a tim: Nt Keith- Flack ph n tr ưc vách tâm nh ĩ ph i, n ơi t ĩnh m ch ch ñ vào. Nt Aschoff-Tawara vào ph n d ưi vách nh ĩ th t, nên còn g i là n t nh ĩ th t. ( Tim Bò kho ) Bó Hiss b t ngu n t n t Aschoff-Tawara, chia làm 2 nhánh trái và ph i. Chùm Parkinje do hai nhánh bó Hiss phân ra và t n cùng c ơ tâm th t. Hưng ph n b t ngu n t n t Keith-Fach, truy n ñ n tâm nh ĩ, theo c ơ tâm nh ĩ ñ n n t Aschoff-Tawara. Tâm nh ĩ bóp. Sau ñ n n t Aschoff-Tawara, h ưng ph n truy n nhanh ñ n bó Hiss, chùm Purkinje; và sau tâm nh ĩ bóp tâm th t bóp. 2. Th n kinh ñiu tit ho t ñ ng c a tim Tim ho t ñ ng ch u s ñiu ti t c a ho t ñ ng th n kinh giao c m và phó giao c m. Th n kinh giao c m ñ n t n t th n kinh sao (Ganglion stellatum), còn g i là th n kinh t ăng nh p tim. Th n kinh phó giao c m ñ n t th n kinh mê t u và còn g i là th n kinh c ch tim ñp. Th n kinh mê t u t i t n t Keith - Flack, Aschoff - Tawara và c ơ tim. Nhánh th n kinh mê tu bên ph i h ưng ph n làm tim ñp ch m, vì nó liên h ch t v i n t Keith - Flack, còn th n kinh nhánh bên trái phân b ch y u ñn n t Aschoff - Tawara, nên h ưng ph n c a nó c ch dn truy n gi a nh ĩ th t làm tim ñp y u ho c ng ng. Th n kinh giao c m bên ph i tác ñ ng ch y u tâm nh ĩ; nhánh bên trái ch y u chi ph i tâm th t. Th n kinh giao c m h ưng ph n làm tim ñp nhanh và m nh. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 27
34. V ñ i não ñiu ti t trung khu d ưi khâu não, sau ñó là trung khu hành tu . Trung khu hành tu ñiu ti t ho t ñ ng c a tim thông qua th n kinh giao c m và phó giao c m. 3. Th n kinh ñiu ti t m ch qu n Trung khu ñiu ti t v n m ch hành tu và d c tu s ng. Nh ng trung khu này t ho t ñng và v n có s ñiu ti t c a v ñ i não. Sung ñng t các trung khu theo th n kinh v n ñng m ch qu n, theo tình tr ng tu n hhoàn c a c ơ th mà kích thích m ch qu n mà m ch qu n co hay dãn m ch. Th n kinh làm co mch do dây giao c m phân ra; còn th n kinh giãn mch, m t ph n do dây giao c m, m t ph n do dây phó giao c m phân thành. ðiu ti t ho t ñ ng c ơ n ăng c a tim. Tim tuy có kh n ăng phát sinh rung ñ ng và t ñ ng co bóp, nh ưng m i ho t ñ ng c a nó ñ u thông qua h th n kinh giao c m và phó giao c m v i s kh ng ch và ñiu ti t c a th n kinh trung ươ ng. Th n kinh giao c m t ăng c ưng nh p ñ p tim, c ưng ñ tim co bóp và tác d ng t ăng c ưng dinh d ưng; nó còn t ăng c ưng tính h ưng ph n và kh n ăng d n truy n c a cơ tim. Th n kinh phó giao c m làm tim ñp ch m và y u l i, c ch tính h ưng ph n và d n truy n c a c ơ tim Huy t áp cao, qua c ơ quan th c m ho c b ng ph n x kính thích trung khu th n kinh ñiu ti t ho t ñ ng c a tim và ñ c ăng m ch qu n cho phù h p ñiu ti t huy t áp. Tham gia ñiu ti t h tim m ch còn có. Các n i ti t t , nh ư kích t th ưng th n (Adrenalin), làm co m ch qu n t ăng huy t áp. Nh ng ch t ti t c a t ch