Giáo trình Định hướng quản lý tổng hợp vùng biển

pdf 118 trang huongle 1950
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Định hướng quản lý tổng hợp vùng biển", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_dinh_huong_quan_ly_tong_hop_vung_bien.pdf

Nội dung text: Giáo trình Định hướng quản lý tổng hợp vùng biển

  1. 3 LI GII THI U B SÁCH CHUYÊN KHO V BIN, O VI T NAM Vi�t Nam là m�t qu�c gia bi�n, có vùng bi�n ch� quy�n r�ng kho�ng m�t tri�u kilômét vuông, ���ng b� bi�n tr�i dài hơn 3.260 km, m�t h� th�ng ��o ven b� và vùng khơi chi�m m�t v� trí c�c k� quan tr�ng v� m�t an ninh qu�c phòng c�ng nh� kinh t�-xã h�i c�a ��t n��c. Chin l c Bi n Vit Nam ti nm 2020 ���c ��ng và Nhà n��c ta xây d�ng, �ã xác ��nh nh�ng nhi�m v� chi�n l��c ph�i hoàn thành, nh�m kh�ng ��nh ch� quy�n Qu�c gia trên bi�n, phát tri�n kinh t� bi�n, khoa h�c công ngh� bi�n, ��a n��c ta tr� thành m�t Qu�c gia m�nh v� bi�n, phù h�p v�i xu th� khai thác ��i d�ơng c�a th� gi�i trong th� k� XXI. Vi�c th�c hi�n có k�t qu� các nhi�m v� trên, ph�i d�a trên m�t cơ s� khoa h�c, k� thu�t ��y ��, v�ng ch�c v� �i�u ki�n t� nhiên, sinh thái môi tr��ng và ti�m n�ng tài nguyên thiên nhiên bi�n c�a n��c ta. Công cu�c �i�u tra nghiên c�u bi�n � n��c ta �ã ���c b�t ��u t� nh�ng n�m 20 c�a th� k� tr��c, song ph�i t�i giai �o�n t� 1954, và nh�t là sau n�m 1975, khi chi�n tranh k�t thúc, ��t n��c th�ng nh�t, ho�t ��ng �i�u tra nghiên c�u bi�n n��c ta m�i ���c ��y m�nh, nhi�u Ch�ơng trình c�p Nhà n��c, các �� án, �� tài � các Ngành, các ��a ph�ơng ven bi�n m�i ���c tri�n khai. Qua �ó, các k�t qu� nghiên c�u �ã ���c công b�, �áp �ng m�t ph�n yêu c�u t� li�u v� bi�n, c�ng nh� góp ph�n vào vi�c th�c hi�n các nhi�m v� b�o ��m an ninh qu�c phòng bi�n, các ho�t ��ng khai thác, qu�n lý, b�o v� tài nguyên môi tr��ng bi�n trong giai �o�n v�a qua. Tuy nhiên, các nhi�m v� l�n c�a Chin l c Bi n Vit Nam ti nm 2020 �ang ��t ra nhi�u yêu c�u c�p bách và to l�n v� t� li�u bi�n n��c ta. �� góp ph�n �áp �ng nhu c�u trên, Nhà xu�t b�n Khoa h�c t� nhiên và Công ngh� - Vi�n Khoa h�c và Công ngh� Vi�t Nam �ã t� ch�c biên so�n và xu�t b�n b� sách Chuyên kh�o v� Bi�n, ��o Vi�t Nam. Vi�c biên so�n b� sách này d�a trên các k�t qu� �ã có t� vi�c th�c hi�n các Ch�ơng trình �i�u tra nghiên c�u bi�n c�p Nhà n��c do Vi�n Khoa h�c và Công ngh� Vi�t Nam ch� trì trong nhi�u n�m, c�ng nh� các k�t qu� nghiên c�u � các Ngành trong th�i gian qua. B� sách ���c xu�t b�n g�m nhi�u l�nh v�c: - Khoa h�c Công ngh� bi�n - Khí t��ng Thu� v�n ��ng l�c bi�n - ��a lý, ��a m�o, ��a ch�t bi�n - Sinh h�c, Sinh thái, Môi tr��ng bi�n - �a d�ng sinh h�c và B�o t�n thiên nhiên bi�n - Tài nguyên thiên nhiên bi�n và các l�nh v�c khác. �� ��m b�o ch�t l��ng các �n ph�m, vi�c biên so�n và xu�t b�n ���c ti�n hành nghiêm túc qua các b��c tuy�n ch�n � H�i ��ng Xu�t b�n và b��c th�m ��nh c�a các chuyên gia chuyên ngành có trình ��. Trong các n�m 2008, 2009 và 2010 Nhà n��c ��t hàng (thông qua C�c Xu�t b�n – B� Thông tin và Truy�n thông) cùng v�i s� h� tr� kinh phí biên so�n c�a Vi�n Khoa h�c và Công ngh� Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n Khoa h�c t� nhiên và Công ngh� �ã t� ch�c biên so�n và xu�t b�n ���c 15 cu�n ��u tiên c�a B� Chuyên kh�o này. Công vi�c biên so�n và xu�t b�n B� sách hi�n v�n ���c ti�p t�c trong n�m 2011.
  2. 4 Trn c Th nh (Ch biên) �� m�c tiêu trên ��t k�t qu� t�t, Nhà xu�t b�n Khoa h�c t� nhiên và Công ngh� r�t mong nh�n ���c s� h��ng �ng r�ng rãi c�a các nhà khoa h�c thu�c các l�nh v�c khoa h�c công ngh� bi�n trong c� n��c cùng tham gia biên so�n và xu�t b�n B� sách Chuyên kh�o v� Bi�n, ��o Vi�t Nam, k�p th�i �áp �ng nhu c�u t� li�u bi�n hi�n nay cho công tác nghiên c�u, �ào t�o và ph�c v� yêu c�u các nhi�m v� b�o v� ch� quy�n Qu�c gia trên bi�n, ��ng th�i phát tri�n kinh t�, khoa h�c công ngh� bi�n và qu�n lý tài nguyên, môi tr��ng bi�n, góp ph�n thi�t th�c vào vi�c th�c hi�n Chin l c Bi n Vit Nam ti nm 2020 c�a ��ng và Nhà n��c, c�ng nh� các n�m ti�p theo. Nhà xu!t b$n Khoa h(c t* nhiên và Công ngh0
  3. 5 LI NÓI U Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n (QLTHVBB) là m�t ch�ơng trình t�o d�ng nh�m qu�n lý tài nguyên vùng b� bi�n, có s� tham gia liên k�t c�a t�t c� các ngành kinh t� b� tác ��ng, các cơ quan chính ph� và các t� ch�c phi chính ph�. �ó là m�u hình m�i nh�t v� qu�n lý các vùng b� bi�n, liên k�t ho�t ��ng ��i tác, t�p h�p các bên có quy�n l�i, là m�t quá trình ph�i h�p và các ho�t ��ng không trùng l�p. Nó bao g�m vi�c �ánh giá toàn di�n, ��t ra các m�c tiêu, quy ho�ch và qu�n lý h� th�ng vùng b� và tài nguyên, có xét ��n các ��c �i�m l�ch s�, v�n hoá và truy�n th�ng, mâu thu�n l�i ích và s� d�ng; là m�t quá trình liên t�c và ti�n hoá nh�m ��t t�i s� phát tri�n b�n v�ng. QLTHVBB là m�t quá trình ��ng và liên t�c, nh� �ó các quy�t ��nh ���c ��a ra nh�m s� d�ng, phát tri�n b�n v�ng và b�o v� các khu v�c và tài nguyên b� và bi�n. Hi�n nay, h�u h�t các n��c trên th� gi�i có n�n kinh t� th� tr��ng, �ang ph�i ��i m�t v�i nh�ng v�n �� suy gi�m tài nguyên và suy thoái môi tr��ng, d�n ��n kh� n�ng phát tri�n thi�u b�n v�ng, không ch� v� xã h�i, môi tr��ng mà c� v� ph�ơng di�n kinh t�. Vì v�y, QLTHVBB ���c ��t ra nh� m�t t�t y�u cho phát tri�n b�n v�ng, nh�ng ti�p c�n ��n là c� m�t con ���ng dài t� nh�n th�c, lý lu�n ��n th�c ti�n và t� ý t��ng ��n thành công. Vùng b� bi�n (VBB) B�c B� n�m trong d�i ven b� (DVB) Tây v�nh B�c B�, m�t v�nh bi�n quan tr�ng c�a Vi�t Nam trong chi�n l��c phát tri�n kinh t� - xã h�i bi�n, ��m b�o an ninh qu�c phòng và l�i ích, ch� quy�n Qu�c gia trên bi�n và h�i nh�p qu�c t� trong xu th� toàn c�u hoá. VBB B�c B� thu�c v� n�m t�nh, thành ph� tr�c thu�c trung �ơng, g�m có Qu�ng Ninh, H�i Phòng, Nam ��nh; Thái Bình và Ninh Bình. VBB B�c B� có chi�u dài cơ b�n kho�ng 460km ���c phân thành hai vùng t� nhiên t� Móng Cái ��n �� Sơn và t� �� Sơn ��n L�ch Tr��ng khác nhau v� c�u trúc ��a ch�t, ��a hình, ��c �i�m phát tri�n ti�n hóa và �i�u ki�n ��ng l�c b�. Tài nguyên sinh v�t và phi sinh v�t phong phú và �a d�ng cho phép phát tri�n nhi�u l�nh v�c kinh t� quan tr�ng nh� giao thông - c�ng, nông lâm nghi�p, ng� nghi�p, diêm nghi�p, công nghi�p, khoáng s�n, du l�ch - d�ch v�. �ây là vùng có nhi�u khu b�o t�n thiên nhiên có giá tr�: Di s�n th� gi�i v�nh H� Long, VQG Bái T� Long, VQG Cát Bà, Khu d� tr� sinh quy�n Cát Bà, Khu D� tr� Sinh quy�n sông H�ng và Khu b�o t�n ��t ng�p n��c Xuân Thu�. VBB B�c B� c�ng là vùng b� bi�n c�a m�t tr�ng �i�m kinh t� B�c B�, n�m trên vành �ai kinh t� v�nh B�c B�, n�i v�i hai tuy�n hành lang Qu�ng Ninh - H�i Phòng - Hà N�i - Nam Ninh và Qu�ng Ninh - H�i Phòng - Hà N�i - Côn Minh. VBB B�c B� là nơi t�p trung dân c� và có m�t �� dân s� cao nh�t n��c v�i nhi�u �ô th� l�n n�m g�n bi�n ho�c sát bi�n nh� Móng Cái, C�m Ph�, H� Long, H�i Phòng, v.v. T�c �� �ô th� hoá x�y ra khá nhanh kéo theo phát tri�n cơ s� h� t�ng và gia t�ng dân s� cơ h�c. Các ho�t ��ng nhân sinh trên c� l�u v�c và t�i ch� nh� phá h�y r�ng ��u ngu�n, r�ng ng�p m�n, ��p �ê, xây ��p, �ào kênh, các ho�t ��ng nông nghi�p, nuôi tr�ng th�y s�n, công nghi�p, c�ng - hàng h�i và sinh ho�t th�i ra m�t l��ng l�n ch�t ô nhi�m ��a ra bi�n, �nh h��ng l�n ��n môi tr��ng vùng b� bi�n, gây suy gi�m tài nguyên và suy thoái môi tr��ng. Ngoài ra, bi�n ��i khí h�u và dâng cao m�c bi�n c�ng gây ra tác ��ng quan tr�ng ��n ch�t l��ng và ��ng thái môi tr��ng, phát sinh nhi�u tai bi�n t� nhiên. B�o v� môi tr��ng VBB B�c B� bao g�m c� ng�n ng�a, ki�m soát, gi�m thi�u các tác ��ng tiêu c�c t� các y�u t� nhân tác tham gia vào quá trình t�ơng tác l�c ��a - bi�n � d�i b� bi�n và chi�n l��c �ng x� thích h�p v�i bi�n ��ng khí h�u là m�t yêu c�u c�p bách và ch� có th� thành công nh� th�c hi�n qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n, ph�i h�p toàn di�n v�i qu�n lý l�u v�c.
  4. 6 Trn c Th nh (ch biên) Vi�t Nam ti�p c�n QLTHVBB �ã trên m��i n�m, k� t� khi th�c hi�n �� tài c�p nhà n��c KHCN.06.07 “Nghiên c�u xây d�ng ph�ơng án qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n Vi�t Nam góp ph�n ��m b�o an toàn môi tr��ng và phát tri�n b�n v�ng” do Vi�n Tài nguyên và Môi tr��ng bi�n ch� trì trong các n�m 1996-1999. M�t s� d� án �i�m sau �ó �ã ���c th�c hi�n nh� h� tr� c�a m�t s� n��c và t� ch�c qu�c t� ho�c n� l�c t� th�c hi�n trong n��c. M�c dù còn nh�ng h�n ch�, các ho�t ��ng này �ã có nh�ng �óng góp quan tr�ng v� ph� bi�n ki�n th�c, nâng cao nh�n th�c và tích lu� kinh nghi�m v� QLTHVBB. Vi�t Nam có môi tr��ng thu�n l�i cho QLTHVBB: th� ch� ���c quy ��nh b�i Hi�n pháp n�m 1992 phù h�p v�i yêu c�u xây d�ng cơ ch� QLTHVBB v�i vai trò qu�n lý nhà n��c và ph�ơng th�c qu�n lý th�ng nh�t, t�p trung; ��ng lãnh ��o và s� �n ��nh c�a ch� �� chính tr� có vai trò quan tr�ng ��i v�i tính b�n v�ng c�a quá trình qu�n lý c�n kéo dài nhi�u chu trình n�i ti�p nhau. Do th� ch� và hoàn c�nh kinh t� - xã h�i, có nh�ng khác bi�t nh�t ��nh trong vi�c áp d�ng mô hình QLTHVBB � các n��c. M�c dù �ã có nh�ng thành công, nh�ng nhi�u ho�t ��ng QLTHVBB ch�a b�n v�ng và ch�a tr� thành m�t quá trình “t� l�c”. Con ���ng QLTHVBB � n��c ta còn ph�i ��ơng ��u v�i nh�ng thách th�c to l�n. Nh�n th�c và hi�u bi�t v� kinh nghi�m th�c ti�n v� QLTHVBB còn h�n ch� và còn ch�u �nh h��ng nhi�u c�a t� v�n qu�c t�. Mô hình QLTHVBB c�p t�nh có l� thích h�p v�i n��c ta, tuy v�n có nh�ng b�t c�p. Th�c t�, � Vi�t Nam hi�n �ang t�n t�i các vùng kinh t�, trong �ó có các vùng kinh t� tr�ng �i�m ven bi�n. Trong b�i c�nh �ó, QLTHVBB các ��a ph�ơng (t�nh, thành ph� v.v.) c�n ���c ��t trong khuôn kh� th�ng nh�t c�a QLTHVBB c�p vùng. Vì v�y, r�t c�n thi�t xây d�ng mô hình ��nh h��ng QLTHVBB B�c B� - vùng tr�ng �i�m c�a DVB Tây v�nh B�c B�, �� có th� phát tri�n và áp d�ng cho các vùng b� bi�n khác c�a Vi�t Nam, làm cơ s� cho xây d�ng chi�n l��c QLTHVBB c�p vùng và c�p ��a ph�ơng ven bi�n c�a c� n��c. �ây là m�t n�i dung cơ b�n c�a �� tài c�p nhà n��c KC.09-13/06-10 “Lu�n ch�ng khoa h�c k� thu�t v� mô hình qu�n lý t�ng h�p và phát tri�n b�n v�ng d�i ven b� Tây v�nh B�c B�” - t� li�u ch� y�u �� hoàn thành cu�n sách này. QLTHVBB � Vi�t Nam hi�n �ang là v�n �� ���c nhi�u nhà khoa h�c và qu�n lý quan tâm và �ã có nhi�u bài báo công b� trong các t�p chí, tuy�n t�p h�i th�o v� các khía c�nh khác nhau. Tuy nhiên, trong cu�n sách này, t�p th� tác gi� �ã c� g�ng trình bày có tính h� th�ng và khá ��y �� nh�ng v�n �� cơ b�n v� lý lu�n và th�c ti�n QLTHVBB � Vi�t Nam, trên cơ s� xem xét c� th� vào vùng b� bi�n B�c B� - vùng tr�ng �i�m c�a DVB Tây v�nh B�c B�. T�p th� tác gi� chân thành c�m ơn Nhà xu�t b�n Khoa h�c t� nhiên và Công ngh�, Vi�n Khoa h�c và Công ngh� Vi�t Nam �ã xét duy�t và h� tr� kinh phí xu�t b�n cu�n sách này. Xin chân thành c�m ơn Ban Ch� nhi�m ch�ơng trình KC 09/06-10, V�n phòng Các Ch�ơng trình thu�c B� Khoa h�c và Công ngh�, lãnh ��o Vi�n Tài nguyên và Môi tr��ng bi�n �ã khuy�n khích và t�o �i�u ki�n thu�n l�i cho t�p th� tác gi� so�n th�o chuyên kh�o này. T�p th� tác gi� c�ng chân thành c�m ơn t�t c� các ��ng nghi�p, các thành viên c�a �� tài KC.09.13/06 -10 �ã giúp ��, h� tr� t� li�u và �óng góp ý ki�n cho vi�c hoàn thành cu�n sách này. ��c bi�t, xin chân thành c�m ơn GS.TSKH. Lê ��c An �ã ��c và góp nhi�u ý ki�n quý báu cho vi�c biên t�p và hoàn thi�n cu�n sách. Ch�c ch�n, cu�n sách còn có nh�ng h�n ch�, mong ���c ��c gi� l��ng th� và còn nh�ng v�n �� mong ���c �óng góp, trao ��i �� nghiên c�u ti�p t�c. Ch�p nh�n nh�ng khi�m khuy�t khó tránh, hy v�ng cu�n sách s� là t�p t� li�u h�u ích góp ph�n th�c hành QLTHVBB ph�c v� phát tri�n b�n v�ng VBB B�c B� nói riêng và Vi�t Nam nói chung s� d�ng cho nghiên c�u khoa h�c, gi�ng d�y và thông tin tuyên truy�n t�i c�ng ��ng. Các tác gi
  5. 7 M�C L�C Trang LI GII THI U 3 LI NÓI U 5 MC LC 7 DANH MC CH VIT TT 9 Ch��ng I. �I�U KI�N T� NHIÊN, TÀI NGUYÊN, KINH T� - Xà H�I VÀ 11 MÔI TRƯ�NG VÙNG B� BI�N B�C B� TRONG B�I C�NH CHUNG C�A D�I VEN B� TÂY V�NH B�C B� I. iu ki"n t% nhiên 11 II. iu ki"n kinh t( - xã h,i 22 III. Tài nguyên và tim n3ng 31 IV. Môi tr67ng và thiên tai 49 Ch��ng II. ��NH HƯ�NG S� D�NG H�P LÝ TÀI NGUYÊN VÀ B�O V� 61 MÔI TRƯ�NG VÙNG B� BI�N B�C B� TRONG B�I C�NH CHUNG C�A D�I VEN B� TÂY V�NH B�C B� I. S ng h?p lý tài nguyên và bDo v" môi tr67ng FG phát triGn bn vIng 61 kinh t( - xã h,i II. Jnh h6Kng phát triGn bn vIng các tuy(n hành lang và vành Fai kinh t( 88 III. Jnh h6Kng xây d%ng các công trình bDo v" và Pn FJnh b7 biGn BRc B,, 102 trTng FiGm là b7 châu thP Sông HUng Ch��ng III. TI�P C�N MÔ HÌNH QU�N LÝ T�NG H�P VÙNG B� BI�N 121 B�C B� I. TPng quan v quDn lý tPng h?p vùng b7 biGn 121 II. Ti(p cYn mô hình quDn lý tPng h?p vùng b7 biGn BRc B, 149
  6. 8 Trn c Th nh (ch biên) Ch��ng IV. ��NH HƯ�NG QU�N LÝ T�NG H�P VÙNG B� BI�N B�C B� 181 I. Khung hành F,ng và nhIng v[n F 6u tiên cho quDn lý tPng h?p vùng b7 181 biGn BRc B, II. TP ch\c th%c hi"n quDn lý tPng h?p vùng b7 biGn BRc B, 199 LI KT 241 TÀI LI U THAM KH^O 245 PH LC: M,t sc hình Dnh, bDn FU vùng b7 biGn BRc B, 255
