Giáo trình Đồ gá gia công cơ khí (Phần 2)

Nội dung text: Giáo trình Đồ gá gia công cơ khí (Phần 2)

1. Chæång 6 CAÏC CÅ CÁÚU KHAÏC CUÍA ÂÄÖ GAÏ GIA CÄNG Ngoaìi caïc cå cáúu âënh vë, keûp chàût, âënh tám, cå cáúu phoïng âaûi læûc keûp, cå cáúu sinh læûc , tuyì theo loaûi gia cäng, âäö gaï gia cäng coìn cáön caïc cå cáúu khaïc nhæ: cå cáúu dáùn hæåïng, cå cáúu gaï dao, cå cáúu cheïp hçnh, cå cáúu phán âäü, thán âäö gaï Nhæîng cå cáúu naìy coï loaûi ráút âån giaín nhæng thiãúu chuïng seî aính hæåíng âãún âäü chênh xaïc gia cäng, âäü nhaïm bãö màût, nàng suáút lao âäüng, cæåìng âäü lao âäüng Sau âáy ta nghiãn cæïu tæìng loaûi cå cáúu noïi trãn. 6-1. Cå cáúu dáùn hæåïng vaì kiãøm tra vë trê cuía duûng cuû càõt. Cå cáúu dáùn hæåïng vaì kiãøm tra vë trê cuía duûng cuû càõt laì mäüt bäü pháûn quan troüng cuía âäö gaï gia cäng càõt goüt. Cå cáúu dáùn hæåïng duûng cuû càõt (baûc dáùn hæåïng) coï taïc duûng xaïc âënh træûc tiãúp vë trê cuía duûng cuû càõt, âäöng thåìi náng cao âäü cæïng væîng cuía noï trong quaï trçnh gia cäng, âaím baío hæåïng tiãún dao chênh xaïc, giaím sai säú gia cäng. Cå cáúu kiãøm tra vë trê cuía duûng càõt chè nhàòm xaïc âënh âuïng vë trê cuía duûng cuû càõt træåïc khi gia cäng (vê duû cå cáúu so dao phay, dæåîng chènh dao baìo vaì xoüc). Noïi chung, nãúu duûng cuû càõt âuí âäü cæïng væîng thç vë trê cuía noï âæåüc âiãöu chènh ngoaìi phaûm vi gaï âàût phäi thäng qua cå cáúu so dao (nhæ trãn âäö gaï tiãûn, phay, baìo, xoüc, chuäút màût ngoaìi). Nãúu duûng cuû càõt keïm cæïng væîng nhæ khoan , khoeït, doa) cáön coï cå cáúu dáùn hæåïng duûng cuû càõt nhàòm âaím baío âäü cæïng væîng cáön thiãút cuía noï trong quaï trçnh gia cäng. 6-1-1. Baûc dáùn . Caïc loaûi baûc dáùn duìng khi gia cäng läù (khoan, khoeït, doa) trãn caïc loaûi maïy khoan, maïy doa coï taïc duûng dáùn hæåïng træûc tiãúp duûng cuû càõt. Baûc dáùn hæåïng âæåüc làõp træûc tiãúp trãn phiãún dáùn (táúm dáùn hæåïng). Táúm dáùn hæåïng làõp gheïp våïi thán âäö gaï gia cäng càõt goüt. Tuyì theo yãu cáöu gia cäng ngæåìi ta coï thãø sæí duûng caïc loaûi baûc dáùn sau : a. Baûc dáùn cäú âënh. Loaûi baûc naìy thæåìng âæåüc duìng trong daûng saín xuáút âån chiãúc, loaût nhoí vaì chè qua mäüt nguyãn cäng våïi mäüt bæåïc cäng nghãû hoàûc åí nguyãn cäng gäöm nhiãöu bæåïc cäng nghãû (khoan, khoeït, doa) maì sau mäùi bæåïc cäng nghãû phaíi thay phiãún dáùn coï làõp baûc cäú âënh (phiãún dáùn thaïo råìi). Vãö kãút cáúu, baûc gäöm hai loaûi laì baûc trån vaì baûc coï vai (hçnh 6-1a,b). Kãút cáúu âån giaín, âäü chênh xaïc vë trê tæång âäúi cao, nhæng thay baûc khäng thuáûn tiãûn. Baûc âæåüc làõp træûc tiãúp trãn táúm dáùn hæåïng hoàûc trãn thán âäö gaï theo chã âäü 94
2. làõp H7/n6 hoàûc H7/r6. Âäü nhaïm bãö màût trong vaì ngoaìi cuía baûc phaíi âaût Ra=1.25 hoàûc Ra= 0,63µm. b. Baûc dáùn thay thãú . Loaûi baûc naìy âæåüc duìng trong daûng saín xuáút låïn, haìng khäúi khi phiãún dáùn cäú âënh âãø thæûc hiãûn caïc nguyãn cäng gia cäng läù gäöm nhiãöu bæåïc cäng nghãû, sau mäùi bæåïc phaíi thay thãú baûc dáùn hæåïng vaì duûng cuû càõt. So våïi baûc cäú âënh, cáön thãm mäüt baûc loït giæîa táúm dáùn vaì baûc dáùn. Baûc thay thãú làõp våïi phiãún dáùn thäng qua baûc loït. Baûc loït làõp våïi phiãún dáùn theo chãú âäü làõp H7/n6 vaì làõp våïi baûc dáùn thay thãú theo chãú âäü làõp trung gian H6/g5 hoàûc H7/g6. Baûc thay thãú âæåüc cäú âënh nhåì vêt haîm (hçnh 6-1c). Khi baûc dáùn bë moìn, muäún thay thãú ta vàûn vêt vaì láúy baûc ra. d1 d2 d3 a) b) c) d) Hçnh 6- 1 :Caïc loaûi baûc dáùn hæåïng c. Baûc dáùn thay nhanh: Kãút cáúu cuía loaûi baûc naìy vãö cå baín giäúng nhæ baûc dáùn thay thãú, chè khaïc åí chäø coï thãm pháön khuyãút trãn vai baûc. Pháön khuyãút naìy coï taïc duûng giaím thåìi gian thay baûc, nhåì noï cäng nhán âæïng maïy khäng cáön thaïo vêt haîm baûc khi thay baûc maì chè cáön xoay baûc sao cho pháön khuyãút trãn caí chiãöu daìy vai baûc æïng våïi vêt haîm laì coï thãø ruït baûc ra khoíi phiãún dáùn âãø thay thãú (hçnh 6-1d). Baûc thay thãú nhanh thæåìng âæåüc duìng trong quaï trçnh gia cäng cáön thay dao liãn tuûc. Vê duû mäüt läù cáön gia cäng qua 3 bæåïc cäng nghãû khoan, khoeït, doa. Do kêch thæåïc âæåìng kênh dao tàng dáön, nãn yãu cáöu kêch thæåïc âæåìng kênh läù baûc phaíi khaïc nhau . Duìng baûc thay thãú nhanh coï thãø giaím thåìi gian phuû âãø thay baûc dáùn. Ba loaûi baûc trãn âaî âæåüc tiãu chuáøn, coï thãø choün trong caïc säø tay cå khê. d. Baûc dáùn âàûc biãût. Do hçnh daïng chi tiãút vaì vë trê âàûc biãût cuía läù gia cäng khäng thãø duìng caïc 95
3. loaûi baûc tiãu chuáøn, ngæåìi ta coï thãø thiãút kãú caïc loaûi baûc âàûc biãût. Vê duû åí hçnh 6-2a, b, c, d duìng caïc loaûi baûc dáùn hæåïng âàûc biãût khi gia cäng caïc läù trãn bãö màût nghiãng, màût cáöu maì tám läù khäng hæåïng tám màût cáöu, hai bãn läù coï màût cao hån, caïc läù coï âæåìng tám quaï gáön nhau, a) b) c) d) Hçnh 6-2: Baûc dáùn hæåïng âàûc biãût e. Baûc dáùn quay. Duìng âãø gia cäng läù trãn maïy doa nhàòm traïnh hiãûn tæåüng keût phoi gáy ra moìn nhanh läù dáùn hæåïng cuía baûc. Baûc dáùn âæåüc làõp våïi äø træåüt hoàûc äø làn vaì caïc äø âoï laûi làõp våïi phiãún dáùn. Baûc dáùn coï làõp then våïi caïn dao âãø quay theo truûc dao trong quaï trçnh gia cäng. Caïc thäng säú chuí yãúu khi thiãút kãú baûc dáùn. Baûc dáùn duìng âãø dáùn hæåïng, xaïc âënh vë trê vaì âäöng thåìi âãø tàng âäü cæïng væîng cuía duûng cuû càõt, nhàòm giaím âäü lãûch vaì rung âäüng trong quaï trçnh gia cäng. Vç váûy baûc dáùn aính hæåíng ráút låïn âãún âäü chênh xaïc gia cäng cuía läù, âàûc biãût âäü chênh xaïc vë trê tæång quan. Khi thiãút kãú cáön chuï yï choün caïc thäng säú sau: (1) Kêch thæåïc vaì dung sai âæåìng kênh trong cuía baûc. Khi duìng baûc tiãu chuáøn, váùn do ngæåìi thiãút kãú quyãút âënh, nhæng cáön theo caïc bæåïc sau : - Kêch thæåïc âæåìng kênh trong cuía baûc nãn láúy bàòng kêch thæïåïc giåïi haûn låïn nháút cuía duûng cuû càõt. - Do muîi khoan, muîi khoeït vaì dao doa âaî chãú taûo theo tiãu chuáøn, nãn chãú âäü làõp giæîa baûc vaì dao nãn choün theo hãû truûc. - Duìng chãú âäü làõp trung gian giæîa dao vaì baûc dáùn âãø giaím ma saït vaì dao khoíi bë keût. Noïi chung khi khoan vaì khoeït läù duìng F7, doa thä duìng G7, doa tinh duìng G6. Vê duû: Gia cäng läù φ16H8 trãn váût liãûu bàòng theïp, quaï trçnh gia cäng gäöm 3 bæåïc cäng nghãû khoan- khoeït -doa. Kêch thæåïc vaì dung sai cuía baûc âæåüc choün nhæ baíng (6-1). 96
4. Baíng 6-1 Thæï tæû Âæåìng kênh giåïi Chãú âäü làõp giæîa Kêch thæåïc vaì dung sai gia cäng haûn låïn nháút cuía dao vaì âæåìng kênh âæåìng kênh trong cuía dao (mm) trong baûc dáùn baûc dáùn +0,043 Khoan φ14,3 F7 φ14,3+0,016 +0,043 Khoeït φ15,85 F7 φ15,85+0,010 +0,025 Doa φ16,015 G7 φ16,015+0,006 , +0,040 tæïc laì φ16+0,021 (2) Chiãöu cao H cuía baûc (hçnh 6-6a). Chiãöu cao H laì chiãöu daìi tiãúp xuïc giæîa muîi khoan vaì baûc. Trë säú cuía H aính hæåíng ráút låïn âãún taïc duûng dáùn hæåïng âäúi våïi duûng cuû càõt vaì sæû ma saït giæîa baûc vaì muîi khoan. Khi H låïn, tênh dáùn hæåïng täút, nhæng ma saït giæîa baûc vaì muîi khoan tàng lãn; H quaï nhoí, tênh dáùn hæåïng giaím. Noïi chung ngæåìi ta láúy H=(1- 1,25)d. Khi läù gia cäng yãu cáöu coï âäü chênh xaïc cao, hoàûc âæåìng kênh läù gia cäng nhoí, tæïc laì âäü cæïng væîng cuía muîi khoan tháúp ta láúy giaï trë låïn, ngæåüc laûi láúy giaï trë beï H(mm) Theïp :h=(0,7-1,0)d H d h Gang :h=(0,5-0,7)d 10 20 30 0 10 20 30 40 d(mm) a) b) Hçnh 6-6 : Khoaíng caïch giæîa baûc âãún màût âáöu cuía läù gia cäng (3) Khoaíng thoaït phoi h (hçnh 6-6a): Khoaíng caïch giæîa baûc vaì chi tiãút, baío âaím viãûc thoaït phoi. Nãúu h nhoí, thoaït phoi khoï khàn, khäng nhæîng bãö màût gia cäng bë hoíng, coï khi laìm gaîy muîi khoan; nãúu h quaï låïn, tênh dáùn hæåïng giaím, âäü lãûch cuía muîi khoan låïn. Âäö thë hçnh 6-6b biãøu diãùn quan hãû giæîa h vaì âæåìng kênh d khi gia cäng theïp vaì gang (4) Váût liãûu chãú taûo vaì nhiãût luyãûn : Baûc loït âæåüc chãú taûo tæì theïp 45, täi âaût âäü cæïng HRC 44÷60. Baûc dáùn hæåïng âæåüc chãú taûo tæì theïp Y10A, Y12A, 9XC, täi âaût âäü cæïng HRC 62÷64 ; theïp 20, 20X træåïc khi täi phaíi tháúm than âaût âäü sáu 0,8÷1,2mm. 6-1-2.Phiãún dáùn 97
5. Baûc dáùn hæåïng âæåüc làõp trãn phiãún dáùn cuía âäö gaï taûo thaình cå cáúu dáùn hæåïng muîi khoan, muîi khoeït, muîi doa âãø gia cäng caïc läù coï âäü chênh xaïc yãu cáöu. Phiãún dáùn gäöm hai loaûi laì phiãún dáùn cäú âënh vaì phiãún dáùn âäüng. - Phiãún dáùn cäú âënh: Phiãún dáùn cäú âënh âæåüc làõp chênh xaïc våïi thán âäö gaï. Noï coï thãø thaïo làõp âæåüc hoàûc khäng thaïo làõp âæåüc. Phiãún dáùn làõp cäú âënh coï thãø âaût âäü chênh xaïc vë trê tám läù cao, nhæng thao taïc khi thaïo làõp chi tiãút gia cäng phæïc taûp, thåìi gian phuû låïn vaì phaíi duìng baûc dáùn thay nhanh khi caïc läù yãu cáöu âäü chênh xaïc cao phaíi qua nhiãöu bæåïc cäng nghãû. Chênh viãûc naìy, noï aính hæåíng âãún vë trê tám läù. Hçnh 6-3 trçnh baìy caïc loaûi phiãún dáùn hæåïng: a)-coï thãø âuïc liãön; b) haìn; c) làõp gheïp bàòng vêt våïi thán âäö gaï. c) a) b) Hçnh 6-3: Phiãún dáùn cäú âënh - Phiãún dáùn kiãøu baín lãö: Loaûi phiãún dáùn naìy âæåüc chãú taûo taïch riãng khoíi thán âäö gaï vaì gàõn våïi noï bàòng khåïp baín lãö (hçnh 6-4). Mäüt âáöu phiãún dáùn gia cäng läù chênh xaïc âãø làõp våïi chäút baín lãö, âáöu thæï 2 âæåüc xeî raînh âãø bàõt vêt keûp chàût, taûi âáy coï gäúi tæûa thay âäøi âãø âåî phiãún dáùn. Loaûi phiãún dáùn naìy coï æu âiãøm laì dãù thaïo làõp váût gia cäng. Nhæng coï nhæåüc âiãøm âäü chênh xaïc âënh tám tháúp, giaï thaình chãú taûo âäö gaï cao. 1 2 Hçnh 6-4 :Phiãún dáùn kiãøu baín lãö Hçnh 6-5 : Phiãún dáùn treo - Phiãún dáùn treo (hçnh 6-5), táúm dáùn 2 âæåüc vêt bàõt chàût cäú âënh våïi hai truû træåüt 1. Pháön âáöu hai truû naìy làõp liãön våïi âáöu khoan, coìn pháön dæåïi træåüt trong thán âäö gaï. Phiãún dáùn seî âæåüc náng lãn haû xuäúng theo âáöu khoan, noï coï thãø keûp 98
6. chàût luän chi tiãút gia cäng nhåì læûc loì xo läöng ngoaìi hai truû, nãn giaím ráút nhiãöu thåìi gian phuû. Phiãún dáùn treo thæåìng âæåüc duìng trãn caïc âáöu khoan nhiãöu truûc làõp trãn truûc chênh cuía maïy khoan vaì chè duìng khi gia cäng caïc läù chè bàòng mäüt bæåïc cäng nghãû. Cháút læåüng cuía läù gia cäng chëu aính hæåïng cuía baûc dáùn hæåïng. Âäü chênh xaïc vë trê cuía läù gia cäng phuû thuäüc vaìo caïc yãúu täú sau : - Khe håí giæîa duûng cuû càõt vaì baûc dáùn hæåïng. - Khe håí giæîa baûc thay thãú vaì baûc loït. - Chiãöu daìi dáùn hæåïng hoàûc chiãöu daìi tiãúp xuïc giæîa duûng cuû vaì chi tiãút H. - Khoaíng thoaït phoi h . 6-1-3. Cå cáúu dáùn hæåïng dao khi chuäút . Khi chuäút caïc bãö màût trong cáön phaíi dáùn hæåïng dao chuäút âãø tàng âäü cæïng væîng. - Chuäút bãö màût âäúi xæïng (läù truû, läù then hoa, läù luûc làng ) nãn duìng maïy chuäút âæïng âãø traïnh hiãûn tæåüng laìm toeït läù do troüng læåüng cuía dao chuäút gáy ra. - Chuäút bãö màût khäng âäúi xæïng qua tám läù (raînh then), nãn duìng maïy chuäút ngang, ràng cuía dao chuäút phaíi nàòm phêa trãn âãø khäng bë aính hæåíng do troüng læåüng cuía dao chuäút. Khi chuäút bãö màût trong do taïc duûng cuía caïc læåîi càõt âãöu vaì tæång âäúi âäúi xæïng nãn khäng cáön cå cáúu keûp chàût phäi. Khi thiãút kãú cå cáúu dáùn hæåïng dao chuäút cáön chuï yï caïc âiãøm sau : 1. Âaím baío âuí âäü daìi dáùn hæåïng cáön thiãút, traïnh lay âäüng dao khi càõt. 2. Chuï yï âäü chãnh lãûch chiãöu cao giæîa caïc ràng càõt do maìi khäng âãöu hoàûc moìn khäng âãöu, nãn duìng miãúng âãûm âãø khæí âäü chãnh lãûch naìy (hçnh 6-7). 1 2 3 4 5 Hçnh 6-7 :1-Thán gaï;2-Phäi; 4 3 2 1 3-Dao; 4-Táúm âãûm;5-Baûc dáùn Hçnh 6-8:1-Choím cáöu;2-äúng âãûm; 3-Thaình maïy;4-loì xo 99
