Giáo trình Định hướng quản lý tổng hợp vùng biển - Chương 3: Tiếp cận mô hình quản lý tổng hợp vùng biển Bắc bộ

pdf 152 trang huongle 1830
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Định hướng quản lý tổng hợp vùng biển - Chương 3: Tiếp cận mô hình quản lý tổng hợp vùng biển Bắc bộ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_dinh_huong_quan_ly_tong_hop_vung_bien_chuong_3_ti.pdf

Nội dung text: Giáo trình Định hướng quản lý tổng hợp vùng biển - Chương 3: Tiếp cận mô hình quản lý tổng hợp vùng biển Bắc bộ

  1. 121 Chng III TI P C N MÔ HÌNH QUN LÝ TNG HP VÙNG B BIN BC B I. TNG QUAN V# QUN LÝ TNG HP VÙNG B BIN 1. Qu&n lý t*ng h+p vùng b0 bi2n trên th5 gi6i 1.1. Tình hình chung Qu�n lý vùng b� bi�n (CZM - Coastal zone management) ch� y�u có “ch�c n�ng s�n xu�t” nh�m k�t h�p các y�u t� ��u vào như lao ��ng, tài nguyên thiên nhiên, v�n, và th�i gian �� t�o ra các s�n ph�m mong ��i như bãi bi�n cho ngh� dư�ng công c�ng, ti�n nghi hàng h�i, ch�t lư�ng nư�c ��m b�o, các v� cá hàng n�m, b�o t�n bi�n, gi�m t�n thương do dâng cao m�c bi�n ho�c các tác ��ng ti�m tàng c�a bi�n ��i khí h�u (UNEP, 1996). Qu�n lý t�ng h�p (QLTH - intgrated management - IM) � c�p tác nghi�p �� c�p ��n s� ph�i h�p c�a t�t c� các bên có trách nhi�m v� các nhi�m v� c�n thi�t �� ho�ch ��nh và th�c thi các ho�t ��ng, ch�ng h�n ho�t ��ng qu�n lý vùng b� bi�n, bao g�m vi�c n�m gi� và phân b� các ngu�n l�c mà các bên ph� thu�c (UNEP, 1996). QLTH là m�t quá trình liên t�c qua �ó các quy�t ��nh �ư�c �ưa ra nh�m b�o v�, phát tri�n và s� d�ng b�n v�ng các khu v�c và ngu�n l�c. QLTH th�a nh�n m�i quan h� t�n t�i gi�a các ho�t ��ng s� d�ng khác nhau và tác ��ng ti�m n�ng t�i môi trư�ng. Nó �ư�c thi�t k� �� vư�t qua s� r�n v� v�n có khi ti�p c�n qu�n lý theo ngành (sectoral management), phân tích các khía c�nh phát tri�n, mâu thu�n s� d�ng, thúc ��y s� liên k�t và hài hoà gi�a các ho�t ��ng khác nhau. Trong khi �ó, qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n (QLTHVBB-Integrated Coastal zone management- ICZM) là m�t chương trình t�o d�ng nh�m qu�n lý tài nguyên vùng b� bi�n, có s� tham gia liên k�t c�a t�t c� các ngành kinh t� b� tác ��ng, các cơ quan chính ph� và các t� ch�c phi chính ph� (Clark, J.R.1996). QLTHVBB là m�u hình quan ni�m m�i nh�t v� qu�n lý các vùng b� bi�n, liên k�t ho�t ��ng ��i tác, t�p h�p các bên có quy�n l�i, là m�t quá trình ph�i h�p và các ho�t ��ng không trùng l�p. Nó bao g�m vi�c �ánh giá toàn di�n, ��t ra các m�c tiêu, quy ho�ch và qu�n lý h� th�ng vùng b� và tài nguyên, có xét ��n các ��c �i�m l�ch s�, v�n hoá và truy�n th�ng, mâu thu�n l�i ích và s� d�ng; �ó là m�t quá trình liên t�c và ti�n hoá nh�m ��t t�i s� phát tri�n b�n v�ng (UNCED, 1992). QLTHVBB là m�t quá trình ��ng và liên t�c, nh� �ó các quy�t ��nh �ư�c �ưa ra nh�m s� d�ng, phát tri�n b�n v�ng và b�o v� các khu v�c và tài nguyên b� và bi�n (Biliana Cicin-Sain, 1993). Theo C�ng ��ng Châu Âu (1997), QLTHVBB là m�t quá trình ��ng, �a n�ng và l�p l�i nh�m phát tri�n qu�n lý b�n v�ng vùng b� bi�n. Nó g�m m�t chu k� ��y �� t� thu th�p thông tin, l�p quy ho�ch (theo ngh�a r�ng nh�t), ra quy�t ��nh, qu�n lý và giám sát th�c hi�n. QLTHVBB dùng s� tham gia và h�p tác �ã �ư�c ��ng thu�n c�a t�t c� các bên có l�i ích �� ��t �ư�c các m�c tiêu xã h�i � m�t vùng b� bi�n xác ��nh và th�c thi các hành ��ng nh�m hư�ng
  2. 122 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) t�i các m�c �ích này. V� lâu dài, QLTHVBB ti�n t�i s� cân b�ng v� các m�c tiêu môi trư�ng, kinh t�, xã h�i, v�n hoá và ngh� dư�ng, n�m trong ph�m vi c�a quá trình t� nhiên. “T�ng h�p” � �ây mang ngh�a t�ng h�p các m�c tiêu, t�ng h�p nhi�u cách th�c c�n thi�t �� ��t m�c tiêu. Nó còn có ngh�a t�ng h�p m�i l�nh v�c chính sách, m�i ngành liên quan và trình �� qu�n lý hành chính. Nó còn có ý ngh�a t�ng h�p các ph�n bi�n và ��t li�n c�a vùng tr�ng tâm, c� không gian và th�i gian. Bên c�nh �ó, còn có khái ni�m QLTH ven b� bi�n (ICM - Integrated Coastal management theo ngh�a h�p hơn, ch� là qu�n lý các h�p ph�n c�p ngành, ví d� như thu� s�n, nông nghi�p, du l�ch, phát tri�n �ô th�, v.v. như là m�t ph�n trong h� th�ng ch�c n�ng QLTHVBB (ti�p c�n qu�n lý h� th�ng), trong �ó tr�ng tâm là ��i tư�ng s� d�ng tài nguyên thiên nhiên, ch� không ph�i ngu�n tài nguyên (United Nations, Atlas of the Ocean, GESAMP Glossary). �ó là cách ti�p c�n c�a d� án IMOLA qu�n lý t�ng h�p các ho�t ��ng thu� s�n �ang th�c hi�n � ��m phá Tam Giang - C�u Hai (Th�a Thiên-Hu�). V� b�n ch�t, QLTHVBB là qu�n lý nhà nư�c v�i cách th�c qu�n lý t�p trung. �i�u này xu�t phát t� th�c t� là hi�n nay h�u h�t các n�n kinh t� v� mô trên th� gi�i là n�n kinh t� th� trư�ng v�i cách th�c qu�n lý phi t�p trung. Trư�c �ây, n�n kinh t� c�a các nư�c xã h�i ch� ngh�a �ư�c qu�n lý theo ki�u t�p trung và bao c�p, trên th�c t� chưa thành công và �ã �� v�. Tuy nhiên, n�n kinh t� qu�n lý phi t�p trung c�ng �ã b�c l� rõ nh�ng v�n �� ph�i ��i m�t v� suy gi�m tài nguyên và suy thoái môi trư�ng, d�n ��n kh� n�ng phát tri�n không b�n v�ng, không ch� v� xã h�i, môi trư�ng mà c� v� kinh t�. Vì v�y, QLTHVBB �ư�c ��t ra như m�t t�t y�u, nhưng ti�p c�n nó là c� m�t quãng �ư�ng dài t� nh�n th�c, lý lu�n ��n th�c ti�n, t� ý tư�ng ��n thành công. Nó ch� có th� ��t �ư�c m�c tiêu v�i vai trò qu�n lý nhà nư�c v�i cách th�c qu�n lý t�p trung. QLTHVBB �ư�c coi là qu�n lý �a ngành, �a m�c tiêu và �a l�i ích, là chìa khoá c�a phát tri�n b�n v�ng vùng b� bi�n. Tuy v�y, hi�n nay ý ni�m này chưa ph�i �ã �ư�c ch�p nh�n � m�i nơi. Còn có nh�ng quan �i�m cho r�ng qu�n lý vùng b� bi�n không ph�i là cách qu�n lý t�i ưu và ch� ��o, vì khó có kh� n�ng thành công do chính các như�c �i�m t� cách th�c qu�n lý t�p trung, khó có kh� n�ng tr� thành m�t quá trình t�n t�i “ t� mình”. � �ây, vai trò qu�n lý vùng b� bi�n phi t�p trung gi�ng như trong qu�n lý kinh t� �ư�c �� cao và �� xu�t, phát tri�n các mô hình ch� ��o ki�u “��ng qu�n lý” hay “qu�n lý d�a vào c�ng ��ng”. � In�ônêsia, t�n t�i quan �i�m cho r�ng ti�p c�n qu�n lý hành chính t�p trung �ã t�o ra chính sách môi trư�ng �ư�c thi�t k� �� áp d�ng ��ng nh�t và th�c hi�n t�i t�t c� các vùng c�a ��t nư�c này, thi�u xem xét nh�ng v�n �� ��a phương và s� �a d�ng, ph�c t�p v� kinh t�, v�n hóa, xã h�i, �ã t�o ra khuôn phép n�ng n�, h�n ch� kh� n�ng suy ngh� và sáng t�o c�a chính quy�n và c�ng ��ng ��a phương và �i�u này �ã �ư�c b�c l� rõ trong th�i gian kh�ng ho�ng kinh t� - xã h�i n�m 1997. Vì v�y, Nhà nư�c �ã ban hành lu�t 22/1999 trong �ó nh�n m�nh quá trình phi t�p trung và t�ng cư�ng vai trò c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên. Nh�ng s�a ��i sau �ó c�a lu�t này v�n th� hi�n rõ ràng ràng ý chí chính tr� c�a chính ph� In�onesia là phi t�p trung qu�n lý vùng b� bi�n. Trong khi �ó, t�i Malaysia, � m�c �� nh�t ��nh t�p trung hóa trong qu�n lý vùng b� bi�n ��nh hư�ng QLTH t�o �n tư�ng t�t v�i s� phát tri�n kinh t� cao, trong khi nh�ng v�n �� b�o v� môi trư�ng �ư�c quan tâm �úng m�c. Tuy nhiên, v�n �� t�p trung hóa và thi�u s� quan tâm ��nh hư�ng c�ng ��ng v�n còn là nh�ng v�n �� c�n bàn lu�n nghiêm túc (Hendra Yusran Siry, 2006). Th�c ra các cách th�c này có th� thành công và phù h�p � quy mô nh�, trong nh�ng �i�u ki�n c� th�, nhưng khó có th� áp d�ng vào nh�ng vùng ph�c t�p, c�n có s� qu�n lý h� th�ng v�i quy mô l�n. Tuy nhiên, s� ph�n bi�n này cho th�y c�ng không nên tuy�t ��i hoá QLTHVBB
  3. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 123 cho m�i nơi, m�i hoàn c�nh và c�n có s� ph�i h�p các cách th�c � quy mô phù h�p. QLTHVBB �ã có quan tâm ��n s� tham gia c�a c�ng ��ng, m�c dù, trong nhi�u trư�ng h�p, s� tham gia này còn có tính hình th�c, phong trào nh�t th�i, chưa có quy ch� ch�t ch� �� vi�c tham gia mang tính b�n ch�t. Vi�c ban hành s�c l�nh qu�n lý vùng b� bi�n n�m 1972 t�i Hoa K� là m�c quan tr�ng trong l�ch s� qu�n lý t�ng h�p vùng b� và ��i dương. Lý lu�n và th�c ti�n qu�n lý vùng b� bi�n �ã �ư�c ph� bi�n ��n các vùng mi�n nh� s� tr� giúp qu�c t�. Cho ��n ��u th� k� XXI th� gi�i �ã có kho�ng 380 ��a �i�m qu�n lý vùng b� bi�n (Chua et al. 2000). Như v�y, sau ba th�p k� th�c hành, qu�n lý vùng b� bi�n �ã thu �ư�c nhi�u thành t�u, �áp �ng �ư�c m�c tiêu phát tri�n b�n v�ng vùng b� bi�n. ��n nh�ng n�m 90 và ti�p sau, nhi�u d� án song phương liên quan ��n qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng vùng b� bi�n �ã �ư�c th�c hi�n v�i tài tr� c�a JICA, USAID, Danida, DANCED, NORAD, EU, CIDA, Sida, ESCAP, UNDP và các t� ch�c ngân hàng �a phương như ADB và WB. Qu� Môi trư�ng Toàn c�u GEF c�ng �ã h� tr� nhi�u cho qu�n lý môi trư�ng bi�n và ven b�. Ph�n l�n các chương trình t�p trung vào môi trư�ng các vùng bi�n �ông Á và các h� sinh thái bi�n l�n như Hoàng H�i, Bi�n �ông và bi�n Sulu-Celebes. Vào nh�ng n�m 80 �ã có ba chương trình khu v�c h� tr� c�a Hoa K�, Cana�a và Úc cho các nư�c ASEAN, t�p trung vào qu�n lý h�p lý tài nguyên bi�n và ven b�. Ch� riêng � Philippines, m�i n�m 25 tri�u USD � các d�ng khác nhau ��u tư cho các d� án qu�n lý vùng b� bi�n (Chua Thia-Eng, www.coastman.net.co/publicaciones/mizc/(0079).pdf). Hình 3.1. Chu trình QLTHVBB (GESAMP, 1996; Olsen S.B., Lowry K. and Tobey J., 1999) Nhóm các nư�c phát tri�n g�m B�c M�, Châu Âu, Úc và Nh�t B�n có không gian phát tri�n kinh t� bi�n ch� y�u � ph�n l�c ��a ven bi�n, nơi hình thành các �ô th� l�n, c�ng và khu công nghi�p và coi vùng bi�n trong quy�n tài phán là ngu�n d� tr� qu�c gia v� tài nguyên thiên nhiên. Do �ó, nhu c�u QLTH s�m hơn, ph�m vi QLTH r�ng l�n hơn và luôn g�n li�n qu�n lý
  4. 124 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) vùng b� bi�n v�i ��i dương. Do �ó, h� xây d�ng chính sách qu�n lý vùng b� bi�n và ��i dương s�m hơn QLTH. �i�n hình cho cách ti�p c�n này là Hoa K�. V�n �� QLTHVBB chú tr�ng �ng x� tai bi�n t� nhiên b�ng k� thu�t công trình b� b�o v� các cơ s� kinh t� quan tr�ng, các công trình v�n hoá, l�ch s� lâu ��i, phát tri�n b�o t�n t� nhiên và ph�c h�i các h� sinh thái �ã b� t�n thương. Quá trình th�c hi�n QLTHVBB thư�ng �ư�c b�t ��u b�ng h� th�ng tư li�u v� h� sơ VBB ��ng b� và liên t�c v�i �� tin c�y cao và các t� ch�c phi chính ph� (NGO) �ư�c coi tr�ng và gi� vai trò nh�t ��nh. Quá trình th�c hi�n QLTHVBB thư�ng �ư�c th�c hi�n theo các chu trình, m�i chu trình g�m 5 bư�c (hình 3.1. và b�ng 3.1). Bng 3.1. Các ho�t ��ng ch� ��o g�n v�i các bư�c c�a m�t chu trình QLTHVBB � kh�i các nư�c phát tri�n (Olsen S.B., Lowry K. and Tobey J., 1999) Bc Các hot ng u tiên Bư�c 1: - �ánh giá nh�ng v�n �� cơ b�n v� môi trư�ng, xã h�i, t� ch�c và các m�i liên quan. - Xác ��nh các bên có l�i ích và quy�n l�i c�a h�. Xác ��nh v�n �� và - M�i ph�ng v�n �� �ánh giá. �ánh giá - L�a ch�n các v�n �� �� ��nh hư�ng qu�n lý t�p trung vào. - Xác ��nh m�c tiêu cho ��nh hư�ng qu�n lý. Bư�c 2: - Ti�n hành nghiên c�u khoa h�c t�p trung vào các v�n �� �òi h�i qu�n lý l�a ch�n. - Minh ch�ng các �i�u ki�n cơ b�n Chu�n b� k� ho�ch - Th�c hi�n chương trình giáo d�c c�ng ��ng và liên k�t các bên có l�i ích vào quá trình l�p k� ho�ch. - Phát tri�n k� ho�ch qu�n lý và cơ c�u t� ch�c �� th�c hi�n ti�p theo. - Xây d�ng b� máy và n�ng l�c t� ch�c th�c hi�n. - Th�m tra các chi�n lư�c th�c hi�n � quy mô th� nghi�m. Bư�c 3: - Có �ư�c cam k�t chính quy�n cho quy ho�ch và qúa trình hình thành chính sách. Chính th�c - Có �ư�c s� xác nh�n chính th�c v� chính sách, k� ho�ch và quy�n h�n c�n thi�t cho thông qua vi�c th�c hi�n chúng. và tài tr� - Có �ư�c tài tr� cho th�c hi�n chương trình. Bư�c 4: - S�a ��i các chi�n lư�c cho chương trình n�u c�n thi�t. Th�c hi�n - M� r�ng s� ��ng thu�n v�i các chính sách c�a chương trình. - T�ng cư�ng cơ c�u t� ch�c và quy�n l�c pháp lý cho qu�n lý - Th�c hi�n các cơ ch� ph�i h�p gi�a các �ơn v� tham gia. - T�ng cư�ng n�ng l�c hành chính và k� thu�t cho b� máy chương trình. - Xúc ti�n xây d�ng và duy trì k�t c�u h� t�ng v�t ch�t c�n thi�t. - �n ��nh s� tham gia c�a các bên có l�i ích chính. - Th�c hi�n các th� t�c phân gi�i mâu thu�n. - Duy trì tính ưu tiên c�a chương trình d�a vào các h�i ngh� m� r�ng. - Giám sát vi�c th�c hi�n và các xu hư�ng xã h�i, sinh thái, môi trư�ng. Bư�c 5: - �ánh giá các tác ��ng c�a chương trình ��i v�i các v�n �� qu�n lý �ư�c nh�n m�nh. �ánh giá - Ch�nh s�a chương trình theo hoàn c�nh riêng và các �i�u ki�n xã h�i, môi trư�ng �ang thay ��i. - Th�c hi�n các �ánh giá t� bên ngoài t�i các m�c cơ b�n trong ti�n trình c�a chương trình.