  7. 9 DANH MC, CH VI T TT APEC Asian - Pacific Economic Cooperation (T� ch�c H�p tác Kinh t� Châu Á – Thái Bình Dương) ASEAN Association of Southeast Asian Nations (Hi�p h�i Các nư�c �ông Nam Á) B & H� Bi�n và h�i ��o BVMT B�o v� môi trư�ng CNH Công nghi�p hoá CSCT C�a sông châu th� CSHP C�a sông hình ph�u CSPT Ch� s� phát tri�n CTSH Châu th� sông H�ng DPSIR Driving force - Press - State - Impact - Response (Ngu�n - Áp l�c - Hi�n tr�ng - Tác ��ng - �ng phó) DVB D�i ven b� DWT Death weight tonnage (Tr�ng lư�ng ch�t) �NN ��t ng�p nư�c �V� ��ng v�t �áy �VPD ��ng v�t phù du GEF Global Environment Fund (Qu� Môi trư�ng Toàn c�u) GHCP Gi�i h�n cho phép HCBVTV Hoá ch�t b�o v� th�c v�t H�H Hi�n ��i hóa HST H� sinh thái HT�VB H� th�ng ��o ven b� IMF International Monetary Fund (Qu� Ti�n t� Qu�c t�) IMO International Maritime Organisation (T� ch�c Hàng h�i Qu�c t�) IUCN International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources (formerly) - Hi�p h�i B�o v� Thiên nhiên Qu�c t� KCN Khu công nghi�p KCX Khu ch� xu�t KDTSQ Khu d� tr� sinh quy�n KH & CN Khoa h�c và Công ngh� KHKT Khoa h�c k� thu�t KH&�T K� ho�ch và ��u tư KKT Khu kinh t�
  8. 10 Trn c Th nh (ch biên) KT-XH Kinh t� - xã h�i MPA Marine Protected Area (Khu b�o t�n bi�n) MT�C Môi trư�ng ��a ch�t NOAA National Oceanic and Atmospheric Administration (C�c Khí quy�n và ��i dương Qu�c gia) PEMSEA Partnerships in Environmental Management for the Seas of East Asia (T� ch�c ph�i h�p Qu�n lý Môi trư�ng các Bi�n �ông Á) POP Persistent organic pollutant (Ch�t h�u cơ b�n) PTBV Phát tri�n b�n v�ng QA-QC Quality assurance - quality control (Ki�m soát và ��m b�o ch�t lư�ng) QLTH Qu�n lý t�ng h�p RNM R�ng ng�p m�n RQ Rick quotient (H� s� tai bi�n) T�KT Tr�ng �i�m kinh t� TN & MT Tài nguyên và Môi trư�ng TSS Total suspended solid (T�ng ch�t r�n lơ l�ng) TVNM Th�c v�t ng�p m�n TVPD Th�c v�t phù du UBND �y ban nhân dân UNCED United Nations Conference on Environment and Development (H�i ngh� Liên hi�p qu�c v� Môi trư�ng và Phát tri�n b�n v�ng) UNDP United Nations Development Programme (Chương trình phát tri�n Liên hi�p qu�c) UNEP United Nations Environment Programme (Chương trình Môi trư�ng Liên Hi�p qu�c) UNESCO United Nations Educaltional, Scientific and Cultural Organisation (T� ch�c V�n hoá, Khoa h�c và Giáo d�c Liên hi�p qu�c) UNFPA United Nations Fund for Population Activities (Qu� Liên hi�p qu�c cho phát tri�n Dân s�) VBB Vùng b� bi�n V�KT Vành �ai kinh t� VKT Vùng kinh t� VLXD V�t li�u xây d�ng VQG Vư�n Qu�c gia WB World Bank (Ngân hàng Th� gi�i) WTO World Trade Organisantion (T� ch�c Thương m�i Th� gi�i)
  9. 11 Chng I I U KI N T NHIÊN, TÀI NGUYÊN, KINH T - Xà HI VÀ MÔI TR !NG VÙNG B! BI$N B%C B TRONG B'I C(NH CHUNG C)A D(I VEN B! TÂY V.NH B%C B I. I U KI N T NHIÊN 1. 1a hình - 41a m6o V�nh B�c B� r�ng kho�ng 150.000km2, sâu trung bình 50m và sâu nh�t 107m t�i m�t tr�ng g�n c�a v�nh. DVB Tây v�nh B�c B� �ư�c xác ��nh v� phía l�c ��a t�i ranh gi�i phía trong các huy�n/th� ven bi�n, v� phía bi�n t�i �� sâu kho�ng 30m (hình 4, ph� l�c) có di�n tích �ư�c tính như sau: - Theo ranh gi�i t� nhiên, t� Móng Cái ��n H�i Vân: 53.320,8km2, trong �ó di�n tích l�c ��a ven bi�n là 22.405,8km2 và ph�n bi�n, ��o ven b� 30.915km2. - Theo ranh gi�i pháp lý, t� Móng Cái ��n M�i L�y: 44.417km2, trong �ó di�n tích l�c ��a ven bi�n 17.327km2 và di�n tích bi�n, ��o ven b� 27.090km2. - Riêng t�ng di�n tích VBB B�c B� 20.240km2, trong �ó di�n tích l�c ��a ven bi�n 6.790km2 và di�n tích bi�n, ��o ven b� 13.450km2. D�c b� v�nh B�c B�, có m�t các v�ng v�nh, c�a sông châu th�, c�a sông hình ph�u và ��m phá. T�ng di�n tích lưu v�c các sông t� phía tây �� vào v�nh B�c B� vào kho�ng 300.000km2, trong �ó có 155.000km2 lưu v�c c�a sông H�ng. Các ��o trong v�nh B�c B� ch� y�u t�p trung � ven b� tây b�c v�i s� lư�ng 2.321 ��o l�n nh� v�i di�n tích 841,1km2, trong �ó có 50 ��o có di�n tích trên 1km2, g�m 2 ��o l�n, di�n tích trên 100km2, 4 ��o di�n tích 20-100km2 và 10 ��o di�n tích 10-20km2 thu�c lo�i trung bình và 34 ��o nh�, 1- 10km2 (L.�. An, 2008). Phía ngoài v�nh, rìa th�m l�c ��a n�m � �� sâu 200m. ��a hình �áy v�nh khá tho�i v�i góc d�c nh� hơn 5’, hi�m khi t�i 10-30’. Khá ph� bi�n các tr�ng d�ng tuy�n c�t qua các �ư�ng ��ng sâu trên �áy v�nh. �ó là nh�ng thung l�ng sông c� chưa b� l�p ��y trong k� b�ng hà c�c ��i l�n cu�i cùng. Ngoài ra, còn có các ��i ng�m �á �� tam và các �ê cát ng�m dư�i �áy v�nh. VBB t� Móng Cái ��n �� Sơn (hình 1, hình 2.1 - 2.3, ph� l�c) có hư�ng chung �ông B�c- Tây Nam, dài kho�ng 180km, nhi�u ch� d�c, chia c�t r�t m�nh và ph�c t�p. L�c ��a ven bi�n là vùng núi th�p chia c�t m�nh và có tính phân b�c. Các b�c thư�ng x�p thành d�i vòng cung th�p d�n v� phía bi�n. Gi�a các ��o là các v�nh có di�n tích, hình dáng và �� sâu khác nhau. K�t thúc � cu�i �o�n b� này là vùng c�a sông hình ph�u B�ch ��ng v�i bãi tri�u r�ng và h� l�ch tri�u dày ��c (T.�. Th�nh và nnk, 1984). Trong các v�nh Bái T� Long và H� Long, �áy bi�n phân b�c và có nhi�u rãnh ng�m. Rãnh sâu nh�t � c�a V�n, sâu trên 30m. Phía ngoài các ��o là ph�n B�c v�nh B�c B� có ��a hình �áy khá b�ng ph�ng, �ôi nơi th�y các d�ng ��a hình âm hư�ng B�c Nam, nguyên là các thung l�ng sông c� b� ng�p chìm (Tr�nh Phùng và nnk.,1975). VBB ki�u dalmatian phân b� t� V�nh Th�c ��n Qu�ng Yên (tr� các ��o �á vôi). B� bi�n và các ��o t�o thành m�t t� h�p d�ng vòng k� th�a và ôm l�y vòng cung - kh�i nâng d�ng ��a lu� �ông Tri�u -
  10. 12 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Yên T�. Xen k� các ��o là các võng tr�ng gi�a núi trư�c kia. Các ��o là ��nh c�a các dãy núi b� bi�n làm ng�p. Xu hư�ng phát tri�n c�a b� là ít thay ��i (N.T. Sơn, Tr�nh Phùng, 979; T.�. Th�nh và nnk, 1984; Zenkovitch, V.P, 1963). B� bi�n thu� tri�u phát tri�n �i�n hình � vùng C�a Ông và vùng c�a sông hình ph�u B�ch ��ng và phân b� � phía B�c các v�nh Tiên Yên - Hà C�i và C�a L�c. C�a sông hình ph�u v�i kh� n�ng thoát l� t�t trong �i�u ki�n nh�t tri�u ��u biên �� l�n là ��c �i�m quan tr�ng c�a vùng. VBB t� �� Sơn ��n L�ch Trư�ng (hình 1, hình 2.3-2.4, ph� l�c) có hư�ng �ông B�c - Tây Nam, dài kho�ng 150km, th�p, b�ng ph�ng, b� chia c�t ngang m�nh b�i các c�a l�ch và sông. Trung bình c� 20km có m�t c�a sông l�n. L�c ��a ven bi�n là vùng ��ng b�ng th�p c�a CTSH hi�n ��i n�m trong �ê bi�n có �� cao trung bình 0,5-1,3m, �ôi nơi có các �ê cát cao 4-6m và 2-4m. �áy bi�n tho�i, �ư�ng ��ng sâu 10m thư�ng ch�y xa b� 15-20km. Tam giác châu th� sông H�ng hi�n ��i có b� bi�n tr�i dài t� �� Sơn ��n L�ch Trư�ng (T.�. Th�nh và nnk, 1984), thu�c ki�u l�n bi�n, t�c �� l�n bi�n trung bình 20-30m/n�m và cao nh�t t�i 100-120m/n�m � c�a Ba L�t và c�a �áy. ��ng b�ng th�p có �ê bao là nét ��c trưng l�n nh�t c�a vùng, có th� r�t nguy hi�m khi có bão l�n gây v� �ê làm ng�p sâu trên di�n r�ng. ��ng b�ng châu th� ng�m (delta - front) phía ngoài các c�a sông Thái Bình, H�ng, Mã có �� sâu phía ngoài kho�ng 15- 20m, hình thái khá b�ng ph�ng, nghiêng tho�i v� phía bi�n. Tr�m tích b� m�t ch� y�u bùn b�t, bùn sét b�t nhão m�u nâu, nâu h�ng, �ôi khi có m�t các kho�nh cát, cát b�t. � b� m�t ��ng b�ng ti�n CTSH �ôi khi có m�t �ê, g� ng�m dài, h�p, song song v�i b� c�u t�o b�ng cát b�t, cát nh� �ư�c t�o nên trong ��i sóng nhào. ��ng b�ng �ư�c tích t� do các y�u t� ngo�i sinh sông bi�n, phù sa �� ra t� các con sông l�n và phát tri�n ch� y�u trên các ��i s�t chìm ven b�. VBB t� L�ch Trư�ng ��n M�i L�y có hư�ng ch� ��o Tây B�c - �ông Nam, dài 370km, tương ��i tho�i, chia c�t y�u. L�c ��a ven bi�n là các ��ng b�ng k�p gi�a các nhánh ngang ra bi�n c�a các dãy núi Tây B�c và Trư�ng Sơn. ��c trưng VBB là chi�u ngang h�p, �� nghiêng l�n và khá ph�ng, ph� bi�n các b�c 20-25m, 10-15m, 4-6m và 1,5-2m. Trên b� m�t ��ng b�ng có các ��n cát do gió phía Nam Hà T�nh, các ��n cát cao vài ch�c mét, càng v� phía nam các kh�i ��n cát càng l�n hơn (T.�. Gián, 1962). B� bi�n ki�u ��ng b�ng aluvi ch� y�u do các sông nh� �� vào. Vai trò c�a sóng trong quá trình thành t�o ��a hình th� hi�n rõ qua s� có m�t hàng lo�t các c�n cát ven bi�n và các d�ng tích t� c�u t�o b�ng xác v� sinh v�t và sò �c n�m sâu trong l�c ��a. Càng xa c�a sông Mã và sông C�, vai trò c�a sóng càng th� hi�n rõ, nh�t là khu v�c T�nh Gia, Qu�nh Lưu, Di�n Châu, Th�ch Hà, C�m Xuyên, K� Anh. Phía Nam Hà T�nh, vai trò c�a gió tương ��i quan tr�ng. � �ây xu�t hi�n các ��n cát gió �� s� ngày càng l�n sâu vào l�c ��a. ��a hình doi cát l�n c�a sông và c�n cát sát b� bi�n là nét ��c trưng c�a vùng, là �i�u ki�n gây ng�p l�t ��ng b�ng ven bi�n khi có mưa l�n. B� bi�n ki�u tích t� - mài mòn do sóng. K�p gi�a các nhánh núi �n ngang c�a dãy Trư�ng Sơn là các thung l�ng sông nh�. Dư�i tác ��ng m�nh m� c�a sóng bi�n h� và ngu�n v�t li�u gia nh�p vào ��i b� nên b� nguyên sinh b� thay ��i sâu s�c c� v� hình thái, c�u t�o �� chuy�n sang giai �o�n tích t� - mài mòn. �o�n t� M�i Ròn ��n Qu�ng Bình là b� tích t� - mài mòn b�ng ph�ng �ã trư�ng thành v�i các cung tích t� - mài mòn r�t r�ng n�m gi�a các m�i nhô b� mài mòn như M�i Roòn, M�i L�y, v.v. B�c Trung B� là vùng có ít ��o nh�t ven b� Vi�t Nam, g�m 58 ��o v�i t�ng di�n tích 14,3km2 (chi�m 2,06% v� s� ��o và 0,83% v� di�n tích c�a các ��o ven b� Vi�t Nam). Các ��o l�n nh�t g�m: Hòn Mê (4,86km2), Bi�n Sơn (2,94km2), C�n C� (2,2km2), hòn M�t (0,8km2), v.v. Qu�ng Tr� và Th�a Thiên-Hu� m�i t�nh ch� có m�t ��o (L.�. An, 2008 ). 2. 9c 4i<m 41a ch=t VBB Móng Cái - �� Sơn trên bình �� c�u trúc ��a ch�t thu�c ��i Duyên h�i, ch� y�u trên ��i u�n n�p Caledonit Katazia, tr�ng ch�ng g�i Trung sinh và các vùng s�t nh� Tân sinh. Hư�ng c�u trúc chính song song v�i b� v�i các chu�i ��o kéo dài ng�n cách v�i các thung l�ng
  11. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 13 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� ng�p chìm, biên �� nâng ki�n t�o 0-300m. Các thành t�o ��t �á khá �a d�ng, g�m tr�m tích l�c nguyên và carbonat, magma phun trào và xâm nh�p, tu�i t� C� sinh s�m ��n hi�n ��i. Chúng phân b� trên ba �ơn v� c�u trúc chính là ��i nâng Cát Bà - Cô Tô, ��i nâng ��a lu� Yên T� và vùng tr�ng ch�ng d�ng ��a hào Hòn Gai (�ovjicov, N.V. Chi�n (ch� biên), 1965; N.C. Lư�ng (ch� biên), 1998). Tr�m tích �áy bi�n ven b� t� �� sâu 30m tr� l�i, ch� y�u là bùn cát b�t màu xám xanh ho�c xám tro. Bùn sét b�t phân b� thành d�i h�p � rìa ��o ch�n ngoài v�nh Tiên Yên - Hà C�i và t�i các v�nh kín. Cát nh� và cát trung phân b� ven các ��o và d�c tr�c m�t s� lu�ng l�ch. S�n s�i g�p � các c�a l�ch ch�y xi�t. Tr� � v�nh khá kín, tr�m tích �áy bi�n càng xa b� càng m�n. M�t �áy v�nh H� Long ph� bi�n bùn b�t nh�, sau �ó là bùn b�t l�n và bùn sét b�t màu xám, xám xanh, �ôi nơi có màu xám �en do �nh hư�ng c�a v�t li�u than �á (Tr�nh Phùng, P.K. Trung và nnk, 1975). VBB �� Sơn - L�ch Trư�ng thu�c CTSH hi�n ��i n�m trong ph�m vi c�a b�n tr�ng Kainozoi Hà N�i, phát tri�n trên n�n móng �á c�ng có tu�i Mesozoi, Paleozoi và ti�n Cambri. S� phát tri�n c�a b�n tr�ng �ư�c kh�ng ch� b�i h� th�ng ��t gãy sâu hư�ng Tây B�c - �ông Nam. Trong giai �o�n Tân ki�n t�o, b�n tr�ng �ư�c kh�ng ch� b�i ��t g�y sâu Kim Môn - Cát Bà phía �ông B�c và Kim Sơn - Phát Di�m (��t gãy sông H�ng) � phía Tây Nam. B�n tr�ng Kainozoi có t�c �� s�t chìm trong kho�ng 0,04-0,20mm/n�m trong Tân ki�n t�o và 0,04- 0,12mm/n�m trong �� t�. Các thành t�o tr�m tích g�n k�t n�m chìm sâu dư�i l�p ph� �� tam. Tr�m tích �� tam bao g�m các lo�i t� sét ��n cu�i, có b� dày ��t 5-6km. Tr�m tích �� t� � ven b� ��ng b�ng CTSH có b� dày ��t ��n 250m g�m các lo�i v�t li�u t� r�t m�n ��n r�t thô, thu�c nhi�u ki�u ngu�n g�c khác nhau. Tr�m tích Holocen có b� dày t� m�t vài mét ��n 60m, thành ph�n g�m cát, cát b�t, b�t và bùn sét thay ��i t� xám �en, xám xanh ��n nâu h�ng. Tr�m tích ven b� CTSH phân b� m�n d�n v� hai phía bi�n và l�c ��a k� t� �ư�ng m�c bi�n trung bình; �� h�t tr�m tích m�n d�n t� khu v�c �ông B�c xu�ng Tây Nam. T�i vùng tri�u, tr�m tích m�n d�n t� dư�i lên trên. � vùng �áy bi�n ven b� CTSH, tr�m tích hi�n ��i t�ng m�t bao g�m t� bùn sét ��n cát nh� màu nâu h�ng (T.�. Th�nh và nnk, 2000). VBB t� L�ch Trư�ng ��n M�i L�y ch� y�u phát tri�n trên c�u trúc Mesozoit phân b� t� Thanh Hoá ��n M�i Roòn v�i ��a hình nghiêng tho�i trong kho�ng �� sâu ��n 30-50m, chuy�n ��ng Tân ki�n t�o t� nâng y�u, biên �� 100-300m ��n h� y�u và trung bình, biên �� ��t - 500 ��n -100m. Hư�ng các y�u t� ki�n trúc chính xiên góc v�i �ư�ng b� và các �ư�ng ��ng sâu cơ b�n song song v�i hư�ng b�. T� M�i Roòn ��n M�i L�y và xa hơn ��n H�i Vân phát tri�n k� th�a trên ��i ki�n trúc Hexinit Trư�ng Sơn, ch�u �nh hư�ng c�a s�t h� tương ��i Tân ki�n t�o và ki�n t�o hi�n ��i. �á g�c l� ra t�i các m�i nhô, các ��o thu�c v� các �á bi�n ch�t Ti�n Cambri, các �á tr�m tích l�c nguyên Trung sinh và ph� bi�n các �á xâm nh�p magma Trung sinh, ít hơn là C� sinh mu�n. Các tr�m tích Holocen và hi�n ��i ph� bi�n là cát và cát b�t, b� dày có th� ��t t�i 40-50m � các vùng c�a sông. Tr�m tích �áy bi�n ven b� �ư�c xác ��nh bao g�m ch� y�u là cát nh� phân b� � các bãi bi�n, �áy bi�n sát b�; b�t l�n có di�n phân b� r�ng rãi nh�t trong ph�m vi �áy bi�n t�i 30m nư�c; bùn sét b�t phân b� ch� y�u � phía b�c t�i L�ch Quèn và bùn sét màu nâu �� phân b� � phía b�c t�i S�m Sơn. Các lo�i tr�m tích không phân b� liên t�c mà thư�ng xen k� nh�t là các vùng c�a sông (N.H. C� và nnk, 2001). 3. 9c 4i<m khí hBu Khí h�u DVB Tây v�nh B�c B� mang ��c trưng c�a vùng nhi�t ��i gió mùa, có mùa �ông l�nh và l�nh v�a, v� cơ b�n mùa hè nóng trùng v�i mùa mưa vào mùa gió Tây Nam (P.N. Toàn và P.T. ��c, 1993). Tuy nhiên, tính ch�t này có s� thay ��i v� phía nam khi mùa mưa bão g�n trùng v�i ��u mùa �ông l�nh. S� khác bi�t này th� hi�n khá rõ tính ch�t gi�a hai vùng B�c B� và B�c Trung B�. Tuy nhiên, trên bình di�n chung, khu v�c Thanh Hoá thu�c VBB B�c Trung B� có nhi�u nét tương ��ng v� khí h�u v�i VBB B�c B�.