7. 3. Âaím baío phäi khäng bë xã dëch khi chuäút bàòng caïch bäú trê màût âënh vë gáön pháön dáùn hæåïng dao âãø låüi duûng täúi âa læûc chuäút giæî chàût phäi. 4. Nãúu màût chuáøn cuía chi tiãút gia cäng coìn thä hoàûc âaî gia cäng nhæng khäng chênh xaïc phaíi duìng cå cáúu âënh vë tæû læûa (vê duû duìng khåïp cáöu), hçnh 6-8. 5. Cå cáúu âënh vë vaì cå cáúu dáùn hæåïng phaíi täi cæïng vaì phaíi qua maìi. 6. Khi chuäút raînh trãn läù cän phaíi duìng âai äúc âãø tæûa chi tiãút vaì khi chuäút xong âáøy chi tiãút ra khoíi äúng dáùn theo hæåïng dao . 7. Âäúi våïi chi tiãút ngàõn coï thãø gheïp nhiãöu chi tiãút âãø chuäút. 6-2. Cå cáúu xaïc âinh vë trê dao (cå cáúu so dao). Cå cáúu so dao laì mäüt bäü pháûn cuía âäö gaï âãø xaïc âënh chênh xaïc vë trê cuaí duûng cuû càõt so våïi âäö gaï, thæåìng âæåüc duìng trong caïc âäö gaï phay, baìo, tiãûn, chuäút màût ngoaìi. Cå cáúu so dao ráút cáön thiãút vç trong saín xuáút våïi quy mä låïn do dao bë moìn phaíi maìi laûi, sau khi maìi sàõc phaíi âiãöu chènh vë trê dao so våïi âäö gaï. Trong daûng saín xuáút coï saín læåüng êt cuîng phaíi duìng cå cáúu so dao âãø gia cäng chi tiãút coï hçnh thuì phæïc taûp åí caïc nguyãn cäng phay, baìo nhàòm âån giaín hoaï quaï trçnh âiãöu chènh duûng cuû càõt. Âäúi våïi âäö gaï phay thç kãút cáúu cuía cå cáúu so dao thæåìng gäöm miãúng gaï dao vaì càn âãûm (càn chæî nháût hoàûc viãn truû). Miãúng gaï dao âæåüc làõp våïi âäö gaï bàòng màût phàóng, hai chäút âënh vë vaì keûp bàòng vêt. Bãö màût laìm viãûc cuía miãúng gaï dao âæåüc maìi âaût âäü nhaïm Ra=1,25÷0,63 sau khi làõp cäú âënh trãn âäö gaï. Càn âãûm coï taïc duûng traïnh laìm moìn bãö màût laìm viãûc cuía miãúng gaï dao khi âiãöu chènh duûng cuû càõt. Miãúng gaï dao vaì càn âãûm âæåüc chãú taûo bàòng theïp Y8A, theïp 20 täi âaût âäü cæïng 55÷60HRC Mäüt säú kãút cáúu cuía miãúng gaï dao phay nhæ hçnh 6-9. 1 1 2 2 2 3 3 a) b) c) d) Hçnh 6-9: Cå cáúu so dao 1-Dao phay;2-Miãúng càn;3-Miãúng so dao. 100
8. 6-3. Cå cáúu âënh vë âäö gaï trãn maïy càõt goüt kim loaûi Trong thæûc tãú gia cäng, âäö gaï gia cäng phaíi âæåüc âënh vë chênh xaïc trãn maïy càõt kim loaûi. Âäö gaï coï thãø âæåüc làõp trãn baìn maïy (âäö gaï phay, âäö gaï doa) hoàûc làõp våïi truûc chênh cuía maïy (âäö gaï tiãûn). Âäö gaï chuäút âæåüc làõp våïi âéa gaï phäi trãn maïy chuäút. Âäö gaï duìng trãn maïy tiãûn âæïng âæåüc làõp trãn baìn maïy. Sau âáy laì mäüt säú træåìng håüp cuû thãø. 6-3-1. Cå cáúu âënh vë âäö gaï trãn maïy phay, maïy doa : - Cå cáúu âënh vë âäö gaï phay thæåìng duìng laì hai then âënh hæåïng hçnh chæî nháût (hçnh 6-10a) vaì làõp våïi raînh chæî T cuía baìn maïy (hçnh 6-10b). - Cå cáúu âënh vë âäö gaï doa trãn maïy doa hoàûc maïy phay cuîng giäúng nhæ cå cáúu âënh vë âäö gaï phay. Raînh chæî T cuía baìn maïy phay hoàûc maïy doa thæåìng coï bãö räüng laì B =18 mm, caï biãût B=13mm. Pháön dáùn hæåïng hçnh chæî nháût phaíi coï bãö räüng tæång xæïng våïi chiãöu räüng cuía raînh chæî T cuía baìn maïy. Hai then dáùn hæåïng bàòng nhau âæåüc làõp trãn cuìng mäüt raînh chæî T cuía baìn maïy vaì coï khoaíng caïch håüp lê. Then dáùn hæåïng thæåìng coï caïc loaûi : - Then bàõt chàût våïi âãú âäö gaï (hçnh 6-10a, b), Thán âäö gaï H D B Then âënh hæåïng Baìn maïy a) b) Hçnh 6-10:a- Then âënh hæåïng; b- Âäö gaï âæåüc âënh vë trãn baìn maïy nhåì then - Then råìi âáöu truû (hçnh 6-11 ). - Then råìi âáöu vuäng (then keìm theo maïy), hçnh 6-12. 1 4 1 2 2 3 3 Hçnh 6-11 Then råìi âáöu truû .1-Âãú Hçnh 6-12 Then råìi âáöu vuäng gaï;2-Then; 3-Baìn maïy ;4-Baûc loït 1-Âãú gaï;2-Then;3-Baìn maïy 101
9. Tuyì theo yãu cáöu cuía nguyãn cäng maì chãú âäü làõp gheïp cuía then dáùn H7 hæåïng våïi raînh chæî T cuía baìn maïy coï thãø laì : B h6 So saïnh 3 loaûi trãn âáy ta tháúy: Loaûi then bàõt chàût våïi âãú âäö gaï bàòng vêt chçm dãù laìm hoíng màût then khi làõp våiï raînh chæî T; Then khäng chênh xaïc seî khäng loüt vaìo raînh chæî T, thåìi gian làõp daìi. Then råìi âáöu vuäng dãù làõp nháút vç then coï kãút cáúu tiãu chuáøn, keìm theo maïy. Then råìi âáöu truû khoï làõp vç then dãù bë xoay khi læûa theo raînh chæî T cuía baìn maïy. 6-3-2. Cå cáúu âënh vë âäö gaï trãn maïy tiãûn. Trãn maïy tiãûn vaûn nàng thäng thæåìng, âäö gaï tiãûn coï thãø âæåüc âënh vë trãn pháön truû hay pháön cän cuía âáöu ngoaìi truûc chênh hoàûc läù cän truûc chênh. Läù truûc chênh trãn maïy tiãûn ngang thæåìng laì läù cän mooïc hoàûc läù cän hãû meït, âáöu truûc chênh maïy tiãûn ngang thæåìng coï pháön truû âënh vë vaì pháön renren. Noïi chung läù cän cuía maïy duìng âãø âënh vë caïc âäö gaï tiãûn nhoí, nheû; coìn âáöu truûc chênh cuía maïy âãø âënh vë âäö gaï låïn. Caïc phæång aïn âënh vë âäö gaï tiãûn trãn caïc maïy tiãûn ngang vaì âæïng âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 6-12. 2 2 a) 1 b 1 c) d) e) h) Hçnh 6- 12 :Caïc phæång aïn âënh vë âäö gaï trãn maïy Hçnh 6-12a,b: âënh vë âäö gaï läù cän trãn truûc chênh duìng cå cáúu ren keïo vãö phêa sau. Hçnh 6-12c: duìng pháön truû vaì ren åí âáöu truûc chênh âãø âënh vë âäö gaï thäng qua âéa trung gian. Hçnh 6-12d: duìng màût cän âënh tám cuía âáöu truûc chênh kãút håüp våïi âéa trung gian cuía âäö gaï. Hçnh 6-12e, h duìng läù truû hoàûc läù cän trãn baìn maïy tiãûn âæïng âãø âënh vë 102
10. âäö gaï. 6-4. Cå cáúu phán âäü. Trong thæûc tãú gia cäng, ta thæåìng gàûp caïc træång håüp sau : - Mäüt chi tiãút gia cäng coï bãö màût âënh hçnh hoàûc coï nhiãöu bãö màût giäúng nhau nhæng coï vë trê xaïc âënh trãn mäüt voìng troìn cáön âæåüc gia cäng trong mäüt láön gaï âàût. - Nhiãöu chi tiãút gia cäng coï kãút cáúu giäúng nhau cáön âæåüc gia cäng tuáön tæû trãn mäüt âäö gaï. Âãø coï thãø gia cäng âæåüc nhæîng vë trê khaïc nhau trong mäüt láön gaï âàût ta phaíi tiãún haình phán âäü chi tiãút gia cäng. Tuyì theo hçnh thæïc chuyãøn âäüng khi phán âäü ta coï phán âäü tënh tiãún hoàûc phán âäü quay. Quaï trçnh phán âäü coï thãø âãöu âàûn hoàûc khäng âãöu âàûn, âæåüc thæûc hiãûn træûc tiãúp våïi chi tiãút gia cäng hoàûc giaïn tiãúp thäng qua cå cáúu phán âäü cuía âäö gaï. Coï thãø phán âäü bàòng tay hoàûc tæû âäüng. Cå cáúu âënh vë vaì keûp chàût chi tiãút gia cäng âæåüc làõp gheïp trãn cå cáúu phán âäü thaình mäüt khäúi. Quaï trçnh phán âäü coï thãø liãn tuûc hoàûc giaïn âoaûn. Cå cáúu phán âäü quay liãn tuûc âæåüc duìng âãø gia cäng caïc bãö màût âënh hçnh trãn maïy vaûn nàng khi chuyãøn âäüng càõt (taûo hçnh) khäng chè do maïy thæûc hiãûn maì phaíi coï thãm chuyãøn âäüng phäúi håüp cáön thiãút cuía chi tiãút gia cäng; vê duû càõt ràng nghiãng trãn maïy phay vaûn nàng hoàûc nhæ phay raînh xoàõn trãn maïy phay âæïng. Cå cáúu phán âäü quay giaïn âoaûn duìng âãø gia cäng nhiãöu bãö màût giäúng nhau coï vë trê phán bäú trãn mäüt voìng troìn. Noïi chung cå cáúu phán âäü bao gäöm caïc bäü pháûn sau : - Bäü pháûn cäú âënh thæåìng âæåüc làõp cäú âënh trãn baìn maïy. - Bäü pháûn quay âæåüc âënh vë trãn pháön cäú âënh; bäü pháûn quay coï làõp caïc bäü pháûn chênh cuía âäö gaï duìng âãø gaï âàût chi tiãút gia cäng (cå cáúu âënh vë, cå cáúu keûp chàût). - Bäü pháûn âënh vë pháön quay. - Bäü pháûn keûp chàût pháön quay. Âäü chênh xaïc cuía quaï trçnh phán âäü chuí yãúu phuû thuäüc vaìo bäü pháûn âënh vë pháön quay. Bäü pháûn naìy âæåüc làõp trãn bäü pháûn cäú âënh vaì trong tæìng vë trê cäú âënh noï seî xaïc âënh vë trê tæång quan cuía pháön quay so våïi pháön cäú âënh. Bäü pháûn âënh vë pháön quay thæåìng coï caïc loaûi sau: - Kãút cáúu bi vaì loì xo (hçnh 6-13), loaûi naìy âån giaín, dãù chãú taûo, nhæng coï khaí nàng chëu læûc keïm vaì âäü chênh xaïc phán âäü tháúp. - Kãút cáúu chäút truû vaì loì xo (hçnh 6-14), coï âäü chênh xaïc phán âäü tháúp vç chëu aính hæåíng cuía khe håí giæîa baûc vaì chäút. Loaûi kãút cáúu naìy coï khaí nàng chëu taíi troüng låïn - Kãút cáúu chäút cän vaì loì xo (hçnh 6-15), âäü chênh xaïc phán âäü cao, âënh tám täút. 103
11. 4 3 2 1 1 2 3 1 2 3 4 5 Hçnh 6- 13: Kãút cáúu Hçnh 6-14: Kãút cáúu Hçnh6-15: Kãút cáúu âënh âënh vë pháön quay âënh vë pháön quayduìng vë pháön quay duìng chäút duìng bi vaì loì xo.1-âéa chäút truû vaì loì xo: 1-âéa cän vaì loì xo:1-âéa phán phán âäü,2-bi; 3-âãú âäö phán âäü;2-thán âäö gaï âäü;2-baûc;3-chäút cän;4- gaï; 4-loì xo ;3-chäút truû;4-loì xo âãú âäö gaï;5-loì xo 6-5. Cå cáúu cheïp hçnh. Cå cáúu cheïp hçnh laì cå cáúu âãø xaïc âënh vë trê tæång âäúi giæîa dao càõt våïi chi tiãút gia cäng, âäöng thåìi xaïc âënh caí hæåïng chuyãøn âäüng cuía duûng cuû càõt. Khi gia cäng caïc bãö màût âënh hçnh, cå cáúu cheïp hçnh coï mäüt taïc duûng ráút låïn âãø giaím thåìi gian gia cäng, náng cao nàng suáút lao âäüng . Trãn maïy tiãûn vaì maïy phay ráút hay duìng âäö gaï cheïp hçnh, caïc maïy khaïc cuîng hay duìng. Cå cáúu cheïp hçnh kiãøu cå khê duìng phäø biãún nháút vê dãù chãú taûo, âån giaín. Ngoaìi ra coìn coï nhæîng cå cáúu cheïp hçnh bàòng dáöu eïp, khê neïn - dáöu eïp phäúi håüp, âiãûn - cå phäúi håüp. 6-5-1.Cå cáúu cheïp hçnh bàòng cå khê. Hçnh 6-16 laì mäüt säú så âäö caïc loaûi cheïp hçnh cå khê hay duìng, trong hçnh: 1-máùu; 2-con làn; 3-baìn træåüt ngang; 4-baìn træåüt doüc. Con làn luän luän dæûa vaìo máùu laìm baìn træåüt ngang chuyãøn âäüng ngang, chuyãøn âäüng naìy phäúi håüp våïi chuyãøn âäüng doüc cuía baìn 4 laìm thaình quyî têch âënh hçnh nhæ cuía máùu. Trong caïc så âäö- cheïp hçnh mäüt chiãöu nhæ hçnh 6-16a,c,d,e cáön coï ngoaûi læûc keïo âãø con làn luän eïp saït vaìo màût máùu, læûc naìy phaíi låïn hån læûc càõt, vç thãú màût laìm viãûc cuía máùu choïng moìn. Hçnh 6-1b, laì loaûi máùu cheïp hçnh hai chiãöu, con làn nàòm trong raînh cheïp hçnh nãn khäng cáön duìng ngoaûi læûc F âãø aïp saït con làn vaìo màût laìm viãûc cuía máùu. Hçnh 6-16c vaì d coï máùu quay troìn phäúi håüp våïi chuyãøn âäüng thàóng cuía baìn træåüt âãø taûo ra bãö màût âënh hçnh. Hçnh 6-16e, duìng chuyãøn âäüng cuía baìn maïy âãø con làn 2 dæûa vaìo khuän 1, dao phay seî càõt phäi thaình hçnh nhæ máùu . 104