  5. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 125 Các nư�c nhóm �ang phát tri�n v�i kinh t� bi�n ch� y�u d�a vào khai thác ti�m n�ng tài nguyên ph�n l�c ��a ven bi�n và ph�n bi�n nông ven b�, thư�ng hi�u qu� kinh t� th�p và thi�u b�n v�ng v�i các v�n �� tài nguyên và môi trư�ng b�c xúc, ��c bi�t là suy gi�m �a d�ng sinh h�c và ngu�n l�i thu� s�n, suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng, ô nhi�m thu� v�c ven b�, ��ng th�i phát sinh mâu thu�n l�i ích s� d�ng, nhi�u khi d�n ��n xung ��t. M�t chương trình hay phương án QLTHVBB thư�ng ch� �ư�c xây d�ng sau khi có h� sơ môi trư�ng VBB �ư�c thành l�p trên cơ s� d� li�u hi�n có thư�ng chưa ��y �� và c�n có thêm tư li�u kh�o sát b� sung. Ho�t ��ng QLTHVBB thư�ng chú tr�ng thu hút s� tham gia c�a c�ng ��ng và g�n li�n v�i s� nghi�p phát tri�n c�ng ��ng. Quá trình th�c hi�n QLTHVBB thư�ng �ư�c th�c hi�n theo các chu trình, m�i chu trình g�m 6 bư�c (hình 3.2 và b�ng 3.2). Hình 3.2: Chu trình QLTHVBB theo PEMSEA th�c hành t�i các nư�c �ang phát tri�n khu v�c �ông Á (Theo: Huming Yu. and Ms. Nancy A. Bermas, 2009) QLTHVBB c�n �ư�c k�t n�i � ba m�c chính quy�n: ��a phương, t�nh và trung ương hài hòa v�i lu�t pháp và quy ch� c�a các t� ch�c chính quy�n (UNESCO, 1994). Trên th�c t� �ã hình thành nên ba mô hình QLTHVBB � c�p qu�c gia, c�p t�nh và c�p ��a phương. Mô hình c�p qu�c gia có th� coi �ã là thành công � m�t s� nư�c như Thu� �i�n và Singapor. �ó là nh�ng qu�c gia có di�n tích nh� ho�c dân s� nh�.
  6. 126 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Bng 3.2: Các giai �o�n trong m�t chu trình QLTHVBB t�i các nư�c �ang phát tri�n (Huming Yu. and Ms. Nancy A. Bermas, www2.unitar.org/hiroshima) Giai �o�n Các ho�t ��ng ưu tiên Giai �o�n 1: T�p trung thi�t l�p các cơ ch� qu�n lý d� án phù h�p. Tham kh�o ý ki�n ban ��u v�i Chu�n b� các bên có l�i ích, thành l�p các v�n phòng qu�n lý d� án và chu�n b� làm vi�c và k� ho�ch tài chính. Hình thành các khái ni�m, ti�p c�n, phương pháp và hình th�c th�c hành QLTHVBB �ào t�o m�t ph�n cho cán b� nòng c�t c�a các bên tham gia. Giai �o�n 2: Thành l�p h� sơ môi trư�ng, �ánh giá sơ b� r�i ro, chi�n lư�c vùng b� bi�n và k� Kh�i ��ng ho�ch truy�n thông. Thi�t l�p qu�n lý thông tin h� th�ng t�ng h�p. Phân ��nh và ưu tiên các v�n �� bao g�m qu�n lý ch�t th�i, du l�ch b�n v�ng, phát tri�n c�ng, thu� s�n / b�o v� habitat, b�o t�n các h� th�ng r�ng ng�p m�n và mâu thu�n s� d�ng �a ngành yêu c�u ph�i h�p qu�n lý. Giai �o�n 3: Ho�t ��ng thu th�p tài li�u bư�c ��u và tham v�n ý ki�n các bên có l�i ích. Hoàn Phát tri�n thành các tư li�u quan tr�ng như các k� ho�ch chi�n lư�c th�c hi�n ven bi�n và / ho�c k� ho�ch qu�n lý môi trư�ng chi�n lư�c (SEMP), nh�n m�nh các v�n �� ưu tiên �ư�c xác ��nh trong giai �o�n trư�c và k� ho�ch hành ��ng cho các khu v�c ��c bi�t bao g�m c� quy ho�ch s� d�ng vùng ven b� bi�n. Thi�t l�p h� th�ng quan tr�c và �ánh giá môi trư�ng. Giai �o�n 4: Thông qua chính th�c chi�n lư�c QLTHVBB và các k� ho�ch hành ��ng khác có liên Thông qua quan ��n chính quy�n ��a phương. Hoàn thành s�p x�p th�c hi�n, bao g�m c� cơ ch� t� ch�c và tài chính, cơ h�i ��u tư. Giai �o�n 5: Th�c hi�n các ho�t ��ng có trong các chi�n lư�c ven bi�n và/ho�c các k� ho�ch Th�c hi�n hành ��ng. Vi�c �ánh giá và quan tr�c môi trư�ng �ư�c thi�t l�p trư�c �ó s� �ư�c s� d�ng �� hư�ng d�n vi�c th�c hi�n các ho�t ��ng d� án có thay ��i, �i�u ch�nh và s�a ch�a c�n �ư�c ti�n hành. Giai �o�n 6: �ánh giá, cung c�p hư�ng d�n cho các chu trình QLTHVBB ho�c th� h� ti�p theo Ch�n l�c và c�a m�t chu trình m�i, và nh�ng thay ��i v� các v�n �� ưu tiên liên quan ��n qu�n lý c�ng c� và môi trư�ng Mô hình Thu� �i�n Th�y �i�n là m�t nư�c B�c Âu khá thành công v� mô hình qu�n lý vùng b� bi�n ti�p c�n QLTH. ��t nư�c này có kho�ng 9 tri�u dân, có b� bi�n Kattegatt phía Tây Nam và b� bi�n Ban Tích � phía �ông. T�ng GDP (2008) 348,6 t� USD, bình quân ��u ngư�i 38.500USD. Nông nghi�p ch� chi�m hơn 1,4%, công nghi�p là 29,2% trong khi 69,4% là d�ch v�. ��c trưng cơ b�n c�a mô hình qu�n lý vùng b� bi�n Thu� �i�n là s� d�ng �a ngành (Ackefors Hans, Kjell Grip, 1995). �ó là nuôi tr�ng thu� s�n, b�o t�n thiên nhiên, các ho�t ��ng gi�i trí ngoài tr�i, cá bi�n, tàu bi�n, khai thác d�u và khoáng s�n, cơ s� và ho�t ��ng quân s�, �ư�ng cáp - �ng d�n và n�ng lư�ng t� bi�n. Vùng ven b� bi�n còn là b�n ch�a, ti�p nh�n các ch�t ô nhi�m. Vì v�y r�t c�n s� d�ng cân b�ng hơn các tài nguyên ��t và nư�c vùng b� bi�n và gi�i quy�t các mâu thu�n phát sinh. Trong các mâu thu�n, có mâu thu�n gi�a con ngư�i và m�t s� ��ng v�t sinh s�ng, ch�ng h�n v�t bi�n, chim c�c và h�i c�u �e do� nuôi tr�ng và �ánh b�t thu� s�n. �� th�c hi�n, c�n xây d�ng và v�n hành m�t h� th�ng t� ch�c, cơ s� h� t�ng và lu�t pháp tương x�ng s� qu�n lý c�p ��a phương, vùng và c�p qu�c gia. Qu�n lý bi�n và b� � Thu� �i�n là v�n �� �a ngành, tuy nhiên ngành quy ho�ch n�i lên hàng ��u. Lu�t pháp, giám sát và nghiên c�u là nh�ng gi�i pháp ch� ��o cho qu�n lý vùng b� bi�n. D�a vào lu�t pháp, ��t nư�c này r�t coi tr�ng �ánh giá tác ��ng môi trư�ng và v�n �� c�p gi�y phép. M�c tiêu c�a giám sát là �� phát hi�n các bi�n ��ng môi trư�ng ho�c nh�ng v�n ��
  7. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 127 ��c bi�t c�n ra quy�t ��nh; mô t� và giám sát xu th�, phương th�c bi�n ��ng; t�o thông tin cơ b�n cho �ánh giá vùng; hi�u quá trình cho m�c �ích nghiên c�u; xem xét hi�u qu� c�a các �o ��c ��nh k� ho�c các quy�t ��nh chính tr� liên quan ��n môi trư�ng; ki�m tra vi�c th�c hi�n các quy ��nh ��c bi�t. Quan �i�m nghiên c�u khoa h�c và �ng d�ng công ngh� ph�c v� qu�n lý vùng b� bi�n không dàn tr�i, mà t�p trung vào 5 khía c�nh ch� ��o: 1- Kh�o sát, phân tích và giám sát nh�ng bi�n ��i v� môi trư�ng; 2- Ki�m tra tác ��ng c�a nh�ng bi�n ��i �y; 3- H� tr� phát tri�n quan tr�c �� phòng ch�ng l�i và ng�n ng�a nh�ng bi�n ��i b�t l�i v� môi trư�ng; 4- Tìm cách s� d�ng tài nguyên thiên nhiên theo phương cách b�n v�ng; 5 - Cung c�p thông tin liên t�c v� các k�t q�a nghiên c�u và ý ngh�a c�a chúng. Là m�t nư�c nh� nhưng phát tri�n m�nh, chi�n lư�c b�o v� môi trư�ng Thu� �i�n có quan tâm ��n nh�ng v�n �� toàn c�u như: 1- tác ��ng khí ��n bi�n ��i khí h�u trái ��t; 2- s� phá hu� t�ng ô zon; 3- a xit hoá ��t và nư�c; 4- các ch�t oxy hoá quang hoá và ozon l�p sát m�t trái ��t. tuy nhiên, nh�ng n�i dung khác c�a chi�n lư�c thì l�i r�t c� th�, phù h�p v�i �i�u ki�n c� th� và trình �� phát tri�n c�a ��t nư�c này: 1- nhi�m b�n không khí và ti�ng �n �ô th�; 2- phì dư�ng h�, bi�n và dòng ch�y sông su�i trên ��t li�n; 3- ô nhi�m kim lo�i; 4- các ch�t h�u cơ ��c h�i; 5- phát sinh và phân tán các ch�t h�u cơ t�ng h�p và các loài ngo�i lai; 6- b�o v� t� nhiên và tài nguyên thiên nhiên; 7- s� d�ng �á, cu�i, than bùn và khoáng s�n; 8- khai thác ��t và nư�c cho gia �ình, các khu công nghi�p và cơ s� h� t�ng; 9- rác th�i và dư lư�ng các ch�t ��c h�i. 1.2. Qu n lý tng hp ti các nc trong khu vc a. S� h� tr� c�a các nư�c và các t� ch�c qu�c t� T�i khu v�c �ông Nam Á, vào nh�ng n�m 80 �ã có ba chương trình khu v�c h� tr� c�a Hoa K�, Cana�a và Australia cho các nư�c ASEAN, t�p trung vào qu�n lý h�p lý tài nguyên bi�n và ven b�. - D� án ASEAN/Australia v� tài nguyên sinh v�t ven b� �ã xây d�ng m�t h� th�ng cơ s� d� li�u và k� thu�t kh�o sát khá t�t v� các h� sinh thái ch� y�u như r�n san hô, r�ng ng�p m�n và th�m c� bi�n. D� án ASEAN/Cana�a v� khoa h�c bi�n �ã t�ng cư�ng n�ng l�c khu v�c v� giám sát và �ánh giá ch�t lư�ng nư�c. D� án ASEAN/US �ã t�o ra m�t môi trư�ng chính sách thông thoáng cho chính sách và công vi�c qu�n lý tr�ng tâm vào mâu thu�n s� d�ng tài nguyên. - Chính ph� �an M�ch thông qua t� ch�c H�p tác Môi trư�ng và Phát tri�n �an M�ch (DANCED) trong nh�ng n�m 1996-2000 �ã h� tr� chính ph� Malaysia, ��i di�n là Ban K� ho�ch Kinh t� (EPU) th�c hi�n d� án QLTHVBB v�i các pilot t�i các ti�u bang Penang, Sarawak và Sabah �� hư�ng d�n chi�n lư�c qu�n lý vùng b� bi�n liên bang. - � Campuchia, t� n�m 1997 chính ph� �an M�ch thông qua DANIDA c�ng tr� giúp B� Môi trư�ng Campuchia th�c hi�n d� án qu�n lý môi trư�ng � vùng b� bi�n (EMCZ). - Trong nh�ng n�m 2000-2006 chính ph� Hà Lan thông qua vai trò c�a C�c Môi trư�ng, B� KHCN&MT th�c hi�n d� án QLTHVBB v�i các �i�m trình di�n t�i Nam ��nh, Th�a Thiên- Hu� và Bà R�a - V�ng Tàu. - V�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO, PEMSEA �ã xây d�ng m�t h� th�ng các d� án trình di�n QLTHVBB (ICZM) t�i m�t s� nư�c �ông Á (Tin t�c PEMSEA (1/2008) (hình 3.3. và b�ng 3.3).
  8. 128 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Hình 3.3: Ho�t ��ng QLTHVBB t�i �ông Á (Chua Thia-Eng, 2001 ) Bng 3.3. Các �i�m trình di�n d� án theo h� th�ng c�a PEMSEA v�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO TT �i�m trình di�n K�t qu� cơ b�n 1 Campuchia - Thu hút c�ng D� án th� nghi�m d�a vào c�ng ��ng t�i làng s� 1, Shianoukville ��ng qu�n lý Sangkat 4: làm s�ch làng xóm, thu gom ch�t th�i r�n thô, ch�t th�i r�n h� th�ng phí s� d�ng, các trung tâm tái ch�, thông tin. (SWM). Nghiên c�u th� nghi�m thành công quy mô toàn xã có 1.155 gia �ình. 2 Hàn Qu�c - Duy trì h� K� ho�ch qu�n lý �ư�c áp d�ng �� c�i thi�n ch�t lư�ng Shihwa Shihwa nư�c h� nhân t�o v�i tư cách là khu qu�n lý ��c bi�t. Xây d�ng và phát tri�n m� r�ng thi�t b� x� lý ch�t th�i �ư�c; trao ��i nư�c trong h� �ư�c c�i thi�n nh� v�n hành m�t c�ng dư�i ��p và nhà máy �i�n th�y tri�u. 3 In�ônêsia - Bali B�o v� bãi kh�i 12% b� bi�n Bali b� xói l� do phát tri�n không ki�m soát, xói l� và thích dâng cao m�c bi�n, nư�c dâng bão và ng�p l�t; tác ��ng �ng v�i bi�n ��i ��n v�n hóa Bali và công nghi�p du l�ch. Sơ �� phân khí h�u vùng s� d�ng b� bi�n thông qua n�m 2005, h�n ch� các tác ��ng thiên nhiên và nhân sinh, g�m b�o v� và ph�c h�i r�ng ng�p m�n và r�n san hô.
  9. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 129 4 Malaysia - Klang Hài hòa l�u v�c D� án bao trùm lên hai sông g�n k� nhau là Klang và sông và vùng Langat. Thông qua k� ho�ch th�c hi�n chi�n lư�c vùng ven b� bi�n b� bi�n Port Klang. Các quy ho�ch ch� ��o lưu v�c sông nh�n m�nh tác ��ng � vùng ven b� là: làm gi�m xói l�, sa b�i, ô nhi�m, b�o t�n �a d�ng sinh h�c và phân vùng s� d�ng t�ng h�p ven b�. T� ch�c k� ho�ch th�c hi�n và giám sát môi trư�ng t�ng h�p. 5 Philippines: Chính sách và Thông qua m�t s� chính sách qu�c gia, trong �ó có chi�n Batangas, th�c ti�n qu�n lý lư�c qu�c gia cho phát tri�n b�n v�ng tài nguyên môi Bataan, Cavitae, VBB và ��i trư�ng bi�n và vùng b� bi�n. Th�c hi�n chương trình v�nh Manila và d�ơng t�t � QLTHVBB trên cơ s� t� ch� - t� qu�n Batangas; Gi�m ô Puerto Galera Philippines nhi�m (tái ch� v�t li�u, thu gom và x� lý ch�t th�i, thu phí s� d�ng môi trư�ng v.v.). Ph�c h�i habitat và b�o t�n �a d�ng sinh h�c; S� d�ng và qu�n lý ngu�n nư�c; An ninh th�c ph�m và sinh k�; Qu�n lý tai bi�n thiên nhiên và nhân tác. 6 Tri�u Tiên - C�i thi�n ��i Ngu�n nư�c u�ng �nh hư�ng ��n v� sinh và s�c kh�e Nampho s�ng thông qua c�ng ��ng. D� án c�p nư�c �ã �ư�c th�c hi�n cung c�p ngu�n n��c an ngu�n nư�c an toàn và b�n v�ng cho 150 nghìn dân toàn và ��y �� (2005). 7 Trung Qu�c - Làm s�ch h� Thành ph� ��u tư 350 tri�u Nhân dân t� c�i t�o m�t h� b� H� Môn Yuangdang ô nhi�m (1989 – 1999) là m�t ph�n c�a chương trình QLTHVBB và khu v�c �ư�c chuy�n thành khu xã h�i, v�n hóa và khuôn viên vư�n c�a H� Môn. 8 Thái Lan - B�o v�, ph�c h�i B�o v� và ph�c h�i tài nguyên bi�n �ư�c phát tri�n trong Chonburi và qu�n lý các các nhóm c�ng ��ng, ngư dân, các trư�ng ��i h�c. Ho�t . habitat t� nhiên ��ng ��a phương thành công b�o t�n rùa bi�n, ph�c h�i và tài nguyên r�ng ng�p m�n, b�o v� gi�ng cua bơi xanh, tri�n khai các thiên nhiên. r�n nhân t�o, gi�m ô nhi�m, ph�c h�i các khu v�c ven b� b� suy thoái. 9 Vi�t Nam: Bi�n �à N�ng Xây d�ng và v�n hành h� th�ng thu gom và san l�p rác �à N�ng thành thành ph� th�i r�n; phương ti�n x� lý nư�c th�i công nghi�p và �ô môi tr��ng th�. M� r�ng vùng xanh �ô th�. T� ch�c chương trình ngày Ch� nh�t Xanh - S�ch - ��p �� xây d�ng ý th�c và s� tham gia c�a c�ng ��ng. Xây d�ng m�t trung tâm �ào t�o QLTHVBB Qu�c gia nh�m h� tr� các chương trình QLTHVBB Qu�c gia m�i liên k�t 14 t�nh ven bi�n. b. Ho�t ��ng qu�n lý t�ng h�p c�a các nư�c trong khu v�c Mô hình Singapo Singapo là qu�c ��o �ã m� mang lãnh th� b�ng san l�p bi�n, nh� �ó di�n tích �ã t�ng t� 581,5km² � th�p niên 1960, ngày nay lên 697,25km², x�p x� di�n tích ��o Phú Qu�c c�a Vi�t Nam. Dân s� Singapo 4.553.009 ngư�i (2007), GDP (2006) 138,6 t� USD, bình quân ��u ngư�i 31.400USD. Trong kinh t� (2006), công nghi�p chi�m 34,8% và d�ch v� 65.2% (2006). ��t nư�c này h�u như không có tài nguyên, nguyên li�u ��u ph�i nh�p t� bên ngoài, không có nư�c ng�t và ��t canh tác h�p. Tuy nhiên, nh� tài nguyên v� th�, Singapo có cơ s� h� t�ng và m�t s� ngành công nghi�p phát tri�n cao hàng ��u châu Á và th� gi�i như: c�ng bi�n, công nghi�p
  10. 130 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) �óng và s�a ch�a tàu, công nghi�p l�c d�u, ch� bi�n và l�p ráp máy móc tinh vi. Singapo còn là trung tâm l�c d�u và v�n chuy�n quá c�nh hàng ��u � châu Á. Vùng b� bi�n Singapo �ư�c qu�n lý theo phương th�c t�ng h�p và �a ngành trên n�n t�ng b�n v�ng �� phát huy cao �� giá tr� c�a ngu�n tài nguyên khan hi�m dài h�n vì l�i ích c�a c� dân t�c này. Nh�ng v�n �� s� d�ng tài nguyên liên quan ��n quy ho�ch s� d�ng ��t, khai hoang ven b� bi�n, ��nh cư, giao thông và truy�n thông, công nghi�p, thương m�i, du l�ch và ngh� dư�ng, an ninh qu�c phòng, nông nghi�p, khoa h�c bi�n và giáo d�c. Trong qu�n lý vùng b� bi�n, v�n �� quy ho�ch �ư�c ��t lên hàng ��u và tài nguyên �ã �ư�c s� d�ng thông minh trên cơ s� t�ng h�p và b�n v�ng. Vi�c th�c hi�n qu�n lý vùng b� bi�n �ã gi�i quy�t �ư�c nh�ng nhi�m v� cơ b�n như: hoà nh�p vào �ư�c các k� ho�ch phát tri�n qu�c gia và ��a phương; phát tri�n chi�n lư�c qu�n lý; t�ng cư�ng quy ch�; tài chính; �i�u ch�nh k� ho�ch (ph�n h�i); �ào t�o nhân s� qu�n lý và giáo d�c c�ng ��ng. M�c tiêu cơ b�n c�a qu�n lý vùng b� bi�n Singapo là qu�n lý theo phương th�c t�ng h�p và �a ngành trên n�n t�ng b�n v�ng �� phát huy cao �� giá tr� c�a ngu�n tài nguyên khan hi�m, dài h�n vì l�i ích c�a c� dân t�c. Nh�ng ch� �� quan tr�ng nh�t ��i v�i qu�n lý VBB �ã �ư�c xác ��nh là: 1- Mâu thu�n s� d�ng tài nguyên là hàng ��u - trong �ó ô nhi�m bi�n và suy thoái môi trư�ng ven b� là tr�ng tâm c�a mâu thu�n các l�i ích s� d�ng khác nhau; 2- Ô nhi�m ven b�: ô nhi�m bi�n, ch�t th�i r�n, ô nhi�m không khí và s� m�t �i ch�t lư�ng v� ��p c�nh quan; 3-Tai bi�n t� nhiên và tai bi�n do con ngư�i. S� thành công c�a qu�n lý vùng b� bi�n Singapo là nh� s� h� tr� m�nh m� và s� cam k�t c�a c�ng ��ng và chính quy�n (Chia Lin Cien, 1992). Tuy nhiên, có th� th�y Singapo thành công trong qu�n lý VBB theo ki�u cai qu�n (governance) b�ng lu�t ��nh nghiêm ng�t, hơn là theo phương th�c qu�n lý t�ng h�p ph� bi�n. Vì v�y, kinh nghi�m c�a Singapo c�n �ư�c nghiên c�u thêm. Mô hình H� Môn, Trung Qu�c T�i Trung Qu�c, �ã có m�t s� �i�m trình di�n QLTHVBB, trong �ó thành công nh�t là mô hình H� Môn. T�i H� Môn, t� 1994, hàng n�m GDP t�ng 9-25% mà không suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng. Thành ph� H� Môn, thu�c t�nh Phúc Ki�n có chi�u dài b� 234km, di�n tích bi�n 340km2, ��t li�n 1565km2 và dân s� 2,2 tri�u ngư�i. Như v�y quy mô di�n tích, dân s� và tính ch�t phát tri�n tương t� thành ph� H�i Phòng. GDP c�a H� Môn n�m 1994 là 18,7 t� NDT n�m 1994 t�ng lên 88,3 t� NDT n�m 2004, trong �ó giá tr� công nghi�p bi�n chi�m 23,44% GDP (2003). Quá trình QLTHVBB �ã tr�i qua hai pha (chu trình). Pha 1 (chu trình 1) vào 1994 -1998, là nơi trình di�n d� án GEF/UNDP/IMO v� QLTHVBB. Pha 2 (chu trình 2) vào 2001-2005 v�i s� h� tr� c�a Hi�p h�i Qu�n lý Môi trư�ng bi�n �ông Á PEMSEA (Partnerships in Environment Management for the Sea of East Asia). Chương trình QLTHVBB nh�m xây d�ng n�ng l�c cho thành ph� H� Môn s� d�ng h� th�ng QLTHVBB �� ng�n ng�a, gi�m thi�u và qu�n lý các v�n �� ô nhi�m trên cơ s� t� l�c. Khung hành ��ng và chương trình hành ��ng 6 bư�c v�i k� ho�ch chi ti�t c�a mô hình �ã �ư�c áp d�ng. QLTHVBB H� Môn nh�m c�i thi�n quy ho�ch phát tri�n thông qua các ho�t ��ng như: 1- Tìm hi�u ��y �� và toàn di�n tài nguyên và tính b�n v�ng trong hoàn c�nh ch�u tác ��ng c�a con ngư�i; 2- T�i ưu hóa s� d�ng tài nguyên �a m�c �ích qua l�ng ghép thông tin kinh t�, xã h�i và môi trư�ng; 3- Khuy�n khích ti�p c�n �a nguyên t�c, h�p tác liên ngành và hình thành chi�n lư�c phát tri�n t�ng h�p; 4- H� tr� ��a phương nâng cao hi�u qu� s�n xu�t �� ��t các m�c tiêu phát tri�n v� kinh t� - xã h�i - môi trư�ng, h� tr� kinh nghi�m qu�c t� v� b�o v� môi trư�ng bi�n và ven bi�n.