  12. 14 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Vùng b bi n B c B Vùng ��ng th�i ch�u �nh hư�ng c�a khí h�u mi�n �ông B�c Vi�t Nam, ��ng b�ng B�c B� và Bi�n �ông th� hi�n hai mùa rõ r�t. V� cơ b�n mùa hè nóng trùng v�i mùa mưa và mùa gió Tây Nam; mùa �ông l�nh trùng v�i mùa khô và mùa gió �ông B�c. Nhi�t �� không khí có xu hư�ng t�ng d�n v� phía nam, trung bình n�m � Móng Cái - Hòn Gai là 22-230C, H�i Phòng - Thanh Hoá là 23-240C. Mùa nóng t� tháng 4 t�i tháng 10, trung bình các tháng không quá 300C; mùa l�nh t� tháng 11 t�i tháng 3, trung bình tháng l�nh nh�t không dư�i 100C. Biên �� dao ��ng gi�a các mùa 11-120C. Hàng n�m có 50-60 ngày rét, 1.400- 1.900 gi� n�ng, t�ng lư�ng b�c x� 110-120Kcal/cm2. Lư�ng mưa có xu th� gi�m d�n v� phía nam, trung bình n�m � Móng Cái: 2.768mm, H�i Phòng: 1.731mm và V�n Lý: 1.600mm. Mùa mưa (t� tháng 5 ��n tháng 10) chi�m 85-90% lư�ng mưa c� n�m. Ch� �� gió c�ng th� hi�n rõ hai mùa rõ r�t. Gió mùa �ông B�c t� tháng 11 - tháng 4, ho�t ��ng m�nh nh�t vào các tháng 12 và 1 (t�n su�t 70-80%), có hư�ng th�nh hành là �ông B�c, b�c và �ông. Trung bình m�i tháng mùa �ông có t� 3-4 front l�nh tràn v� v�i t�c �� gió 3-4m/s (t�n su�t 80-90%), 8m/s (t�n su�t 30-40%) và có th� trên 10m/s. Gió mùa Tây Nam t� tháng 5 - tháng 10, ho�t ��ng m�nh nh�t vào tháng 6, 7 và 8, có hư�ng th�nh hành là Nam, �ông Nam và �ông. T�c �� gió trung bình là 4-5 m/s và có th� ��t 20-25m/s. VBB B�c B� hàng n�m ch�u tác ��ng tr�c ti�p c�a 1-2 cơn bão và ch�u �nh c�a 3-4 cơn bão khác, thư�ng kèm theo mưa l�n, gió m�nh có th� ��t 40-50m/s, xu�t hi�n t� tháng 6 (s�m là tháng 5) t�i tháng 10 (mu�n là tháng 11), ph� bi�n vào các tháng 7, 8 và 9. Trong 94 n�m (1884 - 1977), c� nư�c có t�i 403 cơn bão �� b� và riêng vùng này ch�u t�i 126 cơn (31%). Ph�n l�n bão �� b� vào các kì nư�c kém, khi vào kì nư�c cư�ng gây nư�c dâng và có s�c phá h�y m�nh. Bão Kate �� b� vào H�i Phòng ngày 26/9/1955 �ã ��y b� ��o Cát H�i lùi t�i hơn 100m và gây v� �ê trên di�n r�ng, bão Oliver (1960) c�t �ôi c�n ch�n c�a Ba L�t. Vùng b bi n B c Trung B Vùng c�ng ch�u �nh hư�ng rõ r�t c�a gió mùa �ông B�c và khí h�u không khác nhi�u ven b� B�c B�. Tuy nhiên, trư�ng nhi�t �� không khí cao hơn, mùa mưa bão mu�n hơn và ch�u �nh hư�ng rõ r�t c�a gió Lào khô nóng vào mùa hè. Nhi�t �� trung bình n�m kho�ng 23,4-25,2oC và t�ng d�n v� phía nam. Nhi�t �� không khí cao nh�t trung bình kho�ng 26,2-29,5oC và th�p nh�t trung bình kho�ng 21,2-22,1oC. Mùa nóng t� tháng 5 t�i tháng 10 và nóng nh�t vào tháng 7, trung bình 29-29,3oC. Mùa l�nh vào các tháng 11 t�i tháng 2 n�m sau, l�nh nh�t vào tháng 1. So v�i VBB B�c B�, lư�ng b�c x� th�c t� cao hơn, t�ng d�n v� phía nam, t�i 126,2Kcal/cm2/n�m � Qu�ng Tr�. Mùa mưa mu�n d�n v� phía nam, � Ngh� An t� tháng 5 t�i tháng 11, nhưng t�i Hu� thì t� tháng 7 t�i tháng 12, ch� y�u vào tháng 10-11, g�n trùng mùa gió �ông B�c. Lư�ng mưa trung bình n�m 2.325mm/n�m, t�ng d�n v� phía nam, t� Qu�nh Lưu 1.573,4mm/n�m và ��n B�ch Mã 3.200mm/n�m. Lư�ng mưa ngày l�n nh�t c�ng t�ng d�n v� phía nam, t�i 710,1mm � Qu�nh Lưu (tháng 9) và 977,6mm � Hu� (tháng 11). Do �nh hư�ng c�a ��a hình Trư�ng Sơn và các ti�u hoành sơn, t�c �� và hư�ng gió thay ��i theo khu v�c. V� mùa gió �ông B�c, gió B�c, Tây B�c th�nh hành � VBB Qu�ng Bình - Qu�ng Tr�. V� mùa gió Tây Nam, gió Tây và Tây Nam ch� y�u gây �nh hư�ng t� nam Thanh Hóa t�i H�i Vân. T�c �� gió trung bình n�m � Qu�nh Lưu 1,9m/s và � Hu� 1,5m/s (1976- 2003). T�c �� gió l�n nh�t 40-56m/s trong bão � các ��a phương. Gió tây khô nóng, nhi�t �� không khí >35oC và �� �m <55% thư�ng xu�t hi�n t� tháng 4 t�i tháng 9, ch� y�u vào tháng 7-8, m�i n�m trung bình có trên 20 ngày, m�i ��t kéo dài 2-5 ngày, có khi t�i 1 tháng và góp ph�n gây khô h�n.
  13. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 15 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� Trong s� 403 cơn bão trong th�i gian 1884-1977, có 19% s� cơn bão �� b� vào VBB Thanh Hóa - Hà T�nh, 18% s� cơn bão �� b� vào VBB Qu�ng Bình - Th�a Thiên-Hu� (N.V. Vi�t, 1985). Bão xu�t hi�n t� tháng 5 t�i tháng 11, ch� y�u vào các tháng 9-10, Trong th�i gian 1884- 2000, có 98 cơn bão �� b� vào VBB Bình - Tr� - Thiên. 4. ThEy vHn sông và hLi vHn 4.1. Th�y v�n sông Các sông �� vào b� Tây v�nh B�c B� có th� phân chia thành 4 lưu v�c chính: sông nh� vùng �ông B�c; h� th�ng sông H�ng và Thái Bình, h� th�ng sông Mã - sông C� và h� th�ng sông Gianh - Hương. Theo ��i �i�u tra liên hi�p Vi�t - Trung (1965), hàng n�m các sông �� ra v�nh kho�ng 140 t� mét kh�i nư�c, trong �ó h�u h�t là t� các sông b� tây thu�c ��a ph�n Vi�t Nam, kho�ng 94,5% và t� ven b� Trung Qu�c ch� 5,5%. Trung bình hàng n�m các sông b� tây v�nh, phía Vi�t Nam �� vào v�nh 179km3 nư�c và 125,88 tri�u t�n bùn cát lơ l�ng (N.V. Ph�, 1984). N�u ư�c tính c� bùn cát di �áy t� l� 10% so v�i bùn cát lơ l�ng thì t�ng bùn cát t� sông �� ra kho�ng 138,6 tri�u t�n. Sau ��p ��p Hoà Bình vào n�m 1989, lư�ng này gi�m �i do kho�ng 85% t�i lư�ng tr�m tích trên sông �à b� lưu gi� t�i �áy h�. Phân b� lưu lư�ng nư�c sông và tr�m tích � DVB Tây v�nh B�c B� �ư�c trình bày b�ng 1.1 (T.�. Th�nh và nnk, 2005). B ng 1.1. Ngu�n cung c�p n��c và bùn cát lơ l�ng t� sông ra các vùng thu�c d�i b� Tây v�nh B�c B� (nhi�u n�m tr��c h� Hoà Bình) Vùng b� Chi�u dài L��ng bùn cát L��ng n��c b� (km) tri�u t�n/n�m km3/n�m Móng Cái - �� Sơn 210 3,15 17,76 �� Sơn - L�ch Tr��ng 150 113,00 111,00 L�ch Tr��ng - M�i Ròn 300 8,45 40,62 M�i Ròn - H�i Vân 280 1,28 9,48 C�ng 940 125,88 178,86 Vùng b bi n B c B � lưu v�c các sông nh� Qu�ng Ninh, do ��a hình, các sông ��u ng�n d�c, ít phân nhánh, quan tr�ng có sông Ka Long di�n tích lưu v�c 773km2 và sông Tiên Yên lưu v�c 1.070km2. Ngoài ra, còn có nhi�u con sông nh� khác như Ba Ch�, Hà C�i, ��m Hà, Tr�i và sông Yên L�p �� vào v�ng Yên L�p. Lưu v�c h� th�ng sông Thái Bình có di�n tích ��n Ph� L�i là 12.680km2, �� ra bi�n qua các c�a L�ch Huy�n, C�m, Nam Tri�u và L�ch Tray và nh�n thêm ngu�n nư�c c�a sông H�ng �� ra bi�n qua c�a V�n Úc và Thái Bình. T�ng thu� lư�ng 10-11x109m3/n�m và t�ng lư�ng phù sa 4x106 t�n/n�m, 90% vào mùa mưa l�. Lưu v�c h� th�ng sông H�ng r�ng 155.000km2 v�i 52% di�n tích thu�c Trung Qu�c. H� th�ng sông H�ng �� ra bi�n t�i c�a chính Ba L�t và các c�a khác như V�n Úc, Thái Bình, Diêm �i�n, Trà Lý, C�a Lân, L�ch Giang, C�a �áy và c�a Càn. Trư�c �ây, t�ng t�i lư�ng bùn cát t�i Sơn Tây vào kho�ng 114x106 t�n/n�m (990 g/m3), mùa mưa l� chi�m 91,6%. G�n �ây, lư�ng phù sa �ưa ra bi�n thay ��i, gi�m �i do có các ��p l�n � thư�ng ngu�n. Do lưu lư�ng thay ��i quá l�n theo mùa, v� mùa khô tri�u xâm nh�p sâu v� phía l�c ��a, ranh gi�i �� m�n là 4‰ cách � c�a L�ch Giang (sông Ninh Cơ) t�i 30km hay cách c�a V�n Úc 20km, c�a �áy 10km, v.v.
  14. 16 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Vùng b bi n B c Trung B � B�c Trung B�, h� th�ng sông Mã - sông C� là h� th�ng sông l�n. Lưu v�c h� th�ng sông Mã kho�ng 28.400km2, trong �ó 17.600km2 thu�c Vi�t Nam và �� ra bi�n qua các c�a Sung, L�ch Trư�ng và H�i. H� th�ng sông C� do dòng chính sông C� và các nhánh sông Hi�u, Ngàn Sâu và m�t s� nhánh nh� khác (N.V. Ph� và nnk, 2003). M�ng lư�i sông phát tri�n không ��u, m�t �� 0,45-1,3km/km2, ng�n và d�c, ch�y tương ��i ��c l�p do các nhánh sông �âm ngang ra bi�n. Lư�ng dòng ch�y mùa mưa chi�m 75 - 80% c� n�m. Ngoài ra, còn có m�t s� sông nh� như: Sông Rào Cái, Gianh, Ki�n Giang và Th�ch Hãn. T�i lư�ng bùn cát kho�ng 9,5-10 tri�u t�n/n�m, �áng k� nh�t là sông Mã kho�ng 3,5-4 tri�u t�n/n�m, sông C� 4,41 tri�u t�n/n�m. T�ng lưu lư�ng nư�c kho�ng 40-45 tri�u m3/n�m, �áng k� nh�t là sông C� 17,1km3/n�m; sông Mã 10,2km3/n�m, sông Chu 5km3/n�m và sông Ngàn Sâu 3,88km3/n�m. 4.2. H�i v�n ��c �i�m h�i v�n ven b� Tây v�nh B�c B� khá ph�c t�p. Ch� �� thu� tri�u t� nh�t tri�u ��u ��n nh�t tri�u không ��u và bán nh�t tri�u không ��u (N.N. Thu�, 1984). �� l�n tri�u g�m c� thu� tri�u l�n (3,5 - 4,5m); thu� tri�u v�a (2 - 3,5m) và thu� tri�u nh� (dư�i 2m). Sóng theo th�nh hành ��i hư�ng theo hai mùa gió �� cao l�n d�n v� phía nam và hư�ng �ông, �ông B�c c�ng th�nh hành v� phía nam. Dòng hoàn lưu �n ��nh g�n b� quanh n�m g�n như có hư�ng ch� ��o v� phía Tây Nam. Dòng ch�y d�c b� ch�u �nh hư�ng c�a mùa gió, t� tháng 9 ��n tháng 5 n�m sau, hư�ng Tây Nam, t�c �� trung bình 25-40cm/s và t� tháng 5 ��n tháng 9 hư�ng �ông B�c, t�c �� ��t trung bình 15-30cm. � g�n b�, dòng tri�u là thành ph�n quy�t ��nh dòng ch�y t�ng h�p. �ây c�ng là khu v�c b� Vi�t Nam ch�u tác ��ng l�n nh�t c�a nư�c dâng trong bão, theo mô hình d� báo có th� ��t t�i 2,8m. Trong vòng 30 n�m qua, nư�c dâng do bão t�ng ��t 2m (t�n su�t 11%), trên 1,5m (30%) và trên 1m (50%). Nư�c dâng do bão có biên �� khá l�n và gây nguy hi�m cho �ê kè, b� bi�n, nh�t là khi trùng v�i tri�u cư�ng. M�c nư�c bi�n dâng còn có nguyên nhân chân t�nh do trái ��t �m lên, ��t 2,24 mm/n�m �o t�i Hòn D�u vào th�i gian 1955 - 1987 (N. N. Thu� và B.�. Khư�c, 1994). M�t vài s� li�u tính toán g�n �ây cho th�y m�c nư�c bi�n khu v�c này dâng cao kho�ng 4 mm/n�m trong vài ch�c n�m qua. Vùng b bi n B c B Th�y tri�u v�i tính ch�t tri�u toàn nh�t �i�n hình nh�t và �� l�n tri�u l�n nh�t � b� bi�n Vi�t Nam. Tính nh�t tri�u thu�n nh�t cùng v�i �� l�n c�a thu� tri�u gi�m d�n v� phía nam. T�i C�a Ông m�c tri�u c�c ��i 4,4m, trung bình 2,09m; tương �ng t�i Hòn Gai là 4,35m và 2,06m; t�i Hòn D�u 4,35m và 1,86m. Th�y tri�u l�n nh�t vào các tháng 6 - 7 và 10 - 12 và cư�ng su�t m�c nư�c có th� ��t ��n 0,5 m/h. Th�i gian tri�u rút tương �ương th�i gian tri�u lên � rìa �ông B�c, nhưng dài hơn h�n tri�u lên � phía Tây Nam. Dòng ch�y có hư�ng ch�y t� nam lên b�c khi tri�u lên, ngư�c l�i khi tri�u rút và có xu th� hư�ng song song v�i b�, t�c �� trung bình 15-40cm/s tu� mùa và v� trí. T�i các lu�ng l�ch ven b�, dòng tri�u rút thư�ng ��t 0,5-0,7m/s, m�nh hơn dòng tri�u lên, thư�ng ��t 0,5m/s. T�i các c�a sông, dòng ch�y tri�u rút có th� ��t 100-200cm/s. Dòng sóng h�p v�i trư�ng gió theo mùa r�t có ý ngh�a tham gia v�n chuy�n b�i tích d�c b�. Dòng ch�y gió mùa r�t có ý ngh�a tri�t tiêu ho�c bù v�i dòng ch�y tri�u v�n có hư�ng thu�n ngh�ch. �� cao t�n su�t l�n trong kho�ng 0,5-2m, trung bình 1,2m, l�n nh�t ��t 4-5m trong bão. V� mùa gió �ông B�c (t� tháng 10 ��n tháng 2), th�nh hành các hư�ng �ông B�c, b�c và �ông. V� mùa gió Tây Nam, sóng th�nh hành các hư�ng �ông Nam, nam và �ông, Trong các v�nh g�n kín ven b� �ông B�c, sóng thư�ng dư�i 1m, khi có bão c�ng không vư�t quá 2m. Vùng b� �� Sơn - L�ch Trư�ng thu�c bi�n h�, khi sóng vào t�i b� ph�i vư�t qua vùng nư�c nông và vùng tri�u r�ng, nên �� cao sóng sát b� không l�n, không quá 2m k� c� khi có bão.