12. 1 b) 1 a) 4 2 4 2 F 3 3 1 2 1 2 F F 2 3 4 c) d) e) 1 Hçnh 6-16: Cå cáúu cheïp hçnh cå khê Máùu coï thãø laìm daûng cam âéa, cam thuìng, thæåïc cheïp hçnh Máùu vaì con làn phaíi chäúng moìn täút, vç thãú thæåìng laìm bàòng theïp Y8A, Y10A, hoàûc theïp 20, 20X tháúm caïc bon, nhiãût luyãûn âaût âäü cæïng HRC= 58 ÷ 62. Goïc náng cuía máùu khäng nãn låïn hån 450÷500. Baïn kênh con làn khäng âæåüc laìm låïn hån baïn kênh nhoí nháút cuía chi tiãút gia cäng. Khi cheïp hçnh theo máùu quay troìn thç hçnh daïng bãn ngoaìi cuía máùu nãn laìm låïn hån hçnh daïng bãn ngoaìi cuía chi tiãút gia cäng. 6-5-2. Cå cáúu cheïp hçnh khê neïn - dáöu eïp. Cheïp hçnh âån thuáön bàòng dáöu eïp phaíi coï nhiãöu trang bë phuû dáöu eïp cho tæìng maïy, nhæ thãú ráút täún keïm. Âãø náng cao âäü chênh xaïc cheïp hçnh vaì giaím chi phê, ta coï thãø duìng kiãøu cheïp hçnh khê neïn - dáöu eïp häùn håüp. 14 13 8 9 5 12 11 4 1 2 3 6 7 10 Hçnh 6-17: Cå cáúu cheïp hçnh khê neïn -dáöu eïp 105
13. Hçnh 6-17 laì så âäö nguyãn lê laìm viãûc cuía loaûi cheïp hçnh âoï . Khê neïn qua äúng 1 vaìo buäöng traïi cuía xi lanh 2, âäöng thåìi qua van tiãút læu 3 vaìo buäöng phaíi cuía xi lanh 2, tæì âoï qua äúng 4 vaìo buäöng phaíi cuía xi lanh 5. Khi muîi doì 7 dæûa trãn máùu 6 gàûp chäù läöi lãn seî laìm läù 4 thäng våïi aïp suáút bãn ngoaìi, aïp læûc bãn phaíi cuía piston 8 vaì 9 giaím suït laìm dao càõt lui vãö phêa sau. Khi muîi do 7 gàûp chäù loîm vaìo thç miãúng chàõn cuía maìng kim loaûi âaìn häöi 10 seî bët kên läù 4, luïc âoï aïp læûc bãn phaíi cuía piston 8 vaì 9 tàng laìm dao càõt tiãún lãn. Âãø âiãöu chènh täúc âäü tiãún dao vaì baío âaím haình trçnh âæåüc ãm , ta coï xi lanh dáöu 11, khi dao tiãún hoàûc luìi khäúi dáöu åí buäöng naìy seî âi qua van tiãút læu 13 sang buäöng kia. Piston 14, nhåì loì xo luän âáøy dáöu vaìo xi lanh 11 âãø bäø sung. 6-6. Thán âäö gaï. Thán âäö gaï laì chi tiãút cå baín näúi liãön caïc cå cáúu khaïc thaình mäüt âäö gaï hoaìn chènh. Voí âäö gaï cáön coï caïc yãu cáöu sau : 1) Âuí cæïng væîng, chëu taíi troüng, læûc càõt khäng bë biãún daûng. 2) Kãút cáúu âån giaín, nheû, dãù chãú taûo, coï tênh cäng nghãû cao, dãù thao taïc, dãù queït doün phoi, dãù thaïo làõp chi tiãút gia cäng. 3) Væîng chaîi, an toaìn, nháút laì âäúi våïi âäö gaï quay nhanh. Thánâäö gaï coï thãø âuïc, haìn, reìn hoàûc duìng theïp tiãu chuáøn bàõt chàût bàòng âinh äúc. Thæåìng duìng voí âäö gaï âuïc bàòng gang . Mäüt säú vê duû voí âäö gaï nhæ h6-18 a) b) d) Hçnh 6-18 : Thán âäö gaï a-Thán âuïc;b) Thán haìn;c)Thán làõp gheïp; d)Thán reìn So saïnh thán âuïc vaì thán haìn coï caïc æu khuyãút âiãøm sau : Thán âuïc cæïng væîng cao, coï thãø âuïc âæåüc kãút cáúu phæïc taûp, nàûng, thåìi gian chãú taûo láu, âàõt. Thán haìn cæïng væîng tháúp, khoï haìn thaình kãút cáúu phæïc taûp, nheû, thåìi gian chãú taûo nhanh, reí. Nãúu voí âäö gaï khäng cáön cæïng væîng låïn làõm coï thãø duìng håüp kim nhäm  106
14. Chæång 7 TRÇNH TÆÛ THIÃÚT KÃÚ ÂÄÖ GAÏ CHUYÃN DUÌNG GIA CÄNG CÀÕT GOÜT Sau khi nghiãn cæïu caïc thaình pháön chuí yãúu cuía mäüt âäö gaï gia cäng cå vaì caïc cå cáúu khaïc cuía noï, chuïng ta cáön nàõm væîng âæåìng läúi tênh toaïn vaì thiãút kãú âäö gaï gia cäng càõt goüt, âãø coï thãø âaût hiãûu quaí cao khi thiãút kãú, chãú taûo vaì sæí duûng âäö gaï. Træåïc hãút cáön nàõm væîng yãu cáöu vaì trçnh tæû thiãút kãú räöi måïi âãún caïc näüi dung tênh toaïn khaïc. 7-1. Yãu cáöu. Noïi chung khi thiãút kãú âäö gaï gia cäng cáön phaíi thoaí maîn caïc yãu cáöu sau : - Âaím baío choün phæång aïn kãút cáúu håüp lê vãö màût ké thuáût vaì kinh tãú, nghéa laì âaím baío âiãöu kiãûn sæí duûng täúi æu nhàòm âaût cháút læåüng nguyãn cäng mäüt caïch kinh tãú nháút trãn cå såí kãút cáúu vaì chæïc nàng cuía maïy gia cäng seî làõp âäö gaï. - Âaím baío caïc âiãöu kiãûn an toaìn vãö ké thuáût (âaím baío yãu cáöu thao taïc, thoaït phoi ). - Táûn duûng caïc loaûi kãút cáúu tiãu chuáøn. - Kãút cáúu âäö gaï phaíi phuì håüp våïi khaí nàng chãú taûo vaì làõp raïp thæûc tãú cuía caïc cå såí saín xuáút. Nhæîng yãu cáöu trãn âáy cáön phaíi chuï yï trong toaìn bäü quaï trçnh thiãút kãú âäö gaï nhàòm âaím baío tênh âäöng bäü vãö kãút cáúu âãø thoaí maîn nhæîng yãu cáöu chung vãö cháút læåüng, nàng suáút vaì hiãûu quaí kinh tãú cuía nguyãn cäng; âäöng thåìi giaím båït khoï khàn khi chãú taûo caïc bäü pháûn cuía âäö gaï. Màût khaïc træåïc khi tiãún haình thiãút kãú âäö gaï phaíi nàõm væîng yãu cáöu cuía nguyãn cäng âãø xaïc âënh nhæîng yãu cáöu cuû thãø vaì xaïc âënh nhæîng bäü pháûn cáön thiãút cuía âäö gaï phuûc vuû nguyãn cäng. 7-2. Caïc bæåïc tiãún haình Thiãút kãú âäö gaï gia cäng càõt goüt bao gäöm caïc bæåïc cå baín sau âáy : 1. Nghiãn cæïu så âäö gaï âàût phäi vaì yãu cáöu ké thuáût cuía nguyãn cäng, kiãøm tra laûi caïc bãö màût chuáøn vãö âäü chênh xaïc vaì âäü nhaïm bãö màût; xaïc âënh kêch thæåïc, hçnh daûng, säú læåüng vaì vë trê cuía cå cáúu âënh vë phäi trãn âäö gaï. 2. Xaïc âënh læûc càõt, mä men càõt, xaïc âënh phæång chiãöu vaì âiãøm âàût cuía læûc càõt, mä men càõt; xaïc âënh giaï trë cáön thiãút cuía læûc keûp chàût phäi trãn âäö gaï vaì bäú trê håüp lê âiãøm âàût læûc keûp chàût phäi trãn âäö gaï; choün cå cáúu keûp chàût phäi vaì hçnh daûng, kêch thæåïc âaím baío nàng suáút keûp chàût cáön thiãút. 3. Xaïc âënh kãút cáúu caïc bäü pháûn khaïc cuía âäö gaï (bäü pháûn dáùn hæåïng, gaï dao, thán âäö gaï , âãú gaï, ) 4. Xaïc âënh kãút cáúu cuía caïc cå cáúu phuû (chäút tç phuû, cå cáúu phán âäü ). 5. Xaïc âënh sai säú cho pheïp cuía âäö gaï theo yãu cáöu cuía tæìng nguyãn cäng. 107
15. 7-3. Xáy dæûng baín veî làõp chung âäö gaï . Kãút cáúu täøng thãø cuía âäö gaï gia cäng càõt goüt âæåüc thãø hiãûn trãn baín veî làõp chung. Baín veî làõp chung âäö gaï âæåüc xáy dæûng nhæ sau : Veî tæì trong ra ngoaìi, veî åí traûng thaïi âang gia cäng. Chi tiãút gia cäng cáön âæåüc veî phán biãût roî raìng våïi kãút cáúu cuía âäö gaï, veî bàòng maìu âoí. Trçnh tæû xáy dæûng baín veî làõp chung âäö gaï coï thãø nhæ sau : 1. Veî caïc hçnh chiãúu cuía chi tiãút gia cäng. 2. Veî cå cáúu âënh vë chi tiãút gia cäng. 3. Veî cå cáúu keûp chàût chi tiãút gia cäng. 4. Veî caïc cå cáúu dáùn hæåïng duûng cuû, âiãöu chènh duûng cuû, cå cáúu phán âäü 5. Veî thán âäö gaï baío âaím âuí cæïng væîng vaì coï tênh cäng nghãû cao. 6. Ghi caïc kêch thæåïc cå baín cuía âäö gaï (caïc kêch thæåïc làõp gheïp; kêch thæåïc täøng thãø: chiãöu daìi, chiãöu räüng, chiãöu cao, kêch thæåïc chuí yãúu ) 7. Âaïnh säú caïc chi tiãút cuía âäö gaï. 8. Xaïc âënh âiãöu kiãûn ké thuáût cuía âäö gaï theo yãu cáöu cuía nguyãn cäng vaì khaí nàng cäng nghãû chãú taûo âäö gaï thæûc tãú. Tuyì theo kêch thæåïc thæûc cuía âäö gaï maì baín veî làõp raïp chung âäö gaï âæåüc xáy dæûng theo caïc tè lãû khaïc nhau: 1:1, 2:1, 4:1, 7-4. Âäü chênh xaïc vaì nàng suáút gaï âàût cuía âäö gaï . Âäü chênh xaïc vaì nàng suáút gaï âàût phäi trãn âäö gaï laì hai chè tiãu kinh tãú ké thuáût cå baín cáön phaíi âaím baío khi thiãút kãú vaì chãú taûo âäö gaï gia cäng. Âæåìng läúi chung âãø xaïc âënh âäü chênh xaïc vaì nàng suáút cuía âäö gaï gia cäng laì dæûa vaìo yãu cáöu ké thuáût vaì kinh tãú cuía nguyãn cäng maì âäö gaï phuûc vuû. Caïc chè tiãu naìy âæåüc âàûc biãût læu yï trong toaìn bäü quaï trçnh thiãút kãú, chãú taûo vaì nghiãûm thu âäö gaï nhàòm âaím baío cho âäö gaï coï kãút cáúu håüp lê theo quan âiãøm cäng nghãû vaì quan âiãøm kinh tãú. 7-4-1.Âäü cæïng væîng vaì âäü chênh xaïc cáön thiãút cuía âäö gaï gia cäng . a) Âäü cæïng væîng cuía âäö gaï . Khi thiãút kãú âäö gaï cáön phaíi chuï yï âäü cæïng væîng cuía âäö gaï theo phæång cuía læûc keûp chàût vaì læûc càõt. Coï thãø náng cao âäü cæïng væîng cuía âäö gaï bàòng caïch tàng diãûn têch tiãúp xuïc, traïnh táûp trung læûc. Caïc bãö màût tiãúp xuïc våïi chuáøn tinh cuía chi tiãút gia cäng cáön coï âäü boïng bãö màût cao (thæåìng phaíi qua maìi hoàûc caûo). Cáön thãm gán tråü læûc cho thán âäö gaï âãø tàng âäü cæïng væîng. b) Âäü chênh xaïc âaût âæåüc. Âäü chênh xaïc âaût âæåüc cuía nguyãn cäng cuû thãø phuû thuäüc vaìo traûng thaïi cuía hãû thäúng cäng nghãû. Caïc yãu täú sau âáy aính hæåíng âãún âäü chênh xaïc gia cäng: 108
16. - Sai säú gaï âàût (εgâ) laì sai säú vë trê cuía phäi so våïi duûng cuû càõt. - Sai säú do hãû thäúng cäng nghãû chëu taïc duûng cuía læûc càõt (sai säú do biãún daûng âaìn häöi cuía hãû thäúng cäng nghãû ) ∆âh. - Sai säú do âiãöu chènh maïy ∆âc. - Sai säú do duûng cuû càõt bë maìi moìn ∆m. - Sai säú do biãún daûng nhiãût cuía hãû thäúng cäng nghãû ∆n. - Täøng sai säú hçnh hoüc cuía phäi trãn caïc tiãút diãûn khaïc nhau: Σ∆hd. Muäún âaím baío kêch thæåïc chi tiãút gia cäng nàòm trong phaûm vi dung sai δ cho pheïp cáön phaíi âaím baío âiãöu kiãûn : 2 2 2 2 2 2 ∆ dh + ∆ dc + 3∆ m + 3∆ n + ε gd + Σ∆ hd ≤ δ våïi δ laì dung sai cuía kêch thæåïc cáön thæûc hiãûn åí nguyãn cäng cuû thãø. Âäö gaï phuûc vuû nguyãn cäng seî goïp pháön âaím baío âäü chênh xaïc nguyãn cäng våïi âiãöu kiãûn laì sai säú gaï âàût phäi trãn âäö gaï phaíi nhoí hån giaï trë cho pheïp : ε gd ≤ [εgd ] Nhæ váûy khi thiãút kãú âäö gaï phaíi chuï yï khäúng chãú sai säú gaï âàût phäi trong giåïi haûn cho pheïp nhàòm thoaí maîn âiãöu kiãûn trãn. Âæåìng läúi chung âãø xaïc âënh sai säú gaï âàût phäi thæûc tãú trãn âäö gaï âæåüc toïm tàõt nhæ sau : - Xaïc âënh sai säú gaï âàût phäi thæûc tãú tæì 3 âaûi læåüng thaình pháön; âoï laï caïc âaûi læåüng veïc- tå: + εc - sai säú chuáøn (sai säú âënh vë). + εkc- sai säú keûp chàût phäi. + εâg- sai säú âäö gaï (sai säú vãö vë trê phäi do âäö gaï gáy ra) Vç phæång vaì chiãöu cuía caïc âaûi læåüng εc, εkc, εâg thæåìng khoï xaïc âënh nãn sai säú gaï âàût coï thãø âæåüc xaïc âënh theo phæång phaïp cäüng xaïc suáút : 2 2 2 εgd = εc + ε kc + εdg Træåïc hãút cáön phaíi xaïc âënh caïc trë säú cuía caïc âaûi læåüng thaình pháön εc, εkc, εâg cuía sai säú gaï âàût. + Sai säú chuáøn (âaî trçnh baìy trong cäng nghãû chãú taûo maïy). + Sai säú keûp chàût (âaî trçnh baìy trong cäng nghãû chãú taûo maïy). + Sai säú vë trê phäi do âäö gaï gáy ra . Âäü chênh xaïc cuía âäö gaï chëu aính hæåíng cuía quaï trçnh thiãút kãú vaì chãú taûo âäö gaï. Caïc yãúu täú sau âáy coï aính hæåíng âãún âäü chênh xaïc cuía âäö gaï gia cäng: + Caïc kêch thæåïc làõp gheïp cuía caïc mäúi làõp gheïp giæîa caïc chi tiãút cuía âäö gaï, nhæ khoaíng caïch tám giæîa caïc baûc dáùn hæåïng duûng cuû trãn âäö gaï khoan, chãú âäü làõp gheïp giæîa cå cáúu âënh vë âäö gaï trãn maïy phay, maïy doa våïi raînh chæî T cuía baìn maïy. + Sai säú chãú taûo âäö gaï seî laìm cho vë trê cuía phäi khäng chênh xaïc so våïi 109
