›
›

Giáo trình Công trình xử lý nước thải - Chương 5: Tổ hợp công trình xử lý nước thải - Lê Anh Tuấn

pdf 95 trang huongle 1700
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Công trình xử lý nước thải - Chương 5: Tổ hợp công trình xử lý nước thải - Lê Anh Tuấn", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_cong_trinh_xu_ly_nuoc_thai_chuong_5_to_hop_cong_t.pdf

Nội dung text: Giáo trình Công trình xử lý nước thải - Chương 5: Tổ hợp công trình xử lý nước thải - Lê Anh Tuấn

  1. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Chương Ü TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI oOo 5.1 NGUYÊN LÝ Khi tiến hành xây dựng một khu công nghiệp, khu liên hợp sản xuất, người làm công tác qui hoạch và thiết kế công trình cần phải nghĩ đến việc xây dựng một hay nhiều tổ hợp công trình xử lý nước thải. Đây quả thực là một công việc rất khó khăn và tốn kém trong kỹ thuật môi trường do tính phức tạp và đa dạng của sự diễn biến về số lượng cũng như chất lượng nước thải khi kết hợp với tiêu chuẩn vệ sinh môi trường và tính kinh tế trong sản xuất. Tổ hợp công trình xử lý nước thải là một chuỗi liên hoàn các hạng mục công trình xử lý từng cấp nhằm giảm dần các chất muốn loại bỏ trong bản thân nước thải cho đến khi chúng đạt được các yêu cầu sạch cần thiết. Lượng nước sau khi đi qua tổ hợp công trình có thể được xả ra nguồn nước chung hoặc quay vòng một phần hoặc toàn thể lại nhà máy sản xuất (hình 5.1). Hình 5.1: Tổ hợp một công trình xử lý nước thải Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 81
  2. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Trong việc quyết định xây dựng tổ hợp công trình, 3 nhân tố chính quan trọng được gọi là 3E, gồm Kỹ thuật (Engineering), Môi trường (Environment) và Kinh tế (Economic) cần phải hài hòa với nhau, mức độ thích hợp giữa các nhân tố này càng lớn thì công trình càng đạt chất lượng cao như mô phỏng sau: Hình 5.1: Quan hệ 3E Màu đậm nhất trong hình 5.1 cho thấy mức độ hiệu quả của các 3 nhân tố, màu nhạt hơn chỉ mức giao nhau giữa 2 nhân tố. Tuy nhiên, đây chỉ là một cách đánh giá có tính cảm quan dựa vào 3 nhân tố chính, việc quyết định công trình còn phụ thuộc vào các nhân tố phụ như chính sách của nhà nước, trình độ xã hội, luật lệ, Chưong này không đi sâu vào việc phân tích kinh tế - xã hội của công trình. Khi khảo sát thiết kế một tổ hợp công trình, tiến trình xem xét theo sơ đồ sau: Hình 5.3 : Các bước thiết kế công trình xử lý nước thải Trong các bước trình bày trong sơ đồ, việc chọn lựa qui trình xử lý để thiết kế công trình mang tính chất quyết định quan trọng. Một công trình được thiết kế, xây dựng và vận hành hiệu quả phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như kỹ năng của kỹ sư thiết kế, chiến lược của nhà quản lý, khả năng đầu tư xây dựng công trình và trang bị các thiết bị máy móc, chât lượng thi công và lắp đặt máy móc và chi phí xây dựng và vận hành bảo dưỡng Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 82
  3. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn 5.2 CÁC CHỈ TIÊU THIẾT KẾ 5.2.1 Số liệu thiết kế Dựa vào các số liệu điều tra về số lượng và hàm lượng nước thải gây ô nhiễm và tiêu chuẩn làm sạch, các tính toán sau phải được xác định: U Tải lượng thiết kế (kg BOD5/ngày) Được xác định trên cơ sở đo đạc lượng nước thải trong 24 giờ của ngày trong tuần có lượng thải cao nhất. Lưu ý lượng thiết kế phải tính đến lượng nước mưa và lượng thấm từ các nơi khác đổ về công trình. Trường hợp thiếu số liệu có thể lấy lưu lượng của hệ thống thoát nước cũ rồi tăng thêm 25% làm số liệu thiết kế (theo Hammer M.J., Water and Watsewater Technology, New York, 1977) U Chất lượng dòng thải Chất lượng dòng thải thường được cơ quan quản lý môi trường ban hành qui định. Theo đó, các nhà máy phải có hệ thống xử lý nước thải nhằm làm sạch nước ở mức cho phép tối thiểu trước khi tái sử dụng hoặc đổ ra nguồn nước khác. Các qui định này phải có ít nhất các chỉ tiêu thông số BOD, TS, SS, vi sinh và độ pH. Ngoài ra, tùy theo yêu cầu có thể có thêm COD, dầu mỡ, độ kiềm, photphat, nitơ, surphua, axit, khí độc, các kim loại nặng và tổng carbon, U Cân bằng chất rắn Tuỳ yêu cầu xử lý mà ta có sơ đồ công nghệ xử lý. Cân bằng chất rắn nhằm xác định kích thước các bể chứa tạm thời, các bể tích bùn cặn và kích thước các ống dẫn, kênh dẫn và máy bơm bùn. Cần thiết phải có số liệu đo đạc về lượng chất rắn trong nước thải lớn nhất trong ngày và tải lượng trung bình các chất hữu cơ. 5.2.2 Sơ đồ hệ thống công trình Nhằm phát họa tiến trình xử lý và xác định sơ bộ các kính thước khoảng cách cần thiết đảm bảo an toàn vệ sinh và diện tích xây dựng. Lưu ý diện tích hệ thống bao gồm cả công trình chính (bể chứa, bể xử lý, bể lọc, ) và các công trình phụ trợ khác (kho bãi, đường giao thông, điện, nước, ). Ngoài ra, các thông tin liên quan đến diện tích khu đệm và hướng gió thịnh hành cũng cần đưa vào sơ đồ hệ thống. Bảng 5.1: Khoảng cách vệ sinh từ công trình đến khu nhà ở (mét) Loại công trình Qui mô công trình (x 1.000 m3/ngày đêm) ≤ 0,2 0,2 - 5 5 - 50 ≥ 50 Xử lý cơ học có sân phơi bùn 150 400 400 500 Xử lý sinh học nhân tạo có sân phơi bùn 150 200 400 500 Bãi lọc 200 200 500 1.000 Cánh đồng tưới 150 200 400 1.000 Hồ sinh học 200 200 - - MOT (Mương Oxy hóa Tuần hoàn) 150 200 - - Aeroten kéo dài thời gian làm thoáng 70 100 - - Trạm bơm 15 20 20 30 (Nguồn: I. Gruhler, Công trình làm sạch nước thải loại nhỏ, 1980) Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 83
  4. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Bảng 5.2: Diện tích cần thiết để xây dựng công trình xử lý Lưu lượng nước thải Diện tích (ha) (m3/ngày đêm) Xử lý cơ học Xử lý sinh học nhân tạo 5.000 0,7 - 0,5 1,3 - 1,0 10.000 1,2 - 0,8 2,0 - 1,5 15.000 1,5 - 1,0 2,5 - 2,0 20.000 1,8 - 1,2 3,0 - 2,3 30.000 2,5 - 1,6 4,3 - 3,5 40.000 3,2 - 2,0 6,0 - 4,5 (Nguồn: I. Gruhler, Công trình làm sạch nước thải loại nhỏ, 1980) Hình 5.3: Sơ đồ phân khối xử lý nước thải Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 84
  5. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn 5.2.3 Chọn phương án xử lý Tùy theo qui mô của lượng nước thải, tích chất của nước thải, điều kiện kinh tế kỹ thuật và yêu cầu vệ sinh của cơ quan chức năng ta sẽ quyêt định chọn phương án xử lý. Ta có thể chọn phương pháp xử lý theo mức độ xử lý (xem bảng 5.3) và theo khối lượng nước thải (xem bảng 5.4). Bảng 5.3: Lựa chọn phương pháp xử lý theo mức độ chất lượng (mg/l) Phương pháp xử lý Mức độ xử lý Mức độ xử lý theo COD theo BOD + Phương pháp xử lý cơ học > 80 - + Phương pháp xử lý sinh học từng phần 25 - 80 25 - 80 + Phương pháp xử lý sinh học toàn phần 15 - 25 15 - 25 + Phương pháp xử lý sinh học triệt để (xử lý < 15 < 15 thêm trên hồ sinh học, bể lọc cát, ) Bảng 5.4: Lựa chọn công trình đơn vị trong dây chuyền xử lý nước thải Công suất trạm xử lý (m3/ngày) Hạng mục công trình Dưới Đến Đến Đến Đến Đến Hơn 50 300 5.000 10.000 30.000 50.000 50.000 Phương pháp xử lý cơ học + Song chắn rác + + + + + + + + Bể lắng cát đứng - - - - - + + + Bể lắng cát ngang - - + + + + + + Bể lắng cát nước chảy vòng - - + + + + + + Bể lắng 2 vỏ + + + - - - - + Bể lắng đứng - + + + + - - + Bể lắng ngang - - - + + + + + Bể lắng tròn - - - + + + + + Bể Metanten - - - + + + + + Sân phơi bùn + + + + + + + + Bể lọc chân không - - - - - + + + Bể lọc ly tâm - - - - + + + + Trạm khử trùng + + + + + + + Phương pháp xử lý sinh học + Bãi lọc ngầm + - - - - - - + Cánh đồng tưới + + + + - - - + Bãi lọc chậm + + + + - - - + Bể Biôphin cao tải - - + + + + - + Bể Biôphin thường + + + + - - - + Hồ sinh học + + + - - - - + Bể hiếu khí (aeroten) + + + + + + + + Bể nén bùn - - - + + + + Chú thích: Dấu cộng (+): kiến nghị sử dụng Dấu trừ (-): kiến nghị không nên sử dụng Nguồn : Hoàng Huệ, Xử lý nước thải, 1996 Lưu ý: Trường hợp lưu lượng nước thải nhỏ hơn 5.000 m3/ngày nhưng lượng BOD5 cao thì vẫn nên sử dụng bể mêtaten. Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 85