  15. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 17 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� Vùng b bi n B c Trung B T� phía b�c v� phía nam �� l�n thu� tri�u gi�m d�n t� 3,95m xu�ng 2,0m và tính ch�t thu� tri�u chuy�n d�n t� nh�t tri�u không ��u sang bán nh�t tri�u không ��u. T� Thanh Hoá ��n b�c Qu�ng Bình, ch� �� tri�u mang tính nh�t tri�u không ��u, m�i tháng có 8 - 10 ngày bán nh�t. M�c nư�c trung bình t�i Hòn Mê 1,7m; Thanh Hoá 1,84m; L�ch Quyèn 1,62m; C�a Sót 1,5m và C�a Như�ng 1,33m. T� Qu�ng Bình ��n c�a Thu�n An thu�c ch� �� bán nh�t tri�u không ��u v�i �� l�n trung bình 1,1m ��n 0,6m gi�m d�n v� phía nam. Mùa gió �ông B�c sóng có hư�ng th�nh hành �ông và �ông B�c, �� cao trung bình 0,8- 0,9m; cao nh�t kho�ng 2,0-2,5m; cá bi�t ��n 3-4m. Vào mùa gió Tây Nam (tháng 5 - 9), sóng th�nh hành là Nam, �ông Nam, �� cao trung bình 0,6-0,7m, cao nh�t 3,0-3,5m và sóng bão ��t t�i 5,0-6,0m. V� phía nam, bi�n càng m� hơn, �� sâu sát b� l�n hơn nên sóng có �� cao l�n hơn. Do ��c �i�m hư�ng b�, quanh n�m sóng hư�ng �ông và �ông B�c th�nh hành. Dòng ch�y t�ng h�p có hư�ng và t�c �� do dòng tri�u quy�t ��nh hư�ng thay ��i theo ngày � ven b� và theo mùa thu�c vào hoàn lưu �n ��nh ngoài khơi, khi tri�u lên ��t 0,3-0,5cm/s. Dòng ch�y sóng �óng vai trò quan tr�ng di chuy�n bùn cát d�c b� t�o nên các doi cát ��y l�n c�a sông, c�n tr� thoát l�. 5. Các hO sinh thái tiêu bi<u Do tính �a d�ng cao v� ��a ch�t, ��a hình và các quá trình ��ng l�c, các h� sinh thái (HST) DVB Tây v�nh B�c B� h�t s�c �a d�ng. Thu�c nhóm l�c ��a ven bi�n có các HST tiêu bi�u như r�ng thư�ng xanh, gò ��i, ��ng b�ng, sông h� và c�n ��n cát ven bi�n. Trong ph�m vi b� và vùng bi�n ven b� có các HST tiêu bi�u như r�ng ng�p m�n, r�n san hô, th�m c� bi�n, vùng c�a sông, vùng tri�u, bãi cát bi�n, bãi tri�u �á, c�a sông, �áy m�m, �áy c�ng (�.N. Thanh, 2003; �. C. Thung, 1999, 2000; �.C. Thung và nnk, 2001). HST h� nư�c m�n r�t ��c thù cho khu v�c H� Long - Cát Bà do ��a hình karst b� bi�n làm chìm ng�p và HST c�n cát ven b� ��c trưng cho B�c Trung B�, th� hi�n tính phi ��a ��i. Ho�t ��ng c�a con ngư�i c�ng �ã t�o ra m�t s� HST trên n�n t� nhiên như HST ��m nuôi và HST c�ng, v.v. 5.1. H� sinh thái r�ng ng�p m�n HST r�ng ng�p m�n (RNM) có n�ng su�t sinh h�c cao, t�ng cư�ng b�i t�, ch�n sóng và làm s�ch môi trư�ng (�nh 2, ph� l�c). RNM t�p trung � các khu v�c Móng Cái, C�a Ông, Qu�ng Yên, Cát H�i, Tiên Lãng, Thái Th�y, Xuân Thu�, �ư�c chia thành 3 khu v�c chính (P.N. H�ng và nnk, 1993). Hi�n t�i, toàn d�i có 29.384ha RNM và t�ng s� loài cây ng�p m�n th�c th� là 18 trong t�ng s� kho�ng 50 loài, k� c� s� loài gia nh�p. Khu v�c H�i Phòng - Qu�ng Ninh có kho�ng 22.646ha RNM và 16 loài cây ng�p m�n th�c th�, CTSH có 6.066ha và 14 loài cây ng�p m�n. Khu v�c Thanh Hóa - Qu�ng Tr� có kho�ng 672 ha RNM và 18 loài cây ng�p m�n. RNM �ã b� suy gi�m nghiêm tr�ng v� di�n tích và ch�t lư�ng HST (hình 1.1.). Theo m�c �� �ánh giá b�n v�ng, ch� s� s�c kh�e HST �ư�c xác ��nh: 0-0,2: r�t kém b�n v�ng; 0,25-0,5: kém b�n v�ng; 0,5-0,75: trung bình; 0,75-1,0: b�n v�ng. Theo �ó HST RNM � H�i Phòng �ư�c th� nghi�m �ánh giá có ch� s� n�m 1989 là 0,67; n�m 1995 là 0,54; n�m 2001 là 0,49 và 2007 là 0,42. Vào n�m 2007, t�i 7 �i�m kh�o sát, có ��n 5 �i�m HST RNM thi�u b�n v�ng (T.�. Lân và nnk, 2010). � ven b� CTSH, �� b�o v� �ê, ngư�i dân ven bi�n ph�i tr�ng r�ng phòng h�. Trong nh�ng n�m qua, di�n tích r�ng b� khai phá do khai hoang nông nghi�p và ��p ��m nuôi tương ��i cân b�ng v�i r�ng tr�ng m�i. Phong trào tr�ng RNM khá phát tri�n v�i ngu�n kinh phí h� tr� c�a chương trình 327, PAM, t� ch�c ACMANG c�a Nh�t, H�i ch� th�p �� �an M�ch, .v.v.
  16. 18 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Hình 1.1. B�n �� bi�n ��ng di�n tích r�ng ng�p m�n khu v�c châu th� sông H�ng giai �o�n 1975 - 1989 (T.. Lân và nnk, 2009) 5.2. H� sinh thái th�m c� bi�n C� bi�n ven b� Tây v�nh phân b� � 4 sinh c�nh khác nhau như v�ng nh�, vùng ��o, vùng bãi tri�u c�a sông và ��m nư�c l�. C� bi�n �ã �ư�c xác ��nh có 6 loài thu�c 5 chi, 3 h� phân b� � ven bi�n phía b�c, chi�m 42,8% t�ng s� loài trong c� nư�c (14 loài). Trong th�m c� bi�n s� lư�ng loài và m�t ��, kh�i lư�ng ��ng v�t �áy cao g�p nhi�u l�n ngoài th�m c� bi�n (�.C. Thung, 2000). Ven b� �ông B�c tuy có c� bi�n, nhưng thư�ng phân b� thưa th�t d�ng ��m da báo không t�o thành các th�m c� dày ��c. M�t s� vùng c� bi�n tương ��i t�p trung � ven b� CTSH như �ông Long - Thái Bình (150ha); C�n Ng�n, C�n Lu - Nam ��nh (30ha); Kim Trung - Ninh Bình (120ha) (N.V. Ti�n, 1999). 5.3. H� sinh thái r�n san hô Các r�n san hô � v�nh B�c B� ��u thu�c ki�u r�n vi�n b� và r�n ��m n�m g�n rìa ho�c xa vùng CTSH, phong phú nh�t là � C�n C�, B�ch Long V�, �ông Nam Cát Bà, Long Châu và Cô Tô (�nh 1, ph� l�c). San hô phân b� t�i �� sâu 10 m � vùng bi�n ven b�, t�i 15m � ven các ��o như B�ch Long V� và C�n C�. Qu�n xã sinh v�t s�ng trên r�n có tính �a d�ng r�t cao. � V�nh H� Long - Cát Bà, �ã xác ��nh �ư�c 23 �i�m có r�n san hô phân b�, �� ph� th�p nh�t là 5%,
  17. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 19 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� cao nh�t 65%, trung bình 32,2%. Các ��o Cô Tô, Long Châu c�ng có nh�ng r�n san hô ��p phát tri�n. Hi�n t�i, san hô � Cô Tô b� ch�t t�i 70-80% chưa rõ nguyên nhân. S� loài san hô s�ng c�ng có s� suy gi�m �áng k� khi so sánh s� loài san hô s�ng giai �o�n trư�c n�m 1998 so v�i hi�n nay. T�i nhi�u khu v�c, t� l� suy gi�m ��t t�i 60-70% như Áng Th�m, Hang Trai và Tùng Ngón. � H�i Phòng, ch� s� b�n v�ng cho HST r�n san hô n�m 2003 c�a c� khu v�c là 0,5; � sát biên không b�n v�ng. Trong s� 7 �i�m kh�o sát, cao nh�t 0,82 và th�p nh�t 0,23; có 1 �i�m b�n v�ng, 2 �i�m thi�u b�n v�ng và 4 �i�m sát c�n thi�u b�n v�ng (T.�. Lân và nnk, 2010). 5.4. H� sinh thái vùng tri�u HST vùng tri�u r�t ��c thù và tiêu bi�u, v�i di�n tích kho�ng 60.115ha, trong �ó có 38.204ha � H�i Phòng - Qu�ng Ninh, 18.826ha � CTSH và 3.085ha � Thanh Hóa - Qu�ng Tr�. Các bãi tri�u r�ng l�n khu v�c H�i Phòng, Qu�ng Ninh, Thái Bình, v.v. là nơi có nhi�u các bãi ��c h�i s�n.Vùng tri�u �ư�c chia thành 3 khu v�c: khu tri�u cao, khu tri�u gi�a và khu tri�u th�p, v�i nh�ng qu�n th� sinh v�t �i�n hình khác nhau. Các ki�u sinh c�nh khác nhau �ã t�o ra nh�ng ph� h� vùng tri�u khác nhau. Ph� h� vùng tri�u c�a sông có 3 d�ng: Bãi tri�u l�y có r�ng ng�p m�n bao ph�; Các bãi tri�u l�y không có r�ng ng�p m�n có khi dài hàng ch�c và thư�ng hình thành các bãi thân m�m ��c s�n; Các c�n cát � vùng c�a sông, �i�n hình c�a sông H�ng, thư�ng có các bãi don, d�t và ngao phân b�. Ph� h� vùng tri�u xa c�a sông, g�m các bãi tri�u ch�u tác ��ng tr�c ti�p c�a các y�u t� ��ng l�c bi�n, có �� mu�i cao, dinh dư�ng �áy th�p, thư�ng g�p t� Thanh Hoá ��n Qu�ng Bình, bao g�m 3 d�ng sinh c�nh �i�n hình, g�m các bãi tri�u cát, bãi tri�u r�n �á và bãi tri�u san hô ch�t. Ph� h� bãi cát bi�n ph� bi�n � khu v�c H� Long - Cát Bà - �� Sơn có hơn 100 bãi cát l�n nh� và r�t ph� bi�n � B�c Trung B� v�i các bãi cát tr�ng, m�n n�i ti�ng như các bãi S�m Sơn, C�a Lò, �á Nh�y, v.v. HST vùng tri�u c�ng �ang b� tác ��ng m�nh c�a ho�t ��ng nhân sinh, nhưng nói chung s�c kho� sinh thái còn � m�c b�n v�ng. T�i H�i Phòng, ch� s� b�n v�ng trong kho�ng 0,04-0,88 và trung bình 0,6. Tuy nhiên, trên th�c t� 6 khu kh�o sát thì 4 khu dư�i b�n v�ng (T.�. Lân và nnk, 2010). 5.5. H� sinh thái vùng c�a sông Trong nhi�u khu v�c HST c�a sông, tiêu bi�u là vùng c�a các sông H�ng, B�ch ��ng, Mã và C�. �ây là nơi chuy�n ti�p sông - bi�n nên ��c �áo và ph�c t�p nhưng giàu có v� tài nguyên, là nơi t�p trung c�a nhi�u loài sinh v�t t�o ngu�n l�i thu� s�n l�n. Các qu�n xã sinh v�t � vùng c�a sông phong phú và �a d�ng, g�m các loài nư�c ng�t, nư�c l� và nư�c m�n. Vùng c�a sông có nhi�u ph� HST như r�ng ng�p m�n, th�m c� bi�n, bãi cát bi�n, vùng tri�u, �áy m�m. Ph�n l�n các h� có n�ng xu�t sinh h�c cao, �a d�ng loài cao và giàu có ngu�n l�i thu� s�n �ánh b�t và nuôi tr�ng. �ây là nơi cư trú, phát tri�n ngu�n gi�ng tôm, cua, cá cho các ngư trư�ng trên V�nh B�c B�. Khu v�c nư�c c�a sông ven b� có �� sâu nh� hơn 30m có nhi�u bãi cá ��, bãi giao v� c�a tôm, là nơi sinh s�ng c�a các loài h�i s�n. Nh�ng tháng có tôm cá �� t�p trung nh�t vào tháng 4-7. Vì v�y, d�c vùng nư�c ven b� trư�c c�a sông phân b� nhi�u bãi cá n�i, cá �áy và bãi tôm t�o thành ngư trư�ng �ánh b�t có tr� lư�ng và s�n lư�ng cao. 5.6. H� sinh thái h� nư�c m�n (tùng, áng) Tùng và áng (h� nư�c m�n) là d�ng ��a hình Karst r�t ��c thù cho qu�n ��o �á vôi Cát Bà - H� Long mà các nơi khác không có. Tùng, áng chính th�c �ư�c coi là m�t ki�u h� sinh thái ��c
  18. 20 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) thù c�a khu v�c H� Long - Cát Bà �ư�c �� xu�t n�m 1999 (N.C. H�i và �.C. Thung, 1999; �.C. Thung và M. Sarti, 2004). Có 62 áng và 57 tùng phân b� � v�nh H� Long, Bái T� Long và chúng có c�nh quan sinh thái r�t ��p và còn có th� s� d�ng làm các d�ng aquarium nuôi các loài sinh v�t c�nh ngoài t� nhiên ph�c v� b�o t�n ngu�n gen và các m�c �ích khác. H� nư�c m�n H� Long - Cát Bà là d�ng ph� h� sinh thái quý hi�m, r�t có giá tr� cho nghiên c�u khoa h�c v� l�ch s� hình thành khu h� sinh v�t c�a khu v�c (�.C. Thung và Massimo Sarti, 2004). 5.7. H� sinh thái c�n cát ven bi�n H� th�ng c�n cát ven bi�n mi�n Trung kéo dài t� Hà T�nh ��n Ninh Thu�n v�i t�ng di�n tích kho�ng 100 nghìn hecta. � DVB Tây v�nh B�c B�, các c�n cát phân b� t� Hà T�nh tr� vào phía nam, riêng Qu�ng Bình có 39 nghìn hecta. Chúng có �� cao kho�ng 10-40m, �ôi khi 50- 60m, thư�ng có 2-3 h� th�ng ng�n cách nhau qua các tr�ng h�p. Hi�n nay, các c�n cát di l�n v� phía l�c ��a v�i t�c �� thư�ng 2-5m/n�m, có nơi 10-15m/n�m, làm l�p �ư�ng xá, nhà c�a ru�ng vư�n. �ó là các công trình k� v� c�a thiên nhiên, có quy mô �� s� t�m c� th� gi�i (T.�. Gián, 1978). Chúng do gió bi�n vun t�, hư�ng tho�i phía bi�n và hư�ng d�c hơn phía l�c ��a, thành ph�n cát nh�, cát trung màu xám vàng và xám tr�ng. Nhi�u nơi trong thân c�n có sa khoáng Ilmenit t�p trung thành m� công nghi�p. Khu h� sinh v�t c�n cát nghèo nàn nhưng r�t ��c �áo, g�m các ��ng th�c v�t thích nghi trong môi trư�ng khô h�n. HST c�n cát có ý ngh�a sinh thái r�t l�n như h�n ch� gió m�n t� bi�n, tích gi� nư�c, b�o v� vùng ven b� trư�c các thiên tai t� bi�n, k� c� sóng th�n. 5.8. H� sinh thái ��o Các ��o DVB Tây v�nh B�c B� ch� y�u t�p trung � ven b� �ông B�c. Ngoài ra còn m�t s� ��o nh� thu�c Thanh Hoá (Hòn Mê) ho�c Ngh� An (Hòn M�t), Qu�ng Tr� (C�n C�). Xung quanh các ��o thư�ng có ��y �� các ph� h� sinh thái ven bi�n và �ây c�ng là nh�ng trung tâm phát tri�n kinh t�, ��c bi�t là nuôi tr�ng thu� s�n và du l�ch sinh thái. Các ��o là nơi sinh s�n và cư trú c�a các loài thú, chim, bò sát, lư�ng cư, ��c bi�t là nơi trú �ông c�a các loài chim di cư t� phương B�c. Nhi�u ��o, ��c bi�t là các ��o �á vôi, t�o ra c�nh quan thiên nhiên ��p v�i hình thù k� d� và các hang ��ng. Ph�n dư�i nư�c c�a �a s� ��o có các r�n san hô v�i các c�nh quan ng�m ��p, làm t�ng thêm vai trò sinh thái c�a vùng bi�n - ��o và giá tr� b�o t�n t� nhiên. Các ��o có ti�m n�ng phát tri�n các lo�i hình du l�ch bi�n - ��o và du l�ch sinh thái g�n v�i m�c �ích b�o t�n thiên nhiên. 6. Phân vùng tV nhiên Phân vùng t� nhiên lãnh th� Vi�t Nam khá ph�c t�p theo 2 ki�u - phân vùng ��a lý t� nhiên t�ng h�p và chuyên ngành. Theo phân vùng ��a lý t� nhiên t�ng h�p (V.T. L�p, 2003), lãnh th� Vi�t Nam �ư�c chia thành 3 mi�n, trong �ó DVB Tây v�nh B�c B� thu�c 2 vùng �ông B�c B�c B� và B�c Trung B� c�a 2 mi�n khác nhau: 1. Mi�n B�c và �ông B�c B�c B�; 2. Mi�n Tây B�c và B�c Trung B�; 3. Mi�n Nam Trung B� và Nam B� Phân vùng t� nhiên lãnh th� Vi�t Nam theo chuyên ngành �ã �ư�c ti�n hành t� lâu và có nh�ng thay ��i �áng k� nh� m�c �� �i�u tra cơ b�n chi ti�t hơn, trong �ó có phân vùng khí h�u, phân vùng th�y v�n, phân vùng ��a lý sinh v�t, phân vùng th� như�ng, v.v. Tuy nhiên, phân vùng t� nhiên VBB Vi�t Nam m�i �ư�c quan tâm t� sau khi gi�i phóng mi�n Nam, trong �ó có phân vùng ��a m�o b� bi�n Vi�t Nam (Tr�nh Phùng, Nguy�n Thanh Sơn, 1977).
  19. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 21 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� Trong khuôn kh� nhi�m v� �� tài c�p Nhà nư�c 48.06-14, 1983-1985- Ph�n ��a ch�t, phân vùng t� nhiên DVB bi�n Vi�t Nam �ã �ư�c th�c hi�n (T.�. Th�nh và nnk., 1985). Theo �ó, DVB Tây v�nh B�c B� t� Móng Cái t�i H�i Vân, là m�t trong ba VBB Vi�t Nam (Móng Cái - H�i Vân, H�i Vân - V�ng Tàu, V�ng Tàu - Hà Tiên). VBB Móng Cái - H�i Vân �ư�c phân chia thành b�n ti�u vùng: ti�u vùng Móng Cái - �� Sơn, �� Sơn - L�ch Trư�ng, L�ch Trư�ng - M�i Ròn và M�i Ròn - H�i Vân. Như v�y, vùng tr�ng �i�m DVB Tây v�nh B�c B� t� Qu�ng Ninh t�i Ninh Bình thu�c hai ti�u vùng phía b�c t� Móng Cái t�i L�ch Trư�ng, khu v�c tr�ng ���m ven b� H�i Phòng n�m g�i ti�p hai ti�u vùng này. Tóm l�i, v�nh B�c B� r�ng kho�ng 150.000km2 và di�n tích c�a toàn DVB Tây v�nh B�c B� theo ranh gi�i pháp lý t� Móng Cái ��n M�i L�y và b� ngang t� ranh gi�i trong c�a các huy�n sát bi�n và ��n ranh gi�i ngoài � �� sâu 30m là 44.417km2, trong �ó l�c ��a ven bi�n 17.327km2 và bi�n, ��o ven b� 27,090km2. S� li�u tương �ng cho riêng VBB B�c B� là 20.240km2, 6.790km2 và 13.450km2. T�i �ây có m�t các v�ng v�nh, c�a sông hình ph�u, châu th� và 2.379 hòn ��o l�n nh�. B� bi�n g�m các ki�u cơ b�n như: dalmat, thu� tri�u - r�ng ng�p m�n � ti�u vùng Móng Cái - �� Sơn; b� b�i t� châu th� � ti�u vùng �� Sơn - L�ch Trư�ng; ��ng b�ng aluvi bi�n, và tích t� - mài mòn do sóng � ti�u vùng L�ch Trư�ng - M�i L�y. VBB Móng Cái - �� Sơn thu�c ��i Duyên H�i, ch� y�u trên ��i u�n n�p Caledonit Katazia, tr�ng ch�ng g�i Trung sinh và các vùng s�t nh� Tân sinh v�i các thành t�o ��a ch�t l� di�n có tu�i t� Odovic ��n hi�n ��i. VBB �� Sơn - L�ch Trư�ng thu�c CTSH hi�n ��i, trên n�n b�n tr�ng Kainozoi Hà N�i v�i các thành t�o ��a ch�t l� di�n có tu�i �� t� ��n hi�n ��i. VBB L�ch Trư�ng - M�i L�y phát tri�n trên c�u trúc Mesozoit và Hexinit v�i các thành t�o ��a ch�t l� di�n có tu�i t� Cambri ��n hi�n ��i. Tr�m tích �áy d�i ven b� Tây v�nh ch� y�u ngu�n t� sông �ưa ra, trong �ó Sông H�ng có �nh hư�ng � quy mô l�n. Khí h�u ��c trưng nhi�t ��i gió mùa, có mùa �ông l�nh và v� cơ b�n mùa hè nóng trùng v�i mùa mưa và mùa gió Tây Nam. � khu v�c phía nam b� Tây v�nh, mùa mưa bão g�n trùng v�i ��u mùa �ông l�nh. S� khác bi�t này th� hi�n khá rõ tính ch�t gi�a hai vùng B�c B� và B�c Trung B�. Khu v�c Thanh Hoá có nhi�u nét tương ��ng v� khí h�u v�i VBB B�c B�. DVB Tây v�nh B�c B� có nhi�u bão, nư�c dâng trong bão biên �� l�n, gió mùa �ông B�c m�nh th�i m�nh, lư�ng mưa trung bình ��n l�n. Các sông �� vào thu�c v� 4 lưu v�c chính: các sông vùng �ông B�c; h� th�ng sông H�ng và Thái Bình, h� th�ng sông Mã - sông C� và h� th�ng sông Gianh - Hương, chi�m kho�ng kho�ng 94,5% t�ng lư�ng nư�c sông �ưa vào v�nh. Hàng n�m các sông t� phía Vi�t Nam �� vào v�nh 179km3 nư�c và 138,6 tri�u t�n bùn cát, chi�m kho�ng 89,7% t�ng lưu lư�ng nư�c và 62% t�ng lư�ng bùn cát �� vào v�nh, t�p trung 75-90% vào mùa mưa l�, phân b� trên chi�u dài b� hơn 940km, t�p trung � ti�u vùng �� Sơn - L�ch Trư�ng (150km). Thu� tri�u t� nh�t tri�u ��u (phía b�c) ��n nh�t tri�u không ��u và bán nh�t tri�u không ��u (phía nam). �� l�n tri�u g�m các lo�i l�n (3,5-4,5m); v�a (2-3,5m) và nh� (dư�i 2m). Sóng theo th�nh hành ��i hư�ng theo hai mùa gió, �� cao t�ng d�n v� phía nam. Dòng hoàn lưu �n ��nh g�n b� quanh n�m có hư�ng ch� ��o v� phía Tây Nam. � sát b�, dòng tri�u là thành ph�n quy�t ��nh dòng ch�y t�ng h�p, ch�u �nh hư�ng c�a dòng gió và dòng sông thay ��i theo mùa. DVB Tây v�nh B�c B� ch�u tác ��ng l�n c�a nư�c dâng trong bão, c�c ��i 2,8m. M�c nư�c bi�n dâng cao chân t�nh �ã �ư�c xác ��nh trong kho�ng 2-4 mm/n�m. Do �a d�ng v� ��a ch�t, ��a hình và các quá trình ��ng l�c, các h� sinh thái (HST) r�t phong phú và �a d�ng. � l�c ��a ven bi�n có các HST tiêu bi�u như r�ng thư�ng xanh quanh n�m, gò ��i, ��ng b�ng, sông h� và c�n ��n cát ven bi�n. Trong ph�m b� và bi�n ven b� có các HST tiêu bi�u như: ��o, r�ng ng�p m�n, r�n san hô, th�m c� bi�n, vùng c�a sông, vùng tri�u, bãi cát bi�n, bãi tri�u �á, c�a sông, �áy m�m, �áy c�ng. HST h� nư�c m�n r�t ��c thù cho khu v�c ��a hình karstơ H� Long - Cát Bà và HST c�n cát ven b� ��c trưng cho B�c Trung B�, th� hi�n tính phi ��a ��i. Ho�t ��ng c�a con ngư�i c�ng �ã t�o ra m�t s� HST trên n�n t� nhiên như HST ��m nuôi và HST c�ng, v.v.