c nh ư Histamin làm giãn m ch qu n: Các ch t t trong th n, ñ c bi t là Renin tác d ng t Hypertensinogen thành Hypertensin ho t tính, làm co m ch qu n, gây cao huy t áp; và m t s ch t khoáng: natri, kali, canxi 4. V trí c a tim Tim trâu bò : 5/7 qu tim bên trái, ñáy n m ngang n a ng c. ð nh tim ph n s n c a s ưn 5, cách x ươ ng ng c 2 cm. Mt tr ưc tim t i x ươ ng s ưn 3, m t sau x ươ ng s ưn 6, tim sát vách ng c kho ng s ưn 3 – 4 cm; ph n còn l i b ph i bao ph . Tim dê, c u: trong l ng ng c gi ng tim trâu bò, nh ưng cách xa thành ng c h ơn. Tim ng a: 3/5 trên bên trái; ñáy n a ng c ñ nh tim d ưi, nghiêng v bên trái , cách xươ ng ng c 2cm. M t tr ưc tim ñ n gian s ưn 2 , m t sau ñ n gian s ưn 6. Bên ph i tim ng v i gian s ưn 3 – 4. Tim l n: kho ng 3/5 qu tim bên trái ng c, ñáy tim gi a, ñ nh tim v phía d ưi ñ n ch ti p giáp gi a phn s n c a s ưn 7 và x ươ ng c, cách x ươ ng c kho ng 1,5 cm Tim chó : kho ng 3/5 qu tim n m bên trái, ñáy tim n m gi a ng c; ñ nh tim nghiêng v phía sau, xu ng d ưi ñ n ph n s n c a s ưn 6 - 7, có con ñn s n s ưn 8, cách x ươ ng c 1 cm. II. Khám tim 1. Nhìn vùng tim Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 28
35. Chú ý tim ñp ñ ng là hi n t ưng ch n ñ ng thành ng c vùng tim, do tim co bóp gây nên ch n ñ ng. ñ ng v t l n - trâu bò, ng a, l c ñà, tim ñp ñ ng do thân qu tim ñ p vào l ng ng c; gia súc nh l i do ñ nh qu tim. Có th th y rõ tim ñp ñng nh ng gia súc g y, nh t là chó. 2. S vùng tim áp tay vào vùng tim. Chú ý v trí, c ưng ñ th i gian tim ñ p và tính m n c m. S tim ñ p ñ ng gia súc l n: bên trái kho ng x ươ ng s ưn 3 - 4 - 5. Trâu bò l n, vùng tim ñp ñ ng r ng kho ng 5 – 7 cm 2, con nh : 2 - 4 cm 2, ng a: 4 - 5 cm 2. Ln gy, vùng tim ñp ñ ng 3 - 4 cm 2 chó mèo, gia súc nh khác tim ñ p ñ ng kho ng sưn 3 - 4. Th vóc gia súc, ñ béo nh h ưng r t l n ñ n tim ñ p ñ ng. Tim ñp ñ ng ph thu c l c c ơ tim co bóp, tình tr ng t ch c d ưi da ng c và ñ dày c a thành ng c Tim ñp ñ ng m nh : do tâm th t co bóp m nh, ti ng tim th nh t t ăng. Do tr i nóng b c, lao ñ ng n ng, s t cao. Viêm n i tâm m c, x p ph i. Viêm c ơ tim c p tính, các tr ưng h p thi u máu tim ñ p ñ ng r t m nh. Tim ñp ñ ng y u: l c ñ p y u, di n tích ñ p ñ ng h p. Do thành ng c thu th ũng, l ng ng c tích n ưc, ph i khí th ũng, tim suy. V trí tim ñ p ñ ng có th thay ñ i khi d dày giãn, d c ch ưng h ơi, ru t ch ưng h ơi, thoát v c ơ hoành – vùng tim ñp ñ ng d ch v phía tr ưc. Xoang ng c trái tích n ưc, tích khí vùng tim ñp ñ ng xu t hi n bên ph i gia súc. Vùng tim ñau: khi s thì gia súc tránh, rên, t ra khó ch u. Do viêm bao tim, viêm màng ph i. Tim ñp ñ ng âm tính: là lúc tim ñp cùng v i hi n t ưng ch n ñ ng, thành ng c h ơi lõm vào trong. Do viêm bao tim, thành ng c và t ch c xung quanh dính l i v i nhau. Tim rung (cordialis): là nh ng ch n