  11. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 131 Nh�ng v�n �� ưu tiên ��t ra cho qu�n lý QLTHVBB H� Môn (Kazi Shakila Islam et al., 2009) bao g�m: 1- Ng�n ng�a và gi�m thi�u ô nhi�m bi�n: C�p gi�y phép s� d�ng bi�n; S� d�ng h� th�ng phí; H�n ch� ngu�n th�i ô nhi�m; Ki�m soát ô nhi�m t� tàu thuy�n và �� th�i ch�t th�i r�n ra bi�n; Làm s�ch h� Yandang; 2- B�o v� các loài b� �e d�a: Thi�t l�p các khu b�o t�n thiên nhiên cho Branchiostoma belcheri (lư�ng tiêm) và Egretta spp. (Di�c b�ch); Sousa chinises (Cá heo tr�ng Trung Hoa) và r�ng ng�p m�n; 3- B�o t�n các th�ng c�nh: Các th�ng c�nh vùng b� Tây; Các bãi cát bi�n; Các danh th�ng v�n hóa; Th�ng c�nh v�nh Maluan; 4- Phân vùng s� d�ng bi�n: Sơ �� phân vùng ch�c n�ng vùng H� Môn l�p n�m 1997 �� qu�n lý s� d�ng bi�n �a ngành và gi�m thi�u tác ��ng x�u ��n môi trư�ng. Chu trình 1 QLTHVBB t�p trung vào: Thành l�p �y ban �i�u ph�i và Qu�n lý bi�n do Phó th� trư�ng thành ph� ��ng ��u và V�n phòng Qu�n lý bi�n (sau này chuy�n sang C�c Th�y s�n và ��i dương). Thành viên �y ban là ngư�i ��ng ��u các ngành th�y s�n, khoa h�c, môi trư�ng thành ph�; �i�u ch�nh các quy ��nh v� b�o v� và qu�n lý môi trư�ng bi�n; T�ng cư�ng nh�n th�c c�ng ��ng; Xây d�ng h� th�ng cơ s� d� li�u thông tin; T�ng cư�ng pháp ch�: gi�y phép s� d�ng không gian bi�n, phí s� d�ng.v.v.; H� tr� ��i ng� chuyên gia bi�n; thành l�p Trung tâm �ào t�o Qu�c t� v� phát tri�n b�n v�ng VBB H� Môn. Chu trình 2 t�p trung vào: t�p h�p l�i �i�n hình t�t trong chu trình 1; thúc ��y k� ho�ch t�ng th� phát tri�n kinh t� bi�n phù h�p v�i phân vùng ch�c n�ng bi�n; h� tr� khoa h�c �� �óng góp ra quy�t ��nh; t�ng cư�ng thông tin và giáo d�c nh�n th�c. Các ho�t ��ng c� th� c�a chu trình này bao g�m: ho�t ��ng c�a trung tâm �ào t�o qu�c t� v� PTBV ��i b�, Trung tâm �ào t�o qu�n lý c�a PEMSEA khu v�c; nghiên c�u chi phí và l�i ích kinh t� - xã h�i c�a chương trình và xây d�ng khung d� án cho c�a sông Jilongjiang; ch�ng nh�n và áp d�ng ISO 14001. Nh�ng thành công cơ b�n c�a mô hình QLTHVBB H� Môn là: Xây d�ng n�ng l�c QLTHVBB cho chính quy�n thành ph� và các cơ quan liên quan; Xây d�ng h� sơ môi trư�ng và k� ho�ch qu�n lý môi trư�ng chi�n lư�c �ư�c xây d�ng chi ti�t; Thi�t l�p cơ ch� �i�u ph�i �a ngành; T�o ra khung pháp ch�; Xây d�ng k� ho�ch phân vùng ch�c n�ng bi�n; T�ng cư�ng pháp ch� QLMT bi�n; Xây d�ng các chương trình quan tr�c môi trư�ng; Thi�t l�p các cơ ch� xây d�ng chính sách, h� tr� khoa h�c. T�i H� Môn v�i s� h� tr� c�a ho�t ��ng QLTHVBB, t� 1994, hàng n�m GDP t�ng 9-25% mà không suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng, v�i các thành tích c� th�: Xây d�ng phong c�nh ven bi�n và b�o v� b� bi�n; N� l�c x� lý nư�c th�i; Làm s�ch h� Yandang; Xây d�ng IS0 14001 cho ��o Gulangyu; Phân vùng ch�c n�ng s� d�ng H� Môn; B�o v� môi trư�ng c�ng H� Môn; Gi�i quy�t mâu thu�n s� d�ng và nhu c�u b�o t�n bi�n Tây H� Môn; ��u tư môi trư�ng t�i v�nh Maluan; xây d�ng và phát tri�n Trung tâm �ào t�o khu v�c v� QLTHVBB. Kinh nghi�m thành công c�a H� Môn �ã �ư�c �ánh giá, ca ng�i nhi�u, tuy nhiên, c�ng c�n nh�n m�nh m�t s� ��c thù cơ b�n như sau: B�n ch�t c�a QLTHVBB là qu�n lý nhà nư�c và t�p trung. Qu�n lý t�p trung trong kinh t� � Trung Qu�c, v�i tư cách là m�t nư�c xã h�i ch� ngh�a quá kh� �ã g�p ph�i nh�ng th�t b�i n�ng n�, nhưng �ã cho các kinh nghi�m quý giá trong qu�n tài nguyên - môi trư�ng trong khuôn kh� QLTHVBB. Nh�ng kinh nghi�m �y, không d� các nư�c trong khu v�c có n�n kinh t� th� trư�ng truy�n th�ng có �ư�c và d� dàng ti�p thu �ư�c, m�c dù hi�n nay, có nh�ng nư�c mu�n tham kh�o mô hình H� Môn c�a Trung Qu�c (Kazi Shakila Islam et al., 2009). Thành công c�a mô hình QLTHVBB trư�c h�t là th�ng l�i c�a ý chí chính tr� r�t cao thông qua s� �ng h� c�a các c�p chính quy�n v� th� ch�, chính sách, tài chính và t�n d�ng tài tr� Qu�c t�, nh�m mong mu�n có m�t hình �nh t�t, m�t m�u hình t�t cho Trung Qu�c và cho c� khu v�c.
  12. 132 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Vi�c th�c thi lu�t pháp và chính sách nghiêm minh �ã t�o nên s� nh�t quán xuyên su�t và ��ng l�c thúc ��y th�c thi khung hành ��ng và k� ho�ch hành ��ng QLTHVBB. S� ��ng thu�n c�a các ban ngành tham gia qu�n lý và c�a các bên có l�i ích là nhân t� c�ng r�t quan tr�ng cho thành công. S� ��ng thu�n này không ch� là t� nguy�n mà còn có th� mang tính ch� tài m�nh m� trong khuôn kh� các quy ��nh c�a lu�t pháp. ��c bi�t v�n �� thu� và phí môi trư�ng �ư�c th�c hi�n nghiêm ch�nh, t�o nên ngu�n tài chính b�n v�ng cho QLTHVBB, ��m b�o cho quá trình này phát tri�n “t� mình”. Chính quy:n C quan Bên có l+i ích ; i:u hành Nhóm & Công nghO chuyên gia (Qu&ng Tây) C@c H&i dng QuCc gia >n v< hành chính Nhóm chuyên gia Các ho�t ��ng bên dư�i Hình 3.4. C�u trúc mô hình QLTHVBB H� Môn (Maren Lau, 2005) H� Môn có �ư�c m�t ��i ng� chuyên gia qu�n lý và các nhà khoa h�c có trình ��, tâm huy�t v�i lý tư�ng c�a nh�ng ngư�i mu�n �i ��u trong vi�c th�c thi m�t mô hình có tính ch�t m�u hình v� QLTHVBB cho phát tri�n b�n v�ng thành công v� th�c ti�n. V�i mô hình H� Môn (hình 3.4), Trung Qu�c �ư�c t� ch�c theo ki�u ��u m�i thu�c thành ph�. �ây là m�t thành ph� l�n thu�c t�nh Phúc Ki�n. Chính quy�n ��a phương thông qua Ban �i�u hành d� án �óng vai trò ch� ��o. Vai trò c�a C�c H�i dương Qu�c gia ch� th� hi�n s� qu�n lý nhà nư�c th�ng nh�t theo ngành d�c. ��c bi�t mô hình này chú tr�ng v� trí c�a các bên có l�i
  13. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 133 ích kinh t� ��ng bên c�nh và tham gia vào quá trình QLTHVBB (Chua T-E, Yu H, Chen G, 1997. T� qu�n lý theo ngành ��n QLTHVBB: trư�ng h�p H� Môn, Trung Qu�c. Qu�n lý ��i dương và vùng b� bi�n. 37 (1): 233-251). � Trung Qu�c còn có mô hình Thư�ng H�i (hình 3.5). V�i mô hình này, h� th�ng �i�u ph�i tr�c tuy�n t� T�ng c�c H�i dương Qu�c gia ��n cơ quan qu�n lý d� án - ��n nhóm �i�u hành và - các ho�t ��ng c� th�, vai trò c�a chính quy�n ��a phương ch� là h� tr� (Shi et al. Shi C, Hutchinson SM, Yu L, Xu S, 2001. Hư�ng t�i b� bi�n b�n v�ng: Khung QLTHVBB cho Thư�ng H�i, Nư�c C�ng hoà nhân dân Trung Hoa. Qu�n lý ��i dương và vùng b� bi�n 2001: 44: 411- 427). C@c H&i dng QuCc gia C quan qu&n lý Chính quy:n ;<a phng Nhóm hP tr+ Nhóm ;i:u hành Nhóm t vQn C quan hành chính Các bên có l+i ích DV án BiOn pháp HoSt ;Tng BiOn pháp DV án Hình 3.5: C�u trúc mô hình QLTHVBB Thư�ng H�i (Maren Lau, 2005) Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Philippin Philippin coi tr�ng QLTHVBB và là nư�c �ã th�c hi�n nhi�u d� án theo hư�ng này nhi�u nh�t � �ông Nam Á, m�i n�m 25 tri�u USD � các d�ng khác nhau �ư�c ��u tư cho các d� án qu�n lý b�. Trong �ó, các d� án nh�n �ư�c s� h� tr� nhi�u nh�t c�a chương trình khu v�c GEF/UNDP/IMO/PEMSEA �ã �ư�c tri�n khai t�i Batangas, Bataan, Cavitae, V�nh Manila và Puerto Galera.