  6. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn 5.3 VÍ DỤ THIẾT KẾ MẠNG LƯỚI NƯỚC THẢI ĐÔ THỊ VÀ KỸ NGHỆ Nước thải của một khu đô thị được tập hợp qua một chuỗi các đường ống ngầm bằng bê tông cốt thép. Đường ống được chôn dưới mặt đường khoảng 1 - 3 m sâu (tùy thuộc vào gradient thủy lực). Nhánh đường ống có kích thước thực tế nhỏ nhất, đường kính 0,15 m, nằm ở chót đầu hệ thống nối liền với nhóm các hộ gia đình. Tùy thuộc vào số cụm gia đình (hoặc cụm cơ xưởng) mà kích thước của ống dẫn nối tiếp sẽ gia tăng dần, có thể lên đến vài mét (2 - 3 m) khi chảy đến chỗ ra của hệ thống. Ở thành phố Boston (Hoa kỳ) đường ống nhà máy xử lý nước thải lên đến 8,3 m đường kính khi đổ ra biển. Kích thước và độ sâu đường ống nằm dưới mặt đường, tùy thuộc vào địa chất và địa hình rất nhiều. Trong thiết kế mạng nước thải, một số chỉ tiêu sau thường được đề nghị: 1. Vận tốc dòng chảy trong ống nhỏ nhất là Vmin ≥ 0,75 m/s. 2. Vận tốc dòng chảy trong ống lớn nhất để chống bào xói là Vmax ≤ 3,5 m/s 3. Trong thiết kế mạng nước thải, dùng lưu lượng dòng chảy QF = 3 DWF (với mức thải 700 l/người/ngày) (5-1) để tính lưu lượng và thấm lớn nhất theo tỉ lệ nước mưa/nước ngầm chảy đến đường ống. Trong đó, DWF (Dry Weather Flow) là dòng chảy trong điều kiện thời tiết mùa khô. Theo kinh nghiệm tại Anh quốc, DWF có thể lấy vào khoảng 225 l/người/ngày. 4. Lượng nước đến mạng đường ống: Qc = 3 DWF + I + E (5-2) với I là lượng thấm (do mưa chảy tràn) và E là lượng nước xả từ khu kỹ nghệ. 5. Giá trị E tùy thuộc vào tính chất sản xuất của khu kỹ nghệ, trường hợp không có số liệu đo đạc chính xác, có thể lấy theo bảng 5.5: Bảng 5.5 : Mức thải ước lượng từ các khu kỹ nghệ Qui mô sản xuất Không/Có hệ thống tái sử dụng và trữ nước thải ? kỹ nghệ Không Có Kỹ nghệ nhẹ 2 l/s trên mỗi ha 0,5 l/s trên mỗi ha Kỹ nghệ trung bình 4 l/s trên mỗi ha 1,5 l/s trên mỗi ha Kỹ nghệ nặng 8 l/s trên mỗi ha 2,0 l/s trên mỗi ha 6. Nếu tính theo số nhà trong một cụm, lượng nước thải sinh hoạt cho mỗi nhà (tính trung bình mỗi nhà là 1 gia đình có 4 người): Q mỗi nhà = 4 x 0,225 = 0,9 m3/ngày/nhà. Lưu ý: các số liệu nêu trên có thể tham khảo từ các tài liệu hướng dẫn tính toán thiết kế theo từng quốc gia hoặc khu vực. Để dễ hàng hiểu được các bước thiết kế mạng đường ống nước thải, ta có thể theo các bước của ví dụ sau. Thật ra, hiện nay có các phần mềm máy tính có thể giúp ta xử lý bài toán nước thải kết hợp việc xả nước mưa. Ví dụ dưới đây là một trường hợp tham khảo ở Brassil (bài toán của năm 1978) và được giải theo phương pháp của Viện Nghiên cứu Thủy lực tại Wallingford, Anh quốc (1981). Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 86
  7. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Ví dụ 5.1: Hình 5.4 : Mạng nước thải cho ví dụ 5.1 (Brassil, 1981) Xem xét một mạng đường ống nước thải được bố trí như hình 5.4, trong đó có 7 cụm ngôi nhà và các cơ xưởng kỹ nghệ . Trong cụm 1 có 200 ngôi nhà và 0,3 cơ xưởng kỹ nghệ nhẹ, đường ống trong này là ống đơn dài 120 m với gradient thủy lực là 1/180. Sáu cụm khác cũng được xây dựng ở phía hạ lưu cụm 1 với các chi tiết nhà, xưởng, đường ống, giadient ghi trong hình vẽ. Yêu cầu thiết kế các đường ống dẫn thỏa yêu cầu của việc xây dựng mạng thoạt nước thải. Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 87
  8. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Sử dụng phương trình Colebrook - White để tính toán vận tốc trong mỗi đường ống:  k 2,5lν  V = −2 2.g.D.S log  s +  (5-3) f 10  3,7D D 2.g.D.S   f  trong đó D - đường kính ống, m Sf - gradient thủy lực, m/m ks - chiều cao của gờ nhám, m. Ở đây lấy ks = 0,3 mm cho ống bêtông. ν - độ nhớt động lực của chất lỏng = 1,003 x 10-6 m2/s tại 20°C Giải: Thiết lập bảng tính toán gồm 17 cột tính như phần dưới, trong đó Cột (1) : Định số cụm phân bố Cột (2) : Định số cụm phân bố trước đó Cột (3) : Định số tổng cụm phân bố (cộng dồn) Cột (4) : Định số lưu lượng từ thượng lưu (l/s) Cột (5) : Định số ngôi nhà cho mỗi cụm (cái) Cột (6) : Định lượng nước thải từ các ngôi nhà (l/s) Cột (7) : Định diện tích khu kỹ nghệ cho mỗi cụm (ha) Cột (8) : Định loại kỹ nghệ cho mỗi cụm (nhẹ/ trung bình /nặng) Cột (9) : Định lưu lượng đơn vị nước thải từ khu kỹ nghệ ở mỗi cụm (l/s/ha) Cột (10) : Định lưu lượng cho nước thải kỹ nghệ, (10) = (7) x (9) Cột (11) : Định số tổng lưu lượng từ các nhà và khu kỹ nghệ, (11) = (6)+(10) Cột (12) : Giá trị tổng dòng chảy từ cột (11) cộng dồn từ thượng lưu Cột (13) : Giá trị gradient đường ống Cột (14) : Giả định kích thước đường kính ống dẫn Cột (15)-(16) : Vận tốc và lưu lượng tính theo phương trình Colebrook - White : Nếu kích thước đường kính không thỏa sẽ giả định kích thước lại Cột (17) : Ghi chú So sánh lưu lượng dòng chảy tính ở cột (12) với lưu lượng thức ở cột (16) xem có tương xứng hay không. Nếu không, kính thước đường ống phải gia tăng, v.v Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 88
  9. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Cụm Cụm Tổng Lưu Số Lưu Diện Loại Lưu Lưu Tổng Tổng Gradi Kích Vận Lưu Ghi trước cụm lượng ngôi lượng tích kỹ lượng lượng lưu dòng ent thước tốc lượng chú trưóc nhà (l/s) khu nghệ đơn nước lượng chảy thủy ống trong trong (l/s) kỹ vị l/s/ thải cụm nút lực (mm) ống ống nghệ ha kỹ (l/s) (l/s) (m/s) (m/s) (ha) nghệ (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16) (17) 1 - 1 - 200 12.5 * 0.3 Nhẹ 2 0.6 13.1 13.1 1/180 150 0.81 14.9 tăng - - 225 1.06 43.6 2 1 1-2 13.1 280 17.5 0.5 TBình 4 2.0 19.5 32.6 1/180 225 0.96 39.3 đạt - 1-2 1-2 32.6 32.6 1/120 225 1.16 47.8 đạt 3 1-2 1-3 32.6 140 8.75 1.1 Nặng 8 8.8 17.6 50.2 1/200 225 1.01 41.3 tăng - - 300 1.21 88.2 đạt 4 1-3 1-4 50.2 200 12.5 1.8 Nặng 8 14.4 26.9 77.1 5 - 5 - 110 6.975 0.9 Nhẹ 2 1.8 8.8 8.8 1/250 150 0.7 12.6 tăng - - 225 0.9 36.8 6 - 6 - 160 10.0 2.3 TBình 4 9.2 19.2 19.2 1/238 225 0.92 37.8 tăng 1-6 1-5 105.1 1/100 300 1.72 125.0 đạt 7 1-6 1-7 105.1 350 21.9 2.1 Nặng 8 16.8 38.7 38.7 1/53 300 2.38 174.0 đạt Ghi chú:: * Cho việc sử dụng dân dụng: 4 người/ngôi nhà với mức sử dụng 225 l/người/ngày. Mức thải max trong mùa = 6 DWF, Q = 0,0625 l/s/hộ Mức thải max từ các khu kỹ nghệ = 6 DWF trung bình (theo số liệu của Brassil, 1981) Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 89
  10. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn 5.4 QUẢN LÝ CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 5.4.1 Nguyên tắc chung Một công trình hoạt động có hiệu quả phải thưc hiện tốt trong tất cả các khâu từ bước khảo sát, thiết kế, đến xây dựng và vận hành. Trong thiết kế cần phải nghĩ đến các hạng mục công trình hỗ trợ cho việc quản lý vận hành lâu dài về sau, bao gồm các công trình đo đạc, công trình làm sạch, công trình bảo dưỡng, Khi đã tạo thuận lợi cho công việc quản lý thì công trình càng hoạt động thuận lợi và đảm bảo tuổi thọ lâu dài. Khi đưa công trình vào hoạt động phải có đủ các hồ sơ sau: • Hồ sơ thiết kế chi tiết công trình bao gồm các thuyết minh và bản vẽ. • Hồ sơ kỹ thuật các dụng cụ, thiết bị máy, thiết bị điện trong hệ thống. • Các văn bản nghiệm thu từng hạng mục công trình như biên bản thử nghiệm của tổ giám định xây dựng và môi trường. • Các giấy phép của ban giám sát nguồn nước và môi trường, biên bản thỏa thuận các ban chuyên môn về bảo hộ lao động và kỹ thuật an toàn, phòng cháy chữa cháy. • Sổ ghi chép và các văn bản báo cáo liên quan đến công trình. • Qui trình vận hành và bảo dưỡng định kỳ công trình. 5.4.2 Công tác đo lường Đo lường nhằm xác định các chỉ số hoạt động của hệ thống. Kết quả đo lường còn dùng để kiểm định thiết kế và hiệu chỉnh các thông số máy móc thiết bị. Tùy theo tính chất của công trình mà bố trí các thiết bị đo thích hợp, ví dụ công trình làm sạch nước thải sinh hoạt cần đo lưu lượng nước thải, thiết bị lấy mẫu nước xác định cặn lắng và nhu cầu oxy sinh học BOD5. Đối với các hệ thống có lượng nước vào và ra dưới 10 l/s, có thể dùng đập tràn thành mỏng hình chữ nhật hoặc tam giác đặt trong 1 máng hở. Trường hợp đập tràn hình tam giác, mép tràn mỏng và sắc nhọn, góc cắt là 90°, thì lưu lượng nước thải tính theo công thức: 2 / 3 Q = 0,0146.h (l/s) (5-4) với h là cột nước ở phía thương lưu (cm), đo vào khoảng 4 lần chiều cao đập tràn. Hình 5.5: Cửa tràn đo lưu lượng nước thải (Q 10 l/s thì có thể dùng máng Venturi. Nếu kênh dẫn co hình dạng không đồng nhất thì ở một mặt cắt tương đối ổn định nào đó ta có thể bố trí đo lưu lượng bằng lưu tốc kế. Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 90