ñ ng nh vùng tim do b nh van tim ho c bao tim, l ñng m ch ch ho c l nh ĩ th t trái h p. Chú ý phân bi t: n u ch n ñng nh vùng tim g n li n cùng v i hai k ỳ ho t ñ ng c a tim, là do b nh van tim ho c bao tim; n u g n li n v i hai nh p th th ưng do màng ph i. Do viêm màng ph i s n sùi c sát gây nên. 3. Gõ vùng tim Th ưng gõ vùng tim ng a, chó. V i các loài gia súc khác, do thành ng c dày, x ươ ng s ưn to, gõ vùng tim không có giá tr ch n ñoán. a. Vùng âm ñc tuy t ñ i c a tim Là vùng mà tim và thành ng c ti p giáp v i nhau. Vùng bao quanh – g a tim và thành ng c có l p ph i xen, là vùng âm ñc tuy t ñ i. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 29
36. Cách gõ : gia súc l n ñ ñ ng, kéo chân trái tr ưc v tr ưc n a b ưc ñ l rõ vùng tim, gia súc nh ñ n m. Theo gian s ưn 3 gõ t trên xu ng; ñánh d u các ñim âm gõ thay ñi. Sau ñó, theo gian s ưn 4, 5, 6 gõ và ghi l i các ñim nh ư trên. N i các ñim l i s có hai vùng: âm ñc tuy t ñ i trong, bao quanh là vùng âm ñc t ươ ng ñi. trâu, bò ch có vùng âm ñc t ươ ng ñi gi a gian s ưn 3 và 4. Vùng âm ñc tuy t ñ i ch xu t hi n khi tim to ho c do viêm bao tim. ng a: vùng âm ñc tuy t ñ i là m t tam giác mà ñnh gian s ưn 3, d ưi ñưng ngang k t kh p vai 2 – 3 cm, c nh tr ưc c ơ khu u gi i h n; c nh sau là m t ñưng cong ñ u kéo t ñnh ñ n mút x ươ ng s ưn 6. Vùng âm ñc t ươ ng ñi bao quanh vùng âm ñc tuy t ñ i, r ng kho ng 3 - 5cm. Vùng âm ñc dê, c u gi ng trâu bò. l n th ưng không xác ñ nh ñưc vùng âm ñc. Chó: vùng âm ñc tuy t ñ i kho ng gian s ưn 4 - 5. b. Các tri u ch ng c n chú ý Vùng âm ñc m r ng v phía trên và phía sau m t hay hai x ươ ng s ưn, do tim n dày, bao tim viêm, ph i b gan hoá. Vùng âm ñc thu h p ho c m t, do ph i b khí th ũng ñ y tim xa thành ng c. Vùng âm ñc di chuy n (Gi ng ph n “S n n vùng tim”). âm bùng h ơi: do bao tim viêm, vi khu n lên men sinh h ơi tích trong bao tim. Gõ vùng tim ñau: viêm màng ph i, viêm bao tim, viêm c ơ tim. 4. Nghe tim a. Ti ng tim Khi tim ñp phát ra hai ti ng “Pùng-pp” ñi li n nhau. Ti ng th nh t phát ra lúc tim bóp, g i là ti ng tâm thu; ti ng th hai phát ra lúc tim giãn g i là ti ng tâm tr ươ ng. Ti ng tâm thu do: ti ng tâm nh ĩ co bóp ñ y máu t tâm nh ĩ xu ng tâm th t; ti ng do c ơ tâm th t c ăng do máu t tâm nh ĩ xu ng, ti ng ñ ng m ch ch , ñ ng m ch ph i c ăng ra lúc máu t tim d n vào, và thành ph n ch y u t o thành ti ng tâm thu là do van nh ĩ th t trái ph i ñóng li gây ra. Ti ng tâm tr ươ ng do van ñng m ch ch và van ñng m ch ph i ñóng l i t o thành. Gi a th ti ng th nh t và th ti ng th hai có quãng ng ng n ( chó: 0,2 giây); sau ti ng th hai là quãng ngh dài ( chó: 0,45 giây). m t chu k ỳ tim ñ p ñưc tính t ti ng th nh t ñ n ht quãng ngh dài. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 30