  20. 22 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) II. I U KI N KINH T - Xà HI 1. Hành chính DVB Tây v�nh B�c B� g�m 8 t�nh và 1 thành ph� tr�c thu�c trung ương, v�i t�ng s� 6 thành ph� (01 lo�i I; 05 lo�i II), 7 qu�n, 4 th� xã và 34 huy�n (trong �ó có 4 huy�n ��o). Trong �ó, VBB B�c B� g�m 5 t�nh và thành ph� tr�c thu�c trung ương v�i 2 thành ph� (lo�i I: H�i Phòng; lo�i II; H� Long), 7 qu�n, 1 th� xã và 17 huy�n. VBB B�c Trung B� thu�c DVB Tây V�nh B�c B� g�m 4 t�nh v�i 4 thành ph� lo�i II, 3 th� xã và 17 huy�n (L.�. An, N.C. H�i, 2010) (b�ng 1.2). VBB B�c B� có liên quan ��n 5 t�nh, thành ph�: Qu�ng Ninh, H�i Phòng, Thái Bình, Nam ��nh và Ninh Bình. Qu�ng Ninh có 2 thành ph�, 1 th� xã và 7 huy�n: các thành ph� H� Long và Móng Cái, các th� xã C�m Ph�, huy�n H�i Hà, ��m Hà, Tiên Yên, Hoành B�, Yên Hưng và 2 huy�n ��o là Vân ��n và Cô Tô. H�i Phòng là thành ph� lo�i I tr�c thu�c trung ương. Có ba quan ni�m khác nhau v� không gian VBB H�i Phòng: 1- bao g�m t�t c� các qu�n huy�n; 2- bao g�m t�t c� các qu�n huy�n, tr� An Lão; 3- bao g�m t�t c� các qu�n huy�n, tr� An Lão, An H�i và Thu� Nguyên. Báo cáo s� d�ng quan �i�m th� ba, H�i Phòng có 7 qu�n và 4 huy�n thu�c VBB, �ó là các qu�n Dương Kinh, �� Sơn, H�i An, H�ng Bàng, Ki�n An, Lê Chân, Ngô Quy�n, huy�n Ki�n Th�y, Tiên Lãng và 2 huy�n ��o là Cát H�i và B�ch Long V� (L.�. An, N.C. H�i, 2010). Trong các t�nh còn l�i, Thái Bình có 2 huy�n Thái Th�y và Ti�n H�i; Nam ��nh có 3 huy�n: Giao Th�y, H�i H�u, Ngh�a Hưng; Ninh Bình ch� có 1 huy�n ven bi�n là Kim Sơn. VBB B�c Trung B� thu�c DVB Tây v�nh B�c B� g�m các t�nh Thanh Hoá, Ngh� An, Hà T�nh và Qu�ng Bình. Thanh Hoá có 1 thành ph�, 1 th� xã và 5 huy�n thu�c VBB; Ngh� An có 1 thành ph�, 1 th� xã và 3 huy�n; Qu�ng Bình có 1 thành ph� và 4 huy�n thu�c VBB, trong �ó có 3 huy�n ven bi�n ��ng th�i c�ng là các huy�n biên gi�i v�i Lào, là B� Tr�ch, Qu�ng Ninh và L� Th�y. B ng 1.2. Phân b� các �ơn v� hành chính � DVB Tây v�nh B�c B� Tnh, thành ph S n v Tnh, thành ph S n v Bc B hành chính Bc Trung B hành chính Qu�ng Ninh 2Tp,1Tx, 7H Thanh Hoá 1Tp, 1Tx, 5H H�i Phòng 7Q, 4H Ngh� An 1Tp, 1Tx, 3H Thái Bình 2H Hà T�nh 1Tp, 1Tx, 5H Nam ��nh 3H Qu�ng Bình 1Tp, 4H Ninh Bình 1H C�ng 2Tp, 7Q, 1Tx, 17H C�ng 4Tp,3Tx, 17H T�ng c�ng 6Tp, 7Q, 4Tx, 34H Ghi chú: Tp - thành ph; Q - qun; Tx - th xã; H - huy n. 2. HiOn tr6ng phát tri<n kinh tY - xã h\i 2.1. Dân s� và lao ��ng Các t�nh, thành ph� � DVB Tây v�nh B�c B� có hơn 17 tri�u dân, chi�m trên 20% t�ng dân s� Vi�t Nam, m�t �� trung bình kho�ng 294 ngư�i/km2, l�n hơn m�t �� trung bình c�a c� nư�c (kho�ng 238 ngư�i/km2). Trong �ó, � d�i ven bi�n có kho�ng 7 tri�u dân, m�t �� 397 ngư�i/km2 và chi�m 40,3% dân s� các t�nh ven bi�n. VBB B�c B� có dân s� kho�ng 3.198.600 ngư�i, m�t
  21. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 23 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� �� dân s� 481 ngư�i/km2 và chi�m 42,7% dân s� các t�nh, thành ph�. VBB các t�nh B�c Trung B� thu�c DVB Tây v�nh B�c B� có dân s� 6.996.795 ngư�i, m�t �� 347 ngư�i/km2 và chi�m 40,3% dân s� các t�nh (b�ng 1.3). B ng 1.3. Di�n tích và dân s� các t�nh thu�c DVB Tây v�nh B�c B� Di$n tích Dân s M(t  dân c 2 Tnh, thành (ng+i/km ) Chi4u dài ph Di$n tích So v1i Dân s So v1i Toàn VBB b+ (km) 2 (km ) tnh (%) (ng+i) tnh (%) tnh Q. Ninh 4.356,4 71,4 828.902 72,4 184 190 250 H. Phòng 871,5 57,3 1.089.055 59,2 1 193 1 250 125 Thái Bình 488,0 31,3 459.897 25,8 1 203 942 52 N. ��nh 719,8 43,5 648.352 35,5 1 197 900 72 N. Bình 207,5 14,9 172.399 19,1 664 831 18 C�ng 6.643,2 (54,3)*1 3.198.605 (42,7)*1 481 517 T. Hoá 1.277,3 11,5 1.233.920 36,3 332 966 102 Ngh� An 1.383,2 8,4 1.107. 470 38,0 188 801 82 Hà T�nh 2.806,5 46,5 696.730 56,7 214 248 137 Q. Bình 5.492,4 68,1 760.070 89,7 106 138 116 C�ng 10.959,4 (26,2)*1 3.798.190 (38,5)*1 347 437 T6ng 17.602,6 (32,5)*1 699 6795 (40,3) 294 397 954 Ghi chú: *)-T� l� % so v�i toàn t�nh Theo Lê &'c An, 2010 và ngu.n: C1c thng kê các t4nh, thành ph, 2008; (*): T9ng c1c thng kê, 2008. Dân cư VBB t�p trung nhi�u nh�t t�i các vùng có �ô th� ven bi�n l�n, �i�n hình là H�i Phòng, m�t �� 1.250 ngư�i/km2. � các t�nh có ��i núi như Qu�ng Ninh, Ninh Bình và các t�nh B�c Trung B�, dân cư VBB cao hơn vùng còn l�i. Tuy nhiên, ��i v�i các t�nh ven b� CTSH, �i�n hình là Nam ��nh và Ninh Bình, dân cư VBB có m�t �� th�p hơn vùng còn l�i. Thanh Hoá và Ngh� An là các t�nh có m�t �� dân cư vư�t nhi�u l�n vùng còn l�i c�a t�nh. T�i Hà T�nh và Qu�ng Bình, m�t �� dân cư l�n hơn không nhi�u vùng còn l�i do có nh�ng vùng c�n cát r�ng l�n không có ngư�i �. Qu�ng Ninh có m�t chu�i �ô th� �ông dân d�c b� bi�n, nhưng �a s� các ��o r�ng l�n l�i không có ngư�i � nên m�t �� c�ng ch� nh�nh hơn chút ít so v�i vùng còn l�i, v�n c�ng toàn là ��i núi. Theo quy mô c�p t�nh ven bi�n, t� l� dân s� nam cao nh�t � Qu�ng Ninh (50,4%) và th�p nh�t � Thái Bình (48,0). T� l� dân cư �ô th� kho�ng 7,4-44,6%, cao nh�t � Qu�ng Ninh (44,6%) và H�i Phòng (40,4%) và th�p nh�t � Thái Bình (7,4%) và Thanh Hóa (9,8%) và các t�nh khác trong kho�ng 11-16%. T� l� này ph�n ánh dân cư có cu�c s�ng g�n v�i công nghi�p và d�ch v�. S� còn l�i � vùng nông thôn, c�ng tương ��ng v�i t� l� s�ng nh� nông lâm ngư và diêm nghi�p. Trư�c �ây, � vùng nông thôn ven bi�n hình thành nên các làng có tính ngh� nghi�p, t�p trung làm ru�ng, làm mu�i, làm ngh� cá hay th� công. Ngày nay, g�n như m�i xã ��u là t� h�p c�a nhi�u ngành ngh� khác nhau. Ngay trong m�t h�, kinh t� gia �ình c�ng �an xen v�i nhi�u ngành ngh�. R�t nhi�u gia �ình v�a làm ru�ng, v�a làm cá ho�c m�t ngh� khác. Dân cư DVB Tây v�nh B�c B� ch� y�u là ngư�i Kinh. Tuy nhiên � Qu�ng Ninh, nhi�u nhóm dân t�c ít ngư�i s�ng trong ph�m vi VBB. � Qu�ng Bình, c�ng có nh�ng t�c ít ngư�i
  22. 24 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) thu�c các huy�n có bi�n, nhưng th�c t� h� � t�i vùng núi xa xôi phía tây. �a ph�n cư dân DVB Tây v�nh B�c B� theo ��o th� t� tiên và ch�u �nh hư�ng c�a ��o Ph�t. Tuy nhiên, t�i nhi�u vùng ven bi�n, tiêu bi�u là ven b� CTSH, t� l� dân theo ��o Thiên chúa giáo khá cao. Lao ��ng ch� y�u � khu v�c kinh t� cá th� và tư nhân, � các ngành nông lâm ngư. T�ng s� lao ��ng trong các doanh nghi�p kho�ng 850 nghìn ngư�i và kho�ng g�n 1,16 tri�u lao ��ng trong các cơ s� s�n xu�t kinh doanh cá th� (tính ��n 31/12/2006). Lao ��ng khu v�c nhà nư�c dư�i 10% và khu v�c có v�n ��u tư nư�c ngoài dư�i 4% (C�c th�ng kê các t�nh, 2008; T�ng c�c th�ng kê, 2008). 2.2. ��t �ai và c� c�u s� d�ng ��t T�ng di�n tích ��t �ai các t�nh DVB Tây v�nh B�c B� kho�ng 53.936km2, chi�m 16,3% c� nư�c. Trong �ó cơ c�u s� d�ng ��t nông nghi�p (19,1%), lâm nghi�p (50,5%), chuyên dùng (5,1%), ��t � (2,4%), ��t chưa s� d�ng và ��t khác 22,9% (b�ng 1.4). H�i Phòng, Thái Bình, Nam ��nh và Ninh Bình có t� tr�ng ��t nông nghi�p cao (34,4-68,1%), là khu v�c cung c�p lúa g�o chính cho vùng ��ng b�ng B�c B�. Qu�ng Bình, Hà T�nh, Thanh Hoá và Ngh� An có di�n tích ��t lâm nghi�p chi�m t� tr�ng l�n (49,7%-73%). ��t chuyên dùng (2,5-15,4%) và ��t � (0,6-8,5%) � h�u h�t các t�nh ��u chi�m t� l� th�p. ��t chưa s� d�ng và các lo�i ��t khác còn chi�m t� l� tương ��i cao � Qu�ng Ninh, H�i Phòng và Ngh� An (25,3-34,6%), �a ph�n là ��t ��ng b�ng ven bi�n và ��i núi. B ng 1.4. Hi�n tr�ng cơ c�u s� d�ng ��t Di$n tích C c>u s? d@ng (%) 2 Tnh (km ) Nông Lâm Chuyên G>t H G>t khác nghi$p nghi$p dùng C� n��c 331.212 28,5 43,8 4,3 1,8 21,6 Qu�ng Ninh 6.099 8,9 49,7 5,3 1,5 34,6 H�i Phòng 1.521 34,4 14,5 14,6 8,5 28,0 Thái Bình 1.546 61,8 1,3 15,4 8,1 13,4 Nam ��nh 1.651 58,5 2,6 14,3 6,2 18,4 Ninh Bình 1.392 45,4 19,7 11,6 3,9 19,4 Thanh Hoá 11.136 22,1 50,1 5,7 4,3 17,8 Ngh� An 16. 499 15,3 55,3 3,1 1,0 25,3 Hà T�nh 6.027 19,4 56,5 5,2 1,3 17,6 Qu�ng Bình 8.065 8,5 73,0 2,5 0,6 15,4 VBT VBB 53.936 19,1 50,5 5,1 2,4 22,9 Ngu.n: T9ng c1c thng kê, 2008. 2.3. T�ng trư�ng và c� c�u kinh t� T�ng GDP toàn DVB Tây v�nh B�c B� n�m 2007 ��t 83.237,7 t� ��ng, chi�m kho�ng 18% t�ng GDP toàn qu�c (461.443 t� ��ng). GDP bình quân ��u ngư�i ��t kho�ng 4,82 tri�u ��ng, th�p hơn so v�i m�c trung bình c� nư�c kho�ng 0,6 tri�u ��ng. Trong �ó, nhóm có GDP cao g�m H�i Phòng, Qu�ng Ninh và Thanh Hoá, cao hơn GDP bình quân c� nư�c 1,3-1,6 l�n. (b�ng 1.5).