  14. 134 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Vi�c thông qua các d� án, chính sách qu�n lý và th�c ti�n qu�n lý vùng b� bi�n và ��i dương �ư�c th�c hi�n khá hi�u qu� � Philippin. M�t s� chính sách qu�c gia, trong �ó có EO 533 v� QLTHVBB là chi�n lư�c qu�c gia cho phát tri�n b�n v�ng tài nguyên môi trư�ng bi�n và vùng b� bi�n �ã �ư�c thông qua. Các chương trình QLTHVBB �ư�c trên cơ s� t� ch� – t� qu�n mà thành công nh�t là d� án tri�n khai t�i Batangas v�i vi�c xây d�ng cơ s� v�t ch�t, xây d�ng b�n �� s� d�ng vùng bi�n v�nh Batangas hòa nh�p v�i quy ho�ch s� d�ng ��t trên b�, xây d�ng ch� s� nh�y c�m môi trư�ng tràn d�u cho v�nh v.v. T� �ây, chương trình QLTHVBB �ư�c m� r�ng v�i t�t c� các vùng b� bi�n c�a t�nh. V�i n�i dung gi�m ô nhi�m, �ã có nh�ng thành công trong ho�t ��ng tái ch� v�t li�u � Batangas, tri�n khai d� án rác th�i Manila l�n th� ba, phát tri�n phương ti�n thu gom và x� lý ch�t th�i qua các ��i tác tư nhân - c�ng ��ng � Puerco Galera, thu phí s� d�ng môi trư�ng Puerco Galera cho qu�n lý tài nguyên b� b�n v�ng và ưu tiên x� lý ch�t th�i t�i �ây. V� ph�c h�i habitat và b�o t�n �a d�ng sinh h�c, �ã ph�c h�i và b�o v� r�ng ng�p m�n � Bataan, Batangas v.v.; rùa bi�n � Bataan; sân chim � Candaba, Pampanga. �ã thu phí s� d�ng nhi�u nơi �� b�o v� các tài nguyên ven b� g�n v�i ph�c h�i habitat và b�o t�n �a d�ng sinh h�c. V� s� d�ng và qu�n lý ngu�n nư�c, �ã ti�n hành ph�c h�i và b�o v� lưu v�c sông La Mesa. V� an ninh th�c ph�m và sinh k� �ã tri�n khai các ho�t ��ng ch�ng �ánh cá phi pháp, nuôi v�m và cá, nuôi rong bi�n, ch� bi�n th�c ph�m. V� qu�n lý tai bi�n thiên nhiên và nhân tác, �ã xây d�ng k� ho�ch �ng phó tràn d�u v�nh Manila và k� ho�ch qu�n lý r�i ro, tai bi�n cho �ô th� Manila. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Malaysia Chính ph� Malaysia coi tr�ng QLTHVBB như là m�t gi�i pháp h�u hi�u �� phát tri�n b�n v�ng vùng b� bi�n. Chính ph� �an M�ch thông qua t� ch�c môi trư�ng và phát tri�n �an M�ch (DANCED) trong nh�ng n�m 1996 - 2000 �ã h� tr� Malaysia, ��i di�n là Ban K� ho�ch Kinh t� (EPU) th�c hi�n d� án QLTHVBB v�i các pilot t�i các ti�u bang Penang, Sarawak và Sabah �� hư�ng d�n chi�n lư�c QLTHVBB liên bang (Gorm Jeppensen, Vann Monyneath, 2002). Tuy � m�c �� liên bang, các d� án �ư�c xem như là ��c l�p tương ��i t�i ba nơi, t�p trung vào các yêu c�u qu�n lý phù h�p v�i vùng b� bi�n t�ng nơi. V� cơ c�u t� ch�c, �ã hình thành �y ban �i�u hành qu�c gia EPU & DANCED, trong �ó có Nhóm Qu�n lý d� án T� ch�c Liên bang giúp vi�c. Dư�i s� �i�u hành c�a u� ban này có 4 ban QLTHVBB. Ban QLTHVBB Liên bang có trách nhi�m trao ��i kinh nghi�m gi�a các bang; t�ng cư�ng s� tham gia c�a các bang � m�c nhà nư�c và hình thành chính sách qu�c gia (hình 3.6). Ba ban QLTHVBB bang Penang, Sarawak và Sabah �i�u hành các d� án th� nghi�m trong hoàn c�nh chính sách và chi�n lư�c vùng b� bi�n qu�c gia �ang phát tri�n, theo quy ��nh riêng c�a mình t�p trung vào yêu c�u qu�n lý và phát tri�n b�n v�ng VBB c�p bang. T�i Sabah, vi�c th�c hi�n d� án ti�n hành theo 3 pha c�a QLTHVBB. Pha kh�i ��u nh�m xây d�ng nhi�m v� chi ti�t, ��ng thu�n tham gia, liên k�t xây d�ng ban k� thu�t. Pha 1 ti�n hành �ào t�o, phát tri�n m�ng lư�i và công c� �� xây d�ng chi�n lư�c, xây d�ng cơ s� d� li�u, h� thông tin ��a lý, h� sơ môi trư�ng. Trong pha 2, phát tri�n công c� và n�ng l�c, chu�n b� chi�n lư�c. D� án �ã ��t �ư�c nh�ng k�t qu� cơ b�n: nh�ng ngư�i có l�i ích có �ư�c nh�ng k�t qu� t�t nh� có tư v�n qu�c t� và ��a phương; M�t m�ng lư�i r�ng �ư�c thi�t l�p và ho�t ��ng
  15. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 135 tích c�c trong các pha c�a quá trình QLTHVBB nh�m ph�i h�p nh�ng nhóm có l�i ích tư nhân và c�ng ��ng v� s� d�ng b�n v�ng tài nguyên, thông tin và kinh nghi�m; Chi�n lư�c QLTHVBB �ã �ư�c xây d�ng và trình liên bang; �ã liên k�t 60 viên ch�c nhà nư�c t� c�p trung ương, liên bang và nhà nư�c, 30 thương nhân, chuyên gia ho�c các t� ch�c môi trư�ng phi chính ph� và nhi�u cá nhân liên quan. ��c bi�t là d� án �ã hòa nh�p và ph�i h�p nh�ng ngư�i có l�i ích m�ng tư nhân và c�ng ��ng. • U� ban K� ho�ch Kinh t� (EPU) & T� ch�c H�p tác và Phát tri�n Môi trư�ng Wy ban ;i:u hành �an M�ch (DANCED) QuCc gia • U� ban K� ho�ch Kinh t� các bang • Các nhóm qu�n lý d� án • Các t� ch�c liên bang (h�n ch�) QLTHVBB QLTHVBB QLTHVBB QLTHVBB Penang Sarawak Sabah Liên bang • Các d� án th� nghi�m trong hoàn c�nh �ang phát tri�n • Trao ��i kinh nghi�m gi�a chính sách và chi�n lư�c vùng b� bi�n qu�c gia các bang. • T�ng cư�ng s� tham gia c�a • Các d� án theo quy ��nh riêng t�p trung vào yêu c�u qu�n lý và phát tri�n b�n v�ng VBB c�p bang các bang � m�c nhà nư�c. • Hình thành chính sách qu�c gia Hình 3.6. Mô hình t� ch�c qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Malaysia U� ban K� ho�ch Kinh t� Qu�c gia �óng vai trò �i�u ph�i trung �ơng, là tr�ng tâm c�a U� ban �i�u hành Qu�c gia (Chua Thia-Eng 2001). M�t d� án nghiên c�u th� nghi�m QLTHVBB � Klang, Selangor trong chương trình khu v�c GEF/UNDP/IMO/PEMSEA �ã �ư�c th�c hi�n vào nh�ng n�m 2001 - 2004. D� án bao trùm lên hai sông g�n k� nhau là Klang và Langat v�i tiêu chí chính là qu�n lý t�ng h�p lưu v�c sông và vùng ven b� bi�n. M�t k� ho�ch th�c hi�n chi�n lư�c vùng b� bi�n Port Klang �ã �ư�c H�i ��ng tư v�n t�i cao Nhà nư�c thông qua. Các quy ho�ch ch� ��o các lưu v�c sông nh�n m�nh tác ��ng � vùng ven b� như gi�m xói l�, sa b�i, ô nhi�m và b�o t�n �a d�ng sinh h�c �ã �ư�c xây d�ng. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � In�ônêsia �ã có m�t d� án nghiên c�u th� nghi�m QLTHVBB (1993 - 1998) t�i Segara Anakan, mi�n Trung Java và vào n�m 2001. B� Bi�n và Ngh� cá �ã ra hai quy�t ��nh v� qu�n lý b� t�ng h�p (ICM) và qu�n lý b�n v�ng các ��o nh�. Nhưng trên th�c t�, QLTHVBB � In�ônêsia �ã b�c l�
  16. 136 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) nh�ng như�c �i�m theo ti�p c�n hành chính t�p trung, mang tính ��ng nh�t và t�o nên khuôn phép n�ng n�. Ti�p c�n t�p trung hóa h�n ch� kh� n�ng chính quy�n và c�ng ��ng ��a phương trong suy ngh� và sáng t�o. Chính sách môi trư�ng �ư�c thi�t k� �� áp d�ng và th�c hi�n t�i t�t c� các vùng c�a c� nư�c, thi�u xem xét nh�ng v�n �� ��a phương và s� �a d�ng, ph�c t�p v� kinh t�, v�n hóa và xã h�i. V�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO, PEMSEA �ã xây d�ng d� án trình di�n QLTHVBB � Bali, tr�ng tâm là b�o v� bãi kh�i xói l� và thích �ng v�i bi�n ��i khí h�u. Bali là nơi có 12% chi�u dài b� bi�n b� xói l�, tác ��ng ��n v�n hóa Bali và công nghi�p du l�ch. �ó là k�t qu� c�a phát tri�n không ki�m soát, dâng cao m�c bi�n, nư�c dâng bão và ng�p l�t. D� án �ã xây d�ng sơ �� phân vùng s� d�ng b� bi�n �ư�c thông qua n�m 2005 góp ph�n h�n ch� các tác ��ng thiên nhiên và nhân sinh, bao g�m c� b�o v� và ph�c h�i r�ng ng�p m�n và r�n san hô. Tuy nhiên, t�i In�ônêsia, qu�n lý vùng b� bi�n có xu hư�ng phi t�p trung và không �ánh giá cao vai trò c�a QLTHVBB (Hendra Yusran Siry, 2006). Lu�t 22/1999 v�i nh�ng s�a ��i sau này và lu�t RUU Pesisir th� hi�n rõ ý chí chính tr� c�a chính ph� In�ônêsia là phi t�p trung qu�n lý vùng b� bi�n và t�ng cư�ng vai trò c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên. Y�u t� then ch�t cho ti�p c�n qu�n lý phi t�p trung là ��ng qu�n lý và qu�n lý d�a vào c�ng ��ng. Ti�p c�n qu�n lý d�a vào c�ng ��ng và ��ng qu�n lý d�a trên m�t s� nguyên t�c quan tr�ng và �i�u ki�n v� ��c thù ��a phương, ti�n trình, s� tham gia c�a chính quy�n, c�ng ��ng ��a phương, các t� ch�c phi chính ph� và các nhóm có l�i ích khác yêu c�u chia s� trách nhi�m và công vi�c v�i nhau như là các ��i tác trong qu�n lý VBB. Theo hư�ng này, n�m 1999 có m�t s� d� án như qu�n lý tài nguyên bi�n CRMP INTECOREEF (D� án QLTH r�n san hô); n�m 2002 th�c hi�n d� án qu�n lý tài nguyên bi�n và ven b� t�i 15 t�nh và 43 huy�n; n�m 2003 th�c hi�n d� án qu�n lý và ph�c h�i r�n san hô pha II t�i 7 t�nh và 12 huy�n. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Thái Lan Thái Lan là nư�c t� lâu �ã quan tâm ��n qu�n lý vùng b� b� bi�n, tuy nhiên theo hư�ng qu�n lý phi t�p trung v�i phương th�c ��ng qu�n lý, qu�n lý d�a vào c�ng ��ng, ít chú tr�ng và chưa có nhi�u kinh nghi�m trong QLTHVBB. V�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO, PEMSEA �ã xây d�ng d� án trình di�n QLTHVBB � Chonburi. M�c tiêu c�a d� án là kh�i ��ng t�i ��a phương các ho�t ��ng b�o v�, ph�c h�i và qu�n lý các habitat t� nhiên và tài nguyên thiên nhiên. Các ho�t ��ng cơ b�n c�a d� án là b�o v� và ph�c h�i tài nguyên bi�n �ư�c phát tri�n trong các nhóm c�ng ��ng, ngư dân, các trư�ng ��i h�c và ngư dân. Các ho�t ��ng ��a phương thành công �ư�c th�c hi�n cho b�o t�n rùa bi�n, ph�c h�i r�ng ng�p m�n, b�o v� gi�ng cua bơi xanh, tri�n khai các r�n nhân t�o, gi�m ô nhi�m, ph�c h�i các khu v�c ven b� b� suy thoái. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Campuchia Campuchia là ��t nư�c có di�n tích 181.035km2, dân s� kho�ng 11 tri�u; các t�nh ven bi�n có di�n tích 17.200km2 và dân s� 850.000 (1998). T� n�m 1997 DANIDA c�ng tr� giúp B� Môi trư�ng Campuchia thông qua d� án qu�n lý môi trư�ng � VBB (EMCZ). Thông qua d� án, c�u trúc qu�n lý và n�ng l�c c�p qu�c gia, t�nh và huy�n �ư�c hư�ng d�n và ki�m soát vùng ven b� �� c�i thi�n kinh t� – xã h�i ch�t lư�ng môi trư�ng và s� d�ng b�n v�ng tài nguyên thiên nhiên (Gorm Jeppensen, Vann Monyneath, 2002). Các pha qu�n lý môi trư�ng VBB � Campuchia theo d� án này bao g�m:
  17. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 137 Pha 1 trong 1997-2000: Kh�i ��ng, xây d�ng cơ c�u t� ch�c, gi�i thi�u. ��u pha thành l�p Ban �i�u hành vùng b� qu�c gia. ��ng ��u là B� trư�ng B� Môi trư�ng. Thành viên là ��i bi�u các b� then ch�t. Nhóm làm vi�c t�i các t�nh �ư�c l�p ra t�i Kep, Kampot, Sihanoukville và Koh Kong. Pha 2 t� tháng 3 n�m 2000, v�i n�i dung t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý QLTHVBB; Xây d�ng �ư�c nhóm làm vi�c c�p t�nh, t�o di�n �àn có ý ngh�a �� ph�i h�p, thương lư�ng, l�p k� ho�ch v� các ho�t ��ng th� ch�, hành chính và k� thu�t �� t�ng cư�ng EMCZ và phát tri�n b�n v�ng sinh k�. T�i hai c�ng ��ng � hai t�nh, �ã l�p k� ho�ch và ti�n hành d� án th� nghi�m �� ��u tư cho các ho�t ��ng môi trư�ng b�n v�ng kinh t� xã h�i b�n v�ng, nâng cao công ngh�, nâng cao ��i s�ng c�a các nhóm b� t�n thương nh�t. �ã th�c hi�n các ho�t ��ng nâng cao nh�n th�c, h� tr� sinh k�, nuôi th� gà v�t, v� béo cua thương ph�m, tr�ng r�ng ng�p m�n, h� tr� di d�i dân ra kh�i Vư�n Qu�c gia Ream v.v. Pha 3 b�t ��u t� tháng 8/2002, ti�p t�c xây d�ng n�ng l�c c�p qu�c gia, t�nh và xã, thi�t l�p h� thông tin tài nguyên và môi trư�ng (�ã có trang web t� tháng 7/2002); giám sát và h� tr� c�ng ��ng ven b� bi�n. Chương trình PEMSEA c�ng �ã h� tr� Campuchia th�c hi�n d� án th� nghi�m QLTHVBB quy mô nh� t�i Shianoukville v�i m�c tiêu thu hút c�ng ��ng qu�n lý ch�t th�i r�n, t�p trung vào thông tin tuyên truy�n, làm s�ch làng xóm, thu gom ch�t th�i r�n thô, th� nghi�m h� th�ng phí s� d�ng và t�o d�ng các trung tâm tái ch� lo�i rác th�i này. 1.3. ánh giá chung Sau g�n b�n th�p k�, QLTHVBB �ã thu �ư�c nh�ng k�t qu� nh�t ��nh và m�t s� nư�c �ã ��t �ư�c k�t qu� t�t � quy mô qu�c gia, ��m b�o t�ng trư�ng kinh t� nhưng v�n b�o v� �ư�c tài nguyên và môi trư�ng như Thu� �i�n hay Singapo. � �ông Nam Á, Philipin là nư�c �ã th�c hi�n nhi�u nh�t các d� án QLTHVBB, trong �ó d� án v�nh Batangas th�c hi�n trên cơ s� t� ch� - t� qu�n �ư�c coi là m�t mô hình thành công. Tuy nhiên, mô hình H� Môn (Trung Qu�c) �ư�c coi là thành công nh�t trong khu v�c. V�i s� h� tr� c�a ho�t ��ng QLTHVBB, t� 1994 GDP hàng n�m t�ng 9 - 25% mà không suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng. Thành công c�a H� Môn là th�ng l�i c�a ý chí chính tr� thông qua s� �ng h� v� lu�t pháp, chính sách và tài chính c�a các c�p chính quy�n. Vi�c th�c thi chính sách và lu�t pháp nghiêm minh �ã t�o nên s� nh�t quán và ��ng l�c thúc ��y chương trình. S� ��ng thu�n c�a các �ơn v� tham gia và c�a các bên có l�i ích trên cơ s� t� nguy�n và c� tác ��ng c�a ch� tài là nhân t� quan tr�ng ��m b�o cho thành công này. Thu� và phí môi trư�ng �ã t�o nên ngu�n tài chính b�n v�ng cho QLTHVBB phát tri�n “t� l�c”. Dù có hi�u qu�, tuy�t ��i �a s� các d� án qu�n lý VBB còn ph� thu�c nhi�u vào ngu�n tài tr� và chuyên gia. �i�u này ph�n nào do thi�u ni�m tin và s� cam k�t c�a chính quy�n cho vi�c tài tr� chương trình QLTHVBB. Lý do có th� g�m: l�i ích kinh t� và sinh thái ngay l�p t�c c�a QLTHVBB chưa d� thuy�t ph�c trong ph�m vi th�i gian khá ng�n ho�c trong ph�m vi v�n phòng c�a m�t cơ quan công ch�c; thi�u n�ng l�c ��a phương; thi�u nh�n th�c v� môi trư�ng; không nh�n ra l�i ích kinh t� - xã h�i v� m�t an ninh th�c ph�m, t�o công �n vi�c làm và xoá b� �ói nghèo. Nh�ng ngư�i th�c hi�n QLTHVBB ph�i ��i m�t v�i nh�ng thách th�c như s� thay ��i ngu�n tài tr� t� d� án nư�c ngoài sang v�n trong nư�c; chính sách qu�c gia và lu�t pháp liên quan QLTHVBB và v�n �� t�ng cư�ng n�ng l�c ��a phương cho l�p k� ho�ch và qu�n lý VBB.