17. cuû càõt vaì seî gáy ra sai säú vë trê tæång quan giæîa caïc bãö màût gia cäng, vê duû sai säú khi làõp baûc dáùn hæåïng muîi khoan seî laìm khoaíng caïch tám giæîa caïc läù coï sai lãûch, hoàûc gáy ra sai säú vãö khoaíng caïch giæîa caïc tám läù gia cäng âãún màût âënh vë. Nãúu duìng cå cáúu phán âäü thç sai säú phán âäü seî aính hæåíng âãún goïc phán bäú giæîa caïc tám caïc läù gia cäng. Nhæ váûy kêch thæåïc âæåìng kênh läù gia cäng khäng chëu aính hæåíng cuía sai säú âäö gaï. Sai säú cuía âäö gaï phay, chuäút, xoüc seî gáy ra sai säú vãö âäü chênh xaïc vãö vë trê tæång quan giæîa caïc bãö màût gia cäng vaì màût chuáøn, nhæng khäng aính hæåíng âãún kêch thæåïc thæûc hiãûn vaì âäü chênh xaïc hçnh hoüc cuía bãö màût gia cäng. Cå cáúu phán âäü cuía caïc loaûi âäö gaï naìy coï sai lãûch seî gáy ra sai säú vãö vë trê giæîa caïc bãö màût gia cäng. Sai säú âäö gaï tiãûn seî khäng aính hæåíng âãún âäü chênh xaïc cuía kêch thæåïc gia cäng (kêch thæåïc âæåìng kênh cuía bãö màût gia cäng) vaì âäü chênh xaïc hçnh daûng hçnh hoüc cuía bãö màût gia cäng, nhæng seî gáy ra sai lãûch vãö vë trê tæång quan caïc bãö màût gia cäng (vê duû âäü lãûch tám giæîa caïc báûc cuía mäüt truûc báûc). ÅÍ âäö gaï chè coï mäüt vë trê gia cäng, noïi chung sai säú âäö gaï khäng aính hæåíng âãún âäü chênh xaïc kêch thæåïc ±∆L L thæûc hiãûn vaì hçnh daûng hçnh hoüc cuía bãö màût gia cäng, maì chè gáy sai lãûch vãö vë trê tæång quan giæîa caïc bãö màtû gia cäng. Vê duû khi gia cäng hai läù âäöng thåìi (hçnh 7-1), muäún âaím baío khoaíng caïch hai tám läù L våïi dung Hçnh 7-1 sai laì ±∆L thç sai säú âäö gaï tæång æïng våïi khoaíng caïch tám hai baûc dáùn phaíi thoaí maîn âiãöu kiãûn : ε dg ≤ 2∆ L − (ΣS + Σe) Våïi: ΣS = S1 + S2 + S3 + S4 Trong âoï: S1, S2-laì khe håí hæåïng kênh giæîa baûc dáùn vaì baûc loït æïng våïi läù 1 vaì läù 2. S3,S4-laì khe håí låïn nháút giæîa duûng cuû càõt vaì baûc dáùn hæåïng cuía läù 1vaì läù 2. Vaì: Σe = e1 + e2 + e3 + e4 Trong âoï: e1,e2- laì âäü lãûch tám giæîa läù dáùn hæåïng vaì màût ngoaìi cuía baûc dáún hæåïng; e3,e4- laì âäü lãûch tám giæîa màût ngoaìi vaì màût trong cuía baûc loït. Noïi chung sai säú cuía caïc kêch thæåïc trãn âäö gaï coï liãn quan træûc tiãúp våïi kêch thæïåc gia cäng vaì phaíi nàòm trong phaûm vi cho pheïp tuyì thuäüc vaìo dung sai quy âënh cuía kêch thæåïc gia cäng. Trong thæûc tãú thæåìng láúy dung sai kêch thæåïc 110
18. trãn âäö gaï khàõt khe hån dung sai quy âënh cuía kêch thæåïc gia cäng, vê duû khoaíng 0,5 âãún 0,2 dung sai quy âënh cuía kêch thæåïc gia cäng hoàûc khàõt khe hån næîa. Caïc kêch thæåïc tæû do cuía âäö gaï coï thãø láúy theo cáúp chênh xaïc 9. Caïc kêch thæåïc khäng quan troüng (kêch thæåïc giæîa caïc bãö màût thä) trãn âäö gaï coï thãø láúy cáúp chênh xaïc 11. - Nguyãn nhán xuáút hiãûn sai säú âäö gaï : + Chãú taûo vaì làõp raïp âäö gaï khäng chênh xaïc, âàûc biãût laì caïc bäü pháûn âënh vë, gáy ra sai säú âënh vë phäi. Âoï laì mäüt loaûi sai säú hãû thäúng cäú âënh. Sai säú naìy coï thãø êt aính hæåíng âäúi våïi âäü chênh xaïc gia cäng nãúu tiãún haình âiãöu chènh maïy täút. Loaûi sai säú naìy kê hiãûu εct l. + Cå cáúu âënh vë cuía âäö gaï bë maìi moìn trong quaï trçnh gaï âàût nhiãöu láön, kê hiãûu εm. Sai säú do moìn cå cáúu âënh vë cuía âäö gaï âæåüc xaïc âënh nhæ sau : ε m = β N (µm). Trong âoï : N- laì säú láön tiãúp xuïc cuía phäi våïi cå cáúu âënh vë, âoï laì säú læåüng phäi âæåüc âënh vë trong thåìi gian giæîa hai láön âiãöu chènh cå cáúu âënh vë âäö gaï . β-laì hãû säú phuû thuäüc vaìo kãút cáúu âënh vë vaì âiãöu kiãûn tiãúp xuïc màût chuáøn (baíng 7-1). + Gaï âàût âäö gaï lãn maïy khäng chênh xaïc gáy ra sai säú làõp raïp âäö gaï lãn maïy gia cäng; sai säú naìy âæåüc kê hiãûu εl. Baíng 7-1: Giaï trë cuía hãû säú β Kãút cáúu âäö âënh vë vaì âiãöu kiãûn tiãúp xuïc Hãû säú β - Chäút âënh vë choím cáöu, chuáøn thä 0,5 2 - Khäúi V, chuáøn tinh 0,3 0,8 - Phiãún âënh vë phàóng, chuáøn tinh 0,2 0,4 - Chäút âënh vë trong läù tinh 0,05 0,4 Khi thiãút kãú vaì tênh toaïn âäö gaï cuû thãø phaíi khäúng chãú chuí yãúu sai säú chãú taûo vaì làõp raïp âäö gaï εctl , coï nghéa laì phaíi xaïc âënh chênh xaïc giaï trë cuía âaûi læåüng εctl âãø tæì âoï xaïc âënh nhæîng yãu cáöu, âiãöu kiãûn ké thuáût cho giai âoaûn chãú taûo vaì làõp raïp âäö gaï. Nhæîng âiãöu kiãûn ké thuáût naìy seî laì nhæîng chè tiãu chuí yãúu âãø nghiãûm thu âäö gaï. Caïc âaûi læåüng thaình pháön cuía sai säú âäö gaï (εctl, εm, εl ) âæåüc thãø hiãûn bàòng læåüng dëch chuyãøn cuía gäúc kêch thæåïc chiãúu lãn phæång cuía kêch thæåïc thæûc hiãûn. Khi phæång vaì chiãöu cuía âaûi læåüng thaình pháön khoï xaïc âënh thç trë säú cuía sai säú âäö gaï seî âæåüc xaïc âënh theo pheïp cäüng xaïc suáút : 2 2 2 εdg = εctl + ε m + εl Toïm laûi caïc bæåïc cáön thiãút, âiãöu kiãûn ké thuáût chãú taûo vaì làõp raïp cuía âäö gaï âãø xaïc âënh âäü chênh xaïc âäö gaï coï thãø xaïc âënh theo : 111
19. (1) Xaïc âënh sai säú cho pheïp cuía nguyãn cäng æïng våïi kêch thæåïc gia cäng L , âæa vaìo dung sai cuía kêch thæåïc gia cäng δL : [εgd ]= (0,5⋅⋅⋅ 0,2)δL (2) Xaïc âënh sai säú âäö gaï cho pheïp dæûa vaìo sai säú gaï âàût cho pheïp. 2 2 2 [εdg ]= [εgd ] − εc − ε kc (3) Xaïc âënh sai säú chãú taûo vaì làõp raïp âäö gaï cáön thiãút theo sai säú âäö gaï cho pheïp : 2 2 2 2 2 2 2 2 []εctL = []εdg − ε m − ε L = [εdg ] − εc − ε kc − ε m − ε L (4) Quy âënh âiãöu kiãûn ké thuáût cáön thiãút cho âäö gaï âaím baío âäü chênh xaïc cáön thiãút, dæûa vaìo âaûi læåüng εct L. 7-4-2. Nàng suáút gaï âàût vaì thao taïc âäö gaï. Náng cao nàng suáút gaï âàût vaì håüp lê hoaï thao taïc âäö gaï gia cäng càõt goüt laì mäüt trong nhæîng biãûn phaïp chuí yãúu nhàòm ruït ngàõn thåìi gian phuû (Tp) cuía nguyãn cäng. Chè tiãu vãö nàng suáút gaï âàût phäi cáön âæåüc læu yï toaìn diãûn trong quaï trçnh thiãút kãú âäö gaï tuyì theo quy mä vaì âiãöu kiãûn saín suáút cuû thãø. Noïi chung, nàng suáút gaï âàût phäi trãn âäö gaï phuû thuäüc vaìo caïc yãúu täú sau: - Trçnh âäü cå khê hoaï vaì tæû âäüng hoaï quaï trçnh gaï âàût phäi. - Säú luåüng phäi trong mäüt láön gaï âàût. - Mæïc âäü håüp lê hoaï caïc thao taïc vaì cå cáúu khi thao taïc gaï âàût phäi. Caïc yãúu täú trãn âáy coï quan hãû chàût cheî våïi daûng saín xuáút vaì âæåìng läúi cäng nghãû. Khi quy mä saín xuáút caìng låïn, cáön phaíi xeït toaìn diãûn vaì chênh xaïc hån aính hæåíng cuía quaï trçnh gaï âàût phäi trãn âäö gaï cuû thãø âäúi våïi nàng suáút gaï âàût vaì nàng suáút gia cäng. Mäüt säú biãûn phaïp thäng thæåìng nhàòm náng cao nàng suáút gaï âàût vaì håüp lê hoaï thao taïc gaï âàût phäi våïi âäö gaï gia cäng càõt goüt : a.Biãûn phaïp náng cao nàng suáút gaï âàût phäi, coï thãø duìng : + Cå cáúu keûp nhiãöu chi tiãút mäüt luïc. Âãø náng cao nàng suáút gia cäng coï thãø bäú trê gia cäng nhiãöu chi tiãút âäöng thåìi (âäúi våïi caïc chi tiãút nhoí, màût gia cäng âån giaín). Trong træåìng håüp naìy nãúu khäng táûp trung viãûc keûp chàût caïc chi tiãút vãö mäüt tay quay thç phaíi láön læåüt keûp chàût tæìng chi tiãút khiãún nàng suáút seî tháúp, kãút cáúu âäö gaï cäöng kãönh vaì phæïc taûp, thao taïc gaï âàût täún sæïc, täún thåìi gian.Vç váûy keûp chàût nhiãöu chi tiãút mäüt luïc âæåüc sæí duûng räng raîi trong saín xuáút. Cå cáúu keûp chàût naìy âæåüc phán chia theo chiãöu cuía læûc keûp chàût: keûp liãn tuûc, keûp song song, læûc keûp ngæåüc chiãöu nhau, læûc keûp giao nhau. Khi sæí duûng âäö gaï keûp nhiãöu chi tiãút cáön læu yï : * Khi keûp liãn tuûc, vç dung sai cuía bãö màût chuáøn âënh vë cuía caïc chi tiãút 112
20. khäng bàòng nhau nãn cå cáúu keûp chàût seî däön caïc chi tiãút theo chiãöu læûc keûp, âãún chi tiãút cuäúi cuìng thç vë trê cuía noï seî bë lãûch nhiãöu; nãúu kêch thæåïc gia cäng song song våïi phæång cuía læûc keûp thç seî coï sai säú låïn; vç váûy kãút cáúu keûp chàût liãn tuûc chè duìng khi kêch thæåïc gia cäng vuäng goïc phæång cuía læûc keûp, nghéa laì bãö màût gia cäng song song våïi phæång cuía læûc keûp. * Khi keûp song song, do dung sai cuía caïc chi tiãút nãn miãúng keûp cæïng khäng thãø keûp chàût âæåüc táút caí caïc chi tiãút; phaíi duìng miãúng keûp tæû læûa (làõc âæåüc) måïi coï thãø keûp chàût âãöu caïc chi tiãút. + Cå cáúu keûp nhanh. - Cå cáúu keûp nhanh bàòng tay. - Cå cáúu keûp nhanh bàòng dáöu eïp. - Cå cáúu keûp nhanh bàòng khê neïn. - Cå cáúu keûp nhanh bàòng âiãûn tæì. - Cå cáúu keûp nhanh bàòng chán khäng. + Cå cáúu keûp tæû âäüng. b. Thao taïc gaï âàût vaì kãút cáúu khi thao taïc. Khi sæí duûng âäö gaï phuûc vuû mäüt nguyãn cäng nháút âënh, cäng nhán thæåìng phaíi thæûc hiãûn caïc thao taïc sau âáy : - Âàût phäi vaìo vaì láúy chi tiãút ra sau khi gia cäng xong. - Keûp chàûy vaì thaïo læûc keûp cuía âäö gaï. - Lau chuìi âäö gaï, queït phoi åí âäö gaï - Phán âäü. - Tàng âäü cæïng væîng khi gaï âàût chi tiãút. Nhæîng thao taïc trãn âáy ngæåìi cäng nhán phaíi làûp laûi nhiãöu láön mäùi khi thay âäøi chi tiãút. Thåìi gian daình âãø thao taïc âäö gaï chênh laì thaình pháön cuía thåìi gian phuû (Tp) khi thæûc hiãûn nguyãn cäng. Khi thiãút kãú âäö gaï phaíi taûo âiãöu kiãûn cho cäng nhán thao taïc an toaìn, thuáûn tiãûn, êt täún sæïc, nhanh goün goïp pháön náng cao nàng suáút lao âäüng. 7-5. Yãu cáöu cuû thãø våïi caïc loaûi âäö gaï gia cäng càõt goüt. Kãút cáúu cuû thãø cuía caïc loaûi âäö gaï gia cäng càõt goüt phuû thuäüc vaìo yãu cáöu cuía nguyãn cäng maì chuïng phuûc vuû. Khi thiãút kãú âäö gaï cuû thãø cáön dæûa vaìo tênh cháút cuía nguyãn cäng âãø xaïc âënh kãút cáúu âäö gaï thêch håüp, âaût chè tiãu kinh tãú ké thuáût cáön thiãút. 7-5-1. Âäö gaï khoan. Âäö gaï khoan âæåüc duìng chuí yãúu trãn maïy khoan baìn, maïy khoan âæïng, hoàûc maïy khoan cáön âãø xaïc âënh vë trê tæång âäúi giæîa chi tiãút gia cäng vaì duûng cuû 113
21. càõt, âäöng thåìi keûp chàût chi tiãút gia cäng âãø taûo caïc läù coï yãu cáöu chênh xaïc khaïc nhau (khoan, khoeït, doa). Kãút cáúu cuía caïc âäö gaï khoan thæåìng bao gäöm caïc bäü pháûn sau : - Cå cáúu âënh vë chi tiãút gia cäng, cå cáúu naìy thäng thæåìng phaíi haûn chãú 6 báûc tæû do cuía chi tiãút gia cäng, nhàòm xaïc âënh âuïng vë trê läù gia cäng. - Cå cáúu keûp chàût chi tiãút gia cäng. - Thán vaì âãú âäö gaï. - Baûc dáùn vaì táúm dáùn duûng cuû càõt. - Cå cáúu phán âäü. Thæûc tãú saín suáút coï ráút nhiãöu âäö gaï khoan: âäö gaï khoan cäú âënh, âäö gaï khoan coï truû træåüt thanh khêa, âäö gaï khoan coï táúm dáùn thaïo råìi, âäö gaï khoan coï táúm dáùn treo, âäö gaï khoan láût ngæåüc, âäö gaï khoan kiãøu di âäüng, âäö gaï khoan quay troìn (mám quay), âäö gaï khoan vaûn nàng âiãöu chènh, âäö gaï khoan tæû âäüng Vê duû : Hçnh 7-2 giåïi thiãûu âäö gaï khoan truû træåüt thanh ràng. B-B A-A A m 2 3 B c M 225 1 A B 340 210 Hçnh 7-2: Âäö gaï khoan truû træåüt thanh ràng 1-âãú;2-chäút âënh vë;3-äúng dáùn;M-raînh thoaït phoi. Âäö gaï naìy sæí duûng ráút räüng raîi trãn caïc maïy khoan. Chi tiãút gia cäng laì mäüt tay biãn âaî gia cäng läù åí âáöu to, nay coìn cáön gia cäng läù thæï 2 (läù åí âáöu nhoí). Âënh vë : Màût âaïy âáöu to vaì läù âæåüc âënh vë bàòng chäút 2 càõm trong läù âãú 1. Âãú 1 coï hai chäút âënh vë trãn thán âäö gaï vaì duìng hai âinh äúc chçm âãø bàõt chàût våïi thán. Coìn mäüt báûc tæû do quay xung quanh läù åí âáöu låïn thç âæåüc âënh vë luän bàòng màût cän åí âáöu läù baûc dáùn âãø gia cäng âáöu nhoí. Khi táúm dáùn haû xuäúng âãø keûp chàût thç báûc tæû do naìy âæåüc âënh vë näút. Raînh coï bãö räüng m (trãn âãú 1) coï taïc duûng âënh vë så bäü âáöu gia cäng. 114