37. Căn c m y ñ c ñim sau ñây ñ phân bi t hai ti ng tim: Ti ng th nh t m, dài và tr m; ti ng th hai ng n và vang. Quãng ngh sau ti ng th nh t ng n, quãng ngh sau ti ng th hai và tr ưc ti ng th nh t dài. Ti ng th nh t rõ ñ nh tim, ti ng th c hai ñáy tim. Ti ng tim th nh t xu t hi n lúc tim bóp, ñ ng th i v i ñ ng m ch c ñ p; ti ng th hai sau mt lúc. gia súc nh , vì tim ñp nhanh, hai quãng ngh g n gi ng nhau, n u c ăn c m ch ñ p xu t hi n cùng v i lúc nào ñ phân bi t. b. Ti ng tim thay ñ i Do b nh và các nguyên nhân khác, ti ng tim có th m nh lên, y u ñi, tách ñôi v.v - Ti ng tim th nh t t ăng: do lao ñ ng n ng, h ưng ph n, gia súc g y, l ng ng c lép. Do b nh: viêm c ơ tim, thi u máu, s t cao. - Ti ng tim th hai t ăng: do huy t áp trong ñ ng m ch ch t ăng và huy t áp trong ñ ng m ch ph i t ăng. huy t áp ñ ng m ch ch t ăng lúc viêm th n, tâm th t trái n dày. huy t áp ñ ng mch ph i t ăng do ph i khí th ũng, viêm ph i, van hai lá ñóng không kín, l nh ĩ th t trái h p. - Ti ng tim th nh t gi m: do viêm c ơ tim, c ơ tim b bi n tính, tim dãn - Ti ng th hai gi m: van ñ ng m ch ch hay van ñ ng m ch ph i ñóng không kín - Ti ng tim tách ñôi: m t ti ng tim tách làm hai b ph n ñi li n nhau. N u ti ng tim tách hai b ph n không rõ ràng g i là ti ng tim trùng ph c. Ti ng tim kéo dài, ti ng tim trùng ph c, ti ng tim tách ñôi ch là m t quá trình b nh lý và ý ngh ĩa ch n ñoán nh ư nhau. Nguyên nhân cơ tim và th n kinh ñiu ti t ho t ñ ng khi n hai bu ng tâm th t không cùng co giãn. - Ting tim th nh t tách ñôi: do hai bu ng tâm th t không cùng co bóp, van hai lá, van ba lá không cùng ñóng gây nên. Do m t bu ng tâm th t thoái hoá hay n dày ho c m t bên bó Hiss tr ng i d n truy n. - Ti ng tim th hai tách ñôi: do van ñ ng m ch ch và van ñông m ch ph i không ñóng cùng mt lúc. Huy t áp ñ ng m ch ch hay huy t áp ñ ng m ch ph i thay ñ i, và bên nào huy t áp t ăng, áp l c c m th l n, bu ng tâm th t bên ñó co bóp tr ưc. Còn nguyên nhân các van nh ĩ th t, l nh ĩ th t không bình th ưng, ñ ñy máu hai bu ng tâm th t không ñ ng ñ u; và bên nào máu ñy h ơn co bóp dài h ơn, van ñóng s m h ơn gây nên ti ng tim tách ñôi. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 31
38. - Ti ng ng a phi (Gallop rhythm): ti ng tim th nh t, ti ng tim th hai và kèm theo m t ti ng tim th ba, khi tim ñ p có nh p ñiu ng a phi. Có các tr ưng h p sau: - Ti ng ng a phi ti n tâm thu:ti ng ph xu t hi n tr ưc k ỳ tim bóp và tr ưc ti ng th nh t. Nguyên nhân do bó Hiss d n truy n tr ng i, sung ñ ng t tâm nh ĩ xu ng tâm th t ch m, tâm nh ĩ co bóp s m không li n v i tâm th t co bóp t o nên ti ng ph . - Ti ng ng a phi tâm thu: ti ng ph li n sau ti ng th nh t. Do m t nhánh c a bó Hiss thoái hoá, sung ñng t tâm nh ĩ xu ng bu ng tâm th t tr ng i, bu ng tâm th t y ñ p ch m t o ra ti ng ph . - Ti ng ng a phi tâm tr ươ ng: ti ng ph xu t hi n k ỳ ngh , lúc