  18. 138 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Nhi�u n� l�c qu�n lý b� t�i nhi�u nơi trong khu v�c chưa th�c s� b �n v�ng. V� t�ng th�, nh�ng r�i ro d� án có th� do ba nhóm v�n �� (Huming Yu & Nancy A. Bermas, www2.unitar.org/hiroshima): Do thi�u ý chí chính tr�: Vi�c thi�u ý chí chính tr� hay y�u v� cam k�t chính tr� có th� x�y ra � các c�p chính quy�n. Các nhà ho�ch ��nh chính sách c�p cao có th� không h� tr� ��y ��, thích h�p cho các chương trình v� chính sách và pháp ch�, trong khi các chính quy�n ��a phương có th� không phân b� ngu�n l�c �� h� tr� và duy trì ho�t ��ng c�a d� án. Do mâu thu�n l�n gi�a các �ơn v� tham gia là rào c�n th� hai cho th�c hi�n thành công chương trình QLTHVBB. �ó là mâu thu�n gi�a các ban ngành t�o nên s� r�n n�t hay các n� l�c thi�u ph�i h�p �� phát tri�n b�n v�ng VBB. Mâu thu�n như v�y c�ng s� làm h�n ch� hi�u qu� liên k�t các bên có l�i ích trong vi�c ra các quy�t ��nh, chính sách. Do s� thay ��i v� chính quy�n. R�i ro th� ba liên quan ��n các thay ��i trong chính quy�n c� � c�p qu�c gia và ��a phương. M�c dù Các d� án kh�i ��ng c�a QLTHVBB nh�n �ư�c s� �ng h� c�a các nhà lãnh ��o chính tr� hi�n t�i, nhưng quá trình lâu dài thì chưa ch�c. Ch�ng h�n, các ��ng chính tr� m�i th�ng c� không ch�p nh�n QLTHVBB có th� d�ng nh�ng n� l�c QLTHVBB m�i �ư�c b�t ��u. Nh�n th�c �ư�c nh�ng r�i ro này, có th� gi�m thi�u chúng và vư�t qua các rào c�n cho khung hành ��ng và quá trình QLTHVBB. Trong m�i quan h� này, nh�ng n� l�c thư�ng xuyên v� nh�n th�c c�ng ��ng và tham v�n c�a các bên có l�i ích là c�n thi�t. Trong �i�u ki�n Vi�t Nam, v�i v�n �� th� nh�t, r�i ro có th� xu�t hi�n liên quan ��n thi�u phân b� ngu�n l�c t� chính quy�n ��a phương. V�n �� th� hai là nh�y c�m và d� xu�t hi�n. ��i v�n �� th� ba, Vi�t Nam s� thu�n l�i hơn do s� lãnh ��o xuyên su�t c�a ��ng C�ng s�n c�m quy�n, tuy nhiên � các c�p ��a phương, s� thay ��i chính quy�n qua các nhi�m k� c�ng có th� tác ��ng ��n ti�n trình QLTHVBB. Ngoài ra, trong nhi�u trư�ng h�p, s� tham gia c�a c�ng ��ng còn mang tính hình th�c và phong trào, chưa góp ph�n t�o ra ��ng l�c cho QLTHVBB. Do v�y, nhi�u nơi QLTHVBB chưa �ư�c coi là cách qu�n lý ch� ��o, vì khó thành công, khó có kh� n�ng t�n t�i “t� mình” do các như�c �i�m phát sinh t� cách th�c qu�n lý hành chính t�p trung. Cách qu�n lý này �ư�c coi là t�o ra chính sách môi trư�ng th�c hi�n ��ng nh�t t�i t�t c� các vùng c�a m�t ��t nư�c, thi�u xem xét nh�ng ��c thù ��a phương v�i s� �a d�ng, ph�c t�p v� kinh t�, v�n hóa và xã h�i. Nó hình thành nên khuôn phép n�ng n�, h�n ch� kh� n�ng sáng t�o và n�ng ��ng c�a chính quy�n và c�ng ��ng ��a phương. Do v�y, qu�n lý vùng b� bi�n phi t�p trung �ư�c coi tr�ng hơn v�i các mô hình “qu�n lý theo ngành”, “��ng qu�n lý” hay “qu�n lý d�a vào c�ng ��ng”. Lu�t 22/1999 th� hi�n rõ ý chí chính tr� c�a In�ônêsia là phi t�p trung qu�n lý vùng b� bi�n và t�ng cư�ng vai trò c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên. Thái Lan t� lâu �ã quan tâm ��n qu�n lý vùng b� b� bi�n, nhưng thư�ng v�i phương th�c ��ng qu�n lý ho�c qu�n lý d�a vào c�ng ��ng. 2. Qu&n lý t*ng h+p vùng b0 bi2n \ ViOt Nam Ti�p c�n QLTHVBB � Vi�t Nam �ã tr�i qua hơn 10 n�m k� t� khi �� tài c�p Nhà nư�c KHCN.06-07 “Nghiên c�u xây d�ng phương án qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n Vi�t Nam góp ph�n ��m b�o an toàn môi trư�ng và phát tri�n b�n v�ng” do Vi�n Tài nguyên và Môi trư�ng bi�n ch� trì th�c hi�n trong th�i gian 1996-1999 v�i 2 tr�ng �i�m VBB �� Sơn - Cát Bà - H� Long và VBB �à N�ng. �ây là �� tài khoa h�c và công ngh� c�p nhà nư�c ��u tiên nghiên c�u v� QLTHVBB � Vi�t Nam nh�m gi�i quy�t m�t trong ba nhi�m v� cơ b�n c�a chương trình
  19. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 139 Nhà nư�c KHCN.06 v� �i�u tra nghiên c�u bi�n giai �o�n 1996-2000. Qua phân tích h� th�ng th� ch�, chính sách và �ánh giá th�c tr�ng qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng b�, �� tài �ã phân tích nh�ng v�n �� s� d�ng tài nguyên và b�o v� môi trư�ng b�t h�p lý và �ã l�a ch�n hai vùng nghiên c�u tr�ng �i�m là �� Sơn - Cát Bà - H� Long và �à N�ng �� xây d�ng phương án QLTHVBB. K�t qu� ��t �ư�c c�a �� tài tuy còn h�n ch� � bư�c kh�i ��u, nhưng có ý ngh�a c� v� th�c ti�n và lý lu�n, kh�i ��u cho m�t lo�t d� án tri�n khai QLTHVBB � Vi�t Nam, k� c� các d� án có s� giúp �� qu�c t�. Sau �ó, m�t s� d� án �i�m v� QLTHVBB �ã �ư�c tri�n khai � Vi�t Nam v�i s� h� tr� qu�c t�. Dư�i �ây là các d� án chính �ã �ư�c th�c hi�n: D� án t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý ��i b� c�p t�nh (1995-1998) do t� ch�c Sida (Thu� �i�n) tài tr�, Ban Biên gi�i Chính ph� làm ��u m�i th�c hi�n và C�c Môi trư�ng tham gia. Nhi�m v� Nghiên c�u xây d�ng phương án QLTHVBB Nam Trung B� Vi�t Nam v�i tr�ng �i�m VBB t�nh Bình ��nh theo Ngh� ��nh thư h�p tác Vi�t Nam (Vi�n H�i dương h�c) - �n �� (Vi�n H�i dương h�c qu�c gia) giai �o�n 2000-2002 (N.T. An và nnk, 2003). D� án �i�m trình di�n qu�c gia v� QLTHVBB t�i thành ph� �à N�ng trong khuôn kh� chương trình h�p tác khu v�c v� qu�n lý môi trư�ng các bi�n �ông Á (PEMSEA) giai �o�n 2000-2006 v�i s� giúp �� chuyên gia c�a T� ch�c Hàng h�i th� gi�i (IMO). Tho� thu�n v� giai �o�n 2 �ã �ư�c ký k�t ngày 26/3/2009 gi�a PEMSEA và UBND thành ph� �à N�ng. D� án Vi�t Nam - Hà Lan v� QLTHVBB Vi�t Nam (VNICZM) giai �o�n 2000-2006 h�p tác gi�a C�c Môi trư�ng (B� Tài nguyên và Môi trư�ng, Vi�t Nam) và T�p �oàn Tư v�n NEDECO (Hà Lan) v�i s� tài tr� c�a Chính ph� Hà Lan. D� án �ư�c th�c hi�n � ba �i�m trình di�n - VBB các t�nh Nam ��nh, Th�a Thiên - Hu� và Bà R�a - V�ng Tàu. Các d� án liên quan ��n QLTHVBB Qu�ng Ninh và H�i Phòng trong khuôn kh� h�p tác gi�a IUCN Vi�t Nam, Hoa K� (NOAA) và Vi�t Nam b�t ��u t� th�i gian 2003-2004 ��n nay (Nguy�n Chu H�i và nnk, 2005). D� án �i�m song song v� QLTHVBB t�nh Qu�ng Nam (2005-2006) v�i �i�m trình di�n qu�c gia v� QLTHVBB thành ph� �à N�ng (2000-2006) trong khuôn kh� Chương trình h�p tác v� qu�n lý môi trư�ng các bi�n �ông Á (PEMSEA). D� án áp d�ng bư�c 3, 4, 5 mô hình QLTHVBB cho t�nh Qu�ng Nam. �ây là mô hình QLTHVBB c�p t�nh l�n ��u tiên do các nhà Khoa h�c Vi�t Nam xây d�ng, c� th� là Vi�n H�i dương h�c và UBND t�nh Qu�ng Nam ph�i h�p xây d�ng trong th�i gian 2006-2008. D� án QLTH các ho�t ��ng trên ��m phá Tam Giang - C�u Hai (IMOLA) do FAO tài tr� và Italia th�c hi�n t� n�m 2005 và nay �ang ti�p t�c pha 2. 2.1. Các d án do Hà Lan h& tr D� án Qu�n lý t�ng h�p vùng ven bi�n Vi�t Nam - Hà Lan (VNICZM) �ư�c th�c hi�n trong 3 n�m (9/2000 - 8/2003) hư�ng t�i thi�t l�p m�t chương trình dài h�n v� qu�n lý t�ng h�p vùng ven bi�n (ICZM) Vi�t Nam, t�p trung vào vi�c tư v�n cho chính ph� Vi�t Nam trong vi�c l�p k� ho�ch và phát tri�n vùng b� bi�n, phát tri�n c�ng ��ng và các ngu�n tài nguyên m�t cách b�n v�ng. D� án do B� Khoa h�c, Công ngh� và Môi trư�ng Vi�t Nam �i�u ph�i thông qua C�c Môi trư�ng và �ư�c s� h� tr� k� thu�t t� NEDECO, m�t t�p �oàn tư v�n c�a Hà Lan g�m có các Công ty Haskoning Consulting Engineers & Architects, DHV Consultants và WL/Delft Hydraulics. D� án c�ng có s� tham gia c�a nhi�u b�, ngành và cơ quan liên quan, c�ng như UBND các t�nh và các chuyên gia tư v�n Vi�t Nam. M�c tiêu ��t ra c�a d� án:
  20. 140 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) - H� tr� thi�t l�p cơ c�u t� ch�c và liên k�t ch�c n�ng gi�a c�p t�nh, qu�c gia và các t� ch�c qu�c t�, khuy�n khích ��i tho�i và trao ��i thông tin v� qu�n lý VBB qua các b� ngành và c�p t�nh. - M� r�ng n�ng l�c t� ch�c và chuyên môn �� áp d�ng QLTHVBB, nâng cao nh�n th�c v� n�i dung và các cơ h�i c�a ICZM. - Phát tri�n chi�n lư�c và k� ho�ch hành ��ng dài h�n cho QLTHVBB � ba t�nh thông qua ti�p c�n gi�i quy�t các v�n �� th�c ti�n. - Xác ��nh, cung c�p và ph�i h�p k� thu�t, tài li�u và công c�, �ào t�o cán b� và nhân s� phù h�p cho QLTHVBB Vi�t Nam. - �� xu�t n�i dung pháp lý cho QLTHVBB Vi�t Nam. Vi�c t� ch�c th�c hi�n D� án �ư�c tri�n khai � hai c�p trung ương và ��a phương (hình 3.7). Ngoài V�n phòng d� án qu�c gia � Hà N�i còn có 3 v�n phòng d� án thí �i�m t�i các t�nh ven bi�n: Nam ��nh (mi�n B�c), Th�a Thiên - Hu� (mi�n Trung), và Bà R�a - V�ng Tàu (mi�n Nam). Hình 3.7. Sơ �� t� ch�c hai c�p d� án VNICZM (H.C. Th�ng, 2008) Pha 1 (9/2000-10/2003), có nhi�m v� thi�t l�p v�n phòng và cơ s� v�t ch�t cho d� án, h� tr� s�p x�p th� ch� cho QLTHVBB, ph�i h�p, h� tr�, t�ng cư�ng th� ch� QLTHVBB trong B� KHCNMT và � c�p t�nh. Pha c�u n�i (11/2003-2/2005): C�i thi�n h� th�ng qu�n lý d� li�u và thông tin QLTHVBB; �ào t�o và chuy�n giao cho B� TN&MT/C�c BVMT v.v.
  21. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 141 Pha c�u n�i kéo dài (2006): xây d�ng chi�n lư�c và k� ho�ch hành ��ng QLTHVBB, l�p hư�ng d�n qu�c gia v� chi�n lư�c/k� ho�ch hành ��ng QLTHVBB; H� tr� xây d�ng chi�n lư�c/k� ho�ch hành ��ng t�i 3 t�nh thí �i�m; Nâng cao n�ng l�c GIS � 2 c�p, �ào t�o GIS (cơ b�n và nâng cao), c�p nh�t cơ s� d� li�u GIS; �ào t�o và t�ng cư�ng n�ng l�c QLTH�B: Ph� bi�n ki�n th�c, nâng cao nh�n th�c; T� ch�c H�i th�o l�ng ghép QLTHVBB trong chương trình giáo d�c ��i h�c t�i Vi�t Nam. Qua hơn 5 n�m tri�n khai, d� án �ã ��t �ư�c nh�ng k�t qu� nh�t ��nh. �ó là cơ ch� �i�u ph�i, h�p tác �a ngành �ư�c hình thành và c�ng c�; chi�n lư�c và k� ho�ch dài h�n th�c hi�n chi�n lư�c v� qu�n lý t�ng h�p ��i b� c�a m�t s� t�nh �ã �ư�c xây d�ng và t�ng bư�c �ưa vào th�c hi�n; các nhóm chuyên gia �a ngành c�a t�nh �ư�c thành l�p, h� tr� ��c l�c cho ��a phương ra quy�t ��nh trong qu�n lý, s� d�ng tài nguyên môi trư�ng � VBB; n�ng l�c c�a ��i ng� cán b� v� QLTHVBB và các l�nh v�c chuyên môn liên quan �ư�c t�ng cư�ng; cơ s� d� li�u t�ng h�p và thông tin v� tài nguyên và môi trư�ng vùng ven bi�n �ư�c thi�t l�p, c�ng c� và h� tr� khá hi�u qu� cho qu�n lý; nhi�u kinh nghi�m và công c� quan tr�ng ph�c v� qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng �ư�c �úc rút, xây d�ng và áp d�ng. M�t s� ho�t ��ng c� th� �ã �ư�c th�c hi�n: - Trang b� và h� tr� d� án: l�p v�n phòng d� án t�i Hà N�i và ba t�nh Nam ��nh, Th�a Thiên - Hu� và Bà R�a - V�ng Tàu, t�o m�i quan h� gi�a c�p b� và nh�ng ngư�i có l�i ích; kh�i ��ng ��i tho�i và hành ��ng t� khái ni�m, k� ho�ch xây d�ng t� ch�c c� c�p qu�c gia và c�p t�nh, m� trang web v� QLTHVBB. - Ki�m kê các d� án và k� ho�ch. - Xây d�ng chi�n lư�c và k� ho�ch hành ��ng QLTHVBB, t�ng cư�ng cơ c�u hi�n t�i như k� ho�ch phát tri�n kinh t� - xã h�i, h�p tác gi�a chính quy�n và ngư�i có l�i ích, t�ng cư�ng tư v�n cho k� ho�ch phát tri�n kinh t� - xã h�i. T�nh Th�a Thiên-Hu� �ã ch�p nh�n chi�n lư�c QLTHVBB và k� ho�ch hành ��ng. Chi�n lư�c c�ng �ã �ư�c d� th�o cho Nam ��nh và Bà R�a - V�ng Tàu. M�t trung tâm QLTHVBB cho Vi�t Nam �ã �ư�c thi�t l�p. - T�o d�ng cơ s� d� li�u và GIS. M�t m�ng lư�i GIS �ã �ư�c t�o d�ng t�i Hà N�i và ba t�nh có d� án thí �i�m. - �ào t�o chuyên gia c�p qu�c gia và c�p t�nh. - Nh�ng nghiên c�u chi ti�t có tr�ng �i�m: T� ch�c QLTHVBB � Vi�t Nam; K� ho�ch �ng phó tràn d�u hàng lang thành ph� H� Chí Minh - V�ng Tàu; ��ng l�c b� ph�n nam châu th� sông H�ng; Ti�m n�ng du l�ch sinh thái Vư�n Qu�c gia Xuân Th�y; Tri�n v�ng mô hình toán th�y ��ng t�i Th�a Thiên-Hu� v.v. Bên c�nh các ho�t ��ng qu�n lý, d� án �ã ti�n hành các nghiên c�u th� nghi�m T�i Nam ��nh �ã nghiên c�u xói l� �ê kè �e d�a các làng ven bi�n. �ây là m�t nghiên c�u �ng d�ng ng�n h�n. Chi�n lư�c b�o v� �ê cho huy�n H�i H�u �ã �ư�c nghiên c�u. D� án c�ng cung c�p khung t�ng quan QLTHVBB toàn t�nh g�m các v�n �� qu�n lý ��t ng�p nư�c c�a RAMSAR site Xuân Th�y và nh�ng v�n �� khai hoang vùng g�n c�a sông Ninh Cơ v.v. T�i Th�a Thiên-Hu�, nghiên c�u qu�n lý ��m phá �� ng�n ng�a tác ��ng l� l�t, th�y s�n quá m�c và v�n �� ch�t lư�ng nư�c. M�t cơ s� QLTHVBB �ư�c thi�t l�p nh� các ho�t ��ng t�ng cư�ng t�p trung vào t�o d�ng v�n ki�n chi�n lư�c QLTHVBB th�i kho�ng 10 n�m và k� ho�ch hành ��ng 3- 5 n�m cho th�c hi�n QLTHVBB. U� ban Nhân t�nh Th�a Thiên - Hu� �ã ch� trì quá trình ��i tho�i �� �i ��n th�ng nh�t v�i các s�, các nhà tư v�n ��a phương và các bên
  22. 142 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) có l�i ích, bàn lu�n chi ti�t nh�ng v�n �� t�n t�i, chi�n lư�c cho tương lai và các k� ho�ch ho�t ��ng ti�m n�ng cho các gi�i pháp. T�i Bà R�a - V�ng Tàu: Ti�n hành nghiên c�u tìm gi�i pháp qu�n lý làm gi�m áp l�c mâu thu�n quy ho�ch c�a phát tri�n du l�ch và công nghi�p cùng v�i xói l� b� bi�n. N�i dung QLTHVBB ch� y�u �ã �ư�c xác ��nh và trao ��i th�ng nh�t �ã �ư�c th�c hi�n trong nhóm r�ng g�m U� ban Nhân dân, các s� và c�ng ��ng. M�t b�n hư�ng d�n cho chi�n lư�c QLTHVBB và k� ho�ch hành ��ng �ã �ư�c ghi nh�n. M�t s� nghiên c�u t�i L�c An và Phư�c T�nh �ã �ư�c ti�n hành �� xem xét, �ánh giá ch�t lư�ng nư�c c�a sông và th�c tr�ng xói l� b� bi�n Nh� s� h� tr� c�a B� Tài nguyên và Môi trư�ng và D� án Vi�t Nam - Hà Lan v� QLTHVBB, qua 4 n�m nghiên c�u và xây d�ng, Chi�n lư�c qu�n lý t�ng h�p d�i ven b� và K� ho�ch hành ��ng c�a t�nh Th�a Thiên - Hu� �ã hoàn thành và chính th�c có hi�u l�c k� t� ngày 18-9-2004. Chi�n lư�c QLTHVBB t�nh Th�a Thiên - Hu� bao g�m 4 h�p ph�n là: Xây d�ng n�ng l�c qu�n lý t�ng h�p d�i ven b�; B�o v� tài nguyên và môi trư�ng chung; Gi�m thi�u tác ��ng, thi�t h�i do thiên tai và s� d�ng b�n v�ng tài nguyên vùng ven b�. Nh�ng n�i dung quan tr�ng c�a chi�n lư�c bao g�m: Xác ��nh và thi�t l�p các vùng b�o t�n thiên nhiên t�i vùng ven b� nh�m b�o v� và ph�c h�i �a d�ng sinh h�c, duy trì an toàn v� môi trư�ng; Tri�n khai th�c hi�n tri�t �� Quy�t ��nh 64/2003/Q�-TTg c�a Chính ph� v� x� lý tri�t �� các cơ s� gây ô nhi�m môi trư�ng nghiêm tr�ng; Xoá b� vi�c cư trú trái phép, ��nh cư dân thu� �i�n t�i vùng ��m phá nh� vi�c phát tri�n các khu ��nh cư m�i. Xây d�ng và tri�n khai k� ho�ch phân vùng s� d�ng vùng ven b� nh�m gi�m thi�u và tránh các mâu thu�n �a ngành; Quy ho�ch phát tri�n mô hình s�n xu�t nông nghi�p trang tr�i � vùng ��t cát ven bi�n, ��c bi�t là vùng cát ven ��m phá, thay th� các hình th�c s�n xu�t nông nghi�p truy�n th�ng; Phát tri�n b�n v�ng ngành du l�ch trên cơ s� t�ng cư�ng ho�t ��ng du l�ch sinh thái bi�n ven b�, c�ng c� các làng ngh� sinh thái, g�n v�i các khu b�o t�n và ��m b�o l�i ích c�a c�ng ��ng ��a phương. 2.2. Các d án do PEMSEA h& tr �à N�ng �ã �ư�c ch�n là �i�m trình di�n Qu�c gia v� Qu�n lý T�ng h�p Vùng b� Vào n�m 2000 trong khuôn kh� chương trình H�p tác Qu�n lý Môi trư�ng các Bi�n �ông Á (PEMSEA - Partnerships in Environmental Management for the Seas of East Asia) ph�i h�p v�i các t� ch�c GEF/UNDP/IMO trong d� án khu v�c mã s� RAS/98/G33. Hình 3.8. Th� ch� cho QLTHVBB �à N�ng nhìn nh�n t� phía Vi�t Nam (ngu�n: V�n phòng Qu�n lý d� án QLTHVB, s� TN&MT �à N�ng, 2009)
  23. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 143 Hình 3.9. Sơ �� t� ch�c d� án qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n trình di�n t�i �à N�ng (H.C.Th�ng, 2008) T� ch�c UBND C�c Môi trư�ng (B� KHCN&MT) PEMSEA Thành ph� �à N�ng Ban �i�u Các ban ngành ph�i D� án Trung ương và Nhóm Tư v�n chuyên gia k� thu�t V�n phòng Qu�n lý D� án Các ban ngành ��i h�c �à N�ng/ Các cơ quan Các t� ch�c Các h�i UBND các thành ph� Các t� ch�c tư v�n phi chính ph� xã h�i qu�n huy�n nghiên c�u Hình 3.10. Cơ ch� qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n �i�u ph�i liên h�p, �a ngành t�i �à N�ng, Vi�t Nam theo cách nhìn c�a PEMSEA (ngu�n: Huming Yu* and Nancy A. Bermas GEF/UNDP/IMO/ PEMSEA www2.unitar.org/hiroshima)
  24. 144 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) D� án chính th�c �i vào th�c hi�n tháng 6 n�m 2000 sau ký k�t gi�a U� ban Nhân dân thành ph� �à N�ng và PEMSEA. S� Khoa h�c và Công ngh� �à N�ng là cơ quan ��u m�i th�c hi�n. D� án thông qua Ban �i�u ph�i D� án và V�n phòng D� án. Cùng m�t ho�t ��ng c�a d� án, nhưng cơ ch� t� ch�c c�a d� án �ư�c nhìn nh�n khác nhau. T� góc nhìn c�a Vi�t Nam, t� ch�c PEMSEA ch� �óng vai trò tư v�n (hình 3.8 và 3.9). Tuy nhiên, t� góc nhìn c�a PEMSEA, t� ch�c này tham gia vào �i�u hành tr�c ti�p d� án (hình 3.10). Trong �ó, vai trò t� ch�c c�a B� KHCN&MT (thông qua C�c Môi trư�ng) và �à N�ng (thông quan UNND thành ph�) và t� ch�c qu�c t� IMO/GEF (��i di�n là PEMSEA) ngang nhau, trong �ó UBND thành ph� �à N�ng là ��u m�i, V�n phòng Qu�n lý d� án là �ơn v� �i�u hành thông qua vai trò ch� ��o c�a Ban �i�u ph�i d� án. Khung QLTHVBB �à N�ng �ã �ư�c xác ��nh như sau: - T�ng cư�ng th� ch�; - Các chương trình hành ��ng mang tính chi�n lư�c (Chi�n lư�c qu�n lý môi trư�ng/Chi�n lư�c QLTHVBB; K� ho�ch phân vùng s� d�ng VBB; Các chương trình hành ��ng c� th� ��i v�i t�ng v�n ��, t�ng vùng) - Xây d�ng n�ng l�c cho ��a phương; - S� tham gia c�a các bên liên quan; - Cơ ch� cho các nhà qu�n lý trong vi�c ra quy�t ��nh; - Cơ ch� tài chính b�n v�ng; - Quan tr�c môi trư�ng, �ánh giá và l�p báo cáo; Các ho�t ��ng liên quan và các ti�u d� án �ư�c th�c hi�n nh�m gi�i quy�t các v�n �� v� môi trư�ng và công tác qu�n lý �ư�c xác ��nh trong các giai �o�n c�a chu trình th�c hi�n QLTHVBB như sau: H�i th�o kh�i ��u và Xây d�ng h� sơ môi trư�ng; Xây d�ng Chi�n lư�c QLTHVBB; Xây d�ng và th�c hi�n Chương trình nâng cao nh�n th�c c�ng ��ng; Xây d�ng H� th�ng qu�n lý thông tin t�ng h�p; T� ch�c �ánh giá r�i ro môi trư�ng; Trình di�n cơ ch� h�p tác gi�a nhà nư�c và tư nhân như m�t cơ ch� nh�m duy trì tính b�n v�ng c�a các d�ch v� v� môi trư�ng; Xây d�ng K� ho�ch phân vùng s� d�ng vùng b� và Khung th� ch� th�c thi K� ho�ch (B�n �� hi�n tr�ng s� d�ng vùng b�, Sơ �� phân vùng �� xu�t); Xây d�ng K� ho�ch th�c hi�n Chi�n lư�c QLTHVB; Xây d�ng Chương trình quan tr�c môi trư�ng t�ng h�p; Hoàn thi�n t�ng cư�ng th� ch� cho Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n thành ph�; Xây d�ng các nghiên c�u thí �i�m theo phương th�c ti�p c�n QLTHVB; Xây d�ng phim v� QLTHVB � thành ph� �à N�ng; Phát hành t� tin v� D� án QLTHVB hàng quý. Xây d�ng n�ng l�c cho ��a phương là m�t trong nh�ng m�c tiêu chính c�a Chương trình QLTHVB t�i �à N�ng. M�t s� chuyên gia trung ương và ��a phương �ã tham gia các l�p t�p hu�n trong khu v�c t�i �à N�ng do PEMSEA t� ch�c. Ho�t ��ng này �ã t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý và k� thu�t cho các chuyên gia th�c hi�n hi�u qu� QLTHVB. Khi d� án �ư�c �ưa vào th�c hi�n, m�t s� tác ��ng quan tr�ng �ã t�o ra s� thay ��i d�n trong nh�n th�c c�a ngư�i dân ��n môi trư�ng và tài nguyên thiên nhiên. Trư�c �ây, h�u h�t các bên có l�i ích ��u có nh�n th�c th�p v� giá tr� tài nguyên, môi trư�ng VBB và m�i liên k�t c�a tài nguyên và môi trư�ng ��i v�i s� phát tri�n b�n v�ng c�a thành ph�. Nh� có d� án, ��i �a s� nhân dân, chính quy�n ��a phương �ã nh�n th�y �ư�c giá tr� c�a vùng b� bi�n và nguy cơ khai thác quá m�c làm suy gi�m tài nguyên và suy thoái môi trư�ng. Ti�p c�n QLTHVBB vùng b� còn �ư�c t�t c� các ngành, các nhà l�p chính sách, nhà khoa h�c, các t� ch�c xã h�i và c�ng ��ng dân cư �ng h� thông qua các bu�i th�o lu�n ý ki�n và ho�t ��ng nâng cao nh�n th�c c�ng ��ng.