  11. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Mẫu nước có thể lấy đơn giản bằng chai thủy tinh có nút đậy, khi đưa chai xuống một độ sâu nào đó rồi rút nhanh nút đậy lại để nước tràn vào trong chai, xong nhanh chóng rút lai lên, đậy kín, ghi nhãn dán ngoài chai, nhãn phải ghi rõ tên mẫu, địa điểm lấy mẫu, độ sâu, ngày giờ và người lấy mẫu. Mẫu nước được trữ trong thùng nước đá và chuyển đến phòng phân tích chất lượng nước càng sớm càng tốt. (Nên tham khảo thêm các tài liệu hướng dẫn thu và phân tích mẫu để chuyên chở mẫu về phòng thí nghiệm trước thời gian qui định.) Để xác định cặn lắng trong nước, người ta dùng một dụng cụ để lấy mẫu là loại gàu hình trụ có dung tích từ 1 - 2 lít làm bằng inox. Lấy mẫu nước ở vùng tiếp khí (acrôten) chỗ khuấy trộn tương đối đồng đều nhất. Khi không có phểu Imhoff để xác định cặn lắng, ta có thể dùng ống thủy tinh có chia vạch. Rót 1 lít mẫu nước vào ống thủy tinh có chia vạch. Để yên khoảng 30 phút vào ghi lại kết quả lượng cặn lắng. 5.4.3 Công tác quản lý Các dụng cụ lấy mẫu phải sạch và có ít nhất 2 cái ở mỗi loại để dự phòng. Nhân viên lấy mẫu và vận hành trạm phải được trang bị các dụng cụ, áo quần bảo hộ, găng tay, khẩu trang để tránh nhiễm độc, nhiễm khuẩn do vi trùng và các độc chất hiện hữu trong nước thải. Trạm xử lý phải có tủ thuốc cấp cứu y tế, bình chữa cháy, nhà vệ sinh, nơi rửa tay cho nhân viên. Từng hạng mục công trình phải giữ sạch sẽ, chống bong sét, hư hỏng, phải có nơi cấp xếp dụng cụ, các lối đi lại phải dẫy có và dọn rác. Các tủ điều khiển máy móc, tủ điện phải có bảng chỉ dẫn và cảnh báo nguy hiểm. Không cho trẻ em và gia súc vào khu vực trạm xử lý. Để quản lý tốt trạm xử lý nước thải, cần có: • Chỉ dẫn chung. • Sơ đồ phòng làm việc, phòng điều khiển thiết bị, phòng thí nghiệm, hạng mục công trình, đường đi, vị trí các cửa ra vào, cầu thang, chiếu sáng. • Các thiết bị đo lường điện, máy nổ và kiểm soát các đường ống, bể chứa, kênh dẫn, cửa van, • Qui trình vận hành, thao tác và theo dõi. • Sổ nhật ký hoạt động. • Lịch bảo dưỡng máy móc và thiết bị. • Kế hoạch sơ cứu và dự phòng việc xử lý tai nạn. === Chương 5: TỔ HỢP CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI 91
  12. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn BẢNG QUI ĐỔI ĐƠN VỊ U . S . units × → ← × SI units acre/(Mgal/d) 0.1069 9.3536 ha/(103m3/d) Btu 1.0551 0.9478 kJ Btu/lb 2.3241 0.4303 kJ/kg Btu/ft2 . 0F . h 5.6735 0.1763 W/m2 . 0C bu/acre . yr 2.4711 0.4047 bu/ha . yr ft/ h 0.3048 3.2808 m/h ft/min 18.2880 0.0547 m/h ft2/capital 0.0929 10.7639 m2/capital ft3/capital 0.0283 35.3147 m3/capital ft3/gal 7.4805 0.1337 m3/ m3 ft3/ft . min 0.0929 10.7639 m3/ m . min ft3/lb 0.0624 16.0185 m3/kg ft3/Mgal 7.04805.10-3 133.6805 m3/103 m3 Ft2/Mgal . d 407.4611 0.0025 m2/103 m3 . d ft3/ ft2 . h 0.3048 3.2808 m3/ m2 . h ft3/ 103 gal . min 7.04805. 10-3 133.6805 m3/ m3 . min ft3/min 1.6990 0.5886 m3/h ft3/s 2.8317.10-2 35.3145 m3/s ft3/ 103 ft3 . min 0.001 1,000.0 m3/ m3 . min gal 3.7854 0.2642 L gal/acre . d 0.0094 106.9064 m3/ha .d gal /ft . d 0.0124 80.5196 m3/m . d gal/ft2 . d 0.0407 24.5424 m3/m2 . d gal/ft2 . d 0.0017 589.0173 m3/ m2. h gal/ft2 . d 0.0283 35.3420 L/ m2 . min gal/ft2 . d 40.7458 2.4542. 10-2 L/ m2 . d gal/ft2 . min 2.4448 0.4090 m/h gal/ft2 . min 40.7458 0.0245 L/ m2 . min gal/ft2 . min 58.6740 0.0170 m3/ m2. d gal/min . ft 12.4193 8.052.10-2 L/min . m hp/103 gal 0.1970 5.0763 kW/ m3 hp/103 ft3 26.3342 0.0380 kW/ 103 m3 in 25.4 3.9370.10-2 mm in Hg (600F) 3.3768 0.2961 kPa Hg (600F) lb 0.4536 2.2046 kg lb/acre 1.1209 0.8922 kg/ha lb/103 gal 0.1198 8.3452 kg/m3 lb/hp . h 0.6083 1.6440 kg/kW . h lb/Mgal 0.1198 8.3454 g/ m3 lb/Mgal 1.1983.10-4 8345.4 kg/m3 lb/ft2 4.8824 0.2048 kg/m2 lb/in2 (gage) 6.8948 0.1450 kPa (gage) lb/ft3 . h 16.0185 0.0624 kg/m3 . h lb/103 ft3 . d 0.0160 62.4280 kg/m3 . d lb/ton 0.5000 2.0000 kg/tonne Mgal/acre . d 0.9354 1.0691 m3/ m2 . d Mgal/d 3.7854.103 0.264.10-3 m3/d Mgal/d 4.3813.10-2 22.8245 m3/s min/in 3.9370 0.2540 min/102 mm tons/acre 2.2417 0.4461 Mg/ha PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 92
  13. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn PHỤ LỤC BỘ XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN XÂY DỰNG QUI PHẠM KỸ THUẬT AN TOÀN LAO ĐỘNG TRONG VẬN HÀNH KHAI THÁC CÁC HỆ THỐNG CẤP THOÁT NƯỚC QPXD 66 - 77 (Có hiệu lực từ ngày 1 - 1 - 1978) oOo trích 4. CÁC CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC Trạm xử lý nước sạch 4.1 Tất cả các công trình xử lý nước (bể trộn, bể lắng, bể lọc, v.v ) phải có lan can cao 0,8 m bao quanh. 4.2 Khi dự trữ hóa chất và sử dụng hóa chất phải có hướng dẫn cụ thể riêng do cơ quan quản lý cấp trên xét duyệt. 4.3 Những máy dùng để bốc xếp hoặc trộn hóa chất phải có chứng từ kỹ thuật bảo đảm an toàn khi vận hành. 4.4 Công nhân bốc xếp, vận chuyển nghiền và pha hóa chất phải mặt quần áo lao động, đeo kính bảo hiểm, khẩu trang, găng tay và đi ủng cao su. sau khi làm xong phải được tắm rửa sạch. 4.5 Kho chứa, nghiền và rây than hoạt tính, buồng pha dung dịch hóa chất phải có quạt thông gió. Tùy theo loại hóa chất, có thể lắp thêm bộ phận lọc vào vào quạt thông gió để bảo đảm không khí thải ra ngoài đạt tiêu chuẩn cho phép. 4.6 Trong kho chứa và nơi sử dụng hóa chất dễ cháy nổ, các thiết bị phải bảo đảm an toàn theo quy định để tránh gây ra cháy nổ. Cấm làm các công việc có thể phát sinh ra tia lửa. Phải có biển "cấm lửa" treo ở nơi dễ nhìn. 4.7 Các thùng chứa dung dịch clorua vôi phải làm bằng vật liệu không bị clo ăn mòn (chum vại sành, bê tông cốt thép lát gạch men, v.v ) có nắp đậy kín và có bộ phận khuấy trộn chịu a xít. 4.8 Kho bảo quản clorua vôi phải đặt ở khu vực cuối hướng gió chủ đạo, cách ly với cách công trình khác, tránh ẩm ướt, có ánh sáng mặt trời rọi vào. Cứa sổ kho phải lồng kính sơn trắng. 4.9 Kho phải làm bằng vật liệu không cháy và không dẫn nhiệt, ít nhất phải có hai cửa trựt tiếp mở ra ngoài. 4.10 Bể hoặc giếng hở chứa hóa chất phải có lan can cố định cao 0,8 m bao quanh. Chỉ được vào bể hoặc giếng khi trong đó không chứa hoá chất và đã thau rửa sạch. 4.11 Khi kiểm tra, cọ rửa hoặc sửa chữa bể lắng, bể lọc, bể chứa phải mang dây an toàn và buốc vào nơi chắc chắn. Sau khi có người vào phải khử trùng bể bằng clorua vôi. 4.12 Việc sơ cứu khi bị tai nạn do hóa chất gây ra và việc phòng cháy và chữa cháy trong phòng thí nghiệm hóa phân tích nước xem hướng dẫn ở phụ lục 1 của qui phạm này. PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 93