22. Keûp chàût: Quay tay quay, thäng qua baïnh ràng vaì pháön thanh ràng trãn hai truû træåüt seî haû âæåüc táúm dáùn xuäúng keûp chàût luän âáöu gia cäng cuía biãn. ÄÚng dáùn âæåüc duìng laì loaûi thay âäøi âæåüc vç phaíi thay dao (khoan, doa). ÅÍ ngay dæåïi läù gia cäng, âãú 1 coï xeî raînh cong M âãø thoaït dao vaì phoi ra ngoaìi Kãút cáúu tæû haîm cuía truû træåüt thanh khêa: Âáy laì mäüt bäü pháûn ráút quan troüng cuía loaûi âäö gaï naìy, kãút cáúu tæû haîm coï thãø duìng kiãøu con làn hoàûc kiãøu chãm. Hçnh 7-3 laì cå cáúu tæû haîm kiãøu con làn hay duìng nháút. Cam 1 coï läù vuäng làõp våïi âáöu vuäng cuía truûc 2. Voìng 3 bao ngoaìi duìng vêt bàõt chàût våïi voí âäö gaï. Giæîa voìng 3 vaì cam 1 coï äúng 5 xeî 3 raînh âãöu nhau 1200 âãø chæïa 3 con làn 4. ÄÚng 5 khäng bàõt chàût våïi truûc 2. 3 4 5 8 1 3 4 5 α d R s 2 7 1 6 B A H O α 1 3 Hçnh 7-3 Khi 5 quay ngæåüc chiãöu kim âäöng häö thç caïc con làn 4 bë däön vaìo giæîa 1 vaì 3, khiãún 1 cuîng quay theo 5. Khi táúm dáùn chaûm vaìo chi tiãút gia cäng thç 2 vaì 1 khäng thãø tiãúp tuûc quay âæåüc næîa, luïc naìy tay quay váùn tiãúp tuûc quay seî laìm con làn 4 bë keût vaìo khe chãm vaì sinh ra tæû haîm. Khi quay ngæåüc tay quay thç cam 5 laûi âáøy caïc con làn 4 ra khoíi chãm laìm cho 2 vaì 1 quay theo vaì táúm dáùn âæåüc náng lãn, chi tiãút gia cäng âæåüc thaïo loíng. d Quan hãû kêch thæåïc: Giæîa baïn kênh con làn , kêch thæåïc H cuía cam 1 vaì 2 baïn kênh R cuía voìng 3 coï quan hãû kêch thæåïc våïi nhau nhæ hçnh 7-4. Ta coï : ⎛ d ⎞ AB = AO ⋅Sinα = ⎜R − ⎟ ⋅Sinα ⎝ 2 ⎠ 115
23. ⎛ d ⎞ Hoàûc : AB = BO ⋅ tgα = ⎜H + ⎟ ⋅ tgα ⎝ 2 ⎠ ⎛ d ⎞ d Do âoï : ⎜R − ⎟ ⋅Cosα = H + ⎝ 2 ⎠ 2 3 4 Vaì ta coï : α 2()R cosα − H A d = B 1+ cosα d/2 d R 1 α H = R cosα − ()1+ cosα H 2 0 Nãúu α=7 , cosα=0,993 thç d=0,9665R-1,0035H vaì O H=0,993R-0,9965d Quyãút âënh træåïc R vaì d räöi tçm H, hoàûc R vaì H Hçnh 7-4 räöi xaïc âënh ra d âãöu âæåüc caí. 7-5-2. Âäö gaï phay. Khi thiãút kãú âäö gaï phay cáön chuï yï âiãöu kiãûn càõt goüt khi phay laì : - Læûc càõt låïn. - Quaï trçnh càõt giaïn âoaûn nãn coï xung læûc gáy ra rung âäüng trong hãû thäúng cäng nghãû maïy - gaï - dao - chi tiãút. Vç váûy kãút cáúu cuía âäö gaï phay cáön âaím baío âuí cæïng væîng, âàûc biãût laì bäü pháûn thán vaì âãú gaï. Cå cáúu keûp chàût phaíi taûo âuí læûc keûp chi tiãút, âuí cæïng væîng vaì âàûc biãût laì phaíi coï tênh tæû haîm täút. Kãút cáúu cuû thãø cuía caïc âäö gaï phay thæåìng bao gäöm caïc bäü pháûn sau : - Cå cáúu âënh vë phäi. - Cå cáúu keûp chàût phäi. - Then dáùn hæåïng âãø âënh vë âäö gaï phay våïi baìn maïy phay (làõp våïi raînh chæî T cuía baìn maïy). - Cå cáúu so dao phay gäöm miãúng gaï dao vaì càn âãûm. - Cå cáúu phán âäü. - Cå cáúu cheïp hçnh. Âäö gaï phay coï nhiãöu loaûi khaïc nhau, coï thãø phán loaûi nhæ sau : - Phay mäüt chi tiãút vaì phay nhiãöu chi tiãút âäöng thåìi. - Tiãún dao thàóng , tiãún dao voìng, tiãún dao theo mäüt âæåìng cong cheïp hçnh. - Thåìi gian phuû truìng våïi thåìi gian maïy hoàûc khäng truìng (tæïc laì thåìi gian phuû bàòng khäng hoàûc khaïc khäng ). 7-5-3. Âäö gaï tiãûn. Âäö gaï tiãûn thæåìng âæåüc bàõt chàût våïi truûc chênh cuía maïy tiãûn nàòm ngang vaì coï chuyãøn âäüng quay trong quaï trçnh gia cäng chi tiãút, vç váûy cáön chuï yï yãu cáöu baío vãû maïy, âaím baío an toaìn khi coï læûc li tám xuáút hiãûn, chuï yï cán bàòng âäö gaï khi noï quay theo truûc chênh cuía maïy tiãûn. Kãút cáúu näúi âäö gaï våïi truûc chênh maïy 116
24. tiãûn phaíi âuí cæïng væîng vaì âaím baío an toaìn khi thao taïc, khäng âæåüc coï caïc caûnh sàõc. Trong thæûc tãú âäö gaï tiãûn coï thãø coï caïc daûng sau : - Âäö gaï näúi våïi truûc chênh cuía maïy tiãûn: chi tiãút coï chuyãøn âäüng quay theo truûc chênh, duûng cuû càõt coï chuyãøn âäüng tënh tiãún. Âäö gaï làõp trãn truûc chênh coï thãø phán thaình : + Láúy màût cän trong (cän mooïc) cuía truûc chênh laìm màût âënh vë cho âäö gaï, coìn âoìn ruït keïo vãö âuäi truûc chênh. Nãúu chi tiãút nhoí thç khäng cáön âoìn ruït. + Láúy màût ngoaìi truûc chênh (viãn truû hoàûc cän) laìm màût âënh vë cho âäö gaï: Âäö gaï làõp trãn truûc chênh thæåìng laì mám càûp. Mám càûp laì loaûi âäö gaï vaûn nàng trang bë theo maïy. - Âäö gaï chi tiãút gia cäng làõp trãn säúng træåüt cuía bàng maïy tiãûn: chi tiãút gia cäng coï chuyãøn âäüng tënh tiãún, duûng cuû càõt coï chuyãøn âäüng quay theo truûc chênh cuía maïy tiãûn. Âäö gaï làõp trãn säúng træåüt thæåìng laì luy neït, baìn dao - Âäö gaï chi tiãút gia cäng âæåüc làõp trãn hai muîi tám cuía maïy tiãûn, chi tiãút coï chuyãøn âäüng quay theo truûc chênh cuía maïy tiãûn, vê duû nhæ caïc loaûi truûc gaï. 7-5-4. Âä ö gaï maìi . Khi maìi trë säú cuía læûc càõt khäng låïn làõm. Kãút cáúu cuía âäö gaï maìi phuû thuäüc vaìo phæång phaïp maìi . - Maìi phàóng: maìi caïc chi tiãút daûng häüp, chi tiãút phàóng coï thãø gaï âàût træûc tiãúp phäi trãn baìn tæì; maìi phàóng caïc chi tiãút daûng truûc, chi tiãút coï hçnh daûng phæïc taûp phaíi duìng âäö gaï âàût trãn baìn tæì . - Maìi troìn trong: coï thãø duìng âäö gaï vaûn nàng nhæ mám càûp, âäö gaï chuyãn duìng (vê duû nhæ âäö gaï maìi läù baïnh ràng phaíi âënh vë vaìo voìng làn cuía baïnh ràng), coï thãø coï cå cáúu phán âäü. - Maìi troìn ngoaìi: coï thãø duìng muîi tám âãø âënh vë phäi, truyãön mä men xoàõn cho chi tiãút gia cäng bàòng täúc. Khi maìi màût phæïc taûp (vê duû maìi raînh xoàõn trãn chi tiãút daûng truûc) kãút cáúu âäö gaï maìi phaíi coï thãm cå cáúu phán âäü taûo chuyãøn âäüng phäúi håüp måïi gia cäng âæûåc raînh xoàõn trãn maïy maìi troìn ngoaìi vaûn nàng. 7-5-5. Âäö gaï chuäút . Khi gia cäng læûc chuäút ráút låïn, coï thãø låüi duûng âãø keûp chàût phäi. Chi tiãút gia cäng khäng cáön phaíi bàõt chàût maì chè cáön dæûa vaìo màût âënh vë cuía âäö gaï, chi tiãút âæåüc keûp chàût nhåì læûc chuäút. Pháön âënh tám vaì dáùn hæåïng do bäü pháûn dáùn hæåïng cuía dao chuäút âaím nhiãûm. Kãút cáúu cuía âäö gaï chuäút thæåìng âån giaín, chè bao gäöm mäüt säú chi tiãút daûng baûc, daûng bêch laìm cå cáúu âënh vë phäi. Khi chuäút raînh xoàõn äúc phaíi coï bäü pháûn phán âäü taûo chuyãøn âäüng phäúi håüp (chuyãøn âäüng xoàõn). 7-6. Tiãu chuáøn hoaï vaì vaûn nàng hoaï caïc trang bë cäng nghãû. 117
25. 7-6-1. Vai troì vaì yï nghéa cuía viãûc tiãu chuáøn hoaï vaì vaûn nàng hoaï caïc trang bë cäng nghãû : - Âaïp æïng yãu cáöu sæí duûng. Do nhu cáöu caïc ngaình cäng nghiãûp noïi chung vaì chãú taûo maïy noïi riãng, âoìi hoíi saín pháøm phaíi luän âæåüc caíi tiãún sao cho phuì håüp våïi yãu cáöu sæí duûng. Trong âiãöu kiãûn âoï nãúu duìng caïc âäö gaï chuyãn duìng âãø chãú taûo caïc saín pháøm laì khäng coï låüi, phaíi thiãút kãú vaì chãú taûo traûng bë måïi, do âoï quaï trçnh chuáøn bë saín xuáút keïo daìi vaì khi chãú taûo xong khäng âaïp æïng âáöy âuí caïc yãu cáöu sæí duûng. - Âãø giaím chi phê vaì náng cao nàng suáút lao âäüng: biãûn phaïp thæûc hiãûn täút nháút laì tiãu chuáøn hoaï caïc chi tiãút vaì caïc cuûm cuía âäö gaï. Do âoï seî giaím båït khäúi læåüng cäng viãûc thiãút kãú, giaím båït säú loaûi chi tiãút vaì tàng säú læåüng chi tiãút cuìng mäüt loaûi, cuìng mäüt cåî kêch thæåïc. - Giaím giaï thaình chãú taûo: Chi tiãút âæåüc tiãu chuáøn hoaï coï thãø chãú taûo thaình loaût låïn hay chãú taûo táûp trung, giaím âæåüc giaï thaình chãú taûo. Caïc chi tiãút vaì cuûm tiãu chuáøn sau khi sæí duûng trãn âäö gaï coï thãø thaïo, cáút vaì khi cáön laûi sæí duûng chuïng âãø làõp thaình caïc âäö gaï måïi. Mæïc âäü sæí duûng caïc chi tiãút tiãu chuáøn khi tiãút kãú âäö gaï chuyãn duìng coï thãø lãn tåïi 70%. 7-6-2. Phæång hæåïng vaì näüi dung tiãu chuáøn hoaï caïc trang bë cäng nghã. a. Phæång hæåïng. Hiãûn nay tiãu chuáøn hoaï caïc trang bë cäng nghãû dæûa vaìo caïc phæång hæåïng cå baín sau âáy : - Täø håüp hoaï: xáy dæûng caïc kãút cáúu trang bë thaïo làõp âæåüc gäöm caïc chi tiãút, bäü pháûn làõp láùn âæåüc âaî tiãu chuáøn hoaï (TCH). Khi caïc âäö gaï cuû thãø khäng duìng næîa thç thaïo chuïng ra âãø baío quaín vaì seî làõp caïc bäü pháûn laûi thaình âäö gaï måïi cho caïc âåüt tiãúp. - Vaûn nàng hoaï: xáy dæûng caïc kãút cáúu trang bë coï thãø duìng gia cäng caïc chi tiãút khaïc nhau maì khäng cáön chuáøn bë træåïc khi gia cäng hoàûc bàòng caïch bäø sung thãm caïc bäü pháûn thay âäøi khäng phæïc taûp. - Chuyãn duìng hoaï: xáy dæûng caïc kãút cáúu tang bë chuyãn duìng coï thãø duìng âãø gia cäng caïc chi tiãút cuìng mäüt loaûi xaïc âënh naìo âoï . Hãû thäúng caïc trang bë cäng nghãû TCH dæûa trãn sæû phán loaûi caïc chi tiãút vaì caïc bäü pháûn cuía nhæîng chi tiãút gia cäng cå baín vaì âiãøn hçnh hoaï cäng nghãû chãú taûo chuïng. b. Näüi dung. Näüi dung cuía viãûc TCH trang bë hiãûn nay bao gäöm caïc näüi dung sau : - Xaïc láûp cå såí lê thuyãút täø håüp hoaï, thäúng nháút hoaï vaì tiãu chuáøn hoaï caïc bäü pháûn trang bë cäng nghãû. 118
26. - Tçm nhæîng phæång phaïp vaì biãûn phaïp håüp lê hån nhàòm âaím baío cháút læåüng, âäü tin cáûy vaì âäü bãön cao cuía caïc bäü pháûn trang bë cäng nghãû. - Täø chæïc saín xuáút caïc trang bë âoï vaì täø chæïc sæí duûng åí caïc nhaì maïy. - Thê nghiãûm caïc trang bë tiãu chuáøn. - Âaìo taûo vaì bäöi dæåîng âäüi nguí caïn bäü tiãu chuáøn hoaï trang bë cäng nghãû. 7-6-3. Caïc giai âoaûn tiãu chuáøn hoaï trang bë cäng nghãû. Âãø tiãu chuáøn hoaï trang bë cäng nghãû træåïc hãút laì phaíi xaïc láûp caïc cuûm âiãøn hçnh cuía caïc trang bë chuyãn duìng. Vê duû caïc cuûm âënh vë, keûp chàût, dáùn hæåïng, phán âäü Trong âoï caïc så âäö âënh vë âiãøn hçnh cuía nhoïm chi tiãút gia cäng, phaûm vi kêch thæåïc cuía chuïng laì nhæîng taìi liãûu ban âáöu cå baín nháút. Viãûc naìy liãn quan chàût cheî våïi váún âãö phán loaûi chi tiãút gia cäng. Viãûc phán têch caïc nguyãn cäng âiãøn hçnh coï thãø cho ta tháúy roî sæû truìng làûp vãö så âäö âënh vë chi tiãút gia cäng trong âäö gaï. Khi xaïc láûp caïc cuûm âiãøn hçnh, khäng chè nhçn vaìo hçnh daïng hçnh hoüc cuía chuïng giäúng nhau nhæ trong phán loaûi chi tiãút, maì coìn xem chuïng coï nhæîng màût laìm chuáøn giäúng nhau hay khäng âãø kãút håüp chuïng laûi våïi nhau. Caïc giai âoaûn tiãu chuáøn hoaï âäö gaï : - Giai âoaûn 1: Tiãu chuáøn hoaï caïc yãúu täú kãút cáúu vaì kêch thæåïc. Âäúi tæåüng cuía tiãu chuáøn hoaï laì caïc daîy kêch thæåïc cuía caïc bäü pháûn, cuûm âäö gaï, xaïc âënh khuän khäø (kêch thæåïc giåïi haûn) caïc yãúu täú vaì kãút cáúu (ren, then, then hoa ), xaïc âënh chãú âäü làõp gheïp vaì dung sai caïc chi tiãút cå såí. - Giai âoaûn 2: Tiãu chuáøn hoaï caïc chi tiãút cuía âäö gaï chuyãn duìng nhæ caïc chi tiãút âënh vë, keûp chàût, thán âäö gaï, cæî kiãøm tra vë trê cuía duûng cuû, caïc chi tiãút cuía duûng cuû phuû vaì caí phäi liãûu cuía chuïng (âuïc, reìn ). - Giai âoaûn 3: Måí räüng viãûc tãu chuáøn hoaï caïc cuûm coï chæïc nàng khaïc nhau nhæ: cuûm cå cáúu sinh læûc leûp chàût (xy lanh khê neïn, xy lanh maìng, xy lanh thuyí læûc, cå cáúu thanh ràng- baïnh ràng ), caïc cå cáúu phuû (phán âäü, baìn quay, thanh âáøy) vaì caïc cå cáúu khaïc. 7-6-4. Caïc phæång hæåïng cå baín âãø vaûn nàng hoaï vaì xaïc láûp caïc âäö gaï âiãøn hçnh. Trong saín xuáút haìng loaût sæí duûng caïc âäö gaï vaûn nàng biãún âäøi ráút coï hiãûu quaí, vç chuïng coï thãø täø håüp nhiãöu láön caïc bäü pháûn tiãu chuáøn mäüt caïch nhanh choïng âãø duìng cho caïc nguyãn cäng khaïc nhau. Âiãöu âoï cho pheïp ta coï thãø sæí duûng caïc phæång phaïp gia cäng coï nàng suáút cao vaìo daûng saín xuáút haìng loaût vaì ruït ngàõn thåìi gian chuáøn bë caïc trang bë cäng nghãû. Coï hai loaûi âäö gaï vaûn nàng biãún âäøi laì : (1).Âäö gaï vaûn nàng làõp gheïp. 119