tim giãn. có th do tâm th t nhão, máu ch y vào c ăng m nh gây nên ti ng ph . Chú ý: ti ng ng a phi là tri u ch ng tim r i lo n n ng, là tiên l ưng b nh không t t. - Ti ng thai nhi: lúc tim ñ p nhanh, 2 bên ti ng tim nh ư nhau, quãng ngh nh ư nhau, là tri u ch ng tim suy. 5. T p âm Tp âm do nh ng t ch c bên trong qu tim (các l , các van) không bình th ưng gây ra, g i là tp âm trong tim. T p âm do t n th ươ ng bao tim, màng ph i g i là t p âm ngoài tim. a. T p âm trong tim Tp âm trong tim có t p âm do b nh v th c th và t p âm do c ơ n ăng r i lo n. Tp âm do b nh bi n th c th do các nguyên nhân sau: các van ñóng không kín, máu ch y ng ưc tr l i; các l trong tim h p, máu ch y qua c xát. Bnh các van th ưng do viêm, van c ng ho c teo l i làm thay ñi hình d ng và m t ñàn tính. Do viêm t ăng sinh, mép l dày và s n sùi, van và các dây ch ng dính li n nhau. T p âm trong tim còn g i là ti ng th i Ti ng th i tâm thu: xu t hi n li n v i ti ng th nh t hay trùng v i ti ng th nh t—Pùng-xì- pp. Nguyên nhân: + L ñ ng m ch ch h p. + L ñ ng m ch ph i h p. + L nh ĩ th t trái h . + L nh ĩ th t ph i h . Nu l nh ĩ th t h thì t p âm cùng v i ti ng th nh t; n u l ñ ng m ch ch hay l ñ ng m ch ph i h p thì t p âm sau ti ng th nh t m t tý. Ti ng th i tâm tr ươ ng : t p âm k ỳ tim ngh dài, sau ti ng tim th hai: Pùng – p p- xì Nguyên nhân: + L ñ ng m ch ch h . Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 32
39. + L ñ ng m ch ph i h . + L nh ĩ th t trái h p. + L nh ĩ th t ph i h p. Ti ng th i ti n tâm thu: t p âm tr ưc ti ng tim th nh t m t tý: Xì -pùng-pp Nguyên nhân: + L nh ĩ th t trái h p. + L nh ĩ th t ph i h p. + T p âm do c ơ n ăng tim r i lo n. Lo i t p âm này không n ñ nh. Có hai lo i. Ti ng th i do h van: van nh ĩ th t trái, van nh ĩ th t ph i ñóng không kín, máu ch y ng ưc l i gây t p âm. Nguyên nhân: do tim nhão ho c các dây ch ng c a các van lo n d ưng; các van, do ñó, ñy không kín. Lo i t p âm này th ưng th y ng a suy dinh d ưng, ng a già y u. Ti ng th i do thi u máu do máu loãng, ñ nh t th p, máu ch y nhanh gây t p âm. Ti ng th i do thi u máu trong b nh lê d ng trùng, b nh thi u máu ng a. b. T p âm ngoài tim Bnh bao tim hay màng ph i. Ti ng c bao tim : do bao tim viêm, fibrin ñng l i t ươ ng m c s n sùi, khi tim co bóp các màng c sát gây ra. T p âm phát ra cùng v i hai k ỳ ho t ñ ng c a qu tim. Ti ng c bao tim- màng ph i. Màng ph i viêm fibrin ñng l i trên b m t bao tim và màng ph i, lúc tim co bóp c xát gây ra ti ng. Nghe rõ khi gia súc th m nh. Ti ng v n ưc. Do viêm bao tim, tích d ch th m xu t ñ ng l i trong bao tim, tim co bóp gây ra ti ng óc ách. N u d ch ñ ng l i nhi u, tim ñ p y u, ti ng tim y u, m ch chìm, vùng âm ñc tuy t ñ i c a tim m r ng; ti ng v n ưc không rõ. Viêm màng ph i th m xu t n ng có lúc xu t hi n tri u ch ng v n ưc vùng ng