  14. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Trạm làm sạch nước bẩn 4.13 Khi lấy mẫu nước bẩn để phân tích phải đeo găng tay bằng cao su. 4.14 Khi sử dụng clo theo qui định ở chương 8, còn khi sử dụng các hóa chất khác theo qui định ở các điều từ 4.4 đến 4.10. 4.15 Nếu các công trình xử lý nằm trong nhà kín phải bảo đảm thông gió. 4.16 Cấm cọ rửa lưới chắn rác bằng tay mà phải dùng các dụng cụ chuyên dùng. 4.17 Cấm kiểm tra và sửa chữa những bộ phận quay của lưới chắn rác khi lưới đang chuyển động. 4.18 Khi lưới chắn rác ở độ sâu quá 1,2 m phải có sàn phụ để cọ rửa và lan can cao 0,8 m bao quanh. 4.19 Rác ở lưới chắn rác phải được nhanh chóng thu vào bể riêng và được khử trùng bằng clorua vôi. 4.20 Cặn lấy ở bể lắng cát ra trong trường hợp không chở đến sân phơi cát thì phải rắc lên một lớp vôi bột hoặc clorua vôi. 4.21 Cấm sử dụng cát lấy ở bể lắng cát ra để san lấp nền hoặc dùng trong xây dựng. 4.22 Cấm dùng những dụng cụ tùy tiện như que gậy v.v để gạt vật nổi, dầu mỡ v.v mà phải dùng thiết bị chuyên dùng. 4.23 Trong và chung quanh khu vực bể mê tan chỉ được sử dụng các thiết bị và dụng cụ điện chuyên dùng cho các môi trường dễ cháy nổ. 4.24 Ở mỗi bể mê tan phải lắp một áp kế để kiểm tra áp suất khí. Áp kế phải niêm chì. 4.25 Khi áp suất khí trong hệ thống khí của bể mê tan tăng quá giới hạn cho phép hoặc khi có sự cố phải xả khí theo đường ống riêng cách xa khu vực bể và các công trình kiến trúc khác tối thiểu 200 m. Khí xả ra được đốt ở đầu ống, khi đối phải có biện pháp an toàn theo qui định của cơ quan phòng cháy và chữa cháy và cơ quan kiểm tra vệ sinh, đồng thời phải có phương án xử lý sự cố. 4.26 Ở khu vực có bể chứa khí mê tan không được đốt lứa, hút thuốc và mọi hoạt động khác có thể phát sinh tia lửa. Phải có biển "cấm lửa". 4.27 Cấm dùng những dụng cụ có thể phát sinh tia lửa để sửa chữa đường ống dẫn khí và bể chứa khí mê tan. Trong trường hợp cần sửa chữa mà không có dụng cụ an toàn thì phải co biện pháp làm sạch khí mê tan trong đường ống và bể. 4.28 Để tránh gây nổ và ngộ độc, công nhân làm việc ở trạm khí phải thường xuyên kiểm tra mạng lưới và các thiết bị dẫn khí, phải có đầy đủ dụng cụ phòng cháy và chữa cháy ở trong tình trạng sẵn sàng. 4.29 4.30 Khi kiểm tra đường ống dẫn khí và bể chứa khí mê tan, cấm dùng đèn có ngọn lửa hở, phải dùng đèn điện cầm tay điện áp không quá 12 vôn. 4.31 Khi một thiết bị đặc trong bể bị hỏng, chỉ được phép sửa chữa thiết bị đó sau khi đã lấy ra ngoài bể. 4.32 Tất cả công nhân làm việc ở các công trình làm sạch nước bẩn phải mặt quần áo bảo hộ lao động và mang các dụng cụ bảo hiểm cần thiết để tránh những ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. 4.33 Phải có đầy đủ nưóc tắm và xà phòng cho công nhân làm việc ở các trạm làm sạch nưóc bẩn. PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 94
  15. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Khử trùng nước 4.34 Khử trùng nước cấp và nưóc bẩn sinh hoạt đều phải theo đúng tiêu chuẩn vệ sinh qui định trong "Tiêu chuẩn thiết kế cấp nước, thoát nước đô thị". 4.35 Khi dùng clo để khử trùng phải tuân theo các qui định ở chương 8 của quy phạm này. 4.36 Quá trình amôni hóa nước phải tiến hành độc lập và theo các yêu cầu sau: a) Phải bảo đảm thông gió tốt. b) Các thiết bị điện và thông gió phải được bảo đảm an toàn không gây nổ. c) Không khí nhiễm bẩn phải được hút từ trên xuống. d) Cấm dùng quạt thông gió chung cho cả hai buồng clo hóa và amoni hóa. 4.37 Khi vận chuyển, bảo quản và sử dụng amôniac phải tuân theo các quy định trong "Quy phạm kỹ thuật an toàn các bình chịu áp lực". 4.38 Công nhân vận hành các máy amôni hóa phải có đầy đủ trang bị phòng hộ theo chế độ hiện hành. PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 95
  16. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn GIÁ TRỊ GIỚI HẠN CÁC THÔNG SỐ VÀ NỒNG ĐỘ CHẤT Ô NHIỄM (TCVN 5945 - 1995) STT Thông số Đơn vị Giá trị giới hạn A B C 1 Nhiệt độ 0 C 40 40 45 2 pH 6 - 9 5.5 - 9 5 - 9 3 BOD5 mg/l < 20 50 100 4 COD mg/l 50 100 400 5 Chất rắn lơ lửng mg/l 50 100 400 6 Arsen mg/l 0.05 0.1 0.5 7 Cadimi mg/l 0.01 0.02 0.5 8 Chì mg/l 0.1 0.2 1 9 Clo dư mg/l 1 2 2 10 Crom (V) mg/l 0.05 0.1 0.5 11 Crom (II) mg/l 0.2 1 2 12 Dầu mỡ khoáng mg/l KPHĐ 1 5 13 Dầu mỡ thực vật mg/l 5 10 30 14 Đồng mg/l 0.2 1 5 15 Kẽm mg/l 1 2 5 16 Mangan mg/l 0.2 1 5 17 Niken mg/l 0.2 1 2 18 Photpho hữu cơ mg/l 0.2 0.5 1 19 Photpho tổng mg/l 4 6 8 20 Sắt mg/l 4 5 10 21 Tetracloetylen mg/l 0.02 0.1 0.1 22 Thiếc mg/l 0.2 1 5 23 Thủy ngân mg/l 0.005 0.005 0.01 24 Tổng nitơ mg/l 30 60 60 25 Tricloetylen mg/l 0.05 0.3 0.3 26 Amoniac mg/l 0.1 1 10 27 Florua mg/l 1 2 5 28 Phenol mg/l 0.001 0.05 1 29 Sunfua mg/l 0.2 0.5 1 30 Xyanua mg/l 0.05 0.1 0.2 31 Coliform MPN/100ml 5000 10000 - 32 Tổng hoạt độ phóng xạ α Bq/l 0.1 0.1 - 33 Tổng hoạt độ phóng xạ β Bq/l 1 1 - Ghi chú KPHĐ: Không phát hiện được A: Xả vào khu vực nước được dùng làm nguồn cung cấp nước sinh hoạt. B: Xả vào nước dùng cho giao thông thủy, tưới tiêu, tắm. C: Xả vào cống thành phố hoặc những nơi quy định. PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 96
  17. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Chất lượng nước - Nước thải sinh hoạt - Giới hạn ô nhiễm cho phép (TCVN 6772 : 2000) Water quality - Domestic wastewater standard. 1 Phạm vi áp dụng. Tiêu chuẩn này áp dụng đối với nước thải của các loại cơ sở dịch vụ, cơ sở công cộng và chung cư như nêu trong bảng 2 (sau đây gọi là nước thải sinh hoạt) khi thải vào các vùng nước quy định. Tiêu chuẩn này chỉ áp dụng cho nước thải sinh hoạt tại các khu vực chưa có hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung. Tiêu chuẩn này không áp dụng cho nước thải công nghiệp như quy định trong TCVN 5945 – 1995. 2 Giới hạn ô nhiễm cho phép. 2.1 Các thông số và nồng độ thành phần ô nhiễm trong nước thải sinh hoạt khi thải ra các vùng nước quy định, không được vượt quá giới hạn trong bảng 1. 2.2 Các mức giới hạn nêu trong bảng 1 được xác định theo các phương pháp phân tích quy định trong các tiêu chuẩn tương ứng hiện hành. 2.3 Tuỳ theo loại hình, qui mô và diện tích sử dụng của cơ sở dịch vụ, công cộng và chung cư, mức giới hạn các thành phần ô nhiễm trong nước thải sinh hoạt được áp dụng cụ thể theo bảng 2. Bảng 1 – Thông số ô nhiễm và giới hạn cho phép TT Thông số ô nhiễm Đơn vị Giới hạn cho phép Mức I Mức Mức III Mức IV Mức V II 1 pH mg/l 5-9 5-9 5-9 5-9 5-9 2 BOD mg/l 30 30 40 50 200 3 Chất rắn lơ lửng mg/l 50 50 60 100 100 4 Chất rắn có thể lắng mg/l 0,5 0,5 0,5 0,5 KQĐ được 5 Tổng chất rắn hoà tan mg/l 500 500 500 500 KQĐ 6 Sunfua ( theo H2S) mg/l 1.0 1.0 3.0 4.0 KQĐ - 7 Nitrat (NO3 ) mg/l 30 30 40 50 KQĐ 8 Dầu mỡ (thực phẩm) mg/l 20 20 20 20 100 3- 9 Phosphat (PO4 ) mg/l 6 6 10 10 KQĐ 10 Tổng coliforms MPN/100 ml 1000 1000 5000 5000 10 000 KQĐ: Không qui định PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 97