27. (2).Âäö gaï vaûn nàng âiãöu chènh. 7-7.Phán têch tênh kinh tãú khi thiãút kãú âäö gaï . Trong quaï trçnh thiãút kãú âäö gaï hoàûc caïc trang bë cäng nghãû khaïc cáön xaïc âënh hiãûu quaí kinh tãú nãúu sæí duûng chuïng trong quaï trçnh saín xuáút vaì chi phê chãú taûo chuïng. Coï nhiãöu yãúu täú aính hæåíng âãún viãûc thiãút kãú âäö gaï nhæ: kãú hoaûch saín xuáút, cháút læåüng saín pháøm, phæång aïn cäng nghãû, tiãún âäü thæûc hiãûn Hiãûn nay viãûc phán têch tênh kinh tãú khi sæí duûng âäö gaï coï nhiãöu phæång phaïp khaïc nhau, åí âáy ta chè nãu mäüt phæång phaïp, âoï laì so saïnh hiãûu quaí kinh tãú khi sæí duûng âäö gaï vaì khäng sæí duûng âäö gaï . 7-7-1.Xaïc âënh hiãûu quaí kinh tãú do trang bë cäng nghãû (âäö gaï) mang laûi. Hiãûu quaí kinh tãú khi sæí duûng âäö gaï âæåüc xaïc âënh bàòng giaï trë tiãút kiãûm âæåüc trong mäüt âån vë thåìi gian (âäöng /nàm): P=E1-E2 Trong âoï: E1-chi phê saín xuáút nãúu khäng duìng âäö gaï. E2- chi phê saín xuáút nãúu duìng âäö gaï. Trong træåìng håüp khäng kãø âãún chi phê cäú âënh (váût liãûu, gia cäng, chi phê phán xæåíng ) thç chi phê saín xuáút seî laì: E1=L1+G1 Våïi L1 chi phê vãö læång vaì G1 laì chi phê vãö cäng nghãû (kháúu hao thiãút bë ) E2=L2+G2+Kdg Våïi Kdg-chi phê vãö âäö gaï. + Chi phê vãö læång : L1=n ⋅ttc1⋅l1 Trong âoï : n-saín læåüng chi tiãút gia cäng nàm (chiãúc/ nàm). ttc- thåìi gian gia cäng tæìng chiãúc (chiãúc /phuït). l1- tiãön læång (âäöng/phuït), tuyì theo báûc thåü cuía cäng nhán. L2=n⋅ttc2⋅l2+ z⋅tcbkt⋅l2 Trong âoï: z- säú loaûi chi tiãút gia cäng (loaût/nàm). tcbkt- thåìi gian chuáøn bë vaì kãút thuïc nguyãn cäng cho mäüt loaût chi tiãút gia cäng (phuït/loaût), âoï laì thåìi gian làõp, âiãöu chènh vaì thaïo âäö gaï. + Chi phê vãö cäng nghãû: âæåüc xaïc âënh theo tè lãû pháön % cuía chi phê vãö læång L1 vaì L2: G1=P1⋅L1 vaì G2=P2⋅L2 Våi P1 vaì P2 tênh theo %. + Chi phê âäö gaï : bao gäöm chi phê thiãút kãú , chãú taûo vaì baío dæåîng, sæía chæîa: Kdg=Ktk+Kct+Ksc Giaï trë tiãút kiãûm âæåüc haìng nàm nãúu sæí duûng âäö gaï laì: 120
28. P=E1-E2 P=L1+G1-(L2+G2+Kdg) Ta tháúy ràòng chi phê saín xuáút laì mäüt âaûi læåüng phuû thuäüc vaìo giaï trë n (säú læåüng chi tiãút gia cäng), nghéa laì Ei=f(n). Khi sæí duûng âäö gaï cáön chuï yï saín læåüng giåïi haûn nG. Giaï trë nG æïng våïi træåìng håüp giaï trë tiãút kiãûm haìng nàm P=0, Ei E1 nghéa laì E1=E2. M Saín læåüng giåïi haûn nG seî laì : E1=E2 E2 z ⋅ t cbkt ()1+ P2 + K dg B n G = t tc1 ⋅ l1 ⋅ ()1+ P1 − t tc2 ⋅ l 2 ()1+ P2 n Tæì âäö thë hçnh 7-5, ta coï : G n B = z ⋅ t cbkt ()1+ P2 + K dg Hçnh 7-5:Quan hãû giæîa chi Taûi âiãøm M ta coï E1=E2, nghéa laì E=0. phê saín xuáút vaì saín læåüng Tæì âoï ta coï thãø kãút luáûn: (1).Nãúu n nG, nãn duìng âäö gaï vç nãúu sæí duûng âäö gaï thç chi phê saín xuáút seî êt hån, hoàûc êt nháút cuîng coï låüi vãö màût ruït ngàõn thåìi gian gia cäng, âæa nàng suáút lãn cao hån. 7-7-2.Xaïc âënh chi phê thiãút kãú vaì chãú taûo trang bë cäng nghãû. Chi phê thiãút kãú vaì chãú taûo âäö gaï âæåüc xaïc âënh theo khäúi læåüng lao âäüng thiãút kãú vaì chãú taûo âäö gaï thæûc tãú. Khi thiãút kãú cáön tham khaío caïc thäng säú: mæïc âäü phæïc taûp, täøng säú caïc chi tiãút, kêch thæåïc täøng thãø, kiãøu loaûi thán âäö gaï, kiãøu loaûi cå cáúu keûp chàût, säú læåüng caïc chi tiãút chãú taûo træì säú læåüng chi tiãút tiãu chuáøn coï thãø mua ngoaìi. Chi phê toaìn bäü cho mäüt âäö gaï bao gäöm: K dg = K tk + K ct + K vl - Chi phê thiãút kãú : Chi phê thiãút kãú bao gäöm caïc thaình pháön sau : K tk = K T0 + K I + K kt Våïi KT0-chi phê phaït thaío vaì xáy dæûng kãút cáúu âäö gaï. KI- chi phê can in baín veî âäö gaï . Kkt- chi phê kiãøm tra baín veî âäö gaï. - Chi phê chãú taûo âäö gaï . Chi phê chãú taûo âäö gaï (gia cäng vaì làõp raïp) âæåüc xaïc âënh trãn cå såí thåìi gian gia cäng vaì làõp raïp âäö gaï. Thåìi gian chãú taûo âäö gaï âæåüc xaïc âënh theo mæïc âäü phæïc taûp vãö kãút cáúu cuía âäö gaï cuû thãø. 121
29. Chæång 8 ÂÄÖ GAÏ KIÃØM TRA 8-1. Khaïi niãûm chung - Âäö gaï kiãøm tra duìng âãø âaïnh giaï âäü chênh xaïc hoàûc cháút læåüng bãö màût cuía phäi, chi tiãút hoàûc saín pháøm trong quaï trçnh gia cäng vaì khi thu nháûn saín pháøm. - Âäü chênh xaïc kiãøm tra (sai säú âo) laì hiãûu säú giæîa chè säú cuía duûng cuû âo vaì giaï trë thæûc tãú cuía âaûi læåüng âo. - Theo säú læåüng thäúng kã thç sai säú âo nàòm trong khoaíng 10- 20% dung sai cuía âäúi tæåüng cáön âo. Sai säú âo täøng cäüng bao gäöm caïc thaình pháön sau âáy: + Sai säú chuáøn vaì sai säú keûp chàût khi âo. + Sai säú âiãöu chènh âäö gaï. + Sai säú do âäö gaï bë maìi moìn + Sai säú do nhiãût âäü thay âäøi khi âo. Khi thiãút kãú âäö gaï kiãøm tra phaíi chuï yï tåïi nhæîng nguyãn nhán gáy ra sai säú âo trãn âáy vaì cäú gàõng tåïi mæïc cao nháút âãø giaím hoàûc loaûi træì aính hæåíng cuía caïc nguyãn nhán âoï. - Nàng suáút âo cuîng aính hæåíng ráút låïn âãún âäö gaï kiãøm tra. Âäúi våïi nhæîng træåìng håüp cáön kiãøm tra 100% chi tiãút trong saín xuáút dáy chuyãön, thç thåìi gian kiãøm tra mäüt chi tiãút khäng âæûåc låïn hån nhëp saín xuáút. Coìn âäúi våïi nhæîng træåìng håüp chè cáön kiãøm tra mäüt säú pháön tràm chi tiãút nháút âënh thç nàng suáút cuía âäö gaï kiãøm tra coï thãø giaím vaì nhæ váûy ta coï thãø sæí duûng nhæîng âäö gaï âån giaín hån. - Âãø kiãøm tra caïc chi tiãút nhoí vaì væìa, ngæåìi ta duìng âäö gaï cäú âëmh, coìn âäúi våïi nhæîng chi tiãút låïn phaíi duìng âäö gaï di âäüng (âäö gaï naìy âæåüc gaï trãn chi tiãút). - Âãø náng cao nàng suáút kiãøm tra, ngæåìi ta thiãút kãú nhæîng âäö gaï cho pheïp gaï âàût mäüt láön coï thãø xaïc âënh âæåüc nhiãöu thäng säú hoàc duìng nhæîng thiãút bë tæû âäüng, baïn tæû âäüng. Nhæng phæång phaïp tiãn nháút laì phæång phaïp kiãøm tra têch cæûc (kiãøm tra chi tiãút ngay trong quaï trçnh gia cäng). Phæång phaïp naìy giaím âæåüc giaï thaình saín pháøm do haûn chãú âæåüc phãú pháøm vaì khäng cáön coï nguyãn cäng riãng biãût . 8-2. Thaình pháön cuía âäö gaï kiãøm tra. Kãút cáúu cuía âäö gaï kiãøm tra bao gäöm : - Cå cáúu âënh vë. - Cå cáúu keûp chàût. - Cå cáúu âo. - Caïc chi tiãút phuû. 122
30. - Thán âäö gaï. 8-2-1. Cå cáúu âënh vë Cå cáúu âënh vë laì nhæîng chi tiãút duìng âãø âënh vë âäúi tæåüng kiãøm tra. Âoï laì nhæîng chäút tç, phiãún tç, khäúi V, truûc gaï - Caïc chi tiãút (cå cáúu) âënh vë : + Chäút tç choím cáöu duìng âãø âënh vë màût thä, coìn chäút tç âáöu phàóng duìng âãø âënh vë màût tinh. + Duìng khäúi V: ÅÍ chæång 1, ta tháúy âãø âënh vë màût ngoaìi ngæåìi ta duìng khäúi V. Trong træåìng håüp âoï chi tiãút vaì khäúi V chè tiãúp xuïc theo âæåìng, cho nãn khäúi V choïng moìn vaì seî giaím âäü chênh xaïc nãúu ta duìng khäúi V âãø âënh vë chi tiãút khi kiãøm tra. Âãø khàõc phuûc nhæåüc âiãøm âoï, ngæåìi ta duìng khäúi V våïi caïc con làn (hçnh 8-1a) vaì khäúi V coï caïc truûc âiãöu chènh (hçnh 8-1b). Sai säú âo (sai säú kiãøm tra), khi duìng khäúi V âãø âënh vë chi tiãút âæåüc tiïnh theo cäng thæïc: ⎛ ⎞ δ ⎜ sin β ⎟ ∆ = δ − D ⎜ +1⎟ D 2 ⎜ α ⎟ ⎜ sin ⎟ ⎝ 2 ⎠ Trong âoï: δD-Dung sai âæåìng kênh chi tiãút; β- Goïc gaï âáöu âo. a) b) Ta tháúy sai säú âo nhoí nháút khi Hçnh 8-1:Khäúi V våïi caïc con làn (a) ; sin β Khäúi V våïi caïc truûc âiãöu chènh (b) ∆=0, nghéa laì tè säú = 1. α sin 2 Trong thæûc tãú khäúi V coï goïc α= 900 laì thäng duûng nháút, nãn β coï thãø láúy bàòng 450 (hçnh 8-2a). Duìng khäúi V coï thãø xaïc âënh âæåüc sai säú hçnh daïng cuía chi X a tiãút, chàõng haûn X=a-b laì âäü ä van β b khi ta quay chi tiãút mäüt voìng trãn khäúi V coï goïc α= 900 (hçnh 8-2b). Âäü cän cuía chi tiãút âæåüc α=900 α=900 xaïc âënh bàòng hiãûu säú giæîa hai chè säú cuía duûng cuû âo trãn hai tiãút b) diãûn ngang cuía chi tiãút. a) + Duìng truûc gaï hoàûc hai Hçnh 8-2 Kiãøm tra chi tiãút trãn khäúi V muîi tám : a-Caïch gaï âáöu âo; b-Kiãøm tra âäü ä van 123
31. Âäü âaío hæåïng kênh cuía chi tiãút âæåüc xaïc âënh bàòng hai phæång phaïp : Âënh vë chi tiãút trãn truûc gaï (chi tiãút coï läù) hoàûc chäúng hai âáöu (chi tiãút daûng truûc). Khi chi tiãút âënh vë trãn truûc gaï, âãø traïnh khe håí giæîa läù vaì truûc gaï ngæåìi ta laìm truûc gaï coï âäü cän (1/1.000÷10.000) hoàûc duìng truûc gaï âaìn häöi. Trãn hçnh 8-3 tênh sai säú gaï âàût khi chi tiãút âæåüc âënh vë trãn truûc gaï theo hai läù coï lãûch tám. Theo så âäö hçnh 8-3 tám truûc gaï lãûch mäüt goïc β so våïi tám läù: e + e + e β = 1 2 L Trong âoï: e- âäü lãûch tám cuía hai läù tám (mm); L- khoaíng caïch giæîa hai màût âáöu cuía hai läù (mm); Caïc giaï trë e1 vaì e2 âæåüc xaïc âinh nhæ sau : d − d e = A (1) 1 2 d , − d, e = A (2) 2 2 ' ’ ÅÍ âáy dA, d A , d, d- âæåìng kênh caïc läù vaì caïc cäù truûc gaï (mm). L e2 ’ ’ A d e1 d e β ε A d d l Hçnh 8-3: Så âäö tênh sai säú gaï âàût khi âënh vë theo hai läù Nãúu âäü lãûch tám âæåüc âo åí khoaíng caïch L (tæì màût âáöu cuía chi tiãút) thç sai säú gaï âàût cuía truûc gaï åí tiãút diãûn naìy âæåüc xaïc âënh nhæ sau : ε = Ltgβ + e1 + Ngoaìi nhæîng chi tiãút âënh vë trãn âáy, trong thæûc tãú nhiãöu luïc phaíi sæí duûng kãút håüp caïc hçnh thæïc âënh vë (phiãún tç, chäút tç ). Khi thiãút kãú âäö gaï kiãøm tra nãn chuï yï choün chuáøn âo læåìng truìng våïi chuáøn gia cäng âãø loaûi træì aính hæåíng cuía sai säú khäng truìng chuáøn. 8-2-2. Cå cáúu keûp chàût Cå cáúu keûp chàût giæî cho chi tiãút khäng bë xã dëch trong quaï trçnh kiãøm tra. Cå cáúu keûp chàût trong âäö gaï kiãøm tra hoaìn toaìn khaïc våïi cå cáúu keûp chàût trong âäö gaï gia cäng. ÅÍ âäö gaï kiãøm tra læûc keûp chàût phaíi ráút nhoí vaì äøn âënh âãø khäng gáy biãún daûng chi tiãút. ÅÍ âäö gaï kiãøm tra thæåìng duìng cå cáúu keûp chàût bàòng tay nhæ : âoìn báøy, loì xo, ren vêt, baïnh lãûch tám vaì cå cáúu keûp chàût bàòng khê neïn . 124