  25. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 145 Thành công l�n c�a d� án là �ã xây d�ng �ư�c chi�n lư�c QLLTHVBB thành ph� �à N�ng. Chi�n lư�c này b�t ��u xây d�ng t� tháng 12/2000 và hoàn thành vào tháng 11/2001, �ã �ư�c UBND thành ph� �à N�ng phê duy�t theo quy�t ��nh s� 8294/Q�-UB 12/2001 ngày 26/12/2001. Quá trình xây d�ng chi�n lư�c QLTHVBB �ư�c tri�n khai theo các giai �o�n chính: Thu th�p và c�ng c� thông tin/s� li�u; xây d�ng c�u trúc chi�n lư�c; xây d�ng b�n th�o chi�n lư�c và phê chu�n chi�n lư�c. �ây là chi�n lư�c qu�n lý và s� d�ng h�p lý, t�ng h�p các ngu�n tài nguyên thiên nhiên và môi trư�ng vùng ven b� bi�n theo quan �i�m phát tri�n b�n v�ng, là cơ s� cho vi�c xây d�ng các k� ho�ch hành ��ng c� th� h�p lý trong s� phát tri�n chung c�a c� VBB, �áp �ng s� quan tâm c�a t�t c� ngành, t� ch�c, c�ng ��ng và các bên có l�i ích. Thành ph� hư�ng t�i và cam k�t tri�n khai th�c hi�n chi�n lư�c, th� hi�n s� quy�t tâm cao c�a chính quy�n và nhân dân thành ph� trong vi�c xây d�ng, phát tri�n vùng b� bi�n. Ngoài ph�n m� ��u, chú gi�i và ph� l�c, chi�n lư�c g�m có ba chương. Chương 1 gi�i thi�u v� thành ph� �à N�ng, chi�n lư�c �� c�p ��n nh�ng ��c �i�m cơ b�n v� dân s� và tài nguyên, giá tr� và các m�i �e do� ��i v�i tài nguyên, môi trư�ng � VBB, �� c�p các tác ��ng có h�i c�a xu th� s� d�ng tài nguyên, môi trư�ng hi�n t�i và ch� ra các thách th�c chính trong qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng. Chương 2 là n�i dung chi�n lư�c, �� c�p ��n 4 v�n �� cơ b�n g�m b�i c�nh c�a chi�n lư�c, các nguyên t�c chung, m�c tiêu c�a chi�n lư�c và các chi�n lư�c c� th�. M�i chi�n lư�c c� th� ��u có các k� ho�ch hành ��ng tương �ng và xác ��nh các v�n �� ưu tiên. Chương 3 nói v� các gi�i pháp ��m b�o th�c thi chi�n lư�c như t�ng cư�ng n�ng l�c cho các cơ quan qu�n lý; hoàn thi�n h� th�ng chính sách; c�ng c� công tác quy ho�ch s� d�ng tài nguyên, môi trư�ng; tích c�c tìm ki�m cơ h�i ��u tư môi trư�ng và t�o ngu�n tài chính b�n v�ng. Cu�i cùng là phân công th�c hi�n nhi�m v� theo chi�n lư�c. Chương trình QLTHVBB c�p ��a phương � �à N�ng �ư�c xem là �i�m trình di�n �i�n hình cho các t�nh và thành ph� ven bi�n � Vi�t Nam. PEMSEA �ã t� ch�c �ánh giá các tiêu chí �� l�a ch�n Qu�ng Nam là �i�m trình di�n song song v� QLTHVBB và �ã nh�n �ư�c cam k�t v� chính tr� và s� �ng h� c�a chính quy�n ��a phương. S� c�n k� gi�a Qu�ng Nam và �à N�ng t�o �i�u ki�n chia s� ki�n th�c, kinh nghi�m c�a �à N�ng trong quá trình th�c hi�n QLTHVB � Qu�ng Nam. Ngày 26/3/2009, t�i �à N�ng �ã ký k�t th�a thu�n giai �o�n 2 c�a D� án Qu�n lý T�ng h�p Vùng b� (QLTHVB) thành ph� �à N�ng gi�a UBND thành ph� và Chương trình H�p tác Khu v�c v� Qu�n lý Môi trư�ng các Bi�n �ông Á (PEMSEA). Ngoài vi�c h� tr� v� kinh phí, PEMSEA còn giúp thành ph� v� m�t k� thu�t, �ào t�o cán b�, tìm ki�m các nhà ��u tư, các nhà tài tr� nh�m giúp �à N�ng th�c hi�n các n�i dung c�a chi�n lư�c QLTHVBB �ã �� ra. Chính quy�n thành ph� cam k�t s� th�c hi�n m�t cách nghiêm túc nh�ng �i�u kho�n c�a b�n tho� thu�n. �à N�ng s� h� tr�, chia s� kinh nghi�m, giúp các ��a phương khác c�a Vi�t Nam th�c hi�n chương trình QLTHVB, góp ph�n cùng PEMSEA nhân r�ng mô hình QLTHVB trong khu v�c �ông Á. Trong th�i gian t�i, �à N�ng s� nghiên c�u l�ng ghép các n�i dung c�a QLTHVB vào �� án “Thành ph� Môi trư�ng”, tri�n khai và áp d�ng các k�t qu� ��t �ư�c c�a giai �o�n 1 và t�p trung v�n hành Trung tâm �ào t�o v� qu�n lý tài nguyên, môi trư�ng và qu�n lý t�ng h�p bi�n và VBB v�i s� h� tr� k� thu�t c�a PEMSEA và ��i h�c �à N�ng. 2.3. Các d án hp tác Qu,c t- khác D� án t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý ��i b� c�p t�nh (1995-1998) do Sida tài tr�, Ban Biên gi�i Chính ph� làm ��u m�i th�c hi�n và C�c Môi trư�ng tham gia. Các ho�t ��ng c�a d� án �
  26. 146 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) c�p trung ương t�p trung �ào t�o và nâng cao n�ng l�c cho các cơ quan và cán b� trung ương, ��a phương thông qua t�p hu�n, h�i th�o và tham v�n. Hai t�nh Qu�ng Bình và Ngh� An �ư�c ch�n nghiên c�u thí �i�m v� t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng vùng b� bi�n và c�ng �ã ��t �ư�c m�t s� k�t qu� v� xây d�ng h� sơ môi trư�ng, xây d�ng cơ s� d� li�u GIS (dù còn �ơn gi�n) và nâng cao nh�n th�c. D� án nâng cao n�ng l�c QLTHVBB H� Long do IUCN Vi�t Nam, B� Thu� s�n và UBND t�nh Qu�ng Ninh th�c hi�n trong khuôn kh� h�p tác v�i Hoa K� (NOAA) trong th�i gian 2003 - 2004 và ti�p theo là pha 2 - Nâng cao n�ng l�c QLTHVBB Qu�ng Ninh - H�i Phòng do IUCN Vi�t Nam, T�ng c�c Bi�n và H�i ��o Vi�t Nam, UBND t�nh Qu�ng Ninh, UBND thành ph� H�i Phòng và NOAA cùng h�p tác th�c hi�n. D� án t�p trung vào vi�c t�ng cư�ng n�ng l�c cho Vi�t Nam trong các l�nh v�c h� tr� k� thu�t (vi�n thám, GIS và xây d�ng cơ s� d� li�u), phân tích kinh t� - xã h�i và th� ch� chính sách liên ngành cho chu�n b� k� ho�ch QLTHVBB. D� án �ã �ào t�o ngu�n nhân l�c thông qua nghiên c�u trình di�n t�i V�nh H� Long và phát tri�n hư�ng ưu tiên các khu b�o t�n t� nhiên bi�n, t� ch�c th�m quan ng�n h�n t�i Hoa K�, t� ch�c các h�i th�o, t�p hu�n và xây d�ng m�ng lư�i ��i tác gi�a hai nư�c. Nhi�m v� Quy ho�ch và l�p k� ho�ch QLTHVBB H� Long, Qu�ng Ninh theo Ngh� ��nh thư h�p tác Vi�t Nam (Vi�n Kinh t� và Quy ho�ch Thu� s�n, B� Thu� s�n) - Hoa K� (NOAA) giai �o�n 2004-2005 (Nguy�n Chu H�i và nnk., 2005). D� án �ã c�p nh�t, b� sung h� sơ môi trư�ng vùng b� bi�n H� Long, phân tích cơ ch� �i�u ph�i liên ngành trong quá trình ra quy�t ��nh qu�n lý, nghiên c�u �� xu�t mô hình QLTHVBB có s� tham gia c�a c�ng ��ng, �ã ti�n hành phân vùng ch�c n�ng VBB và l�p quy ho�ch QLTHVBB H� Long. Nhi�m v� có nh�ng �óng góp t�t v� m�t lý lu�n QLTHVBB, tuy v�y còn nhìn nh�n quá trình QLTHVBB khá t�nh, ít ��ng và ít �a n�ng. V�n �� t� qu�n tài nguyên c�a c�ng ��ng chưa th�t phù h�p v�i các nguyên t�c cơ b�n c�a QLTHVBB. D� án QLTH các ho�t ��ng trên ��m phá Tam Giang - C�u Hai (IMOLA) do T� ch�c Lương th�c Th� gi�i (FAO) tài tr� và Italia th�c hi�n t� n�m 2005 và nay �ang ti�p t�c pha 2 (xem www.imolahue.org). D� án nh�m m�c �ích c�i thi�n sinh k� cho ngư�i dân s�ng d�a vào h� th�ng ��m phá trên ��a bàn t�nh Th�a Thiên - Hu�. C� th� là h� tr� ngư�i dân s�ng ph� thu�c vào ��m phá t�i t�nh Th�a Thiên - Hu� (Vi�t Nam), c�i thi�n dân sinh b�ng cách t�ng cư�ng qu�n lý b�n v�ng các ngu�n tài nguyên thu� sinh � ��m phá, có s� tham gia c�a c�ng ��ng và phù h�p v�i yêu c�u kinh t� xã h�i và s�n xu�t c�a dân cư; gi�i, an ninh lương th�c và gi�m nghèo c�ng s� là nh�ng �i�m ưu tiên. D� án t�p trung vào các ho�t ��ng có ph�m vi tác ��ng r�ng trên toàn b� h� th�ng ��m phá c�a t�nh Th�a - Thiên Hu� thông qua vi�c h� tr� U� ban Nhân dân t�nh và S� Thu� s�n Th�a Thiên - Hu� xây d�ng m�t chi�n lư�c qu�n lý ��m phá b�n v�ng trong k� ho�ch qu�n lý t�ng h�p các ho�t ��ng ��m phá. D� án �ư�c xây d�ng trên n�n t�ng nh�n th�c v� ��c �i�m t� nhiên và h� sinh thái b�n ��a c�ng như sinh k� c�a ngư�i dân s�ng quanh khu v�c ��m phá. D� án �ư�c tri�n khai d�a trên phương pháp có s� tham gia c�a các nhóm có l�i ích liên quan và t�p trung t�ng cư�ng n�ng l�c th� ch� cho c�p t�nh. Theo ban lãnh ��o IMOLA, m�c tiêu c�a d� án là: - �ánh giá ti�m n�ng và hi�n tr�ng s� d�ng tài nguyên thu� sinh, các ho�t ��ng c�a con ngư�i, trách nhi�m và ho�t ��ng c�a các cơ quan qu�n lý và các bi�n pháp qu�n lý; - Xác ��nh các v�n �� ưu tiên nh�m h� tr� các chính sách qu�n lý hi�n hành và phát tri�n các chính sách m�i �� c�i thi�n sinh k� c�a ngư�i dân và gi�m r�i ro cho nh�ng ngư�i nghèo s�ng d�a vào ngu�n l�i ��m phá. Chính sách �ư�c xây d�ng có s� tham gia c�a c�ng ��ng,
  27. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 147 ��ng th�i xây d�ng d� th�o k� ho�ch qu�n lý vùng ��m phá, trong �ó �� c�p ��n v�n �� gi�i, chú tr�ng ��n vi�c gi�m nghèo cho c�ng ��ng dân cư ��m phá không có ru�ng ��t; - Tri�n khai k� ho�ch qu�n lý, bao g�m chu�n b� thông qua chi�n lư�c, k� ho�ch th�c hi�n � các c�p, xây d�ng n�ng l�c và xác ��nh nhu c�u v� tín d�ng, ti�t ki�m, b�o hi�m, nhu c�u t� ch�c và yêu c�u ��u tư. - Nâng cao n�ng l�c c�a các cơ quan nhà nư�c �� k� ho�ch qu�n lý sau khi �ư�c thông qua s� �ư�c tri�n khai tích c�c và có hi�u qu�, giúp các cơ quan c�a t�nh có �� n�ng l�c �� xây d�ng và th�c hi�n các chính sách liên quan ��n h� th�ng ��m phá m�t cách b�n v�ng v� m�t môi trư�ng c�ng như v� m�t xã h�i. - Ph� bi�n các k�t qu� và nh�ng phát hi�n và c�a d� án trong và ngoài nư�c �� các cơ quan, cá nhân và t� ch�c khác có th� tham kh�o s� d�ng mô hình này �� xây d�ng các k� ho�ch qu�n lý. D� án �ư�c th�c hi�n trong vòng ba n�m chia làm ba giai �o�n: nghiên c�u kh�o sát, xây d�ng k� ho�ch qu�n lý, và chu�n b� k� ho�ch qu�n lý. Mô hình K� ho�ch qu�n lý T�ng h�p Các ho�t ��ng ��m phá này sau khi tri�n khai t�i Hu� hy v�ng s� �ư�c nhân r�ng ra các vùng mi�n khác c�a Vi�t Nam. Pha hai c�a d� án �ã �ư�c kh�i ��ng trong 2009 - 2011. 2.4. Qu n lý tng hp vùng b1 bi2n t3 phía Vi6t Nam Qu�ng Nam là d� án trình di�n ��u tiên v� QLTHVBB do các nhà khoa h�c và chuyên gia Vi�t Nam t� th�c hi�n theo mô hình PEMSEA c�a �à N�ng. D� án Qu�ng Nam mu�n th� nghi�m áp d�ng các k�t qu� thu nh�n �ư�c t� các d� án h�p tác qu�c t� �ã có trong và ngoài nư�c cho m�t ��a phương ven bi�n c�p t�nh t�i Vi�t Nam. Trong 3 n�m 2005-2007, Qu�ng Nam �ư�c ��u tư 4 t� ��ng tri�n khai d� án xây d�ng mô hình QLTHVBB do C�c B�o v� Môi trư�ng th�c hi�n bư�c 1 và 2 và Vi�n H�i dương h�c th�c hi�n bư�c 3,4 và 5. D� án �ã thành l�p v�n phòng và có nh�ng ho�t ��ng nâng cao n�ng l�c QLTHVBB cho t�nh; thu th�p, �ánh giá và qu�n lý thông tin; bư�c ��u phân tích th� ch� qu�n lý, xây d�ng và tri�n khai k� ho�ch truy�n thông và ��c bi�t là �� xu�t khung hành ��ng và chi�n lư�c th�c hi�n QLTHVBB. Chi�n lư�c qu�n lý t�ng h�p vùng b� t�nh Qu�ng Nam �ư�c phê duy�t theo quy�t ��nh S�: 43/2008/Q�-UBND ngày 29 tháng 10 n�m 2008. Chi�n lư�c ��nh hư�ng ��n 2020, g�m ba n�i dung chính. Ph�n I là quan �i�m và m�c tiêu chi�n lư�c, ph�n II là ph�m vi và n�i dung c�a chi�n lư�c và ph�n III là các gi�i pháp chính th�c hi�n chi�n lư�c. M�c tiêu chung c�a chi�n lư�c �ư�c xác ��nh là phát tri�n kinh t� vùng b� bi�n b�n v�ng, b�o v� ngu�n l�i, tài nguyên và môi trư�ng, h�n ch� và gi�m thi�u tác h�i c�a thiên tai, c�i thi�n và nâng cao ��i s�ng c�ng ��ng cư dân ��a phương. Ph�m vi vùng b� bi�n t�nh Qu�ng Nam �ư�c xác ��nh cho giai �o�n 2008-2020 c�a Chi�n lư�c �ư�c xác ��nh bao g�m 06 huy�n và thành ph� ven bi�n: Tam K�, H�i An, �i�n Bàn, Duy Xuyên, Th�ng Bình, Núi Thành và c�m ��o Cù Lao Chàm, v� phía bi�n �ư�c gi�i h�n ��n �ư�ng ��ng sâu 50m. Trong ph�n các nhi�m v� c�a chi�n lư�c, các h�p ph�n chính c�a chi�n lư�c g�m có 5 n�i dung, kèm theo 16 k� ho�ch hành ��ng liên quan ��n xây d�ng n�ng l�c, khai thác tài nguyên g�n v�i b�o v� tài nguyên và môi trư�ng, b�o v� và ph�c h�i các h� sinh thái, b�o t�n các giá tr� �a d�ng sinh h�c, t� nhiên và v�n hoá. K� ho�ch hành ��ng ưu tiên ��n n�m 2015 �ư�c xác ��nh 5 v�n �� liên quan ��n nâng cao nh�n th�c, quy