  18. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn Bảng 2 Qui mô, diện tích sử dụng Mức áp Ghi chú Loại hình cơ sở của cơ sở dịch vụ, công dụng cho TT Dịch vụ/ Công cộng, chung cư phép cộng/ Chung cư theo bảng 1 Dưới 60 phòng Mức III Từ 60 đến 200 phòng Mức II 1 Khách sạn Trên 200 phòng Mức I Từ 10 đến 50 phòng Mức IV Trên 50 đến 250 phòng Mức III 2 Nhà trọ, nhà khách Trên 250 phòng Mức II Từ 10 đến 30 giường Mức II Phải khử trùng nước thải trước khi Bệnh viện nhỏ, trạm 3 Trên 30 giường Mức I thải ra môi trường xá Phải khử trùng nước thải. Nếu có Mức I các thành phần ô nhiễm ngoài những thông số nêu trong bảng 1 4 Bệnh viện đa khoa của tiêu chuẩn này, thì áp dụng giới hạn tương ứng đối với đối với các thông số đó quy định trong TCVN 5945 - 1995 Trụ sở cơ quan nhà Từ 5000 m2 đến 10000 m2 Mức III nước , doanh Trên 10000 m2 đến 50000 m2 Mức II 2 5 nghiệp, cơ quan Trên 50000 m Mức I Diện tích tính là khu vực làm việc nước ngoài, ngân hàng, văn phòng Từ 5000 m2 đến 25000 m2 Mức II Các viện nghiên cứu chuyên ngành Trên 25000 m2 Mức I đặc thù, liên quan đến nhiều hoá chất và sinh học, nước thải có các Trường học, viện thành phần ô nhiễm ngoài các 6 nghiên cứu và các thông số nêu trong bảng 1 của tiêu cơ sở tương tự chuẩn này, thì áp dụng giới hạn tương ứng đối với các thông số đó quy định trong TCVN 5945-1995 Từ 5000 m2 đến 25000 m2 Mức II Cửa hàng bách hóa, 7 Trên 25000 m2 Mức I siêu thị Từ 500 m2 đến 1000 m2 Mức IV Trên 1000 m2 đến 1500 m2 Mức III Chợ thực phẩm tươi 8 Trên 1500 m2 đến 25000 m2 Mức II sống 2 Trên 25000 m Mức I Dưới 100 m2 Mức V Từ 100 m2 đến 250 m2 Mức IV Nhà hàng ăn uống, Trên 250 m2 đến 500 m2 Mức III 9 nhà ăn công cộng, Diện tích tính là diện tích phòng ăn Trên 500 m2 đến 2500 m2 Mức II cửa hàng thực phẩm Trên 2500 m2 Mức I Dưới 100 căn hộ Mức III Từ 100 đến 500 căn hộ Mức II 10 Khu chung cư Trên 500 căn hộ Mức I PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 98
  19. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn TÀI LIỆU THAM KHẢO oOo 1. Bộ Xây dựng - Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, 1993 Giáo trình Cấp Thoát nước, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 2. Bounds, T.R., 1997. Design and Performance of Septic Tanks, Site Characterization and Design of Onsite Septic Systems, ASTM STP 901, M.S. Bedinger, A.I. Johnson, and J.S. Fleming, Eds., American Society for Testing Materials, Philadelphia. 3. Calvin Victor Davis, 1952 Handbook of Applied Hydraulics, Nxb. McGraw-Hill Book Co., New York 4. Nguyễn Ngọc Dung, 1999 Xử lý nước cấp, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 5. Environmental Sanitation Information Center (1987). Environmental Sanitation Review. Asian Institute of Technology, Bangkok, Thailand 6. Nguyễn Văn Đạt, Huỳnh Chánh Thiện, 1982 Kết cấu công trình, tập I, II, Nxb. Đại học và THCN, Hà Nội 7. Fair, Gordon Maskew, 1954 Water supply and waste-water disposal, Nxb. John Wiley & Son, New York 8. George Tchobanoglous and Franklin L. Burton, 19 Wastewater Engineering, Treatment, Disposal and Reuse, Nxb. McGraw- Hill Book Co., New York 9. I. Gruhler, 1980 Công trình làm sạch nước thải loại nhỏ, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 10. John M. Kalbermatten, DeAnne S. Julius, Charles G. Gunnerson, D. Duncan Mara (1982). Appropriate Sanitation Alternatives - a Planning and Design Manual. The Johns Hopkins University Press. Published for the World Bank. Baltimore and London, UK 11. Hoàng Huệ, 1996 Xử lý nước thải, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 12. Kriengsak Udomsinrot, 1989 Wastewater Engineering Design - Calculations, Mitrnara Printing, Bangkok 13. Linvil G. Rich, 1980 Low-maintaine, Mechanically Simple Wastewater Treatment Systems, Nxb. McGraw-Hill Book Co., New York 14. Dương Trọng Phỉ (2003). Nâng cao hiệu quả của nhà tiêu sinh thái VINASANRES, Viện Pasteur Nha Trang, Nha Trang 15. Smethrurst, George, 1988 Basic water treament for application world-wide, Nxb. Thomas Telford, 16. S.M. Tronach, T. Rudd, J.N. Lester, 1986 Anaerobic digestion processes in industrial wastewater treatment, Nxb. Springer-Verlag, Berlin, Germany. 17. Tổng cục Xây dựng - Tiêu chuẩn ngành, 1996 TCXD 188: Nước thải đô thị - Tiêu chuẩn thải, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 18. Trần Văn Mô, 1993 Kỹ thuật Môi trường, Nxb. Xây dựng, Hà Nội PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 99
  20. Giáo trình CÔNG TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC THẢI Lê Anh Tuấn 19. Trần Hiếu Nhuệ, Lê Thị Dung, Ứng Quốc Dũng, Trần Đức Hạ, Đỗ Hải, Phạm Ngọc Thái, Nguyễn Văn Than (2001). Cấp nước và Vệ sinh Nông thôn. Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội 20. Trường Đại học Thủy lợi, Bộ môn Hóa học - Bảo vệ Môi trường, 1992 Bảo vệ Môi trường - Quản lý Chất lượng nước, ĐH Thủy lợi, Hà Nội 21. Nguyễn Thị Kim Thái, Lê Hiền Thảo, 1999 Sinh thái học và Bảo vệ Môi trường, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 22. Nguyễn Thị Thu Thủy, 1999 Xử lý nước cấp Sinh hoạt và Công nghiệp, Nxb. Khoa học & Kỹ thuật, HNội 23. Trung tâm Đào tạo ngành Nước và Môi trường, 1999 Sổ tay Xử lý Nước, Nxb. Xây dựng, Hà Nội 24. Lê Anh Tuấn, 2000 Giáo trình Phân tích Dự án Phát triển Nông thôn, Đại học Cần Thơ 25. Lê Anh Tuấn, 2000 Giáo trình Qui hoạch Thủy lợi, trường Đại học Cần thơ, Cần Thơ 26. Lê Hoàng Việt, 1997 Giáo trình Nguyên lý Xử lý Nước thải, trường Đại học Cần thơ, Cần Thơ PHỤ LỤC & TÀI LIỆU THAM KHẢO 100
  21. sanofi~synthelabo 2
  22. sanofi~synthelabo 3
  23. THUỐC BỔ • Khái quát về thuốc bổ dưỡng • Thuốc bổ dưỡng là những thuốc dùng để chữa chính khí của cơ thể bị suy nhược, bao gồm: bổ âm, bổ dương, bổ khí và bổ huyết • Lưu ý khi sử dụng thuốc bổ: • - Công năng của tỳ vị tốt thì thuốc bổ mới phát huy tác dụng • - Nếu bệnh đã lâu ngày thì phải bổ từ từ • - Thuốc bổ có thể dùng chung với tất cả các thuốc khác đều được • - Khi sắc thuốc cần sắc lửa nhỏ, thời gian lâu để lấy hết hoạt chất của thuốc sanofi~synthelabo 4
  24. THUỐC BỔ KHÍ Định nghĩa • Thuốc bổ khí là những thuốc chữa chứng bệnh do khí hư gây ra. Bao gồm: phế khí hư (nói nhỏ, ngại nói, thở ngắn gấp, lao động chóng mệt) và tỳ khí hư (tay chân mệt mõi, gầy yếu, ăn kém, chướng bụng, tiêu lỏng, cơ nhẽo • Thường dùng trong các trường hợp cơ thể suy nhược, bệnh mới hết, người già yếu. • Thường dùng kết hợp với thuốc bổ huyết sanofi~synthelabo 5
  25. CÁC VỊ THUỐC BỔ KHÍ • 1. Hoàng kỳ • Dùng rễ khô của cây Hoàng kỳ (Astragalus membranaceus Bge, Astragalus membramaceus) thuộc họ Đậu cánh bướm (Fabaceae). • - Tính vị quy kinh: ngọt, ấm, vào kinh phế, tỳ. • - Tác dụng: bổ khí, lợi tiểu, thu liễm, hạ áp. • - Ứng dụng lâm sàng: điều trị suy nhược lâu ngày, lở loét mãn tính, Điều trị trĩ, sa trực tràng, đổ mồ hôi, viêm thận cấp mãn tính và điều trị tiểu đường. Điều trị trúng phong bán thân bất toại. • - Liều : 6 - 12 gram sanofi~synthelabo 6
  26. Hoàng kỳ sanofi~synthelabo 7
  27. CÁC VỊ THUỐC BỔ KHÍ • 2. Phòng đảng sâm • Gọi tắt là Phòng Đảng hay Đảng sâm, là rễ củ của cây Đảng sâm (Campanumoea javanica Blume) thuộc họ Hoa chuông (Campanulaceae). • - Tính vị quy kinh : ngọt, bình vào kinh tỳ, phế • - Tác dụng : bổ khí, kiện tỳ, sinh tân. • - Ứng dụng lâm sàng: chữa các trưòng hợp khí hư: mệt, ra mồ hôi, ăn uống kém. Điều trị tiêu chảy, sa trực tràng. Điều trị ho suyễn, tiểu đường. • - Liều: 8 - 20 gram. sanofi~synthelabo 8
  28. Đảng sâm sanofi~synthelabo 9
  29. CÁC VỊ THUỐC BỔ KHÍ • 3. Nhân sâm • Dùng rễ cây Nhân sâm (Panax ginseng C.A.Mey), họ Ngũ gia bì (Araliaceae) • - Tính vị quy kinh: ngọt, hơi đắng, ấm, vào kinh tỳ và phế là chính, ngoài ra còn có thể đi vào cả 12 kinh • - Tác dụng: Đại bổ nguyên khí, ích huyết, sinh tân, bổ phế, bình suyễn, kiện tỳ. • - Ứng dụng lâm sàng: chữa suy nhược cơ thể, kém ăn, gầy yếu, mất ngủ, ho lao, viêm phế quản mạn, đau dạ dày, cơ thể mệt mỏi • - Liều dùng: 2-12g sanofi~synthelabo 10
  30. Nhân sâm sanofi~synthelabo 11
  31. CÁC VỊ THUỐC BỔ KHÍ • 4. Cam thảo • Dùng rễ cây cam thảo (Glycyrrhiza glabra L), họ đậu (Fabaceae) • - Tính vị quy kinh: ngọt, bình, vào kinh can, tỳ, có thể thông hành cả 12 kinh • - Tác dụng: Ích khí, dưỡng huyết, nhuận phế chỉ ho, tả hỏa giải độc, chỉ thống • - Ứng dụng lâm sàng: chữa mệt mõi, suy nhược, thiếu máu; chữa đau hầu họng, ho hoặc đàm nhiều; chữa mụn nhọt đinh độc sưng đau, chữa đau dạ dày, đau bụng; dẫn thuốc vào các kinh • - Liều dùng: 5-10g • Thuốc cùng nhóm: bạch truật, hoài sơn, đại táo, bạch biển đậu. sanofi~synthelabo 12
  32. Cam thảo sanofi~synthelabo 13
  33. Bạch truật - Hoài sơn sanofi~synthelabo 14