32. Nãúu læûc keûp khäng äøn âënh thç sai säú âo khäng cäú âënh vaì sai säú âo khäng tênh âæåüc khi âiãöu chènh maïy. Chuï yï: Tuyì theo yãu cáöu cuû thãø cuía quaï trçnh âo maì coï thãø coï hoàûc khäng coï cå cáúu keûp chàût. 8-2-3. Cå cáúu âo. Cå cáúu âo coï hai loaûi : - Loaûi cå cáúu âo giåïi haûn (cæî càûp, ca lêp, dæåîng ), - Loaûi cå cáúu âo chè thë (âäöng häö so, thanh chia vaûch ). Saín pháøm kiãøm tra (chi tiãút kiãøm tra) âæåüc âaïnh giaï theo ba chè tiãu: - Âaût yãu cáöu. - Phãú pháøm theo giåïi haûn dæåïi cuía dung sai. - Phãú pháøm theo giåïi haûn trãn cuía dung sai. Vê duû: Hçnh 8-4, mäüt vê duû kiãøm tra caïc kêch thæåïc H1, H2, H3 theo phæång phaïp giåïi haûn. A B 2 1 H H H3 a) b) Hçnh 8-4: Så âäö âo giåïi haûn âiãöu chènh Trong træåìng håüp âáöu âo làõp cäú âënh, cå cáúu kiãøm tra seî di chuyãøn trãn cå cáúu âënh vë cuía âäö gaï. Coìn nãúu chi tiãút cäú âënh thç âáöu âo seî di âäüng. Så âäö naìy duìng âãø kiãøm tra caïc chi tiãút maì dung sai kiãøm tra låïn (âäü chênh xaïc cáúp 9, 10). Coìn âäúi våïi nhæîng chi tiãút coï âäü chênh xaïc 0,2mm âäi khi ngæåìi ta duìng phæång phaïp kiãøm tra báûc thang theo hçnh 8-4b. Theo phæång phaïp naìy chi tiãút âaût yãu cáöu nãúu nhæ âáöu trãn cuía chäút nàòm giuîa báûc A vaì B. Trong thæûc tãú ngæåìi ta coìn duìng phæång phaïp âo kiãøu caím biãún âiãûn. Nãúu kêch thæåïc D nàòm trong phaûm vi dung sai thç caïc âeìn 1 vaì 2 khäng saïng. Nãúu D nhoí so våïi giåïi haûn dæåïi thç âeìn 1 saïng, nãúu D låïn hån giåïi haûn trãn thç âeìn 2 saïng. Âeìn 3 chè saïng khi caïc cäng tàõc âeìn 1 vaì 2 khäng tiãúp xuïc, nghéa laì khi D nàòm trong phaûm vi dung sai. Nhæ váûy trong mäùi træåìng håüp chè mäüt âeìn saïng. 125
33. Phæång phaïp naìy ráút thuáûn tiãûn vaì náng cao nàng suáút lao âäüng. Ngoaìi nhæîng kiãøu âáöu âo trãn âáy, ngæåìi ta coìn duìng räüng raîi âáöu âo khê neïn. Phæång phaïp âo bàòng 2 3-5 V khê neïn laì phæång phaïp âo coï 3 âäü chênh xaïc vaì nàng suáút cao. Duìng khê neïn coï thãø 1 D kiãøm tra âæåüc caïc daûng sai säú kêch thæåïc, sai säú hçnh daûng vaì vë trê tæång quan. Hçnh 8-5 :så âäö âo bàòng bäü caím biãún âiãûn 8-2-4. Cå cáúu phuû. Cå cáúu phuû cuía âäö gaï kiãøm tra coï nhiãöu chæïc nàng khaïc nhau. - ÅÍ âäö gaï kiãøm tra âäü âaío hæåïng kênh vaì hæåïng truûc ngæåìi ta duìng cå cáúu quay. - Coìn trong âäö gaï kiãøm tra âäü phàóng thç duìng cå cáúu træåüt. Hçnh 8-6 laì mäüt säú vê duû cå cáúu phuû thæåìng duìng . a) b) c) d) Hçnh 8-6: cå cáúu phuû Trãn hçnh 8-6a, duûng cuû âo coï thãø âàût åí nåi thuáûn tiãûn âãø traïnh bë va chaûm gáy hoíng hoïc. Trãn hçnh 8-6b laì træåìng håüp cáön thay âäøi chiãöu dëch chuyãøn thàóng vaì tè säú truyãön cuía thäng säú kiãøm tra. Coìn trãn hçnh 8-6c laì cå cáúu tæûa trãn loì xo laï coï chiãöu daìy 0,2÷0,3mm, loaûi cå cáúu naìy khäng bë moìn trong quaï trçnh laìm viãûc cho nãn khäng cáön âiãöu chènh. Nãúu cå cáúu âo khäng thuáûn tiãûn cho quaï trçnh gaï vaì thaïo chi tiãút ngæåìi ta duìng så âäö nhæ hçnh 8-6d. 126
34. 8-2-5. Thán âäö gaï. Thán âäö gaï laì chi tiãút cå såí âæåüc chãú taûo bàòng gang xaïm GX12-28 hoàûc GX15- 32. Âäúi våïi caïc âäö gaï kiãøm tra chênh xaïc, voí âäö gaï thæåìng laìm bàòng gang coï âäü bãön cao, chäúng cong vãnh nhæ GX24-44, GX28-48. 8-2-6. Mäüt säú vê duû âäö gaï kiãøm tra. Vê duû 1:Hçnh 8-7: âäö gaï kiãøm tra âäü âäöng tám hai läù (âäö gaï kiãøm tra thuû âäüng). Chi tiãút cáön kiãøm tra 1 âæåüc âënh vë trãn truûc gaï 2. Khi kiãøm tra ngæåìi ta duìng tay quay chi tiãút âi mäüt voìng. Nãúu coï âäü lãûch tám, âáöu âo 3 dëch chuyãøn laìm cho tay âoìn 4 quay. Luïc âoï chäút 5 dëch chuyãøn taïc âäüng lãn kim âäöng häö 6. Nhæ váûy khoaíng måí cuía kim âäöng häö seî chè hai láön âäü lãûch tám. 3 2 1 6 4 5 Hçnh 8-7 Âäö gaï kiãøm tra âäü âäöng tám hai läù Vê duû 2: Hçnh 8-8: Âäö gaï kiãøm tra nhiãöu thäng säú cuía piston cuìng mäüt luïc. Âäöng häö 1 kiãøm tra khoaíng caïch tæì tám läù àõc tåïi màût âáöu cuía cuía piston. Âäöng häö 2 kiãøm tra âäü 1 vuäng goïc giæîa âæåìng tám läù A-A A 3 àõc vaì âæåìng tám piston. Âäöng häö 3 kiãøm tra âäü giao nhau cuía âæåìng tám läú àõc vaì âæåìng tám 2 cuía piston. Chè säú âo cuía âäöng häö 2 vaì 3 bàòng hai láön A chè säú cáön âo. Hçnh 8-8 :Âäö gaï kiãøm tra nhiãöu Vê duû 3: Hçnh 8-9 âäö thäng säú cuìng luïc cuía piston gaï kiãøm tra têch cæûc khi maìi Chi tiãút gia cäng âæåüc tiãúp xuïc trãn hai âiãøm cäï âënh vaì mäüt âiãøm cuía âáöu âo. Ba âiãøm âæåüc bäú trê trãn mäüt cung låïn hån 1800 âãø traïnh sai säú ä van aính 127
35. hæåíng âãún kãút quaí âo. Khi gia cäng âæåìng kênh cuía chi tiãút nhoí dáön, loì xo 8 âáøy chäút 9 xuäúng tiãúp xuïc våïi bãö màût gia cäng. Chäút 9 gàõn våïi chi tiãút 3, chi tiãút 3 gàõn våïi 4 3 âáöu âo cuía âäöng häö 2. Nhæ váûy kim âäöng 5 häö seî di âäüng theo chiãöu giaím dáön cuía 2 7 6 kêch thæåïc gia cäng. Ngæåìi cäng nhán chè nhçn kim âäöng häö âãún khi kêch thæåïc âaût 8 yãu cáöu thç dæìng maïy. Cáön nhåï ràòng khi 9 10 âiãöu chènh âäöng häö ngæåìi ta phaíi duìng chi tiãút máùu. Toaìn bäü âäö gaï naìy âæåüc làõp trãn 1 âoìn 6 coï chäút quay 7 vaì 5. Loì xo 4 âãø keïo âäö gaï lãn, gàõn liãön trãn nàõp che âaï maìi. Khi âiãöu chènh âäöng häö ngæåìi ta phaíi Hçnh 8-9 : Âäö gaï kiãøm tra duìng thæåïc máùu . Kêch thæåïc khi maìi Vê duû 4:Âäö gaï kiãøm tra bàòng khi neïn, så âäö nguyãn lê laìm viãûc nhæ hçnh 8-10 1 2 3 (d ) 4 1 h 1-ÄÚng dáùn khê. H1 2-Äúng äøn aïp. 3-Âáöu phun vaìo (d1). 5 4-Buäöng âo. h H 6(d2) 5-Aïp kãú chè thë. 7 6-Âáöu âo (d ). z 2 8 7-Chi tiãút kiãøm tra. 8-Thuìng äøn aïp. Hçnh 8-10 :Âäú gaï kiãøm tra bàòng khê neïn. Khê neïn coï aïp suáút H1 tæì nguäön theo äúng dáùn 1 vaìo äúng äøn aïp 2. ÄÚng 2 âæåüc ngám vaìo trong thuìng äøn aïp 8 våïi chiãöu sáu H (tæì miãûng äúng âãún màût thoaïng bçnh). Chiãöu sáu H tuyì thuäüc vaìo yãu cáöu cuía aïp laìm viãûc coï thãø láúy: 500mm (nãúu H=0,01kG/cm2) vaì 1000mm (nãúu H=0,1kG/cm2). Læåüng aïp suáút dæ âæåüc xaî ra miãûng äúng thoaït ra màût thoaïng thuìng dæåïi daûng boüt khê laìm næåïc trong thuìng säi lãn. Nhåì hiãûn tæåüng thæìa xaî naìy aïp suáút H âæåüc duy trç äøn âënh trong äúng 2. Khê neïn coï aïp suáút H âi qua âáöu phun 3 våïi âæåìng kênh d1 vaìo buäöng âo 4 vaì ra âáöu âo våïi âæåìng kênh d2 thoaït ra ngoaìi. Tuyì thuäüc vaìo sæû thay âäøi cuía d2 hoàûc z, aïp âo trong buäöng âo 4 thay âäøi. Tæì buäöng âo nhaïnh chè thë âæåüc näúi våïi thuìng äøn aïp taûo thaình mäüt aïp kãú chæî U 128
36. cán. Khi h thay âäøi, noï seî âáøy cäüt næåïc tuût xuäúng våïi âäü cao tæång æïng. Chiãöu cao tæì màût thoaïng trong thuìng äøn aïp âãún màût thoaïng nhaïnh chè thë laì aïp âo (h) trong buäöng âo. Qua aïp âo h, ta coï thãø xaïc âënh âæåüc kêch thæåïc cuía váût âo. Kê hiãûu: H- aïp laìm viãûc, H=P1-Pa; h- aïp âo, h=P2-Pa Trong âoï: Pa- aïp suáút khê tråìi; H1-aïp vaìo láúy tæì nguäön (H1>H, thæåìng láúy H= 1,1 H1), - Thiãút bë âo âån giaín, dãù chãú taûo, coï thãø dãù daìng thay âäøi tè säú truyãön nhåì thay âäøi d1, d2 hoàûc H, thiãút bë goün nheû, reî tiãön, thuáûn låüi khi sæí duûng. - Nhæåüc âiãøm: khoï âaût âäü chênh xaïc cao do bë aính hæåíng cuía caïc yãúu täú : xung dao âäüng do hiãûn tæåüng säi seî laìm chè thë keïm äøn âënh, laìm næåïc bay håi, gáy ra sæû träi âiãøm “0”. Âãø khàõc phuûc caïc nhæåüc âiãøm trãn, ngæåìi ta duìng hãû âo aïp kãú chæî U lãûch (hçnh 8-11) 1 2 3 (d1) 4 1-ÄÚng dáùn vaìo. H1 2-ÄÚng äøn aïp. h 3-Âáöu phun vaìo. 5 h 4-Buäöng âo. 0 6(d2) z 5-Aïp kãú chè thë. H 6-Âáöu phun âo. 7 7-Âáöu âo. 10 9 8 8-Chi tiãút. 9-Bäü chè thë. Hçnh 8-11 :Âäö gaï âo duìng aïp kãú 10-Bçnh äøn aïp. næåïc kiãøu chæî U lãûch. Aïp suáút H, âæåüc äøn âënh bàòng bçnh äøn aïp næåïc 10, âæåüc âæa vaìo bçnh 4 vaì qua âáöu phun 6 thoaït ra ngoaìi. Aïp kãú chè thë 5, taïch khoíi hãû äøn aïp, duìng âãø chè sæû thay âäøi aïp suáút h trong buäöng âo 4 so våïi aïp suáút laìm viãûc H taïc duûng lãn bçnh mæûc. Khi d2=0 hoàûc z=0, thç h=H, cäüt næåïc trong nhaïnh chè thë tuût xuäúng ngang màût thoaïng cuía bçnh mæûc. Khi d2 hoàûc z tàng, h<H, cäüt næåïc tàng lãn trong äúng chè thë. Cå cáúu âo duìng aïp kãú næåïc coï æu âiãøm laì hiãûn tæåüng säi êt aính hæåíng âãún chè thë, âiãøm “0” êt bë träi vç næåïc trong bçnh mæûc êt bë bäúc håi, coï thãø duìng cháút maìu laìm cháút chè thë nãn dãù âoüc, âäü chênh xaïc âaût âæåüc cao hån loaûi chæî U cán. Âäö gaï âo aïp kãú næåïc thæåìng duìng trong træåìng håüp aïp suáút sæí duûng H tháúp (< 0,1kG/cm2). Caïc loaûi màõc âån giaín nhæ trçnh baìy åí trãn, coï nhæåüc âiãøm laì sæû dao âäüng cuía aïp suáút sæí duûng H coï aính hæåíng âãún kãút quaí âo. - - - Õ - - - 129
37. Chæång 9 ÂÄÖ GAÏ LÀÕP RAÏP 9-1. Khaïi niãûm. - Âäö gaï làõp raïp laì nhæîng âäö gaï duìng âãø xaïc âënh vë trê vaì keûp chàût chi tiãút (hoàûc saín pháøm) trong quaï trçnh làõp raïp. - Ngæåìi ta chia âäö gaï làõp raïp laìm hai loaûi: âäö gaï làõp raïp vaûn nàng vaì âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng. 9-1-1. Âäö gaï làõp raïp vaûn nàng . - Loaûi âäö gaï naìy thæåìng duìng trong saín xuáút âån chiãúc vaì haìng loaût nhoí. NoÏ gäöm: caïc baìn làõp raïp, khäúi V, ke gaï, caïc loaûi kêch vaì caïc loaûi chi tiãút vaì cå cáúu phuû khaïc nhæ (táúm loït, chãm, moí keûp, ren vêt ). - Baìn làõp raïp duìng âãø âënh vë, hiãûu chènh vaì keûp chàût chi tiãút, bäü pháûn, cå cáúu làõp raïp vaì âæåüc chãú taûo bàòng gang, trãn noï coï nhæîng raînh chæî T âãø gaï âäúi tæåüng làõp. Baìn làõp raïp âæåüc âàût trãn bãû caïch màût âáút tæì 100÷200mm vaì phaíi âæåüc âiãöu chènh chênh xaïc theo phæång nàòm ngang. - Khäúi V vaì ke gaï âæåüc duìng âãø âënh vë vaì keûp chàût cå cáúu hoàûc caïc chi tiãút cå såí khi làõp raïp. Trãn bãö màût âënh vë cuía khäúi V vaì ke gaï ngæåìi ta gia cäng caïc läù thäng suäút cho caïc bu läng keûp chàût. - Caïc loaûi kêch âæåüc duìng âãø âåî vaì náng caïc váût nàûng hoàûc cäöng kãönh. 9-1-2. Âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng. Âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng âæåüc sæí duûng räüng raîi trong daûng saín xuáút loaût låïn vaì haìng khäúi âãø thæûc hiãûn viãûc làõp raïp nhæîng nguyãn cäng xaïc âënh. Dæûa vaìo chæïc nàng sæí duûng, ngæåìi ta chia âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng ra laìm hai loaûi . a Âäö gaï duìng âãø keûp chàût chi tiãút cå såí hoàûc bäü pháûn cuía saín pháøm khi làõp. Chi tiãút cå såí (hoàûc bäü pháûn) khäng bë xã dëch dæåïi taïc duûng cuía nhæîng læûc sinh ra trong quaï trçnh làõp raïp. Sæí duûng loaûi âäö gaï naìy cho pheïp náng cao nàng suáút lao âäüng khi làõp raïp. Cáön chuï yï ràòng loaûi âäö gaï thuäüc nhoïm naìy âæåüc duìng chuí yãúu âãø cäú âënh vë trê cuía chi tiãút chæï khäng phaíi duìng âãø âënh vë chênh xaïc chi tiãút. Vê duû: Caïc kiãøu âäö gaï chuyãn duìng âãø keûp chàût chi tiãút cå såí. - Hçnh 9-1 laì âäö gaï mäüt vë trê duìng âãø keûp chàût voí häüp giaím täúc cáöu sau ä tä. Hçnh 9-1: Âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng mäüt vë trê 130