  28. 148 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) ho�ch vùng b�, quy ho�ch lưu v�c sông và thi�t l�p cơ ch� �i�u ph�i �a ngành. B�n gi�i pháp chính �ư�c nêu ra g�m: tuyên truy�n, giáo d�c, nâng cao nh�n th�c, huy ��ng s� tham gia c�a c�ng ��ng; th� ch�, chính sách và công c� kinh t�; quy ho�ch; t�ng cư�ng s� tham gia c�a c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng vùng b� bi�n. Ngày 9/10/2007, Th� tư�ng Chính ph� �ã ban hành Quy�t ��nh s� 158/2007/Q�-TTg phê duy�t Chương trình qu�n lý t�ng h�p d�i ven bi�n vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B� ��n n�m 2010 và ��nh hư�ng ��n n�m 2020 (g�i t�t là Chương trình). M�c tiêu t�ng quát c�a chi�n lư�c là t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý, b�o v�, s� d�ng và khai thác tài nguyên, môi trư�ng, ph�c v� phát tri�n b�n v�ng các t�nh, thành ph� tr�c thu�c Trung ương vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B� thông qua áp d�ng phương th�c qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n. M�c tiêu c� th� ��n n�m 2010 là t�o hành lang pháp lý, hình thành cơ ch�, chính sách và t�ng cư�ng ngu�n l�c, cơ s� k� thu�t �� t� ch�c th�c hi�n qu�n lý t�ng h�p d�i ven bi�n vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�; tri�n khai qu�n lý t�ng h�p ��i b� t�i t�t c� các t�nh, thành ph� tr�c thu�c Trung ương vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�. ��nh hư�ng chi�n lư�c ��n n�m 2020 nh�m hoàn thi�n và t� ch�c tri�n khai cơ ch�, chính sách và pháp lu�t v� qu�n lý t�ng h�p ��i b� �ã �ư�c hình thành trong giai �o�n 2007 - 2010; t�ng cư�ng áp d�ng qu�n lý t�ng h�p ��i b� nh�m gi�i quy�t nh�ng v�n �� c� th� trong qu�n lý tài nguyên, môi trư�ng t�i t�t c� các t�nh, thành ph� tr�c thu�c Trung ương vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�; thúc ��y ho�t ��ng qu�n lý t�ng h�p ��i b� trên toàn d�i ven bi�n Vi�t Nam, góp ph�n tích c�c vào phát tri�n b�n v�ng ��t nư�c và h�i nh�p qu�c t�. Chương trình �ư�c th�c hi�n t�i 14 t�nh, thành ph� ven bi�n t� Thanh Hóa ��n Bình Thu�n, �ư�c xây d�ng v�i các nhi�m v� cho giai �o�n 2007 - 2010 và ��nh hư�ng cho giai �o�n ti�p theo 2011 - 2020. Nhi�m v� cho giai �o�n 2007 - 2010 là tri�n khai th�c hi�n 25 d� án thu�c n�m nhóm nhi�m v� chính sau: 1- Hoàn thi�n cơ ch�, chính sách và pháp lu�t nh�m ph�c v� qu�n lý t�ng h�p d�i ven bi�n vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�; 2-�ào t�o, phát tri�n ngu�n nhân l�c và nâng cao nh�n th�c c�ng ��ng ph�c v� qu�n lý t�ng h�p ��i b�; 3- Xây d�ng cơ s� d� li�u và h� th�ng qu�n lý thông tin t�ng h�p ph�c v� qu�n lý t�ng h�p d�i ven bi�n vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�; 4- Tri�n khai m�t s� d� án thí �i�m ph�c v� qu�n lý t�ng h�p ��i b� t�i các t�nh Thanh Hoá, Hà T�nh và Th�a Thiên - Hu�; 5- Xây d�ng và tri�n khai các d� án qu�n lý t�ng h�p ��i b� t�i các t�nh, thành ph� tr�c thu�c Trung ương vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�. Trong giai �o�n 2011 - 2020, tri�n khai toàn di�n phương th�c qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n t�i t�t c� các t�nh, thành ph� tr�c thu�c Trung ương vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�. V� t� ch�c th�c hi�n: B� Tài nguyên và Môi trư�ng ch� trì, tham gia có các B� Tài chính, B� K� ho�ch và ��u tư; B� N�i v�, B� Khoa h�c và Công ngh�, các B�, ngành liên quan khác và �y ban nhân dân các t�nh, thành ph� tr�c thu�c Trung ương vùng B�c Trung B� và Duyên h�i Trung B�. T�ng kinh phí �� th�c hi�n Chương trình ��n n�m 2010 d� ki�n kho�ng 150 t� ��ng và ��n n�m 2020 d� ki�n kho�ng 500 t� ��ng. 2.5. ánh giá chung Sau nh�ng nghiên c�u khoa h�c ��u tiên và cu�i nh�ng n�m 90, m�t s� d� án �i�m QLTHVBB � Vi�t Nam �ã �ư�c th�c hi�n nh� h� tr� c�a m�t s� nư�c và t� ch�c Qu�c t�. Thành công nh�t có l� là d� án QLTHVBB t�i �à N�ng (2000 - 2006) n�m trong khuôn kh�
  29. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 149 chương trình khu v�c v� qu�n lý môi trư�ng các bi�n �ông Á (IMO/GEF/PEMSEA) và giai �o�n hai �ã �ư�c n�i ti�p t� 2009. D� án Vi�t Nam - Hà Lan v� QLTHVBB Vi�t Nam (VNICZM) giai �o�n 2000 - 2006 �ư�c th�c hi�n � ba �i�m trình di�n Nam ��nh, Th�a Thiên- Hu� và Bà R�a - V�ng Tàu. D� án h�p tác v� QLTHVBB H� Long do IUCN Vi�t Nam, B� Thu� s�n và UBND t�nh Qu�ng Ninh th�c hi�n trong khuôn kh� h�p tác v�i T� ch�c Khí tư�ng - Thu� v�n Hoa K� (NOAA) qua hai giai �o�n 2003 - 2004 và 2006 - 2008. G�n �ây nh�t là d� án qu�n lý t�ng h�p các ho�t ��ng trên ��m phá Tam Giang - C�u Hai (IMOLA) do FAO tài tr� t� n�m 2005 và hi�n �ang ti�p t�c � pha 2. Ch� riêng d� án Qu�ng Nam (2005 - 2008) là mô hình QLTHVBB c�p t�nh ��u tiên do các chuyên gia trong nư�c xây d�ng và th�c hi�n theo kinh nghi�m t� �à N�ng. M�c dù còn nh�ng h�n ch�, các ho�t ��ng này �ã có nh�ng �óng góp quan tr�ng v� ph� bi�n ki�n th�c, nâng cao nh�n th�c và tích lu� kinh nghi�m QLTHVBB. � m�c �� khác nhau, các d� án ��u chú ý ��n thu th�p, �ánh giá và xây d�ng cơ s� d� li�u và ph� bi�n thông tin, xây d�ng cơ s� v�t ch�t và n�ng l�c qu�n lý t� vi�c thành l�p và ho�t ��ng c�a các v�n phòng d� án, các nhóm chuyên gia và tư v�n, m� các l�p t�p hu�n ng�n h�n, c� cán b� h�c t�p, th�m quan � các nư�c �ã có kinh nghi�m v.v. S� tham gia c�a c�ng ��ng �ã �ư�c quan tâm, dù còn hình th�c nhi�u hơn là th�c ch�t. Các k� ho�ch hành ��ng và các chương trình mang tính chi�n lư�c �ã �ư�c quan tâm, m�c dù m�i ch� có b�n ��a phương c�p t�nh là Th�a Thiên - Hu�, �à N�ng, Qu�ng Nam và Nam ��nh thông qua �ư�c chi�n lư�c QLTHVBB. Các d� án �ã ưu tiên tri�n khai m�t s� ho�t ��ng h� tr� qu�n lý: D� án IMO/GEF/PEMSEA � �à N�ng nh�n m�nh ��n ng�n ng�a ô nhi�m; D� án VNICZM �ã ưu tiên qu�n lý thiên tai (xói l� b� bi�n, dâng cao m�c bi�n v.v.) và b�o v� ��t ng�p nư�c; D� án IUCN/ NOAA chú ý ��n các khu b�o t�n bi�n v�i s� tham gia c�a c�ng ��ng. D� án IMOLA/FAO ��c bi�t ��n qu�n lý các ho�t ��ng thu� s�n trên ��m phá v.v. Tuy nhiên, con �ư�ng QLTHVBB � nư�c ta còn ph�i ph�i �ương ��u v�i nh�ng thách th�c to l�n do nh�ng khó kh�n ch� quan và khách quan. M�t trong nh�ng khó kh�n là dư�ng như chưa có m�t cơ s� lý lu�n và phương pháp lu�n phù h�p v�i �i�u ki�n th�c ti�n c�a Vi�t Nam và ��i ng� cán b�, chuyên gia v� QLTHVBB � Vi�t Nam còn m�ng, thi�u chuyên nghi�p, chuyên trách và h�n ch� v� trình ��. II. TI P C N MÔ HÌNH QUN LÝ TNG HP VÙNG B BIN BC B 1. C s\ pháp lý và nhu c_u qu&n lý t*ng h+p vùng b0 bi2n B`c BT 1.1. C: s< pháp lý Cơ s� pháp lý cho ti�p c�n mô hình QLTHVBB B�c B� bao g�m Hi�n pháp nư�c C�ng hoà XHCN Vi�t Nam n�m 1992, �ư�ng l�i c�a ��ng qua các Ngh� quy�t, Ch� th�; h� th�ng lu�t c�a Qu�c h�i; chính sách c�a Nhà nư�c qua các Ngh� ��nh c�a Chính ph�, Quy�t ��nh c�a Th� tư�ng Chính ph�; các công ư�c qu�c t� có liên quan mà Chính ph� Vi�t Nam �ã ký k�t tham gia; các v�n b�n hư�ng d�n thi hành c�p b� và t�nh có liên quan. a. Ngh� quy�t c�a ��ng - Ngh� quy�t s� 32/NQ-TW ngày 5 tháng 8 n�m 2003 c�a B� Chính tr� v� xây d�ng và phát tri�n thành ph� H�i Phòng trong th�i k� công nghi�p hóa, hi�n ��i hóa ��t nư�c; - Ngh� quy�t s� 54-NQ/TW ngày 14 tháng 9 n�m 2005 c�a B� Chính tr� v� “Phát tri�n KT- XH và ��m b�o an ninh, qu�c phòng vùng ��ng b�ng sông H�ng ��n n�m 2010 và t�m nhìn 2020”;
  30. 150 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) - Ngh� quy�t s� 09-NQ/TW ngày 9 tháng 2 n�m 2007 c�a H�i ngh� l�n th� 4 Ban Ch�p hành Trung ương ��ng khoá X v� “Chi�n lư�c bi�n Vi�t Nam ��n n�m 2020”. b. H� th�ng lu�t - Lu�t Tài nguyên Nư�c ngày 20 tháng 5 n�m 1998; - Lu�t Di s�n V�n hóa ban hành n�m 2001. - Lu�t Th�y s�n ngày 26 tháng 11 n�m 2003; - Lu�t Biên gi�i qu�c gia ngày 17 tháng 6 n�m 2003; - Lu�t ��t �ai ngày 26 tháng 11 n�m 2003; - Lu�t B�o v� và Phát tri�n R�ng ngày 3 tháng 12 n�m 2004; - Lu�t Khoáng s�n ngày 20 tháng 3 n�m 1996 và Lu�t s�a ��i, b� sung m�t s� �i�u c�a Lu�t Khoáng s�n ngày 14 tháng 6 n�m 2005 - Lu�t Hàng h�i Vi�t Nam ngày 14 tháng 6 n�m 2005; - Lu�t B�o v� môi trư�ng ngày 29 tháng 11 n�m 2005; - Lu�t D�u khí n�m 1993; Lu�t s�a ��i, b� sung m�t s� �i�u c�a Lu�t D�u khí ngày 28 tháng 6 n�m 2000; Lu�t s�a ��i, b� sung m�t s� �i�u c�a Lu�t D�u khí ngày 3 tháng 6 n�m 2008; - Lu�t �a d�ng sinh h�c ngày 13 tháng 11 n�m 2008; c. Các v�n b�n c�a Chính ph� - Ngh� ��nh s� 195 /H�BT ngày 2 tháng 6 n�m 1990 c�a H�i ��ng B� trư�ng v� vi�c thi hành Pháp l�nh B�o v� và Phát tri�n ngu�n l�i th�y s�n; - Ngh� ��nh s� 85/CP ngày 21 tháng 11 n�m 1993 c�a Chính ph� v� Quy ��nh x� ph�t vi ph�m hành chính trong l�nh v�c b�o v� ngu�n l�i th�y s�n; - Ngh� ��nh s� 175/CP ngày 18 tháng 10 n�m 1994 c�a Chính ph� v� Hư�ng d�n thi hành Lu�t B�o v� môi trư�ng, trong �ó có �ánh giá tác ��ng môi trư�ng; - Ngh� ��nh s� 13/CP ngày 25 tháng 12 n�m 1994 c�a Chính ph� v� Quy ch� qu�n lý ho�t ��ng hàng h�i t�i c�ng bi�n và các khu v�c hàng h�i � Vi�t Nam; - Ngh� ��nh s� 26/CP ngày 26 tháng 4 n�m 1996 c�a Chính ph� v� Quy ��nh x� ph�t vi ph�m hành chính v� b�o v� môi trư�ng; - Ngh� ��nh s� 49/1998/N�-CP ngày 13 tháng 7 n�m 1998 c�a Chính ph� v� Quy ��nh các ho�t ��ng ngh� cá c�a ngư�i và phương ti�n nư�c ngoài trong vùng bi�n nư�c C�ng hoà xã h�i ch� ngh�a Vi�t Nam; - Ngh� ��nh s� 36/1999/N�-CP ngày 9 tháng 6 n�m 1999 c�a Chính ph� v� Quy ��nh x� ph�t vi ph�m hành chính trong vùng lãnh h�i, vùng ti�p giáp lãnh h�i, vùng ��c quy�n kinh t� và th�m l�c ��a c�a nư�c C�ng hoà xã h�i ch� ngh�a Vi�t Nam; - Ngh� ��nh s� 172/2004/N�-CP ngày 29 tháng 9 n�m 2004 c�a Chính ph� v� Quy ��nh ch�c n�ng, nhi�m v� và cơ c�u t� ch�c qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng � các ��a phương, trong �ó c�n lưu ý t�i ��c thù huy�n ��o; - Ngh� ��nh s� 32/2006/N�-CP ngày 30 tháng 3 n�m 2006 c�a Chính ph� v� Qu�n lý th�c v�t r�ng, ��ng v�t r�ng nguy c�p, quý hi�m;
  31. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 151 - Ngh� quy�t s� 27/2007/NQ-CP ngày 30 tháng 5 n�m 2007 c�a Chính ph� v� vi�c ban hành Chương trình hành ��ng c�a Chính ph� th�c hi�n Ngh� quy�t H�i ngh� l�n th� tư Ban Ch�p hành Trung ương ��ng khoá X v� Chi�n lư�c bi�n Vi�t Nam ��n n�m 2020; - Ngh� ��nh s� 57/2008/N�-CP ngày 2 tháng 5 n�m 2008 c�a Chính ph� v� vi�c ban hành Quy ch� qu�n lý các khu b�o t�n bi�n Vi�t Nam có t�m quan tr�ng qu�c gia và qu�c t�; - Ngh� ��nh s� 25/2009/N�-CP ngày 6 tháng 3 n�m 2009 c�a Chính ph� v� QLTH tài nguyên và và b�o v� môi trư�ng bi�n, h�i ��o; - Quy�t ��nh s� 152/1999/Q�-TTg ngày 10 tháng 7 n�m 1999 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c phê duy�t Chi�n lư�c qu�n lý ch�t th�i r�n t�i các �ô th� và KCN Vi�t Nam ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 82/2002/Q�-TTg ngày 26 tháng 6 n�m 2002 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c Thành l�p, t� ch�c và ho�t ��ng c�a Qu� B�o v� môi trư�ng; - Quy�t ��nh s� 256/2003/Q�-TTg ngày 2 tháng 12 n�m 2003 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c ban hành ��nh hư�ng B�o v� môi trư�ng qu�c gia ��n n�m 2010 và ��nh hư�ng ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 145/2004/Q�-TTg ngày 3 tháng 8 n�m 2004 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� Phương hư�ng ch� y�u phát tri�n KT-XH vùng kinh t� tr�ng �i�m B�c B� ��n n�m 2010 và t�m nhìn ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 885/Q�-TTg ngày 12/ 08/2004 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c phê duy�t Quy ho�ch chi ti�t nhóm c�ng bi�n phía B�c (nhóm 1) ��n n�m 2010 và ��nh hư�ng ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 153/2004/Q�-TTg ngày 17 tháng 8 n�m 2004 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c ban hành ��nh hư�ng chi�n lư�c PTBV � Vi�t Nam (Chương trình Ngh� s� 21 c�a Vi�t Nam); - Quy�t ��nh s� 271/2006/Q�-TTg ngày 27 tháng 11 n�m 2006 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� phê duy�t �i�u ch�nh, b� sung quy ho�ch t�ng th� phát tri�n kinh t� - xã h�i thành ph� H�i Phòng ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 1151/Q�-TTg ngày 30 tháng 8 n�m 2007 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c phê duy�t Quy ho�ch chung xây d�ng vùng Biên gi�i Vi�t -Trung ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 865/Q�-TTg ngày 10 tháng 7 n�m 2008 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� vi�c phê duy�t Quy ho�ch xây d�ng vùng Duyên h�i B�c B� ��n n�m 2025 và t�m nhìn ��n n�m 2050; - Quy�t ��nh s� 485/Q�-TTg ngày 2 tháng 5 n�m 2008 c�a Chính ph� v� vi�c phê duy�t �� án B�o v� các loài th�y sinh quý hi�m có nguy cơ tuy�t ch�ng ��n n�m 2015, t�m nhìn ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 1353/Q�-TTg ngày 23 tháng 9 n�m 2008 c�a Chính ph� v� phê duy�t �� án Quy ho�ch phát tri�n các khu kinh t� ven bi�n c�a Vi�t Nam ��n n�m 2020. Theo �ó, Vi�t Nam s� có 15 khu kinh t� ven bi�n, trong �ó, vùng tr�ng �i�m d�i ven b� Tây v�nh B�c B� có Khu kinh t� Vân ��n (Qu�ng Ninh) và Khu kinh t� �ình V� (Cát H�i, H�i Phòng). Khu kinh t� Vân ��n là m�t trong b�n khu kinh t� ven bi�n tr�ng �i�m (cùng v�i Khu kinh t� V�ng Áng (K� Anh, Hà T�nh), Khu kinh t� V�n Phong (V�n Ninh, Khánh Hoà) và Khu kinh t� Phú Qu�c (Kiên Giang)) �ư�c ��u tư t�p trung theo hư�ng h�i nh�p kinh t� v�i khu v�c �ông B�c Á trong h�p tác phát trii�n, liên k�t hai Hành lang, m�t Vành �ai kinh t� ven bi�n v�nh B�c B�. - Quy�t ��nh s� 34/2009/Q�-TTg ngày 2 tháng 3 n�m 2009 v� vi�c phê duy�t Quy ho�ch phát tri�n Vành �ai kinh t� ven bi�n v�nh B�c B� ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 1448/Q�-TTg ngày 16 tháng 9 n�m 2009 c�a Th� tư�ng Chính ph� v� phê duy�t Quy ho�ch chung xây d�ng thành ph� H�i Phòng ��n n�m 2025, t�m nhìn ��n n�m 2050.