  34. Đại táo - Bạch biển đậu sanofi~synthelabo 15
  35. THUỐC BỔ KHÍ • Bài thuốc bổ khí: Tứ quân : Đảng sâm, Phục linh, Bạch truật, Cam thảo. sanofi~synthelabo 16
  36. THUỐC BỔ HUYẾT • Định nghĩa • Thuốc bổ huyết là những thuốc có tác dụng tạo huyết, dưỡng huyết, chữa những chứng bệnh gây ra do huyết hư . Huyết là vật chất nuôi dưỡng cơ thể, thuộc phần âm do đó thuốc bổ huyết có tác dụng bổ âm. • Phần lớn thuốc có màu đỏ, vị ngọt, tính ấm, quy vào các kinh có liên quan đến huyết như tâm, can, tỳ • Chữa các chứng: thiếu máu, suy nhược thần kinh, rối loạn kinh nguyệt, thai nghén • Hay dùng kèm với thuốc bổ khí sanofi~synthelabo 17
  37. THUỐC BỔ HUYẾT • 1. Đương quy • Dùng rễ phơi khô của cây Đương quy (Angelica sinensis) thuộc họ Hoa tán (Apiaceae). • - Tính vị quy kinh: ngọt, cay ấm vào kinh tâm, can, tỳ. • - Tác dụng : bổ huyết, hoạt huyết, điều kinh, hoạt trường. • - Ứng dụng lâm sàng: chữa thiếu máu, rối loạn kinh nguyệt, tụ huyết do đụng giập sau chấn thương, nhuận tràng do thiếu máu gây táo bón. • - Liều: 6 - 20 gram sanofi~synthelabo 18
  38. Đương quy sanofi~synthelabo 19
  39. THUỐC BỔ HUYẾT • 2. Thục địa • Dùng củ Sinh địa (Rehmania glitucosa) thuộc họ Hoa mõm chó (Scrophulareaceae ) chưng với rượu và đậu đen 9 lần. • - Tính vị quy kinh: ngọt, hơi ấm vào kinh tâm, can, thận • - Tác dụng: tư âm, bổ huyết, sinh tân chỉ khát, bổ thận âm • - Ứng dụng lâm sàng: chữa thiếu máu, âm hư nội nhiệt, táo bón, ù tai, quáng gà, giảm thị lực. sanofi~synthelabo 20
  40. Chế biến Sinh địaTHỤC ĐỊA sanofi~synthelabo 21
  41. THUỐC BỔ HUYẾT • 3. Hà thủ ô • Dùng rễ cây hà thủ ô đỏ (Polygonum multiflorum Thunb), họ rau răm (Polygonaceae) • - Tính vị quy kinh: đắng, chát, tính ấm, vào kinh can, thận • - Tác dụng: bổ khí huyết, bổ thận âm, nhuận tràng thông tiện • - Ứng dụng lâm sàng: chữa cơ thể mệt nhọc, hơi thở ngắn, thiếu máu, da xanh xao, chóng mặt, tóc bạc sớm, mồ hôi trộm, đau lưng, di tinh, kinh nguyệt không đều, táo bón do huyết hư • - Liều dùng: 20-40g • Thuốc cùng nhóm : cao ban long, tang thầm, tử hà sa, long nhãn, bạch thược sanofi~synthelabo 22
  42. sanofi~synthelabo 23
  43. RỄ HÀ THỦ Ô 1000 năm sanofi~synthelabo 24
  44. Long nhãn sanofi~synthelabo 25
  45. Cao ban long ( sừng già con hưu) sanofi~synthelabo 26
  46. THUỐC BỔ HUYẾT • Bài thuốc bổ huyết: Tứ vật : Xuyên khung, Đương quy, Thục địa, Bạch thược. sanofi~synthelabo 27
  47. THUỐC BỔ ÂM Đặc điểm chung • Đa số có vị ngọt, tính hàn • Tác dụng chữa phần âm trong cơ thể bị suy kém và làm tăng tân dịch • Dùng trong các trường hợp: phế âm hư (ho kéo dài, ho máu, gò má đỏ, sốt, ra mồ hôi trộm), thận âm hư (nhức trong xương, đau lưng, ù tai, di tinh, di niệu), vị âm hư (miệng khát, môi khô, lưỡi khô, hôi miệng, lỡ loét chân răng), và tân dịch giảm (da khô, lưỡi đỏ không rêu, mạch nhanh nhỏ). • Thuốc bổ âm thường gây nê trệ nên thường được dùng phối hợp với các thuốc lý khí, kiện tỳ sanofi~synthelabo 28
  48. Các vị thuốc bổ âm • 1. Mạch môn • Dùng rễ cây mạch môn (Ophiopogon japonicus Wall.) thuộc họ Mạch môn (Haemodoraceae) còn gọi là cây lan tiên, cây mạch môn đông. • - Tính vị quy kinh: ngọt, hơi đắng, hơi lạnh vào kinh phế, vị • - Tác dụng: nhuận phế, thanh nhiệt, sinh tân dịch • - Ứng dụng lâm sàng: điều trị ho lâu ngày (ho lao, ho ra máu). Điều trị sốt do hao tổn tân dịch (miệng khô, khát nước, đi cầu bón), chữa ít sữa. • - Liều: 6 - 12 gram. sanofi~synthelabo 29
  49. MẠCH MÔN sanofi~synthelabo 30
  50. Các vị thuốc bổ âm • 2. Kỷ tử • Dùng trái chín phơi khô của cây Kỷ tử (Lycium ruthenicum Murr) thuộc họ Cà (Solanaceae) còn gọi là cây Rau khởi, câu kỷ tử . • - Tính vị quy kinh: ngọt, bình vào kinh phế, thận, can, tỳ. • - Tác dụng: bổ can thận, dưỡng huyết sáng mắt, sinh tân, bổ phế âm, ích huyết. • - Ứng dụng lâm sàng: thuốc bổ toàn thân, chữa tiểu đường, ho lao, viêm phổi , đau lưng, mỏi gối, di tinh, giảm thị lực, người già yếu, làm tăng sinh tế bào gan. • - Liều: 8 - 16 gram. sanofi~synthelabo 31
  51. Kỷ tử sanofi~synthelabo 32
  52. Các vị thuốc bổ âm • 3. Sa sâm • Dùng rễ cây sa sâm (Glehnia littoralis Schmidt et Miquel), họ hoa tán (Apiaceae) • - Tính vị quy kinh: ngọt, đắng, tính hơi hàn, vào kinh phế, vị • - Tác dụng: dưỡng âm thanh phế, dưỡng vị sinh tân • - Ứng dụng lâm sàng: chữa ho khan, có đờm khó khạc, người hay sốt nóng, lưỡi đỏ, họng khô, khát nước, táo bón • - Liều lượng: 12-20g • . Bài thuốc bổ âm: Lục vị : Sơn thù, Đơn bì, Bạch linh, Trạch tả, Hoài sơn, Thục địa. sanofi~synthelabo 33
  53. Sa sâm sanofi~synthelabo 34
  54. THUỐC BỔ DƯƠNG • Định nghĩa : • Thuốc bổ dương là thuốc chữa tình trạng bệnh do phần dương trong cơ thể bị suy kém. Bao gồm: tâm tỳ dương hư (tay chân mệt mỏi, lạnh, ăn chậm tiêu, tiêu chảy mãn tính  sử dụng thuốc trừ hàn) và thận dương hư (liệt dương, di tinh, tiểu nhiều lần, mỏi gối, đau lưng, mạch trầm nhỏ  dùng thuốc bổ thận) • Tác dụng • Thuốc bổ dương đa số có tính ấm • Dùng để bổ thận dương hư: đau lưng, mõi gối, ù tai, suy nhược sinh dục, tay chân lạnh, tiểu nhiều lần, trẻ em chậm phát dục, hen phế quản thể hư hàn • Khi dùng có thể phối hợp thuốc trừ hàn để tăng thêm tính ấm cho cơ thể sanofi~synthelabo 35
  55. CÁC VỊ THUỐC BỔ DƯƠNG • 1. Đỗ trọng • Dùng vỏ thân phơi khô của cây Đỗ trọng (Eucommia ulmoides Oliv.) thuộc họ Đổ trọng (Eucommiaceae). Cần phân biệt với cây Nam đỗ trọng (pameria glandulifera Benth) thuộc họ Trúc Đào (Apocynaceae). • - Tính vị quy kinh: ngọt, cay, ấm vào kinh can, thận. • - Tác dụng: bổ can thận, làm mạnh gân xương, an thai, dưỡng huyết. • - Ứng dụng lâm sàng: chủ yếu điều trị đau lưng do thận hư hay suy nhược sinh dục. Làm khỏe mạnh gân xương. Điều trị cao huyết áp, nhũn não. An thai: chữa sẩy thai, đẻ non • - Liều: 8 - 12 gram. sanofi~synthelabo 36
  56. Đỗ trọng sanofi~synthelabo 37
  57. CÁC VỊ THUỐC BỔ DƯƠNG • 2. Ba kích • Dùng rễ phơi khô của cây Ba kích thiên (Morinda officinalis How.) thuộc họ Cà phê (Rubiaceae), còn gọi là dây ruột gà. • - Tính vị quy kinh: Cay, ngọt, ấm vào kinh thận. • - Tác dụng: Bổ thận dương, mạnh gân cốt • - Ứng dụng lâm sàng: chữa mệt mỏi, đau lưng, đau gối, váng đầu, ù tai, tiểu nhiều lần, đái dầm, di tinh, liệt dương, chữa đau nhức khớp, tê mỏi tay chân, hen phế quản. • - Liều: 8 - 12 gram. sanofi~synthelabo 38
  58. Ba kích sanofi~synthelabo 39
  59. Các vị thuốc bổ dương • 3. Cẩu tích • Là rễ cây cẩu tích (Cibotium barometz L. JSm), họ kim mao (Dicksoniaceae) • - Tính vị quy kinh: đắng, ngọt, hơi cay, tính ấm, vào kinh can, thận • - Tác dụng: bổ can thận, mạch gân cốt, trừ phong thấp, cố thận • - Ứng dụng lâm sàng: chữa đau lưng, đau khớp, suy tủy, tay chân tê mõi, đau nhức trong xương, đái tháo, đái nhiều không cầm, đới hạ, di tinh • - Liều dùng: 4-12g • Thuốc cùng nhóm: hải mã, tục đoạn, cáp giới, cốt toái bổ, lộc nhung, thỏ ty tử, nhục thung dung, dâm dương hoắc sanofi~synthelabo 40
  60. Cẩu tích sanofi~synthelabo 41
  61. THUỐC BỔ DƯƠNG • . Bài thuốc bổ dương: Bát vị: Sơn thù, Đơn bì, Bạch linh, Trạch tả, Hoài sơn, Thục địa, Phụ tử chế, Nhục quế.(tức bài Lục vị gia thêm Phụ tử chế và Nhục quế) sanofi~synthelabo 42
  62. PHƯƠNG TỄ TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN • MỤC TIÊU • 1. Trình bày 3 cách kê đơn thuốc y học cổ truyền • 2. Trình bày thành phần và công dụng của 19 phương thuốc cổ truyền thường sử dụng sanofi~synthelabo 43
  63. CÁCH KÊ ĐƠN THUỐC TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN • 1. Khái niệm • Đơn thuốc là một khâu cuối cùng của người thầy thuốc trong chẩn đoán và điều trị người bệnh. • Đơn thuốc phải phản ánh được đầy đủ các yêu cầu của phương pháp chữa bệnh đã đề ra, chú ý đến toàn bộ triệu chứng của bệnh cảnh, điều hòa âm dương đạt yêu cầu chữa bệnh tốt. • Kê đơn thuốc đông y cũng phải theo đúng thủ tục đã qui định trong chế độ kê đơn thuốc để đảm bảo an toàn cho người bệnh. Việc gia giảm các vị thuốc biểu hiện tính chất biện chứng luận trị của y học dân tộc để cho phù hợp với bệnh cảnh người bệnh, nhưng tránh tùy tiện gây tai hại và lãng phí thuốc men. sanofi~synthelabo 44