  23. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 25 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� B ng 1.5. T�ng s�n ph�m trong n��c c�a các t�nh, thành ph� thu�c DVB Tây v�nh B�c B� phân theo ngành kinh t� (giá so sánh n�m 1994) T6ng GDP C c>u GDP (%) GDP/ng+i Tc  tOng (tL ) (2001-2007) Tnh N,L,ng CN -XD Dch v@ (tri$u ) C� n��c 461.443,0 17,9 41,8 40,3 5,42 7,7 Q. Ninh 8.346,8 7,7 52,2 40,1 7,60 15,3 H�i Phòng 15.799,3 10,6 40,9 48,5 8,72 12,1 Thái Bình 7.146,7 45,8 23,2 31,0 3,86 8,3 Nam ��nh 7.133,4 31,8 31,2 37,0 3,61 8,5 Ninh Bình 3.825,4 26,9 45,5 27,6 4,15 13,3 Th. Hoá 25.436,7 31,6 35,1 33,3 6,88 9,1 Ngh� An 11.330,0 33,09 26,39 37,52 3,65 12,0 Q. Bình 4.219,4 25,8 35,4 38,3 5,26 11,6 Ngu.n: C1c thng kê các t4nh, thành ph, 2008; T9ng c1c thng kê, 2008. Cơ c�u kinh t� toàn vùng �ã có s� chuy�n d�ch theo hư�ng gi�m nông, lâm nghi�p, thu� s�n và t�ng công nghi�p và d�ch v�. N�m 2006 - 2007, Qu�ng Ninh và H�i Phòng có t� tr�ng nông lâm ngư ch� còn 7,7-10,6%, các t�nh còn l�i kho�ng 25,8-45,8%, th�p hơn v�i t� tr�ng c�a c� nư�c (17,9%). T� tr�ng công nghi�p - xây d�ng các t�nh 23,2-52,2%, cao nh�t � Qu�ng Ninh và th�p nh�t � Thái Bình. Các t�nh trong vùng nhìn chung có t�c �� t�ng trư�ng hàng n�m (8,3-15,3%) giai �o�n 2001- 2007) nhanh hơn so v�i c� nư�c (7,7%). Thái Bình và Nam ��nh có t�c �� t�ng trư�ng kinh t� ch�m nh�t trong vùng. T�c �� t�ng trư�ng c�a Ninh Bình ��t 13,3%/n�m và H�i Phòng 12,1%. 2.4. Th�c tr�ng phát tri�n các ngành kinh t� Nông - Lâm - Thu> s@n T�ng giá tr� s�n xu�t nông nghi�p toàn vùng n�m 2007 ư�c ��t kho�ng 21,7 nghìn t� ��ng. Trong �ó, t�nh Thái Bình, Thanh Hoá, Ngh� An l�n nh�t (m�i t�nh kho�ng 3,9 ��n 4 nghìn t� ��ng), th�p nh�t là Qu�ng Bình và Qu�ng Ninh (dư�i 1 nghìn t� ��ng/n�m). N�m 2007, DVB Tây v�nh B�c B� �ã ��t �ư�c s�n lư�ng lương th�c trên 6,4 tri�u t�n v�i n�ng su�t trung bình 50,1 t�/ha và Thái Bình ��ng ��u trong vùng v� n�ng su�t (64,4 t�/ha). S�n lư�ng lương th�c bình quân g�n 387,7kg/ngư�i/n�m và di�n tích cây lương th�c kho�ng 1.281.000ha. H�i Phòng, Thái Bình, Nam ��nh, Ninh Bình và Thanh Hoá là các t�nh cung c�p lúa g�o chính trong vùng. V� ch�n nuôi, t�ng �àn gia súc, gia c�m t�ng nhanh. ��n n�m 2007, toàn vùng có kho�ng 2,2 tri�u con trâu, bò; 6,4 tri�u con l�n và kho�ng 54 tri�u con gia c�m, phát tri�n m�nh nh�t � Ngh� An, Thanh Hoá và kém nh�t � Qu�ng Ninh và H�i Phòng. Các t�nh �ang có xu hư�ng m� r�ng phát tri�n ch�n nuôi quy mô công nghi�p, bán công nghi�p v�i các trang tr�i t�p trung. D�ch v� nông nghi�p chi�m t� tr�ng nh�, trong �ó Thái Bình ��t 146 t� ��ng và t� tr�ng d�ch v� 3,2%; tương ��i cao hơn so v�i các t�nh khác. Giá tr� s�n xu�t lâm nghi�p DVB Tây v�nh B�c B� n�m 2007 kho�ng 1.298 t� ��ng, chi�m 20% t�ng giá tr� s�n xu�t lâm nghi�p c� nư�c. S�n xu�t lâm nghi�p phát tri�n m�nh nh�t � Thanh Hoá và Ngh� An (x�p x� 400 t� ��ng/n�m), nh� nh�t � Thái Bình (ch� kho�ng 11 t� ��ng/n�m). T�ng di�n tích r�ng hi�n có kho�ng 2,4 tri�u hecta, trong �ó trên 79% di�n tích là r�ng t� nhiên (g�n 1,9 tri�u hecta), chưa k� r�ng ng�p m�n ven bi�n. T�ng di�n tích r�ng tr�ng
  24. 26 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) kho�ng 505.000ha, m�i n�m tr�ng thêm �ư�c kho�ng hơn 50.000ha (n�m 2007 tr�ng �ư�c 53.500ha). R�ng tr�ng phát tri�n m�nh � Qu�ng Ninh, Thanh Hoá, Ngh� An và Hà T�nh. R�ng t� nhiên t�p trung kho�ng 55% di�n tích � hai t�nh Thanh Hoá và Ngh� An; S�n lư�ng g� khai thác trong vùng n�m 2007 kho�ng 324.000m3, ch� y�u khai thác t� Qu�ng Ninh và các t�nh B�c Trung B�, b�n t�nh ven b� CTSH t�ng lư�ng g� khai thác kho�ng 34.000m3. N�m 2007, t�ng giá tr� s�n xu�t thu� s�n DVB Tây v�nh B�c B� theo giá so sánh ��t trên 4,2 nghìn t� ��ng v�i t�ng s�n lư�ng 555.000 t�n. So v�i c� nư�c, t�ng s�n lư�ng thu� s�n vùng ��t g�n 15% nhưng t�ng giá tr� s�n xu�t ch� ��t 9,0% (b�ng 1.6). B ng 1.6. Ho�t ��ng nuôi tr�ng và �ánh b�t thu� s�n n�m 2007 Các t�nh T�ng GT Nuôi tr�ng Khai thác (t� ��ng) D.tích S.l��ng S� t�u xa T�ng CS S�n l��ng (1000ha) (t�n) b� (chi�c) (1000CV) (t�n) C� n��c 46.663,3 1 008,0 2.085.267 21.130 3.091,6 2.063.766 Qu�ng Ninh 499,6 18,7 23.556 152 22,3 37.831 H�i Phòng 624,8 13,8 44.253 613 52,7 35.452 Thái Bình 611,7 5,6 44.095 56 18,3 34.738 Nam ��nh 537,0 15,2 36.617 89 14,6 34.151 Ninh Bình 155,4 8,7 15.195 14 3,2 3 .576 Thanh Hoá 655,1 13,0 23.152 442 65,8 60. 678 Ngh� An 585,4 20,1 28.090 288 47,8 48. 844 Hà T�nh 250,6 6,7 9.634 30 8,4 22. 332 Qu�ng Bình 303,2 3,6 6.052 953 71,6 30. 748 T�ng 4.222,8 105,4 230.644 2.637 308,6 324. 218 % c� n��c 9,0 10,5 11,0 12,5 9,9 14,9 Ngu.n: T9ng c1c thng kê, 2008 � VBB CTSH, t�ng giá tr� s�n xu�t ngành thu� s�n ��t g�n 2 nghìn t� ��ng, trong �ó có hơn 60% t� nuôi tr�ng. Các t�nh B�c Trung B� có ho�t ��ng khai thác thu� s�n m�nh hơn nuôi tr�ng và m�nh nh�t � Qu�ng Bình v�i s�n lư�ng �ánh b�t g�p 5 l�n nuôi tr�ng. Các t�nh Thanh Hoá, H�i Phòng, Thái Bình, Ngh� An, Nam ��nh và Qu�ng Ninh có giá tr� s�n xu�t thu� s�n kho�ng trên 500 t� ��ng/n�m, các t�nh còn l�i x�p x� 200 - 300 t� ��ng/n�m. Công nghi p T�ng giá tr� s�n xu�t công nghi�p toàn vùng kho�ng 63,6 nghìn t� ��ng, �óng góp chính t� công nghi�p c�a H�i Phòng, Qu�ng Ninh và Thanh Hoá m�i t�nh 9-25 nghìn t� ��ng, th�p nh�t là Hà T�nh và Qu�ng Bình 1,2-1,8 nghìn t� ��ng. T� tr�ng kinh t� công nghi�p nhà nư�c chi�m kho�ng 34,3%, ngoài nhà nư�c chi�m kho�ng 40,0% và khu v�c có v�n ��u tư nư�c ngoài chi�m 25,6%. So v�i c� nư�c, vùng có t� tr�ng công nghi�p nhà nư�c và ngoài nhà nư�c cao hơn và khu v�c có v�n ��u tư nư�c ngoài th�p hơn (b�ng 1.7).
  25. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 27 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� B ng 1.7. Giá tr� (t� ��ng) và ch� s� phát tri�n (CSPT - %) giá tr� s�n xu�t công nghi�p phân theo thành ph�n kinh t� Các tnh T6ng giá tr CN Nhà n1c Ngoài Nhà n1c GPu t Nhà n1c Giá tr CSPT Giá tr CSPT Giá tr CSPT Giá tr CSPT Q.Ninh 10.847,2 16,5 7.629,3 12,3 1.583,2 40,9 1.634,7 17,5 H.Phòng 24.531,1 18,1 5.131,2 13,4 8.149,0 20,4 11.250,9 18,6 T. Bình 4.450,6 23,8 418,9 -10,7 3.730,7 25,6 301,0 92,1 N. ��nh 5.299,4 18,9 1.193,4 8,2 3.821,7 29,3 284,3 45,3 N. Bình 3.012,1 22,6 1.491,5 10,9 1.515,4 36,6 5,3 55,9 T. Hoá 8.933,0 13,0 3.438,9 9,2 3.234,6 21,7 2.259,7 7,6 N. An 3.508,5 9,1 1.416,9 5,8 1.774,7 19,7 316,9 -19,3 Hà T�nh 1.162,3 16,5 221,6 -2,4 766,0 23,4 174,7 16,5 Q. Bình 1.820,4 20,3 910,7 7,7 871,5 41,4 38,2 -24,9 T�ng 63.564,6 - 21.852,4 - 25.446,8 - 16.265,7 - C� n��c 570.770,7 17,1 158.341,4 5,6 190.456,8 26,0 221.972,5 19,2 Cơ c�u thành ph�n kinh t� (%) Vùng 100 34,3 40,0 25,6 C� VN 100 27,7 33,4 38,9 Ngu.n: T9ng c1c thng kê, 2008 ThABng mCi, dch v1, du lch T�ng m�c bán l� hàng hoá, d�ch v� toàn vùng n�m 2006 ��t g�n 65,8 nghìn t� ��ng, so v�i c� nư�c (596,2 nghìn t� ��ng) chi�m x�p x� 11%. T�ng m�c bán l� hàng hoá kh�i ngoài nhà nư�c luôn chi�m ưu th� tuy�t ��i, kho�ng g�n 90%, trong �ó H�i Phòng và Qu�ng Ninh ��t m�c cao nh�t trong vùng, kho�ng 11,8-13,7 nghìn t� ��ng. H�i Phòng và Ninh Bình có giá tr� hàng nh�p kh�u l�n hơn xu�t kh�u, các t�nh còn l�i xu�t kh�u có giá tr� l�n hơn. T�ng giá tr� hàng xu�t kh�u và nh�p kh�u c�a các t�nh, thành ph� liên t�c t�ng t� n�m 2000 ��n nay, ��c bi�t là Ninh Bình trong các n�m 2005 - 2007. Ho�t ��ng du l�ch t�p trung � thành ph� H� Long (Qu�ng Ninh) và H�i Phòng v�i các khu du l�ch n�i ti�ng là v�nh H� Long, Cát Bà và �� Sơn. N�m 2006 lư�ng khách du l�ch ��n H�i Phòng kho�ng 2,9 tri�u lư�t, trong dó khách qu�c t� g�n 600 nghìn lư�t, v�i t�ng doanh thu khách s�n, nhà hàng, du l�ch l� hành kho�ng 1,32 nghìn t� ��ng. Lư�ng khách du l�ch ��n Qu�ng Ninh kho�ng 3,1 tri�u, lư�t trong �ó khách qu�c t� 1,16 tri�u lư�t, v�i t�ng doanh thu kho�ng 1,26 nghìn t� ��ng. Ninh Bình là t�nh có ti�m n�ng du l�ch l�n, n�m 2005 �ón trên 1 tri�u khách, tuy nhiên doanh thu th�p (kho�ng hơn 63 t� ��ng). Các t�nh còn l�i, có ti�m n�ng du l�ch sinh thái �áng k� nhưng chưa �ư�c t� ch�c t�t, s�n ph�m du l�ch nghèo nàn, �ơn �i�u, cơ s� v�t ch�t, trang thi�t b� ph�c v� du l�ch chưa �áp �ng �ư�c nhu c�u du khách. 2.5. C� s� h� t�ng, d�ch v� xã h�i Các t�nh DVB Tây v�nh B�c B� có 2.498 xã, phư�ng, ��t 100% có trư�ng m�u giáo, tr�m y t� và h�u h�t có trư�ng ti�u h�c tr� Qu�ng Ninh còn 9/175 xã phư�ng chưa có trư�ng ti�u h�c. Ch� có các t�nh Thanh Hoá, Ninh Bình và Nam ��nh ��t 100% s� xã, phư�ng có trư�ng trung
  26. 28 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) h�c cơ s�. Hà T�nh, Qu�ng Ninh và Ngh� An có kho�ng 8-28% s� xã, phư�ng chưa có trư�ng trung h�c cơ s�. 3. Quy ho6ch phát tri<n kinh tY - xã h\i Hi�n nay, h�u h�t các t�nh, thành ph� � DVB Tây v�nh B�c B� �ã có quy ho�ch phát tri�n ��n n�m 2020 và t�m nhìn 2030, Chính ph� �ã có quy�t ��nh phê duy�t quy ho�ch phát tri�n kinh t� - xã h�i vùng duyên h�i B�c B� ��n n�m 2020 và t�m nhìn ��n 2050. 3.1. Các t�nh ven bi�n B�c B� Vùng Kinh t� tr�ng �i�m B�c B� �ư�c xác ��nh phát tri�n thành vùng có v� trí hàng ��u v� m�i m�t, x�ng �áng là ��u tàu lôi kéo các vùng khác cùng phát tri�n, nhanh chóng góp ph�n �ưa Vi�t Nam ra kh�i tình tr�ng kém phát tri�n, v� trư�c c� nư�c trong vi�c �ưa nư�c ta cơ b�n tr� thành m�t nư�c công nghi�p theo hư�ng hi�n ��i vào n�m 2020, Theo quy ho�ch phát tri�n �ã �ư�c Th� tư�ng chính ph� phê duy�t, t� l� t�ng trư�ng kinh t� toàn vùng ven bi�n B�c B� �ư�c d� báo như sau: - Vào giai �o�n 2005-2015, t�c �� t�ng trư�ng 12,5-15,5% và n�m 2015 có t�ng GDP g�p 4,3 l�n 2005. - Vào giai �o�n 2016-2025, t�c �� t�ng trư�ng 12,2-14,5%; n�m 2025 có t�ng GDP g�p 3,2 l�n 2015. Trong �ó: công nghi�p - xây d�ng có t�c �� t�ng trư�ng 16,0% vào giai �o�n 2005-2015 và 15,5% vào 2011-2025; thương m�i - d�ch v� có t�c �� t�ng trư�ng 12,0% giai �o�n 2005-2015 và 13% giai �o�n 2011-2025; nông nghi�p - lâm - ngư nghi�p có t�c �� t�ng trư�ng 4,2% giai �o�n 2004-2015 và 4,5% giai �o�n 2011-2025. V� cơ c�u kinh t�: công nghi�p - xây d�ng, hi�n tr�ng 36,92%, t�i n�m 2015 là 42,24% và n�m 2025 là 44,0-44,5%. Thương m�i - d�ch v� v�i hi�n tr�ng 41,38%, ��n n�m 2015 48,28% và n�m 2025 49,58-51,0%. Nông - lâm - th�y s�n, hi�n tr�ng 21,7%, ��n n�m 2015 là 9,48% và ��n 2025 là 5,0-5,9%. GDP bình quân ��u ngư�i n�m 2005 là 483,56USD/ngư�i, d� báo ��n n�m 2015 kho�ng 1.770USD/ngư�i và n�m 2025 kho�ng 4.450-4.500USD/ngư�i. N�m 2005, dân s� 5 t�nh và thành ph� 7,606 tri�u ngư�i, trong �ó Qu�ng Ninh 1,081 tri�u ngư�i, H�i Phòng 1,793 tri�u ngư�i, Thái Bình 1,851 tri�u ngư�i, Nam ��nh 1,965 tri�u ngư�i và Ninh Bình 0,915 tri�u ngư�i. D� báo n�m 2010 dân s� vùng 7,9 - 8,2 tri�u ngư�i; n�m 2015: 8,3-8,6 tri�u ngư�i và n�m 2025: 8,7-9,0 tri�u ngư�i. Là c�a m� hư�ng ra bi�n � ven b� phía b�c, phát tri�n kinh t� - xã h�i ��n n�m 2020 ��m b�o cho H�i Phòng vào nhóm 3 và nhóm 5 ��a phương có t�c �� phát tri�n nhanh nh�t Vi�t Nam, có t�m �nh hư�ng �áng k� v� c�ng, �óng t�u, du l�ch, v�n t�i bi�n và tr� thành trung tâm, ��u m�i quan tr�ng c�a khu v�c, qu�c t�. T�c �� t�ng GDP trung bình là 12,82%/n�m cho 2011 - 2020. Cơ c�u kinh t� �ư�c hình thành theo hư�ng t�ng các ngành phi nông nghi�p, t� tr�ng công nghi�p, d�ch v� và nông lâm ngư nghi�p vào n�m 2020 tương �ng là 36%; 58% và 6%. Kim ng�ch xu�t kh�u 5,6 - 6 t� USD, t�c �� t�ng xu�t kh�u bình quân 20%/n�m. 3.2. Các t�nh ven bi�n B�c Trung B� Các t�nh ��u ��t m�c tiêu quy ho�ch phát tri�n cho giai �o�n ��n n�m 2020 tr� thành các t�nh công nghi�p (Thanh Hoá, Ngh� An), kinh t� phát tri�n (Hà T�nh), hay có kinh t� bi�n phát tri�n (Qu�ng Bình). T�c �� t�ng trư�ng kinh t� bình quân n�m trên 12%. Cơ c�u kinh t� theo hư�ng t�ng t� tr�ng công nghi�p và d�ch v�, gi�m nông lâm ngư, t�ng cư�ng hàng hoá xu�t
  27. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 29 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� kh�u. T� l� t�ng dân s� dư�i 1%. Nâng �� che ph� r�ng, t�ng cư�ng v� sinh môi trư�ng, t�ng m�c s�ng và ch�m lo s�c kh�e c�ng ��ng. Thanh Hoá cơ b�n tr� thành m�t t�nh công nghi�p v�i t�c �� t�ng trư�ng kinh t� bình quân hàng n�m trên 19%. Cơ c�u kinh t�: nông lâm ngư dư�i 6,6%, công nghi�p - xây d�ng: 51,1% và d�ch v�: 38,3%; T�ng kim ng�ch xu�t kh�u ��t 2,5 t� USD. T�c �� t�ng dân s� bình quân kho�ng 0,5%. �� che ph� r�ng lên 60%. ��n n�m 2015 toàn b� nhân dân trong t�nh �ư�c dùng nư�c h�p v� sinh. ��m b�o 100% s� cơ s� s�n xu�t m�i xây d�ng ph�i áp d�ng công ngh� s�ch, ho�c �ư�c trang b� các thi�t b� gi�m ô nhi�m, x� lý ch�t th�i và 90% s� cơ s� ��t tiêu chu�n môi trư�ng trư�c n�m 2020, Ngh� An tr� thành t�nh công nghi�p, t�c �� t�ng trư�ng GDP bình quân hàng n�m 12- 12,5%. Cơ c�u nông lâm ngư, công nghi�p - xây d�ng và d�ch v� tương �ng là 13,5-14%; 43- 43,5% và 43-43,5%; kim ng�ch xu�t kh�u ��t 1,9 t� USD. T� l� t�ng dân s� 0,97%. �� che ph� r�ng lên 60%, ��m b�o 100% s� cơ s� s�n xu�t, kinh doanh ��t tiêu chu�n môi trư�ng, rác th�i �ư�c thu gom x� lý 95-100%. Qu�ng Bình tr� thành m�t t�nh có kinh t� bi�n phát tri�n v�i t�c �� t�ng trư�ng kinh t� kho�ng 12-13%. Cơ c�u GDP c�a công nghi�p - xây d�ng, nông lâm ngư và d�ch v� là 44-45%, 14-15% và 40-41%. GDP/ngư�i ��t 46 tri�u ��ng. T� l� t�ng dân s� chung ��t 0,7-0,9%. GDP ��u ngư�i bình quân ��t 2.000-2.500USD. T� l� s� d�ng nư�c s�ch � �ô th� ��t trên 97%, � nông thôn ��t 90%; �� ph� r�ng 70-71%. S� h� gia �ình có công trình v� sinh trên 90%; thu gom rác th�i �ô th� ��t 100%; 100% các cơ s� s�n xu�t công nghi�p trong các khu, c�m công nghi�p có h� th�ng x� lý môi trư�ng, trong �ó có 80% s� cơ s� ��t tiêu chu�n môi trư�ng. 4. Phân vùng và t^ ch_c lãnh th^ kinh tY T� ch�c lãnh th� kinh t� thành các vùng, phân v� c�u thành n�n kinh t� qu�c dân, dư�i 2 ki�u phân vùng kinh t� ngành (còn g�i là phân vùng chi ti�t) và phân vùng kinh t� t�ng h�p (còn g�i là phân vùng t�ng th�) v�i 2 d�ng phân vùng kinh t� cơ b�n và phân vùng kinh t� - hành chính, v�n ph�c t�p và thay ��i theo t�ng th�i k� tùy thu�c vào m�c �� �i�u tra cơ b�n, nhu c�u phát tri�n KT-XH �áp �ng nh�ng �òi h�i th�c ti�n cho m�t th�i k�. M�t vài n�m sau gi�i phóng mi�n Nam và tái th�ng nh�t ��t nư�c, lãnh th� Vi�t Nam �ư�c t� ch�c thành 4 vùng kinh t� - hành chính t�ng h�p. Theo �ó, các vùng kinh t� (VKT) bao g�m: - VKT B�c B�, bao g�m t�t c� các t�nh, thành ph� phía B�c t�i Ninh Bình; - VKT B�c Trung B�, g�m 6 t�nh t� Thanh Hoá t�i Th�a Thiên-Hu�; - VKT Nam Trung B�, g�m các t�nh, thành ph� duyên h�i t� �à N�ng t�i Bình Thu�n và Tây Nguyên; - VKT Nam B�, g�m các t�nh, thành ph� mi�n �ông và Tây Nam B�. Trong �ó, DVB Tây v�nh B�c B� t� Qu�ng Ninh t�i Ninh Bình thu�c VKT B�c B�. Trong th�i k� ��i m�i và ��y m�nh CNH, H�H ��t nư�c 1986-2000, lãnh th� Vi�t Nam �ư�c t� ch�c thành 8 VKT t�ng h�p v�i 3 tr�ng �i�m kinh t�, bao g�m: 1. VKT �ông B�c B�c B�, g�m 11 t�nh, trong �ó có t�nh Qu�ng Ninh; 2. VKT Tây B�c, g�m 3 t�nh Lai Châu, Sơn La và Hoà Bình; 3. VKT ��ng b�ng sông H�ng, g�m 11 t�nh, trong �ó có thành ph� H�i Phòng, các t�nh Thái Bình, Nam ��nh và Ninh Bình; 4. VKT B�c Trung B�, g�m 6 t�nh t� Thanh Hoá t�i Th�a Thiên-Hu�; 5. VKT Duyên h�i Nam Trung B�, g�m các t�nh, thành ph� ven bi�n t� �à N�ng t�i Khánh Hoà;