c. 6. ðên tâm ñ ðin tâm ñò ghi l i dòng ñin sinh v t sinh s n trong quá trình tim h ưng ph n. Năm 1843, ng ưi ta ñã phát hi n hi n t ưng ñin trong m t qu tim cô l p. N ăm 1858, l n ñu tiên v ñưc s ơ ñ dòng ñin sinh v t c a tim ch và N ăm 1887, ghi ñưc dòng ñin sinh vt c a tim ng ưi trên m t s ơ ñ ñơn gi n. mãi ñn n ăm 1903, Einthoven m i sáng ch ñưc ñin tâm k ghi ñưc ñin tâm ñ t ươ ng ñi chi ti t. Trong nhân y, ghi ñin tâm ñ s d ng khá r ng rãi ñ ch n ñoán b nh. thú y, ñin tâm ñ dùng ch y u trong nghiên c u. a. ðin tim. Mt t ch ưc hay khí quan h ưng ph n, thì b ph n ñang h ưng ph n mang ñin âm (-) so v i b ph n t ĩnh. qu tim, N t Keith-Flack là kh i ñim ñin âm c a tim, là ngu n g c Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú . 33
40. sinh s n ra h ưng ph n. H ưng ph n lan d n xu ng d ưi, ñ n n t Aschoff-Tavara, theo bó Hiss, chùm Purkinje ñn tâm th t các c ơ h ưng ph n theo th t xung ñ ng truy n ñ n. Lúc ñáy tim hưng ph n, ñáy tim là ñnh ñin âm m nh nh t. Cùng v i h ưng ph n m t ñi ñáy tim và lan vè phía d ưi, ñ nh tim s hình thành ñim ñin âm m nh nh t. N u m c m t ñin k vào ch g n v i hai ph n m t t ch c hay khí quan ñang ho t ñ ng s ghi l i ñưc dòng ñin sinh vt trên. Dòng ñin do qu tim phát ra truy n ñ n toàn thân, hình thành trên c ơ th nh ng ñim mang ñin âm ho c d ươ ng v i c ưng ñ khác nhau. Dùng m t ñin tâm k n i hai ñim mang ñin khác d u (âm: -; d ươ ng: +) trên b mtc ơ th s ghi l i ñưc dòng ñin do tim phát ra và ñ thi ghi dòng ñin ñó g i là ñin tâm ñ. Nh ng máy hi n nay ghi ñưc ñin tâm ñ có 5 sóng, ký hi u b ng các ch cái P, Q, R, S và T t h p thành. b. ðin tâm ñ . ðin tâm ñ chia làm hai kỳ: k ỳ tâm thu và k ỳ tâm tr ươ ng. kỳ tâm thu b t ñ u t sóng P và tn cùng sóng T; k ỳ tâm tr ươ ng b t ñ u t sóng T và t n cùng P, sau ñó là chu k ỳ ti p theo. Sóng P bi u th tâm nh ĩ hưng ph n, gia súc kho ñi v phía tr ưc (d ươ ng). ðon P-Q: in tâm Hưng ph n truy n t n t Keith- Flack ñn n t Aschoff-Tawara. QRS là sóng t ng h p c a tâm th t. ðon S-T: t ươ ng ñươ ng vi th i gian c a quá trình h ưng ph n lan ñn toàn b tim, tâm th t b t ñ u co bóp. Sóng T ph n ánh quá trình thay ñi di n ra trong c ơ tim. Kho ng cánh T-P t ươ ng ng v i k ỳ tâm tr ươ ng; P-T: k ỳ tâm thu. ðc ñin tâm ñ d a vào hình thái, ph ươ ng hưng, ñ cao, kho ng cách c a ñưng bi u di n. Bt ñ u t sóng P. T ñ u sóng P k ñưng th ng n m ngang làm ñưng tiêu chu n, g i là ñưng không (0)- ñưng ñ ng ñin. Nh ng sóng trên ñưng không g i là sóng dươ ng (+); v phía d ưi- sóng âm. Mt sóng có ph n âm, ph n d ươ ng g i là lưng tính. ðơ n v chi u cao (th ưng quy ra mm) c a sóng là mV. Bi u th th i gian theo chi u dài (l y giây). Sóng P ph n ánh ho t ñ ng c a tâm nh ĩ. Nó 1. ðin tâm ñ ng a 2. ðin tâm ñ bò Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b 3.nh thúði .n tâm ñ chó 34