  64. CÁCH KÊ ĐƠN THUỐC TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN • Có 3 cách kê đơn thuốc • ♦Kê đơn theo biện chứng luận trị (còn gọi là theo lý luận đông y). • ♦Kê đơn theo nghiệm phương, theo kinh nghiệm dân gian. • ♦Kê đơn theo toa căn bản (áp dụng thuốc nam chữa bệnh thông thường). sanofi~synthelabo 45
  65. CÁCH KÊ ĐƠN THUỐC TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN • 1.2. Những điểm chú ý khi kê đơn thuốc • - Không cho thuốc quá 10 ngày • - Tên thuốc ghi cho rõ, tránh viết tắt • - Lượng thuốc ghi rõ ràng, đơn vị đo lường theo đơn vị đã được nhà nước qui định: theo gam (g), centigam (0,01g), . . . • - Tránh tẩy xóa, khi xóa sửa thuốc phải ký tên bên cạnh, . . . sanofi~synthelabo 46
  66. 1.3. Các cách kê đơn thuốc 1.3.1. Kê đơn theo Biện chứng luận trị • Điều kiện cần thiết để đơn theo cách này là phải: • Nắm vững lý luận đông y: Học thuyết âm dương khí huyết, học thuyết tạng phủ, kinh lạc • Biết cách chẩn đoán đông y, tìm ra được hội chứng bệnh • Đề ra phương pháp chữa thích hợp • Nhớ được một số bài thuốc và tính năng các vị thuốc đã học. • Kê đơn theo biện chứng luận trị có hai cách: sanofi~synthelabo 47
  67. 1. Kê đơn theo cổ phương gia giảm Cổ phương là những bài thuốc có kinh nghiệm điều trị tốt, được người xưa truyền lại. Thường một hội chứng bệnh tật có một bài thuốc tương ứng • Vì bệnh cảnh lâm sàng phức tạp, mỗi cổ phương chỉ thích ứng được với nguyên nhân, tính chất và triệu chứng chính của bệnh, nên tùy theo tình hình cụ thể về sức khỏe và bệnh tật người bệnh, người ta có thể thêm, bớt điều chỉnh vị thuốc và liều lượng cho thích hợp. • Các dạng thuốc có nhiều, tùy theo sự cần thiết của việc chữa bệnh, người thầy thuốc có thể dùng thuốc thang, thuốc tán, hoàn, rượu thuốc • Thí dụ: Cảm mạo phong hàn biểu thực với các chứng sợ lạnh, phát sốt, đau đầu, không có mồ hôi, ho, mạch phù khẩn dùng bài Ma hoàng thang. Nếu vật vã, phiền khát thêm thạch cao để thanh lý nhiệt gọi là Đại thanh long thang. • sanofi~synthelabo 48
  68. 1. Kê đơn theo cổ phương gia giảm • Khí hư, người mệt mỏi, thở ngắn gấp, tay chân yếu, ăn kém, chậm tiêu, bụng đầy dùng bài Tứ quân. Nếu tích trệ thức ăn thêm tần bì gọi là Dĩ công tán. Nếu tỳ khí hư hàn có đàm ẩm thêm tần bì, bán hạ gọi là Lục quân tử thang • Kê đơn thuốc theo cách luận trị dùng cổ phương gia giảm thể hiện được đầy đủ tính chất biện chứng luận trị của đông y, tiếp thu được kinh nghiệm của đời xưa, có hiệu quả chữa bệnh tốt, tuy nhiên đòi hỏi người thầy thuốc phải nhớ nhiều bài thuốc. Trong điều kiện thiếu thuốc hiện nay, việc thực hiện kê đơn gặp nhiều khó khăn, một số người dễ vận dùng máy móc. sanofi~synthelabo 49
  69. 2.Kê đơn theo đối pháp lập phương Sau khi đề ra được phương pháp chữa bệnh, căn cứ vào tác dụng của các vị thuốc rồi kê đơn theo nguyên tắc quân, thần, tá, sứ và gia giảm tạo thành đơn thuốc (thực chất đơn thuốc này gần giống cổ phương). • Thí dụ: bệnh thấp tim có: sưng đau các khớp, sốt, chất lưỡi đỏ, nước tiểu đỏ, mạch phù sác. Pháp chữa: khu phong thanh nhiệt, hoạt huyết, lợi niệu. • Thổ phục linh 16g • Hy thiêm 12g Khu phong (giải dị ứng) • Phòng phong 08g • Ké đầu ngựa 16g • Kim ngân hoa 16g Thanh nhiệt giải độc • Sài đất 16g (Chống nhiễm trùng) • Kê huyết đằng 12g Hoạt huyết (chống viêm) • Ngưu tất 12g • Y dĩ 12g Lợi niệu • Sa tiền 12 g sanofi~synthelabo 50
  70. 2.Kê đơn theo đối pháp lập phương • Ngoài ra, nếu bệnh nhân ăn kém thêm hoài sơn 12g, bạch truật 8g. Ngủ ít thêm táo nhân 8g, bá tử nhân 8g • Kê đơn thuốc theo phương pháp này đảm bảo được mọi mặt yêu cầu của việc chữa bệnh theo nguyên tắc biện chứng luận trị đông y: linh hoạt sử dụng các vị thuốc sẵn có trong tay, dùng các vị thuốc có trong nước, cán bộ tây y học y học dân tộc dễ sử dụng, liên hệ tây y dễ dàng, không phải nhớ quá nhiều bài thuốc. sanofi~synthelabo 51
  71. 1.3.2. Kê đơn theo kinh nghiệm gia truyền (Nghiệm phương) • Thường là cách dùng thuốc theo kinh nghiệm dân gian chữa một số bệnh nhất định hay một số chứng bệnh nhất định. • Thí dụ: • - Dùng bồ công anh 100g uống nước, bã đắp tại chỗ chữa viêm tuyến vú. • - Dùng cỏ sữa nhỏ lá chữa lỵ • - Dùng dầu hạt mù u chữa ghẻ • Hiện nay nhờ tổng kết kinh nghiệm chữa bệnh và thử tác dụng dược lý của thuốc, nhiều bài thuốc đã được bào chế sẵn và bán ở thị trường sanofi~synthelabo 52
  72. 1.3.3. Kê đơn theo toa căn bản Ðã xây dựng và áp dụng ở miền nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp, và ở miền Bắc sau khi hoà bình lập lại do Bác sỹ Nguyễn Văn Hưởng lập phương. Toa thuốc căn bản có 6 tác dụng và 10 vị thuốc sau đây: • - Lợi tiểu : Rễ tranh; • - Nhuận gan : rau má; • - Nhuận trường : muồng trâu; • - Nhuận huyết : cỏ mực; • - Giải độc cơ thể : mần chầu, cam thảo đất, ké đầu ngựa ; • - Kích thích tiêu hoá: Gừng, củ sả, vỏ quít. • Và gia giảm theo trạng thái bệnh lý, cùng một số dược liệu có thể thay thế được trong 10 vị, tuỳ dược liệu từng địa phương sẳn có. sanofi~synthelabo 53
  73. 2. Một số phương thuốc cổ truyền 2.1 . Phương thuốc phát tán phong hàn (tân ôn giải biểu) • Quế chi thang • Quế chi 12g • Sinh khương 8g • Bạch thược 12g • Đại táo 16g • Cam thảo 4g • Cách dùng: sắc vũ hỏa, uống làm 3 lần trong ngày; uống xong ăn cháo nóng, mùa đông đắp chăn ấm cho ra mồ hôi râm rấp • Tác dụng: giải cơ phát biểu, điều hòa dinh vệ sanofi~synthelabo 54
  74. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • Ứng dụng lâm sàng: • - Chữa chứng ngoại cảm phong hàn thuộc biểu hư: sốt, đau đầu, ra mồ hôi, sợ gió, ngạt mũi hay chảy nước mũi trong, không khát, rêu lưỡi trắng, mạch phù hoãn. • - Chữa chứng nôn khi có thai vì dinh vệ không điều hòa • - Chữa cảm mạo, thương hàn kèm theo hen suyễn, dùng bài này gia thêm hậu phác, hạnh nhân là các thuốc chữa hen suyễn gọi là Quế chi gia hậu phác hạnh nhân thang. • - Chữa chứng cảm mạo do lạnh kèm vai gáy cứng đau, gia thêm vị Cát căn có tác dụng đưa tân dịch đi lên gọi là bài Quế chi gia Cát căn thang. • - Chữa các chứng đau các khớp do phong hàn thấp (viêm khớp dạng thấp) dùng bài Quế chi thang có tác dụng khu phong tán hàn, ôn thông kinh lạc gia thêm các thuốc trừ phong thấp như khương hoạt, phòng phong • Các phương khác: Ma hoàng thang sanofi~synthelabo 55
  75. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.2. Phương thuốc phát tán phong nhiệt (tân lương giải biểu) • Tang cúc ẩm • Tang diệp 10g • Cúc hoa 6g • Bạc hà 4g • Liên kiều 6g • Lô căn 6g • Hạnh nhân 6g • Cát cánh 4g • Cam thảo4g • Công năng: phát tán phong nhiệt, chỉ ho • Công dụng: chữa cảm nhiệt có phát ban, ho • Cách dùng: sắc vũ hỏa, uống nóng, hoặc hãm bằng nước sôi uống nhiều lần trong ngày sanofi~synthelabo 56
  76. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.3. Phương thuốc thanh nhiệt giải độc • Ngân kiều tán • Kim ngân hoa 40g • Liên kiều 40g • Bạc hà 24g • Lá tre 16g • Cát cánh 24g • Đậu xị 20g • Hoa kinh giới 16g • Ngưu bàng tử 24g • Cam thảo sống 20g • • Cách dùng: Tán thành bột, lấy 24g sắc với nước uống. Bệnh nặng uống 4 lần trong ngày, bệnh nhẹ ngày uống 3 lần. Có thể dùng bài này dưới dạng thuốc sắc, liều lượng thích hợp. sanofi~synthelabo 57
  77. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • Tác dụng: tân lương thấu biểu, thanh nhiệt giải độc • Ứng dụng lâm sàng: • - Chữa bệnh truyền nhiễm ở giai đoạn đầu: phát sốt, không có mồ hôi tay ra ít mồ hôi, hay sợ gió, sợ lạnh, đau đầu, miệng khát, ho đau họng, đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng hoặc hơi vàng, mạch phù sác. • - Chữa Amidan cấp, dị ứng ban chẩn, viêm tuyến mang tai do bệnh quai bị. • Các phương khác: Ngũ vị tiêu độc ẩm, Hoàng liên giải độc thang sanofi~synthelabo 58