  28. 30 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) 6. VKT Tây Nguyên, g�m 3 t�nh Gia Lai, Kon Tum và ��k L�k; 7. VKT �ông Nam B�, g�m Thành ph� H� Chí Minh và 7 t�nh �ông Nam B�; 8. VKT ��ng b�ng sông C�u Long, g�m các t�nh Tây Nam B� Ngoài t� ch�c VKT, còn có 3 tr�ng �i�m kinh t� - Tr�ng �i�m kinh t� (T�KT) B�c B�, g�m thành ph� Hà N�i và 4 t�nh H�i Dương, Hưng Yên, H�i Phòng, Qu�ng Ninh v�i 3 c�c phát tri�n Hà N�i - H�i Phòng - Qu�ng Ninh; T�KT mi�n Trung, g�m t�nh Th�a Thiên-Hu�, thành ph� �à N�ng, t�nh Qu�ng Nam và Qu�ng Ngãi; T�KT phía Nam, g�m thành ph� H� Chí Minh và các t�nh ��ng Nai, Bà R�a - V�ng Tàu và Bình Dương. T� n�m 2001 t�i nay, lãnh th� Vi�t Nam �ư�c t� ch�c l�i thành 6 VKT - hành chính t�ng h�p, g�m: 1. VKT Trung du và mi�n núi phía B�c, g�m 11 t�nh, trong �ó có Qu�ng Ninh; 2. VKT ��ng b�ng sông H�ng và Tr�ng �i�m B�c B�, g�m 12 t�nh, trong �ó có thành ph� H�i Phòng và các t�nh Thái Bình, Nam ��nh và Ninh Bình; 3. VKT B�c Trung B�, Duyên h�i Nam Trung B� và T�KT mi�n Trung, g�m 14 t�nh, thành ph� ven bi�n; 4. VKT Tây Nguyên, g�m các t�nh Tây Nguyên; 5. VKT �ông Nam B� và T�KT phía Nam, g�m thành ph� H� Chí Minh và các t�nh �ông Nam B�; 6. VKT ��ng b�ng sông C�u Long, g�m 13 t�nh Tây Nam B�, trong �ó có T� giác Long Xuyên. T� ch�c lãnh th� kinh t� �ư�c th�c hi�n thông qua quy ho�ch phát tri�n các c�p. Liên quan t�i DVB Tây v�nh B�c B� có các quy ho�ch ch�ng g�i và giao thoa trong khu v�c, trong �ó có quy ho�ch phát tri�n kinh t� - xã h�i các t�nh, thành ph� ven bi�n t� Qu�ng Ninh t�i Ninh Bình ��n n�m 2010 và t�m nhìn ��n n�m 2020; quy ho�ch phát tri�n Vùng Duyên h�i B�c B� ��n n�m 2025 và t�m nhìn ��n n�m 2050; quy ho�ch phát tri�n kinh t� hai hành lang, m�t vành �ai giao thương v�i Trung Qu�c. Tóm l�i, DVB Tây v�nh B�c B� (t� Qu�ng Ninh ��n Qu�ng Bình), g�m 8 t�nh và 1 thành ph� tr�c thu�c trung ương v�i t�ng s� 6 thành ph� (01 lo�i I; 05 lo�i II), 7 qu�n, 4 th� xã và 34 huy�n (có 4 huy�n ��o). VBB B�c B� g�m 5 t�nh và thành ph� tr�c thu�c trung ương v�i 3 thành ph� (lo�i I: H�i Phòng; lo�i II; H� Long và Móng Cái), 7 qu�n, 1 th� xã và 17 huy�n. VBB B�c Trung B� thu�c v�nh g�m 4 t�nh v�i 4 thành ph� lo�i II, 3 th� xã và 17 huy�n. DVB Tây VBB có kho�ng 7 tri�u dân, m�t �� 397 ngư�i/km2 và chi�m 40,3% dân s� các t�nh ven bi�n. Tương �ng, v�i VBB B�c B� là 3.198.600 ngư�i, 481 ngư�i/km2 và 42,7% và v�i VBB các t�nh B�c Trung B� thu�c v�nh 6.996.795 ngư�i, 347 ngư�i/km2 và 40,3%. M�t �� dân cư cao t�i các vùng �ô th�, cao nh�t là H�i Phòng 1.250 ngư�i/km2. �a s� dân cư � nông thôn (60-90% tu� t�nh, thành) và s�ng nh� lao ��ng nông lâm ngư và diêm nghi�p, trư�c �ây hình thành nên các làng có tính ngh� nghi�p, ngày nay �an xen ph�c t�p trong các �ơn v� hành chính c�p xã và ngay trong cùng m�t gia �ình. ��t �ai s� d�ng cho lâm nghi�p � vùng ��i núi, cho nông nghi�p ch� y�u � ��ng b�ng ven bi�n, hi�n t�i cơ c�u chuy�n ��i m�nh sang ��t � và ��t chuyên dùng ph�c v� cho xây d�ng cơ s� h� t�ng và các khu kinh t�, khu công nghi�p. T�ng GDP n�m 2007 chi�m kho�ng 18% toàn qu�c (461.443 t� ��ng). Nhóm GDP cao g�m H�i Phòng, Qu�ng Ninh và Thanh Hoá, cao hơn bình quân c� nư�c 1,3-1,6 l�n. Cơ c�u kinh t� toàn vùng �ã chuy�n d�ch theo hư�ng gi�m nông lâm ngư nghi�p; t�ng công nghi�p và d�ch v�. T�c �� t�ng trư�ng các t�nh hàng n�m 8,3-15,3% giai �o�n 2001-2007, cao hơn trung bình c� nư�c (7,7%). T�ng giá tr� nông nghi�p toàn vùng 21,7 nghìn t� ��ng, lâm nghi�p 1.298 t� ��ng, thu� s�n trên 4,2 nghìn t� ��ng; công nghi�p 63,6 nghìn t� ��ng (2007). T�ng m�c bán l� hàng hoá, d�ch v� g�n
  29. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 31 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� 65,8 nghìn t� ��ng (2006). Du l�ch t�p trung � H� Long và H�i Phòng nh� các khu du l�ch n�i ti�ng v�nh H� Long, Cát Bà và �� Sơn. Cơ s� h� t�ng, d�ch v� xã h�i phát tri�n không ��u. H�u h�t các t�nh/thành �ã có quy ho�ch phát tri�n ��n 2020 và t�m nhìn 2030. Chính ph� �ã có quy�t ��nh phê duy�t quy ho�ch phát tri�n KT-XH vùng ven bi�n B�c B� ��n 2020 và t�m nhìn ��n 2050, trong �ó m�c t�ng trư�ng kinh t� các t�nh, thành ��n 2020 ��u trên 12% v�i cơ c�u chuy�n d�ch m�nh m� sang công nghi�p và d�ch v�. Riêng H�i Phòng có d� báo t� tr�ng d�ch v� cao hơn công nghi�p. III. TÀI NGUYÊN VÀ TI M NaNG 1. Tài nguyên sinh vBt ��n nay �ã th�ng kê �ư�c 4.521 loài sinh v�t s�ng � n�a phía Tây v�nh B�c B�. Trong s� này th�c v�t ng�p m�n 60 loài chi�m 1,3%; rong bi�n 330 loài 7,3%; C� bi�n 6 loài - 0,1%; TVPD 340 loài - 7,5%, �VPD 236 loài - 5,3%, �V� 2.092 loài - 46,3%, San hô 199 loài 4,4%, Cá bi�n 1.198 loài - 26,5%, chim bi�n 22 loài - 0,5% và thú bi�n + bò sát 38 loài - 0,8%. 1.1. Th�c v�t ng�p m�n Có 60 loài th�c v�t ng�p m�n (TVNM) � d�i b� Tây v�nh, phân b� trên ba khu v�c (Hong et San, 1993). Khu v�c I, t� M�i Ng�c ��n �� Sơn, có 50 loài, ch� y�u là m�m bi�n (Avicennia marina), sú (Aegiceras corniculatum), �ư�c (Rhizophora stylosa), trang (Kadellia candel), cói (Cyperus rotundus), v�t dù (Bruguiera gymnorhiza), v.v.; Khu v�c II, t� �� Sơn ��n B�c c�a L�ch Trư�ng, TVNM kém phát tri�n, có 25 loài, �i�n hình là các cây nư�c l� như cây sú, cói, b�n chua (Soneratia caseolaris), c� ng�n (Scirpus sp).v.v. Khu v�c III, t� L�ch Trư�ng ��n V�ng Tàu, thu�c d�i b� Tây v�nh B�c B� và có 18 loài TVNM th�c th�, ch� y�u là b�n chua, sú, v�t, cói, ô rô, cóc, v.v. 1.2. Rong bi�n Toàn d�i có kho�ng 330 loài, 5 bi�n loài, 8 d�ng. Trong �ó rong Lam (Cyanophyta) - 26 loài, rong �� (Rhodophyta) - 158 loài, rong Nâu (Phaeophyta) 64 loài; rong L�c (Chlorophyta) 82 loài (N.V. Ti�n, 2003). Có 199 loài ch� phân b� � vùng tri�u (60,3%), 142 loài (43%) ch� � vùng dư�i tri�u. T� Móng Cái ��n �� Sơn có 143 loài, v�i 83 loài riêng. T� �� Sơn ��n H�i Vân có 185 loài v�i 125 loài riêng. Rong bi�n kinh t� có 79 loài, g�m 1 loài rong Lam, 11 loài rong L�c, 25 loài rong Nâu và 42 loài rong ��. Chúng �ư�c chia thành 5 nhóm: nhóm rong công nghi�p; dư�c li�u; th�c ph�m; th�c �n gia súc và phân bón. Tr� lư�ng rong Mơ t� nhiên mi�n B�c là 25.000 t�n tươi, rong câu 6.500 t�n cùng v�i 35.000-40.000 t�n rong Câu nuôi tr�ng, �ưa t�ng tr� lư�ng rong bi�n ven b� Tây v�nh vào kho�ng 65.000-70.000 t�n, ch� �� �áp �ng nhu c�u s�n xu�t trong nư�c ho�c xu�t kh�u ti�u ng�ch. H�i Phòng và Qu�ng Ninh là trung tâm phát tri�n c�a rong Mơ phía b�c. Rong Câu, ��c bi�t là Rong Câu ch� vàng thư�ng phát tri�n m�nh � các ��m nư�c l� và phát tri�n t�t nh�t � các ��m nư�c l� Qu�ng Ninh - H�i Phòng. 1.3. C� bi�n T� Qu�ng Ninh ��n Qu�ng Bình có 6 loài c� bi�n trong s� 14 loài c� nư�c, thu�c 3 h�, 3 chi. H� thu� th�o Hydrocharitaceae có s� loài nhi�u nh�t (4 loài), h� c� lươn Zosteraceae và c� kim Ruppiaceae có s� loài ít nh�t, m�i h� ch� có 1 loài. Loài c� m�c ưu th� là c� lươn Zostera japonica, c� xoan Halophila ovalis và c� kim Ruppia maritima. Có 17 khu c� bi�n �ã �ư�c xác ��nh v�i t�ng di�n tích 2.240ha: Qu�ng Ninh (830ha), H�i Phòng (280ha), Thái Bình (150ha),
  30. 32 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Nam ��nh (30ha), Ninh Bình (120ha), Thanh Hóa (80ha), Hà T�nh (50ha), Qu�ng Bình (700ha). Các bãi c� bi�n l�n g�m Bãi C�a Gianh (Qu�ng Bình) 500ha, Nh�t L� (Qu�ng Bình) 200ha, Bãi Nhà M�c (Qu�ng Ninh) 500ha. Các nơi còn l�i di�n tích t� 50-120ha. C� bi�n phân b� t� vùng tri�u ��n dư�i tri�u, ph� bi�n trong các sinh c�nh như vùng tri�u, ven ��o, vùng c�a sông, r�ng ng�p m�n; ��m nư�c l� và v�ng v�nh. Tuy không là th�c ph�m tr�c ti�p cho ngư�i, nhưng c� bi�n gián ti�p cung c�p th�c �n và là nơi cư trú cho sinh v�t bi�n nên ngu�n l�i thu� s�n trong các bãi c� bi�n r�t cao, làm th�c �n gia súc, phân bón, ��c bi�t là nơi cư trú, bãi gi�ng, bãi �� và nhi�u giá tr� sinh thái khác. 1.4. Th�c v�t phù du �ã phát hi�n 340 loài TVPD ngoài khơi và ven b�, ven các ��o c�a v�nh B�c B� (N.T. C�nh, 2003). Trong �ó, T�o kim (Silicoflagellata) 3 loài, T�o Lam (Cyanophyta): 3 loài, T�o Giáp (Pyrrophyta) 102 loài, T�o Silic (Bacillariophyta) 230 loài, T�o L�c 2 loài. D�i ven b� và ven các ��o g�n b� có kho�ng 292 loài, vùng ngoài khơi xa 294 loài. K�t qu� kh�o sát n�m 2008 và 2009 �ã xác ��nh �ư�c 226 loài vào mùa khô và 195 loài vào mùa mưa. Có m�t các nhóm loài TVPD sau: ven b�, bi�n �m; bi�n khơi tính �m; phân b� r�ng kh�p th� gi�i; nư�c ng�t. Ngoài ra, còn g�p c� nh�ng loài thư�ng phân b� � các vùng bi�n ôn ��i. Vùng nư�c ven sát b� ��n 20m nư�c thư�ng có m�t �� TVPD cao, t� 18,6x107-27,1x108 t� bào/m3; Vùng nư�c 20-30m nư�c, 106-107 t� bào/m3, vùng ngoài khơi th�p nh�t trung bình 106 t� bào/m3. M�t �� theo mùa r�t rõ r�t, mùa mưa cao hơn và mùa khô th�p hơn. 1.5. ��ng v�t phù du Toàn v�nh B�c B� có 236 loài �VPD, chi�m 35,92% s� loài �VPD bi�n Vi�t Nam (N.T. C�nh 2003, �.N. Thanh và nnk, 2003; �.C. Thung, M. Sarti, 2004). Theo k�t qu� �i�u tra n�m 2008 và 2009 c�a �� tài, s� loài �VPD xác ��nh �ư�c 124 loài (mùa khô) và 132 loài (mùa mưa), t�ng là 207 loài �VPD. T�ng h�p k�t qu� m�i, có kho�ng 250 loài, ngành ��ng v�t nguyên sinh (Protozoa): 9 loài, ngành Ru�t khoang (Coelenterata): 18 loài, ngành Giun ��t (Annelida): 5 loài, ngành Chân kh�p (Arthropoda): 166 loài, ngành Thân m�n (Mollusca): 15 loài, ngành Hàm Tơ (Chaetognatha): 17 loài, ngành Có bao (Tunicata): 19 loài, �u trùng khác: 5 loài. Các nhóm sinh thái ch� y�u: nhóm loài bi n khBi Oi n hình; nhóm loài bi n khBi có kh@ nQng phân b r ng; nhóm loài ven b; nhóm loài thích nghi r ng; nhóm loài nASc lT; nhóm loài nASc ngUt. Sinh v�t lư�ng �VPD ven b� v�nh thu�c vào lo�i cao và bi�n ��ng theo mùa. Mùa khô, m�t �� cao nh�t 13.100 con/m3, th�p, trung bình 2.411 cá th�/m3; kh�i lư�ng trung bình 284mg/m3. Mùa mưa trung bình toàn v�nh ��t 2.655 con/m3, kh�i lư�ng trung bình 209,3mg/m3, vùng nư�c � �� sâu nh� hơn 20m nư�c, m�t �� trung bình 1.917 t� bào/m3. 1.6. ��ng v�t �áy �V� phía Tây V�nh B�c B� có t�ng s� kho�ng 2.092 loài, trong �ó vùng nư�c ngoài khơi kho�ng 1.100 loài và vùng nư�c t� 20m nư�c tr� vào 2.000 loài (�.C. Thung, 2004). S� loài � m�i ��a �i�m kho�ng 76-538 loài. Vùng �áy m�m ngoài khơi v�nh trung bình 103 con/m2 và 7,993g/m2. Theo k�t qu� �i�u tra n�m 2008 và 2009 c�a �� tài t�i vùng �áy m�m là 250 loài (mùa khô 126 loài và mùa mưa 180 loài), trung bình 211 con/m2 và 32,3g/m2 (mùa mưa) và 196 con/m2 và 50,3g/m2 (mùa khô), cao hơn r�t nhi�u so v�i vùng khơi và gi�m v� phía nam. Theo �� Công Thung (2004) và k�t qu� t� �� tài KC.09-13/06 - 10, thân m�m t� 20m nư�c tr� vào phát tri�n m�nh nh�t v�i 835 loài. Trong �ó 58 loài thân m�m có giá tr� kinh t� và quý hi�m, bao g�m nhóm �c 13 loài, hai m�nh v� 31 loài và chân ��u 12 loài. Có nhi�u loài quý hi�m như Trai ng�c, V�m xanh, con Sút, �c ��n cái, �c ��n ��c, Bào ngư, Tu hài, Trai Ng�c