  32. 152 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) d. Các v�n b�n c�a ��a phương Các v�n b�n c�p ��a phương r�t �a d�ng do t�nh �y, thành �y, �y ban nhân dân các t�nh, thành ph� ven bi�n ban hành. Dư�i �ây là m�t s� v�n b�n quan tr�ng mà thành ph� H�i Phòng �ã ban hành liên quan t�i phát tri�n kinh t� - xã h�i, b�o v� tài nguyên và môi trư�ng vùng b� bi�n: - Ngh� quy�t s� 22NQ-TU ngày 24 tháng 3 n�m 2005 c�a Ban Thư�ng v� Thành �y thành ph� H�i Phòng v� vi�c t�ng cư�ng ch� ��o chi�n lư�c, chính sách b�o v� môi trư�ng, phòng ch�ng, ng�n ng�a suy thoái môi trư�ng, kh�c ph�c ô nhi�m và s� c� môi trư�ng; - Quy�t ��nh s� 519/Q�-UB ngày 12 tháng 3 n�m 2002 c�a UBND thành ph� H�i Phòng v� phê duy�t chi�n lư�c b�o v� môi trư�ng thành ph� H�i Phòng ��n n�m 2010; - Quy�t ��nh s� 2714/2005/Q�-UB ngày 23 tháng 11 n�m 2005 c�a UBND thành ph� H�i Phòng v� phê duy�t �� án quy ho�ch b�o v� môi trư�ng thành ph� H�i Phòng ��n n�m 2020; - Quy�t ��nh s� 571/Q�-UB ngày 23 tháng 3 n�m 2006 c�a UBND thành ph� H�i Phòng v� xúc ti�n chương trình hành ��ng b�o v� môi trư�ng thành ph� H�i Phòng th�c hi�n Ngh� quy�t s� 41/NQ-TW c�a B� Chính tr� và Ngh� quy�t s� 22/NQ-TU c�a Ban Thư�ng v� Thành �y thành ph� H�i Phòng; - Quy�t ��nh s� 1792/Q�-UB ngày 10 tháng 8 n�m 2006 c�a UBND thành ph� H�i Phòng v� phê duy�t chi�n lư�c PTBV (Chương trình Ngh� s� 21) thành ph� H�i Phòng giai �o�n 2006-2010, ��nh hư�ng ��n 2020. �. Công ư�c qu�c t� có liên quan Vi�t Nam tham gia khá nhi�u các công ư�c qu�c t� liên quan ��n b�o v� môi trư�ng và phát tri�n b�n v�ng vùng bi�n và vùng ven b� bi�n (Nguy�n Th� Như Mai, 2007). - Công ư�c v� ��t ng�p nư�c RAMSAR 1971. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 21 tháng 1 n�m 1989; - Công ư�c qu�c t� v� an toàn tính m�ng trên bi�n, SOLAS 1974. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 18 tháng 3 n�m 1991; - Công ư�c v� quy t�c qu�c t� tránh �âm va trên bi�n, COLREG 1972. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 18 tháng 12 n�m 1991; - Công ư�c v� ng�n ng�a ô nhi�m do tàu thuy�n, MARPOL 1973 và Ngh� ��nh thư b� sung n�m 1978. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 29 tháng 8 n�m 1991; - Công ư�c c�a Liên h�p qu�c n�m 1982 v� Lu�t bi�n. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 16 tháng 11 n�m 1994; - Công ư�c v� ki�m soát v�n chuy�n xuyên biên gi�i các ch�t ��c h�i và vi�c lo�i b� chúng, BASEL, 1989. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 11 tháng 6 n�m 1995; - Công ư�c v� �a d�ng sinh h�c, 1992. Chính ph� Vi�t Nam �ã ký tham gia ngày 14 tháng 2 n�m 1995. 1.2. Nhu c=u qu n lý tng hp vùng b1 bi2n B@c BA a. Hư�ng t�i phát tri�n b�n v�ng d�i ven b� Tây v�nh B�c B� D�i b� bi�n DVB Tây v�nh B�c B� tr�i dài trên 870km, bao g�m các h� sinh thái tiêu bi�u
  33. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 153 như: ��o, c�a sông, ��m phá, v�ng v�nh, r�ng ng�p m�n, r�n san hô và th�m c� bi�n v.v. Có kho�ng 5.000 loài sinh v�t có m�t � vùng bi�n và ven b� phía b�c. Tài nguyên sinh v�t và phi sinh v�t h�t s�c phong phú và �a d�ng cho phép phát tri�n nhi�u l�nh v�c kinh t� quan tr�ng như giao thông - c�ng, nông lâm nghi�p, ngư nghi�p, diêm nghi�p, công nghi�p, khoáng s�n, du l�ch - d�ch v�. �ây là vùng có nhi�u khu b�o t�n thiên nhiên có giá tr�: Di s�n th� gi�i v�nh H� Long, Vư�n Qu�c gia Bái T� Long, Vư�n Qu�c gia Cát Bà, Khu d� tr� sinh quy�n Qu�n ��o Cát Bà, Khu b�o t�n ��t ng�p nư�c Xuân Th�y v.v �ây c�ng là vùng t�p trung dân s� có m�t �� cao nh�t nư�c. Ho�t ��ng c�a con ngư�i � c� d�i b� bi�n và trên lưu v�c �ã gây nhi�u �nh hư�ng tiêu c�c ��n tài nguyên và môi trư�ng d�i b� bi�n. Nh�ng bi�n ��i khí h�u g�n �ây làm gia t�ng nhi�u thiên tai và s� c� môi trư�ng. Trong b�i c�nh như v�y, Nhu c�u phát tri�n b�n v�ng (PTBV) �ang tr� thành c�p thi�t. PTBV là s� phát tri�n ��m b�o lâu b�n các ngu�n tài nguyên và ch�t lư�ng môi trư�ng, do �ó cho phép t�ng trư�ng kinh t�, �áp �ng nhu c�u c�a th� h� hi�n t�i mà không làm t�n h�i ��n nhu c�u c�a các th� h� tương lai (Clark J.R., 1996). Theo ��nh hư�ng chi�n lư�c PTBV � Vi�t Nam (Chương trình Ngh� s� 21 c�a Vi�t Nam) �ư�c ban hành theo Quy�t ��nh s� 153/2004/Q�-TTg ngày 17 tháng 8 n�m 2004 c�a Th� tư�ng Chính ph�: “Phát tri�n b�n v�ng (Sustainable development) là s� phát tri�n �áp �ng �ư�c các nhu c�u hi�n t�i mà không phương h�i kh� n�ng �áp �ng nhu c�u c�a các th� h� mai sau”. T�i H�i ngh� Thư�ng ��nh Trái ��t � Rio de Janeiro n�m 1992, trong s� các tham lu�n v� PTBV có khái ni�m “Tam giác phát tri�n b�n v�ng” do Munasinghe, M. �� xu�t �ư�c ch�p nh�n r�ng rãi vì bao hàm c� ba phương di�n kinh t�, xã h�i và môi trư�ng (hình 3.11), (N.H. C�, 2008). Kinh t5 1 5 6 4 2 3 Xã hTi 7 Môi tr0ng Hình 3.11. Tam giác phát tri�n b�n v�ng (Munasinghe, 1992) 1-Kinh t�: t�ng trư�ng, hi�u qu�, �n ��nh; 2-Xã h�i: c�i thi�n, bao hàm/tham v�n, th� ch�/cai qu�n; 3-Môi trư�ng: kh� n�ng ch�ng ch�u/�a d�ng sinh h�c, tài nguyên thiên nhiên, ô nhi�m; 4-Nghèo �ói, công b�ng, b�n v�ng, bi�n ��i khí h�u; 5-Cân ��i gi�a các th� h�, nhu c�u/sinh k� cơ b�n; 6-�ánh giá trung gian, ph�m vi tác ��ng; 7-Cân ��i gi�a các th� h�, giá tr�/v�n hóa. T� ch�c Hi�p h�i B�o v� Thiên nhiên Th� gi�i IUCN (2006) �ã di�n ��t PTBV dư�i d�ng khác và g�n li�n v�i b�o v� môi trư�ng: “Phát tri�n b�n v�ng là mô th�c s� d�ng tài nguyên nh�m �áp �ng nhu c�u c�a con ngư�i trong khi b�o v� môi trư�ng �� nh�ng nhu c�u �ó
  34. 154 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) không ch� �áp �ng cho hi�n t�i mà còn cho các th� h� mai sau” và �ư�c mô ph�ng trên hình 3.12. 1 5 6 4 2 7 3 Hình 3.12. Sơ �� phát tri�n b�n v�ng 3 thành ph�n (IUCN, 2006) 1-Xã h�i, 2-Môi trư�ng, 3-Kinh t�, 4-B�n v�ng, 5-Kh� n�ng ch�u ��ng, 6-Cân ��i, 7-T�n t�i Trong chi�n lư�c “Hư�ng t�i qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n Châu Âu”, C�ng ��ng Châu Âu (1999) �ã xác ��nh: “Phát tri�n b�n v�ng là duy trì nguyên t�c các m�c tiêu l�i ích kinh t�, công b�ng xã h�i và môi trư�ng không tách r�i nhau mà v�n ph� thu�c l�n nhau. PTBV là tr�ng thái lý tư�ng c�a s� phát tri�n, có ngh�a �n ��nh s� phát tri�n trong quá trình v�n ��ng c�a kinh t�, xã h�i và môi trư�ng t� nhiên. B�n v�ng là s� �n ��nh tương ��i theo th�i gian c�a h� th�ng 3 thành ph�n kinh t�, xã h�i và môi trư�ng trên cơ s� cân b�ng tương tác kinh t� - xã h�i, kinh t� - môi trư�ng và xã h�i - môi trư�ng. Phát tri�n kinh t� �� nâng cao ch�t lư�ng cu�c s�ng c�a con ngư�i b�i con ngư�i là trung tâm c�a PTBV. Phát tri�n kinh t� - xã h�i phù h�p v�i môi trư�ng t� nhiên và ti�m n�ng tài nguyên thiên nhiên, b�o v� các quá trình sinh thái cơ b�n và �a d�ng sinh h�c. Phát tri�n cân ��i trong vi�c phân b� l�i nhu�n gi�a các thành ph�n xã h�i, ��c bi�t chú ý quy�n ��c bi�t c�a ngư�i b�n x�, gi�a các th� h�, gi�a các qu�c gia. Tiêu chí phát tri�n b�n v�ng bao g�m ba nhóm tiêu chí thành ph�n có th� b�c khác nhau �� t�o nên tr�ng thái b�n v�ng c�a s� phát tri�n (N.H. C�, 2008). Tiêu chí thành ph�n: - V� kinh t� ��m b�o t�ng trư�ng, hi�u qu� và �n ��nh. - V� xã h�i (bao g�m c� v�n hoá): ��m b�o ti�n b� xã h�i, công b�ng, dân ch�, công khai và b�o t�n, phát huy các giá tr� v�n hoá. - V� môi trư�ng (bao g�m c� tài nguyên): s� d�ng h�p lý tài nguyên và b�o v� môi trư�ng, ��m b�o �n ��nh ch�t lư�ng và ng�n ng�a suy thoái môi trư�ng, �n ��nh cơ c�u, ti�m n�ng, phát huy giá tr� và duy trì kh� n�ng tái t�o tài nguyên (nhân v�n và thiên nhiên), Tiêu chí tương quan - V� kinh t� - xã h�i: xoá �ói gi�m nghèo; phúc l�i, an sinh, công b�ng xã h�i; cân ��i gi�a các th� h�.
  35. Chng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 155 - V� kinh t� - môi trư�ng: cân b�ng phát tri�n kinh t� và s�c t�i môi trư�ng, cân b�ng nhu c�u s� d�ng tài nguyên cho phát tri�n kinh t� v�i kh� n�ng tái t�o tài nguyên; b�o v� tài nguyên và môi trư�ng là hành ��ng h� tr� phát tri�n kinh t�, luôn b�t k�p nh�p �� phát tri�n ngày càng cao. - V� xã h�i - môi trư�ng: �n ��nh nơi sinh cư và các �i�u ki�n sinh cư c�a c�ng ��ng thông qua vi�c xây d�ng công trình b�o v� b� bi�n, phòng tránh và gi�m nh� h�u qu� thiên tai, v.v.; Tôn vinh, phát huy các giá tr� v�n hoá, l�ch s�, môi trư�ng; Cân b�ng gi�a b�o v� v�n hoá làng ngh� truy�n th�ng và môi trư�ng; S�n sàng chi tr� cho công tác b�o v� môi trư�ng và tham gia vào các qu� môi trư�ng xanh Tiêu chí h� th�ng - Xoá �ói, gi�m nghèo, ti�n t�i xoá h�n �ói nghèo - Công b�ng xã h�i, phân b� l�i ích kinh t� và phúc l�i, an sinh - �ng x� h�p lý bi�n ��i khí h�u �� gi�m h�u qu� t�i m�c th�p nh�t hay duy trì kh� n�ng ch�ng ch�u cao nh�t - �n ��nh t�ng trư�ng kinh t�, tho� mãn nhu c�u hi�n t�i nhưng không phương h�i t�i nhu c�u tương lai. b. S� d�ng h�p lý tài nguyên và b�o v� môi trư�ng Tài nguyên là các th�c th� t�n t�i khách quan nhưng giá tr� s� d�ng và ti�m n�ng c�a chúng ph� thu�c vào kh� n�ng hi�u bi�t, �ánh giá, vào nhu c�u th�c ti�n có tính th�i �i�m l�ch s� và trình �� phát tri�n công ngh� khai thác, s� d�ng. Vì th�, vi�c �ánh giá giá tr� tài nguyên c�a vùng b� bi�n ph�c v� phát tri�n b�n v�ng, không ch� tính ��n các l�i ích trư�c m�t. Giá tr� tài nguyên c�a m�t vùng b� bi�n �ư�c hi�u là s� lư�ng tài nguyên tính b�ng ti�n mà xã h�i ph�i ch�u thi�t n�u tài nguyên thiên nhiên và l�i ích môi trư�ng b� m�t. T�ng giá tr� tài nguyên th�y m�t vùng b� bi�n bao hàm nh�ng giá tr� s� d�ng tr�c ti�p, s� d�ng gián ti�p và các giá tr� phi s� d�ng. Giá tr� s� d�ng tr�c ti�p �ư�c �ánh giá bao g�m các s�n ph�m ho�c d�ch v� có th� tiêu dùng, s� d�ng tr�c ti�p. Nó bao g�m các giá tr� s�n ph�m l�y ra �ư�c như khoáng s�n, �ư�c li�u, v�t li�u sinh h�c, �� m� ngh� và các s�n v�t quí hi�m khác. Nó còn g�m các giá tr� s�n ph�m không l�y ra �ư�c thu�c nhóm du l�ch - v�n hóa - khoa h�c, giáo d�c và nhóm giao thông - c�ng. Giá tr� s� d�ng gián ti�p c�a tài nguyên là nh�ng l�i ích, ch�c n�ng �ư�c hư�ng d�ng gián ti�p, ph�n l�n mang tính ch�t tài nguyên sinh v�t h�c và b�o v� t� nhiên như �a d�ng ngu�n gen và các loài quí hi�m, �a d�ng h� sinh thái, lưu tr� cacbon h� tr� cho s� s�ng toàn c�u, �� giành cho s� d�ng tr�c ti�p ho�c gián ti�p trong tương lai. Thu�c nhóm s� d�ng gián ti�p còn tính ��n vai trò và ch�c n�ng b�o v� t� nhiên như b�o v� b� bi�n (r�n san hô và r�ng ng�p m�n v.v.), �n ��nh lu�ng b�n cho hàng h�i và b�o v� các h� sinh thái khác ven bi�n theo các m�i quan h� tương tác. Giá tr� phi s� d�ng có �ư�c t� ý th�c lưu t�n tài nguyên vì th� h� mai sau, vì th�c ti�n c�a nhu c�u và trình �� công ngh� khai thác và c�n c� vào ��c tính c�a tài nguyên. Giá tr� phi s� d�ng có khi c�n c� vào kh� n�ng bi�n m�t c�a ��i tư�ng tài nguyên, nh�t là ��i v�i các sinh v�t quí hi�m, có nguy cơ di�t ch�ng. Có khi ph�i c�n c� vào c� giá tr� ��c tin, các giá tr� v�n hóa và tôn giáo c�a c�ng ��ng g�n v�i các truy�n thuy�t, ��n mi�u, di tích v�n hóa trong ph�m vi không gian �ư�c phân ��nh.