  78. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.4. Phương thuốc thanh nhiệt táo thấp • Long đởm tả can thang • Long đởm 8g • Hoàng cầm 8g • Chi tử 8g • Sài hồ 8g • Sinh địa 8g • Đương quy 6g • Trạch tả 8g • Mộc thông 8g • Sa tiền tử 4g • Can thảo 4g • Công năng: thanh thấp nhiệt can đởm • Chủ trị: viêm gan virus, viêm túi mật, ứ mật vàng da, đau mắt đỏ • Các phương khác: Cát căn cầm liên thang, Bạch thược thang gia vị sanofi~synthelabo 59
  79. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.5. Phương thuốc thanh nhiệt tả hoả • Bạch hổ thang (Thạch cao - tri mẫu thang) • Thạch cao (bạch hổ) 40g • Tri mẫu 12g • Gạo tẻ (ngạnh mễ) 20g • Cam thảo 04g • Cách dùng: Sắc thuốc đến khi nhừ gạo, bỏ bã uống ấm, chia làm 3 lần uống • Tác dụng: Thanh nhiệt (ở phần khí, vị hỏa), sinh tân dịch • Ứng dụng lâm sàng : • - Chữa chứng nhiệt ở kinh dương minh (thuộc kinh chứng) hay nhiệt thuộc phần khí (ôn bệnh): sốt cao, nhức đầu, miệng lưỡi khô, phiền khát, thích uống, mặt đỏ, sợ nóng, rêu lưỡi vàng khô, mạch hồng đại hữu lực hay hoạt sác. • Thể này hay gặp ở bệnh truyền nhiễm, nhiễm trùng giai đoạn toàn phát chưa có biến chứng (nhiễm độc thần kinh, rối loạn thành mạch). sanofi~synthelabo 60
  80. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • - Chữa sốt rét, thấp khớp cấp dùng bài này gia quế chi, có tác dụng ôn thông kinh lạc, điều hòa dinh vệ gọi là Bạch hổ gia quế chi thang • - Chữa viêm khớp dạng thấp có sưng, nóng đỏ, đau, dùng bài này gia thương truật gọi là Bạch hổ gia thương truật thang. • - Chữa viêm lợi, lở loét chân săng, loét miệng dùng bài này bỏ ngạnh mễ gia mạch môn, thiên hoa phấn, thanh hao, huyền sâm. • - Chữa viêm não B, hội chứng não cấp, dùng bài này gia rễ sậy, trúc lịch, thiên hoa phấn. sanofi~synthelabo 61
  81. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.6. Phương thuốc ôn trung tán hàn • Lý trung thang • Đảng sâm 30g • Bạch truật 30g • Can khương 10g • Cam thảo 6g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm, ngày 1 thang, có thể chế thành hoàn. • Chữa chán ăn, đầy bụng, tiêu chảy mãn tính. • Các phương khác: Tứ thần hoàn sanofi~synthelabo 62
  82. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.7. Phương thuốc hóa đàm • Nhị trần thang • Bán hạ chế 20g • Trần bì 8g • Phục linh 16g • Cam thảo 4g • Tác dụng: trị ho nhiều, đàm loãng, đầy trướng bụng, nôn • Các phương khác: Thanh nhiệt hóa đờm thang, Đạo đàm thang sanofi~synthelabo 63
  83. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.8. Phương thuốc chỉ khái • Bách hợp cố kim thang • Sinh địa 12g • Thục địa 12g • Bách hợp 12g • Mạch môn 8g • Huyền sâm 8g • Đương quy 8g • Bạch thược 8g • Cát cánh 8g • Cam thảo 4g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm • Chủ trị: ho khan, đờm vàng đặc, ho kéo dài, khát nước • Các phương khác: Chỉ thấu tán, Hạnh tô tán, Lục quân tử thang sanofi~synthelabo 64
  84. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.9. Phương thuốc bình can tức phong • Thiên ma câu đằng thang • Thiên ma 12g • Câu đằng 12g • Hoàng cầm 12g • Chi tử 12g • Thảo quyết minh 16g • Dạ giao đằng 16g • Ngưu tất 16g • Đỗ trọng 12g • Tang ký sinh 32g • Ích mẫu 16g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm, mỗi ngày 1 thang • Chủ trị: tăng huyết áp, can hỏa vượng gây đau đầu, chóng mặt sanofi~synthelabo 65
  85. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.10. Phương thuốc an thần • Quy tỳ thang • Bạch truật 16g • Đảng sâm 16g • Hoàng kỳ 16g • Đương quy 12g • Cam thảo 4g • Phục thần 16g • Hắc táo nhân 16g • Viễn chí 4g • Mộc hương 8g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm, ngày 1 thang • Chủ trị: chứng dương hư gây ra chán ăn, đầy bụng, ít ngủ, ngủ khó • Các phương khác: An thần hoàn, Thiên vương bổ tâm đan sanofi~synthelabo 66
  86. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.11. Phương thuốc hành khí • Ô dược thang gia vị • Ô dược 12g • Sa nhân 8g • Hương phụ 16g • Hoắc hương 16g • Can khươn g 8g • Cam thảo 4g • Cách dùng: sắc vũ hỏa, uống ấm, ngày 1 thang • Chủ trị: khí trệ gây ra đau bụng, thống kinh • Các phương khác: Đinh hương thị đế thang, Tô tử giáng khí thang, Đại bán hạ thang sanofi~synthelabo 67
  87. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.12. Phương thuốc phá huyết • Huyết phủ trục ứ thang • Đào nhân 16g • Hồng hoa 12g • Xuyên khung 6g • Ngưu tất 12g • Đương quy 12g • Chỉ xác 8g • Sài hồ 6g • Cát cánh 6g • Sinh địa 12g • Cam thảo 4g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm, ngày 1 thang • Chủ trị: huyết ứ trệ ở tạng phủ, bế kinh, chấn thương tụ huyết, tắc mạch máu • Các phương khác: Sinh hóa thang sanofi~synthelabo 68
  88. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 2.13. Phương thuốc hoạt huyết • Thuốc điều kinh • Hương phụ 20g • Ích mẫu thảo 20g • Ngải diệp 12g • Ô dược 16g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm, ngày 1 thang • Chủ trị: kinh nguyệt không đều, vòng kinh dài, bế kinh sanofi~synthelabo 69
  89. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 14. Phương thuốc lợi thấp • Bát chính tán • Sa tiền tử 20g • Mộc thông 20g • Cồ mạch 20g • Biển súc 20g • Cam thảo 20g • Chi tử 20g • Đại hoàng 20g • Hoạt thạch 20g • Cách dùng: chế bột, mỗi ngày dùng 20-30g • Chủ trị: viêm đường tiết niệu cấp tính (tiểu gắt, buốt, có máu), táo bón, sốt nóng • Các phương khác: Ngũ linh tán, Ngũ bì ẩm, Linh quế truật cam thang, Tỳ giải phân thanh ẩm sanofi~synthelabo 70
  90. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • .15. Bài thuốc trừ phong thấp • Độc hoạt ký sinh thang • Độc hoạt 12g Tang ký sinh 20g • Tần giao 12g • Phòng phong 8g Tế tân 4g • Quế tâm 4g • Ngưu tất 12g • Đỗ Trọng 12g • Sinh địa 12g • Đương quy 12g • Xuyên khung 8g • Đảng sâm 12g • Phục linh 12g • Bạch thược 12g • Cam thảo 6g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm, ngày 1 thang • Tác dụng: chữa đau khớp, đau lưng, đau mỏi cơ, đau thần kinh ngoại biên: thần kinh tọa, cổ cánh tay. • Các phương khác: Quyên tý thang, Tứ diệu thang sanofi~synthelabo 71
  91. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • .16. Phương thuốc bổ khí • Tứ quân tử thang • Nhân sâm 12g • Bạch linh 16g • Bạch truật 16g • Cam thảo 6g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm • Chủ trị: mệt mõi, chán ăn • Các phương khác: Quy tỳ thang, Bổ trung ích khí thang sanofi~synthelabo 72
  92. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 17. Phương thuốc bổ huyết • Tứ vật thang • Thục địa 16g • Bạch thược 12g • Đương quy 12g • Xuyên khung 8g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm • Chủ trị: chóng mặt, hoa mắt, da xanh, mệt mõi • Các phương khác: Hà xa đại tạo hoàn, Đương quy bổ huyết thang sanofi~synthelabo 73
  93. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 18. Phương thuốc bổ âm • Lục vị địa hoàng thang • Thục địa 32g • Hoài sơn 16g • Sơn thù 16g • Mẫu đơn bì 12g • Bạch linh 12g • Trạch tả 12g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm • Chủ trị: mệt mõi, nóng trong người, đau lưng, mỏi gối, di tinh, hoạt tinh • Các phương khác: Đại bổ âm hoàn sanofi~synthelabo 74
  94. 2. Một số phương thuốc cổ truyền • 19. Phương thuốc bổ dương • Hữu quy ẩm • Thục địa 12g • Hoài sơn 12g • Câu kỷ tử 12g • Sơn thù du 6g • Đỗ trọng 8g • Quế nhục 4g • Phụ tử chế 4g • Cam thảo 4g • Cách dùng: sắc văn hỏa, uống ấm • Chủ trị: mệt mõi, sợ lạnh, đau lưng, đau mỏi xương khớp • Các phương khác: Bát vị quế phụ sanofi~synthelabo 75