  31. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 33 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� n�, Bàn mai. Tr� lư�ng Thân m�m v�nh B�c B� kho�ng 179.999 t�n, có 79.999 t�n �ã khai thác hàng n�m t� 20m nư�c tr� vào, kho�ng 100.000 t�n là lo�i trai �c nh� chưa �ư�c khai thác. Tr� lư�ng m�c � ngư trư�ng B�ch Long V� và Cô Tô kho�ng 14.000 t�n. Hàng n�m lư�ng ngao thu ho�ch t�i Nam ��nh 150.000 t�n, Thái Bình 10.000 t�n; Thanh Hoá 8.500 t�n; Qu�ng Ninh - H�i Phòng trên 10.000 t�n ngao, ngó 4.000 t�n, sò các lo�i 6.000 t�n, �i�p 390 t�n, h�u 300 t�n, v.v. Giáp xác có 16 loài có giá tr� kinh t� cao, g�m 7 loài nhóm cua và 9 loài nhóm tôm he bi�n. Các loài tôm kinh t� tr�ng �i�m g�m tôm r�o, tôm he mùa, tôm sú v�i ngu�n l�i kho�ng 1.560 t�n (tôm he 1.408 t�n và tôm v� 152 t�n) (B� Thu� s�n, 1996). Các bãi tôm t�p trung phân b� � các khu v�c g�n c�a sông ho�c có ��o che ch�n. Có kho�ng 15 bãi tôm, trong �ó quan tr�ng nh�t là các bãi Cát Bà - �� Sơn, C�a V�n Úc ��n c�a Trà Lý và L�ch Ghép - L�ch Quèn - v�nh Di�n Châu. Ba loài cua có giá tr� cao �ó là loài gh� xanh và loài gh� 3 ch�m, cua bùn. Nhóm cua bi�n còn r�t ít �ư�c nghiên c�u. S�n lư�ng khai thác cua bình quân 130 t�n/t�nh ven bi�n và tr� lư�ng ư�c kho�ng 1.500-2.000 t�n. Ngoài ra, còn có ngu�n l�i h�i sâm, sá sùng và m�t s� lo�i khác có giá tr� kinh t� cao, nhưng còn ít �ư�c nghiên c�u. Sá sùng � Qu�ng Ninh tr� lư�ng kho�ng 180 t�n tươi, s�n lư�ng khai thác 90 t�n/n�m, tương �ương 9 t�n khô (�.C. Thung, 2002 và 2004). 1.7. San hô San hô DVB Tây v�nh B�c B� có 199 loài thu�c 57 gi�ng 14 h� c�a b� san hô c�ng Scleractinia, chi�m 53,2% s� loài, 71,2% s� gi�ng và 82,3% s� h� c�a san hô Vi�t Nam (�.C. Thung, M. Sarti, 2004). Các h� có s� loài nhi�u nh�t là Acroporiidae (49 loài), Faviidae (47 loài), Poritidae (20 loài) và Fungiidae (15 loài), chi�m t�i 66,5% t�ng s� loài chung. �a s� các loài t�p trung vào 7 gi�ng là Acropora (31 loài), Montipora (16 loài), Porites (12 loài), Favia (10 loài), Favites (8 loài), Fungia, Goniopora và Turbinaria (��u có 7 loài), có t�i g�n 30 gi�ng ch� có 1-2 loài. San hô m�m c�ng phong phú v�i hàng ch�c loài. �ây là nhóm có ch�a nhi�u ch�t ho�t tính sinh h�c. San hô DVB Tây v�nh B�c B� phân b� � 11 khu v�c, bao g�m Cát Bà, H� Long, Long Châu, Cô Tô, B�ch Long V�, Thư�ng Mai, H� Mai, Ba Mùn, ��o Tr�n, Hòn Mê và C�n C�. Vùng ��o thu�c H� Long - Cát Bà có s� lư�ng loài nhi�u nh�t (152 loài), ti�p sau là Long Châu (122 loài), qu�n ��o Cô Tô (103 loài), ��o B�ch Long V� (99 loài), Thư�ng Mai và H� Mai (91 loài), ��o C�n C� (73 loài) ��o Ba Mùn (71 loài), ít nh�t là ��o Tr�n (42 loài). 1.8. Cá bi�n Cá V�nh B�c B� thu�c khu h� cá bi�n nhi�t ��i không �i�n hình và hi�n còn có nh�ng công b� khác nhau v� thành ph�n loài. Theo Nguy�n Nh�t Thi (2003) thì cá bi�n v�nh B�c B� có kho�ng 961 loài, 457 gi�ng, 162 h�, 28 b� (�.N. Thanh và nnk, 2003). Riêng DVB Tây v�nh B�c B�, Nguy�n V�n Quân (2004) công b� danh sách 555 loài cá thu�c 259 gi�ng và 97 h�. T� nh�ng k�t qu� �ã có, chúng tôi �ã thành l�p danh m�c 1.198 loài cá v�nh B�c B� (58,78% t�ng s� loài cá bi�n �ã �ư�c bi�t � Vi�t Nam), thu�c 525 gi�ng, 170 h�. Có 7 h� có s� lư�ng loài cao, theo th� t� th�p d�n là: cá B�ng tr�ng 63 loài, cá Kh� 56 loài, cá Mú - 45 loài, H� cá Bơn v� 36 loài, H� cá Bàng chài 32 loài, cá �ù 31 loài, H� cá Sơn 31 loài. D�a theo chi�u sâu, cá �áy v�nh B�c B� có th� chia ra làm 3 lo�i: nh�ng loài phân b� � g�n b�; nh�ng loài phân b� � gi�a v�nh và nh�ng loài phân b� tương ��i r�ng. C�n c� vào d�ng s�ng, có th� chia cá v�nh thành 4 nhóm: cá t�ng trên (cá n�i); cá t�ng �áy, cá �áy và cá s�ng trong r�n san hô (trên 100 loài). � vùng bi�n có �� sâu 50m tr� vào �ã xác ��nh 150 loài cá thu�c 58 h� có giá tr� kinh t� (Vi�n Nghiên c�u H�i s�n, 2001). Tr� lư�ng và kh� n�ng khai thác cá �áy và m�t s� loài cá n�i �ánh b�t b�ng lư�i kéo �áy �ôi � các khu bi�n vùng bi�n ven b� Tây v�nh B�c B� � �� sâu 30m tr� vào ư�c tính kho�ng 390.000 t�n và kh� n�ng khai thác kho�ng 156.000 t�n. Tr� lư�ng cá �áy toàn v�nh B�c B�
  32. 34 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) 291.166 t�n và kh� n�ng khai thác �ư�c 116.467 t�n. Như v�y, t�ng tr� lư�ng cá ven b� v�nh B�c B� vào kho�ng 681.116 t�n và kh� n�ng khai thác 272.467 t�n. Theo B� Thu� s�n (1996), vùng bi�n v�nh B�c B� thu�c Vi�t Nam có tr� lư�ng 390.000 t�n cá n�i và 176.420 t�n cá �áy, t�ng tr� lư�ng 566.420 t�n, chi�m kho�ng g�n 20% tr� lư�ng cá bi�n c� nư�c. Theo Bùi �ình Chung và nnk, (2001), ph�n V�nh B�c B� thu�c Vi�t Nam có tr� lư�ng cá n�i nh� 390.000 t�n, cá �áy 291.166 t�n, t�ng c�ng 681.166 t�n. Kh� n�ng khai thác cá n�i 156 000 t�n, cá �áy 116.467 t�n, t�ng c�ng 272.467 t�n. Các bãi cá v�nh bi�n ��ng theo th�i gian trong n�m. Ph�n l�n cá t�p trung thành nh�ng �àn nh� di cư g�n, mùa �ông t�p trung � gi�a và phía nam v�nh, mùa hè phân tán h�u như kh�p v�nh. Các ngư trư�ng t�t nh�t ��u n�m � phía Vi�t Nam như ngư trư�ng Hòn Gió, gi�a v�nh, Hòn Mê - Hòn Mát, B�ch Long V�, Cát Bà - Cô Tô. Tháng 4-9 (mùa mưa) là mùa v� sinh s�n ch� y�u c�a các loài cá và g�n b� ph� bi�n các �àn cá n�i. Các ngư trư�ng thư�ng phân b� � vùng nư�c nông ven b� có �� sâu dư�i 50m � phía tây v�nh, t�p trung � khu v�c B�ch Long V� và kéo dài d�c ven b� t�i Qu�ng Bình. Mùa v� �ánh b�t ch� y�u vào tháng 6-11 (Ph�m Thư�c, 2002). Theo Ph�m Thư�c (2002), tr� lư�ng cá t�ng �áy v�nh có xu hư�ng gi�m �i, �ư�c kho�ng 37-56 v�n t�n vào n�m �ánh giá 1974 (Lê Tr�ng Ph�n), 50 v�n t�n vào 1977 (Ph�m Thư�c), 33 v�n t�n vào 1985 (NX L�c), 17,5 v�n t�n vào 1994 (LV D�ng và �V T�) và 11,6 v�n t�n vào n�m 2000 (Ph�m Thư�c). Ngo�i tr� sai s� do phương pháp �ánh giá, có nhi�u tác ��ng d�n ��n s� suy gi�m m�nh m� này, ��c bi�t là s� �ánh b�t quá m�c. 1.9. Ngu�n l�i khác � ven b� v�nh B�c B� thư�ng g�p 16 loài chim có giá tr� kinh t�, ph� bi�n là v�t bi�n (Athya marina), mòng b� (Larus ridibundus), mòng b� chân vàng (Larus argentatus), Choi choi Á Châu (Charadrius asiaticus veredus), cho�t m� cong l�n (Numenius arquata orientalis), R� khoang c� (Calidris ruficolles), C�c bi�n b�ng tr�ng (Fregata andrewsi), cò �en (Egrecta sacra sacra) v.v. V�nh B�c B� có kho�ng 15 loài r�n bi�n và 4 loài rùa bi�n, g�m ��i m�i thư�ng (Eretmochelys imbricata), ��i m�i d�a (Caretta olivacea), vích (Chelonia mydas), rùa da (Dermochelys coriacea). Vùng bi�n Vi�t Nam �ư�c bi�t có 12 loài ��ng v�t có vú (�.N. Thanh, 2003). � ven b� v�nh B�c B�, �ư�c bi�t m�t b� xương c�a loài Bò bi�n (Dugong dugong) t�i Qu�ng Ninh và cá ông Sư hay �i theo �àn 3-4 con � ven b� Qu�ng Ninh - H�i Phòng. 2. Tài nguyên phi sinh vBt 2.1. Tài nguyên ��t và ��t ng�p nư�c T�ng di�n tích ��t �ai các t�nh ven bi�n v�nh B�c B� kho�ng 58.696km2, chi�m kho�ng 17,7% c� nư�c. Trong �ó, t�ng di�n tích ��t nông nghi�p kho�ng 11.236km2, ��t lâm nghi�p 30.110km2, ��t chuyên dùng 3.122km2, ��t � 1.387km2, còn l�i kho�ng 12.835km2 là ��t chưa s� d�ng và các lo�i ��t khác. Tương �ng v�i cơ c�u s� d�ng ��t nông nghi�p - ��t lâm nghi�p - ��t chuyên dùng - ��t � - ��t chưa s� d�ng và ��t khác là 19,1%-50,5%-5,1%-2,4% và 22,9%. � ven bi�n B�c B�, di�n tích các huy�n ven bi�n và các ��o 6.643,2km2 chi�m 54,3% trong t�ng s� ��t t� nhiên các t�nh thành ven bi�n (12.221km2). Trong ph�m vi VBB, ��t ��i núi ch� y�u � Qu�ng Ninh, m�t ph�n � Ninh Bình và H�i Phòng. ��t ��ng b�ng có � t�t c� các t�nh và toàn b� di�n tích hai t�nh Thái Bình và Nam ��nh. Có 8 nhóm ��t chính: ��t cát, ��t m�n, ��t phù sa, ��t l�y và than bùn, ��t �� vàng, ��t xám và ��t xói mòn trơ s�i �á. Nhóm ��t m�n có kho�ng 83.381ha ��t m�n, chi�m hơn 6%, trong �ó ��t sú v�t 72.375ha. Nhóm ��t m�n ít và trung tính kho�ng 10.006ha, phân b� t�p trung � Nam ��nh và H�i Phòng. Nhóm ��t phèn
  33. Chng I. �i�u ki�n t� nhiên, tài nguyên, kinh t� - xã h�i và môi tr��ng vùng b� bi�n B�c B� 35 trong b�i c�nh chung c�a d�i ven b� Tây v�nh B�c B� chi�m t� l� 4,2%, t�p trung � Thái Bình và H�i Phòng. Các nhóm ��t còn l�i: ��t cát bi�n và c�n cát sông 4.800ha; nhóm ��t l�y th�t và than bùn 38.000ha. T�ng di�n tích ��t t� nhiên VBB các t�nh B�c Trung B� (Thanh Hóa - Qu�ng Bình) kho�ng 10.960km2 chi�m kho�ng 26,28% so v�i t�ng di�n tích t� nhiên các t�nh (41.700km2). ��t VBB có kho�ng ba ph�n n�m là ��t ��ng b�ng, k� c� các c�n ��n cát ven bi�n và hai ph�n n�m là ��i núi th�p ven bi�n. Vùng ��i núi th�p phân b� các lo�i ��t �� vàng, ��t xám và vùng ��ng b�ng ven bi�n �ư�c ��i di�n các �ơn v� ��t phù sa, ��t cát, ��t m�n, ��t phèn. ��t có �� phì không cao. Theo ki�m kê c�a Tr�n �ình Lân và ��ng nghi�p n�m 2010, trong ph�m vi b� tây v�nh, t�ng di�n tích �NN ven b� tính �� sâu 6m kho�ng 395.682ha (tính c� t�nh Qu�ng Tr�). Bãi c� nư�c di�n tích nh� nh�t, ch� 924 ha, phân b� � Qu�ng Ninh, Hà T�nh. RNM di�n tích 293.845ha phân b� r�ng kéo dài t� Móng Cái ��n M�i L�y, ch� y�u t�i các vùng c�a sông l�n B�c B�. Bãi tri�u cao kho�ng 3.260ha, t�p trung t�i Tiên Yên - Hà C�i, c�a Ba L�t và C�a �áy. Bãi tri�u th�p kho�ng 56.854ha, ch� y�u t�i các vùng c�a sông t� Móng Cái ��n M�i L�y. B� �á g�c kho�ng 1.162ha, phân b� ch� y�u ven các ��o ven b� � v�nh Bái T� Long, H� Long. Bãi cát bi�n 6.637ha, ch� y�u ven các ��o � v�nh Bái T� Long, H� Long, d�c b� bi�n t� Thanh Hóa ��n Qu�ng Tr�. R�n san hô kho�ng 2.100 ha. C� bi�n kho�ng 2 972 ha. ��m nuôi th�y s�n phân b� t�p trung t�i các vùng c�a sông l�n như Ka Long, Tiên Yên, C�a L�c, B�ch ��ng, V�n Úc, Thái Bình, Trà Lý, Ba L�t, �áy, Mã, v.v. v�i di�n tích ��n 51 748. Di�n tích làm nu�i kho�ng 4.422ha, ch� y�u t� Thái Bình ��n Qu�ng Tr� (b�ng 1.8 ). Cơ c�u tài nguyên �NN DVB Tây V�nh B�c B� liên t�c thay ��i hàng n�m do các quá trình b�i t�, xói l�, khai thác s� d�ng và chuy�n ��i m�c �ích s� d�ng. V� kh� n�ng gia t�ng, qu� �NN ven b� CTSH hàng n�m b�i t� t�ng 300-400ha. M�t s� nơi khác c�ng có b�i t� gia t�ng qu� ��t nhưng không l�n. Trong khi �ó, VBB B�c B� m�i n�m b� m�t 68 ha ��t do xói l� (T.�. Th�nh và nnk, 2000), khu v�c Thanh Hoá - Qu�ng Bình, m�i n�m ư�c tính b� m�t 120ha ��t do xói l� b� bi�n (P.H. Ti�n và nnk, 2005). B ng 1.8. Di�n tích ��t ng�p n��c ven b� Tây v�nh B�c B� n�m 2008 (T� Móng Cái ��n M�i L�y) C�p I C�p II Di�n tích (ha) I. ��t ng�p n��c ph� th�c v�t 1. Bãi c� n��c 924,5 2. R�ng ng�p m�n 2.938,45 II. ��t ng�p n��c không ph� th�c v�t 3. Bãi tri�u cao 3.260,5 4. Bãi tri�u th�p 56.854,4 5. B� �á g�c 1.162,9 6. Bãi cát bi�n 6.637,6 7. Vùng ng�p n��c d��i 6 mét 265.195,8 III. ��t ng�p n��c th��ng xuyên 8. R�n san hô 2.100,0 9. Th�m c� bi�n 2.972,5 10, H� n��c m�n 200,0 IV. ��t ng�p n��c ���c s� d�ng 11. ��m nuôi th�y s�n 51.748,3 12. ��ng mu�i 4.422,6 13. Khu m�i san l�p xây d�ng 200,0 T�NG 395.682,488 Ngu.n: Tr[n &ình Lân và nnk, 2010
  34. 36 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) 2.2. Tài nguyên nư�c Tài nguyên nư�c vô cùng quan tr�ng ��i v�i phát tri�n KT-XH VBB và h�i ��o. Tài nguyên nư�c ng�t DVB Tây v�nh B�c B� khá �a d�ng và phong phú, nhưng phân b� không ��u theo không gian, th�i gian nên phát sinh thi�u - th�a c�c b� gây h�n - l�t. Ngu�n nư�c sinh ho�t và s�n xu�t là v�n �� khó kh�n l�n. Tình tr�ng s� d�ng ngu�n nư�c lãng phí, nhi�m b�n và nhi�m m�n, nh�t là nguy cơ dâng cao m�c nư�c bi�n �e do� suy gi�m ngu�n nư�c nghiêm tr�ng. S� d�ng h�p lý và �a l�i ích các ngu�n tài nguyên nư�c là bài toán quan tr�ng c�a QLTH DVB Tây v�nh B�c B�. Nư�c m�t là ngu�n quan tr�ng nh�t cho phát tri�n KT-XH. Lư�ng nư�c m�t các sông �ưa ra � DVB Tây v�nh B�c B� kho�ng 175-180km3/n�m. Trong �ó, VBB B�c B� kho�ng 130- 140m3/n�m, t�p trung ��n 87% trong khu v�c �� Sơn - Ninh Bình và t�p trung 85-90% vào 5 tháng mùa mưa. Vùng Thanh Hoá - Qu�ng Bình có lư�ng nư�c sông �ưa ra kho�ng 40- 45km3/n�m, t�p trung 75-80% vào mùa mưa. Các h� th�ng h� ��p t� nhiên và nhân t�o lưu gi� m�t kh�i lư�ng nư�c ng�t không l�n, chưa �� �áp �ng nhu c�u. Ví d�, Qu�ng Ninh hi�n có 72 h� ��p và ��m nh�, nhi�u trong s� �ó là nhân t�o nh� ng�n sông su�i, ��p Yên L�p có th� cung c�p 100.000m3/ngày. Các h� ch�a l�n � thư�ng ngu�n ph�c v� cho m�c tiêu thu� �i�n là chính �ã �nh hư�ng l�n ��n lư�ng và cơ c�u tài nguyên nư�c ven bi�n. Nư�c mưa là ngu�n tài nguyên nư�c quan tr�ng vì lư�ng mưa trung bình n�m c�a toàn d�i thay ��i trong kho�ng 1.200-2.500mm/n�m, trung bình 1.600mm/n�m cho VBB B�c B� và 2.325mm/n�m cho VBB B�c Trung B�. Nư�c mưa có th� gi� vai trò quan tr�ng n�u có k� ho�ch lưu gi� ph�c v� cho các vùng ��o, vùng tri�u và cho c� ngư dân �ánh b�t trên bi�n. Nư�c ng�m trong các t�ng �á g�c h�n ch� và chưa phát hi�n nơi có quy mô l�n và t�p trung, ví d� khu v�c Hòn Gai - C�m Ph� tr� lư�ng c�ng ch� ��t 71.000m3/ngày. Tuy nhiên, nhi�u nơi nư�c ng�m có ch�t lư�ng t�t, s� d�ng cho công nghi�p th�c ph�m. Nư�c ng�m t�ng nông trong tr�m tích �� t� có tr� lư�ng �áng k�, nhưng ch�t lư�ng kém và d� b� nhi�m m�n. Nư�c khoáng t�i m�t s� �i�m có giá tr�, ví d� nư�c khoáng Quang Hanh (C�m Ph�) hi�n có 15 l� khoan th�m dò và tính sơ b� tr� lư�ng là 1.004m3/ngày. Nư�c khoáng Cát Bà � su�i Xuân �ám 38oC ch�y quanh n�m, dùng �� u�ng, có tác d�ng gi�i khát và phòng và ch�a m�t s� b�nh như tu�n hoàn, tiêu hoá, ph� khoa và hô h�p. Nư�c khoáng Tiên Lãng có ngu�n khoan t� ch�y, nóng t�i 58oC, dùng phòng, ch�a b�nh b�ng t�m phun sương, t�m ngâm, xông hít và còn dùng x� lý ngâm gi�ng lúa ch�ng �ư�c b�nh ��o ôn, khô v�n và b�nh voi. Nư�c ven b� vùng có ti�m n�ng l�n cho du l�ch, giao thông, nuôi tr�ng thu� s�n và làm mu�i. Vùng ven b� Trà C� - Cát Bà và ven b� Thanh Hoá - Qu�ng Bình thư�ng trong và �� m�n cao r�t thích h�p cho du l�ch, giao thông và nuôi nư�c m�n. Nư�c vùng c�a sông hình ph�u B�ch ��ng � m�c m�n - l� và không quá ��c, thích h�p cho nuôi thu� s�n m�n - l� và giao thông thu�. Nư�c vùng c�a CTSH �� m�n th�p và r�t ��c, s� d�ng thích h�p cho nuôi thu� s�n nư�c l� và nông nghi�p. 2.3. Khoáng s�n Tài nguyên khoáng s�n VBB B�c B� có ưu th� v� nhiên li�u và v�t li�u xây d�ng. Than �á Qu�ng Ninh có tr� lư�ng 3,5 t� t�n, ch�t lư�ng t�t, �ã khai thác t� tr�m n�m nay. B� than nâu sông H�ng tính ��n �� sâu 3.500m có t�ng tài nguyên d� báo ��n 210 t� t�n, nhưng �i�u ki�n khai thác c�c k� khó kh�n và ph�c t�p c� v� công ngh�, an sinh xã h�i và môi trư�ng. D�u khí b� Sông H�ng ch� y�u là khí, �ã �ư�c khai thác � Thái Bình. G�n �ây �ã phát hi�n d�u � vùng bi�n ven b� �ông Nam H�i Phòng. Vùng có nhi�u m� v�t li�u xây d�ng: sét g�ch ngói, sét xi m�ng, puzơlan, cát s�i, �á vôi, �á �p lát. Theo Trung tâm ��a ch�t và Khoáng s�n bi�n, � vùng bi�n H�i Phòng - Qu�ng Ninh và B�ch Long V� �ã phát hi�n �ư�c 7 khu v�c tri�n v�ng v�t li�u xây d�ng v�i t�ng