38. - Hçnh 9-2 laì kiãøu âäö gaï duìng âãø keûp chàût chi tiãút cå såí nhiãöu vë trê . Cuîng giäúng nhæ âäö gaï gia cäng nhiãöu vë trê, táút caï caïc chi tiãút trãn âäö gaï naìy phaíi âæåüc keûp chàût mäüt caïch âãöu âàûn. Âäö gaï làõp raïp nhiãöu vë trê coï hai loaûi : + Âäö gaï cäú âënh. + Âäö gaï di âäüng. Âäö gaï cäú âënh âæåüc âàût taûi bãû làõp, coìn âäö gaï di âäüng âæåüc âàût trãn bàng truyãön. Khi làõp raïp caïc chi tiãút nhoí vaì nheû ngæåìi ta âæa âäö gaï di âäüng ra khoíi bàng truyãön âãø thæûc hiãûn α nguyãn cäng, sau âoï laûi âàût âäö gaï naìy lãn bàng truyãön âãø di Hçnh 9-2: Âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng nhiãöu vë trê chuyãøn âãún vë trê khaïc. b) Âäö gaï duìng âãø gaï âàût chênh xaïc caïc âäúi tæåüng làõp raïp. Khi sæí duûng loaûi âäö gaï naìy, ngæåìi cäng nhán khäng phaíi máút thåìi gian xaïc âënh vë trê chênh xaïc cuía âäúi tæåüng làõp raïp, båíi vç chuïng âaî âæåüc âënh vë trãn âäö gaï âuí säú báûc tæû do cáön thiãút. Caïc loaûi âäö gaï naìy thæåìng duìng âãø haìn, daïn, nong, eïp, làõp chàût, caïc kiãøu làõp ren Âáy laì loaûi âäö gaï cáön thiãút âãø tæû âäüng hoaï trong quaï trçnh làõp raïp. Hçnh 9-3 :Âäö gaï làõp raïp truûc khuyí Hçnh 9-3 laì loaûi âäö gaï làõp raïp truûc khuyíu. ÅÍ âáy âäü âäöng tám cuía hai cäø chênh cuía truûc khuyíu âæåüc âaím baío laì do chi tiãút âæåüc âënh vë trãn hai khäúi V (âaî âæåüc âiãöu chènh chênh xaïc). 131
39. 9- 2. Thaình pháön cuía âäö gaï làõp raïp. Âäö gaï làõp raïp gäöm caïc thaình pháön sau : - Caïc chi tiãút (cå cáúu) âënh vë. - Caïc chi tiãút (cå cáúu) keûp chàût. - Cå cáúu phuû. - Thán âäö gaï. 9-2-1.Chi tiãút (cå cáúu) âënh vë. Caïc chi tiãút âënh vë âäö gaï làõp raïp cuîng laìm chæïc nàng nhæ âäö gaï gia cäng vaì âäö gaï kiãøm tra. Trong nhæîng træåìng håüp chi tiãút cå såí cáön keûp chàût thç trãn bãö màût âäö âënh vë ngæåìi ta boüc mäüt låïp cao su âãø traïnh xáy xaïc. 9-2-2. Chi tiãút (cå cáúu) keûp chàût. Cå cáúu keûp chàût trong âäö gaï làõp raïp cuîng tæång tæû nhæ trong âäö gaï gia cäng. Yãu cáöu cå cáúu keûp chàût laì khäng gáy biãún daûng vaì khäng laìm hoíng bãö màût cuía âäúi tæåüng làõp raïp. Âãø laìm giaím thåìi gian keûp chàût ngæåìi ta thæåìng duìng cå cáúu keûp chàût bàòng khê neïn, laìm cho âäö gaï båït cäöng kãönh. Mäüt âiãöu cáön læu yï laì khäng âæåüc keûp chàût chi tiãút trãn baìn tæì, båíi vç nhæ váûy âäúi tæåüng làõp raïp seî bë nhiãùm tæì. Âäúi våïi nhæîng træåìng håüp læûc keûp nhoí, täút nháút laì keûp chàût bàòng chán khäng. Khi thiãït kãú cå cáúu keûp chàût phaíi dæûa vaìo læûc keûp cáön thiãút. Phæång phaïp xaïc âënh læûc keûp cuîng tæång tæû nhæ âäúi våïi âäö gaï gia cäng, nghéa laì phaíi giaíi baìi toaïn vãö læûc vaì mä men. Cáön nhåï ràòng hãû säú an toaìn khi tênh læûc keûp coï khaïc so våïi khi tênh K âäúi våïi âäö gaï gia cäng. Âäúi våïi âäö gaï làõp raïp, hãû säú an toaìn K âæåüc tênh bàòng: K=K0K4K5K6 . (K1,K2,K3) khäng tênh. Trong âoï: K0 - hãû säú an toaìn cho táút caí caïc træåìng håüp; K4- hãû säú tênh âãún sæû äøn âënh cuía læûc keûp (keûp bàòng tay K4=1,3; keûp bàòng cå khê vaì tæû âäüng K4=1); K5-hãû säú tênh âãún mæïc âäü thuáûn låüi khi keûp chàût trong âäö gaï keûp bàòng tay (keûp thuáûn låüi K5=1, keûp khäng thuáûn låüi K5=1.2); K6- hãû säú tênh mämen laìm xoay chi tiãút (nãúu diãûn têch giæîa âäúi tæåüng bãö màût làõp raïp vaì âäö âënh vë nhoí, thç K6=1;coìn nãúu diãûn têch tiãúp xuïc låïn, thç K6=1,5). Trong træåìng håüp diãûn têch tiãúp xuïc låïn thç âäü nháúp nhä âäúi tæåüng làõp raïp seî taûo nãn nhæîng vë trê tiãúp xuïc thæûc mäüt caïch ngáùu nhiãn âäúi våïi tám quay cuía âäúi tæåüng làõp raïp. 9-2-3. Cå cáúu phuû. Cå cáúu phuû laì nhæîng cå cáúu quay, cå cáúu phán âäü, caïc chäút âënh vë, caïc cáön âáøy vaì caïc cå cáúu khaïc. Cäng duûng vaì kãút cáúu cuía cå cáúu phuû åí âäö gaï làõp raïp 132
40. cuîng tæång tæû nhæ åí âäö gaï gia cäng. Cáön chuï yï ràòng âäúi våïi caïc cå cáúu quay quanh truûc nàòm ngang, vë trê täúi æu cuía truûc quay phaíi âi qua troüng tám cuía pháön quay vaì âäúi tæåüng làõp trãn âoï. 9-3. Âàûc âiãøm thiãút kãú âäö gaï làõp raïp chuyãn duìng. 9-3-1. Taìi liãûu ban âáöu âãø thiãút kãú âäö gaï làõp raïp : - Baín veî làõp bäü pháûn hoàûc saín pháøm. - Âiãöu kiãûn ké thuáût cuía caïc âäúi tæåüng làõp. - Quy trçnh cäng nghãû làõp raïp (trçnh tæû nguyãn cäng, så âäö âënh vë, thiãút bë duûng cuû, chãú âäü làõp raïp). - Saín læåüng haìng nàm. 9-3-2.Trçnh tæû thiãút kãú -Xaïc âënh så âäö gaï âàût, sau âoï xaïc âënh loaûi kêch thæåïc, säú læåüng vaì vë trê tæång quan cuía cå cáúu âënh vë. -Xaïc âënh âiãøm âàût, trë säú cuía læûc keûp vaì choün cå cáúu keûp . -Xaïc âënh caïc cå cáúu dáùn hæåïng, cå cáúu phuû vaì voí âäö gaï. 9-3-3. Âäü chênh xaïc làõp raïp . Âäü chênh xaïc làõp raïp phuû thuäüc vaìo phæång phaïp làõp raïp, chãú âä ülàõp raïp (chàût hay loíng), âäü chênh xaïc chi tiãút, phæång phaïp âënh vë khi làõp raïp vaì âäü chênh xaïc cuía âäö gaï. a) b) Hçnh 9-4:Så âäö xaïc âënh âäü chênh xaïc làõp raïp. a-Âënh tám bàòng chäút truû, b- Âënh tám bàòng chäút cän Âäü chênh xaïc làõp raïp cao nháút coï thãø âaût âæåüc khi caïc chi tiãút âæåüc làõp raïp våïi nhau khäng coï khe håí. Trong træåìng håüp naìy âäö gaï khäng aính hæåíng âãún âäü chênh xaïc âënh tám cuía chi tiãút, hçnh 9-4a. Trong træåìng håüp làõp raïp cäú âënh, læåüng dëch chuyãøn hæåïng kênh låïn nháút cuía caïc chi tiãút bàòng khe håí hæåïng kênh låïn nháút. Khi âoï, nãúu duìng cå cáúu dáùn hæåïng hçnh cän coï thãø giaím âæåüc læåüng dëch chuyãøn tåïi trë säú nhoí nháút, hçnh 9-4b Khi làõp raïp khäng coï chi tiãút âënh tám, cáön chuï yï sao cho chuáøn làõp raïp truìng våïi chuáøn âo læåìng (hçnh 9-5a). ÅÍ âáy caïc chi tiãút làõp 1 vaì 2 coï màût chuáøn làõp raïp laì màût phàóng âæïng tyì vaìo caïc màût cuía chi tiãút a. Trong træåìng håüp truìng 133
41. chuáøn nhæ váûy, âäü chênh xaïc làõp raïp laì cao nháút. Kêch thæåïc làõp raïp X chè thay âäøi khi caïc chi tiãút âäö gaï bë moìn. Hçnh 9-5b laì træåìng håüp chuáøn làõp raïp khäng truìng våïi chuáøn âo læåìng. Luïc naìy kêch thæåïc X coï sai säú vaì sai säú âoï phuû thuäüc vaìo caïc kêch thæåïc l1 vaì l2. X X 1 2 a b l1 l2 a) b) Hçnh 9-5: chuäùi kêch thæåïc làõp raïp. a-chuáøn làõp raïp truìng våïi chuáøn âo. b-chuáøn làõp raïp khäng truìng våïi chuáøn âo. Khi làõp raïp caïc bäü pháûn (saín pháøm) coï säú læåüng chi tiãút låïn, âäü chênh xaïc cuía kêch thæåïc làõp raïp âæåüc xaïc âënh trãn cå såí giaíi chuäùi kêch thæåïc. + Khi duìng phæång phaïp âäøi láùn chæïc nàng hoaìn toaìn. Trong træåìng håüp giaíi chuäùi kêch thæåïc theo phæång phaïp âäøi chæïc nàng hoaìn toaìn). Dung sai cuía caïc kêch thæåïc X âæåüc xaïc âënh nhæ sau (hçnh 9-6a) : n δx = δ + ∑δi (9-1) i=1 Trong âoï:δ- Dung sai cuía kêch thæåïc âäö gaï L. n ∑δ i -Täøng dung sai caïc kêch thæåïc l1,l2 ln (cuía caïc chi tiãút làõp raïp). i=1 Tæì cäng thæïc (9-1), ta coï thãø xaïc âënh dung sai δ cuía kêch thæåïc âäö gaï. n δ = δ x − ∑δi (9-2) i=1 + Khi giaíi chuäùi kêch thæåïc theo phæång phaïp âäøi láùn chæïc nàng khäng hoaìn toaìn, dung sai δx âæåüc xaïc âënh nhæ sau : 2 2 2 2 δx = t λ1 ⋅δ1 + λ 2 ⋅ δ2 + ⋅⋅⋅λ n ⋅ δn + λ ⋅ δ (9-3) Trong âoï: t-hãû säú xaïc âënh % phãú pháøm theo kêch thæåïc X, thæåìng láúy t=3. Sæû phuû thuäüc cuía % phãú pháøm vaìo hãû säú t nhæ sau : Hãû säú t 1 2 3 % phãú pháøm 32 4,5 0,27 134
42. λ1,λ2 λn- hãû säú phuû thuäüc vaìo hçnh daïng âæåìng cong phán bäú kêch thæåïc 1 cuía caïc chi tiãút làõp raïp. Trong træåìng håüp âæåìng cong chuáøn λ = , âæåìng cong 9 1 1 xaïc xuáút âãöu vaì khäng xaïc âënh λ = ; âæåìng cong hçnh tam giaïc λ = . 3 6 Tæì cäng thæïc 9-3 ta coï thãø xaïc âënh dung sai cuía kêch thæåïc âäö gaï làõp raïp: 2 1 ⎡δ x 2 2 2 ⎤ δ = ⎢ 2 − λ1 ⋅ δ1 − λ 2 .δ2 − − λ n ⋅ δn ⎥ (9-4) x ⎣ t ⎦ Kãút quaí tênh toaïn cho tháúy ràòng, dung sai kêch thæåïc âäö gaï tàng lãn ráút låïn khi hãû säú t giaím ráút nhoí . L l1 xl 2 l3 l4 l5 L Ldc A B ∆ LA LB a) b) Hçnh 9-6: så âäö tênh chuäùi kêch thæåïc cuía âäö gaï làõp raïp. a-Giaíi chuäùi kêch thæåïc bàòng phæång phaïp cæûc âaûi b-Giaíi chuäùi kêch thæåïc khi haìn hai chi tiãút A vaì B Hçnh 9-5b laì âäö gaï haìn hai chi tiãút A vaì B. Chäø haìn âæåüc thãø hiãûn bàòng neït âáûm. Khi haìn âäö gaï bë nung noïng, vç váûy âãø tênh âãún âäü giaîn nåí cuía âäö gaï ngæåìi ta phaíi tênh khe håí ∆ khi gaï chi tiãút trong âäö gaï. Trong træåìng håüp khäng coï ∆ hoàûc ∆ quaï nhoí chi tiãút seî bë biãún daûng. Giaï trë ∆ (hçnh 9-6b) âæåüc xaïc âënh theo cäng thæïc sau : ∆ = t[(L A ⋅ α A + L B ⋅ α B )− Lα] (9-5) Trong âoï : t- nhiãût âäü (0c). LA, LB-kêch thæåïc chi tiãút. α-hãû säú tàng nhiãût âäü cuía âäö gaï. L-kêch thæåc âäö ga ï(mm). αA,αB- hãû säú tàng nhiãût cuía caïc chi tiãút. Nãúu ()L A ⋅ α A + L B ⋅ α B < Lα , thç khe håí ∆ tàng . Âäúi våïi caïc chi tiãút coï hçnh daïng phæïc taûp thç ∆ âæåüc xaïc âënh bàòng phæång phaïp thæûc nghiãûm. 135
43. + Dung sai kêch thæåïc L0 (kê hiãûu δ0 âæåüc xaïc âënh theo phæång phaïp âäøi láùn chæïc nàng hoaìn toaìn): δ0 = δA + δB + ∆ + δ (9-6) Tæì âoï ta suy ra dung sai kêch thæåïc L âæåüc xaïc âënh nhæ sau : δ = δ0 − δA − δB − ∆ (9-7) + Theo phæång phaïp âäøi láùn chæïc nàng khäng hoaìn toaìn ta coï thãø xaïc âënh δ0 tæì cäng thæïc (9-3) : 2 2 δ0 = t λ1 ⋅ δA + λ 2 ⋅ δB + λ ⋅δ + ∆ (9-8) Tæì âoï : 2 1 ⎡()δ1 − ∆ 2 2 ⎤ δ = ⎢ 2 − λ1 ⋅δA − λ 2 ⋅ δB ⎥ (9-9) λ ⎣ t ⎦ Nãúu bäü pháûn làõp raïp coï n chi tiãút, thç cäng thæïc 9-9 coï daûng sau : 2 1 ⎡()δ1 − ∆ 2 2 2 ⎤ δ = ⎢ 2 − λ1 ⋅δA − λ 2 ⋅ δB − ⋅⋅⋅ − λ n ⋅δn ⎥ (9-10) λ ⎣ t ⎦ 1 Khi λ=λ =λ = ⋅⋅⋅λ = (quy luáût phán bäú âãöu) vaì t=3 ta coï : 1 3 n 9 2 2 2 2 δ = ()δ 0 − ∆ − δ1 −δ 2 − ⋅⋅⋅ −δ n (9-11) Âãø náng cao âäü chênh xaïc làõp raïp bàòng phæång phaïp haìn, daïn thç caïc chi tiãt cáön coï váúu, gåì hoàûc raînh âãø âënh hæåïng. - Choün váût liãûu cho âäö gaï làõp raïp : Choün váût liãûu cho âäö gaï làõp raïp coï mäüt yï nghéa quan troüng âäúi våïi âäü bãön vaì âäü chênh xaïc cuía âäö gaï. Hãû säú daîn nåí cuía váût liãûu âäúi tæåüng làõp raïp (chi tiãút) phaíi nhoí hån hãû säú âoï cuía váût liãûu âäö gaï. Trong træåìng håüp naìy ta coï thãø giaím khe håí do nhiãût âäü giæîa âäö gaï vaì saín pháøm (âäúi tæåüng làõp raïp), vaì coï thãø âaût âæåüc âäü chênh xaïc làõp raïp cao hån (trong nhiãöu træåìng håüp coï thãø âaût 0,025 ÷0,05mm) Váût liãûu laìm âäö gaï phaíi chëu âæåüc nhiãût , phaíi coï âäü bãön cao vaì âäü chäúng moìn cao. Kãút cáúu cuía âäö gaï phaíi âån giaín, thuáûn tiãûn cho viãûc kiãøm tra âäü chênh xaïc cuía chuïng vaì khi cáön kiãøm tra ta coï thãø duìng phæång phaïp kiãøm tra træûc tiãúp. 9-4. Âäö gaï thay âäøi vë trê âäúi tæåüng làõp. Âäúi våïi caïc chi tiãút cå såí nàûng vaì låïn, khi làõp raïp cáön thay âäøi vë trê ngæåìi ta coï thãø duìng cå cáúu quay. Hçnh 9-7a laì loaûi âäö gaï duìng âãø làõp raïp caïc chi tiãút hçnh truû. Âäúi tæåüng làõp 3 coï thãøí quay nheû nhaìng trãn khäúi V gäöm hai con làn 2. Hçnh 9-7b laì âäö gaï láût âäúi tæåüng làõp. Âäúi tæåüng làõp 3 âæåüc di âäüng bàòng caïc con làn tåïi bäü pháûn láût 4 (maïng chæïa), sau khi âaî nàòm trong maïng chæïa 4 136
44. ngæåìi ta quay maïng chæïa 4 quanh chäút 5 næîa voìng (1800), nhæ váûy âäúi tæåüng làõp 3 thay âäøi vi trê vaì âæåüc chuyãøn tåïi caïc con làn khaïc. Maïng chæïa 4 âæåüc cäú âënh bàòng chäút 5. Quaï trçnh quay âäúi tæåüng làõp coï thãø thæûc hiãûn bàòng tay hoàûc cå khê. 4 5 6 3 o 2 1 a) b) Hçnh 9-6 : Âäö gaï thay âäøi âäúi tæåüng làõp raïp. a- Âäö gaï làõp chi tiãút truû, b- Âäö gaï láût. 1- Thán gaï ; 2- Con làn ; 3- Âäúi tæåüng làõp; 4- Bäü pháûn làût; 5,6- Ga âåî. - - -%%%%% - - - 137
45. Chæång 10 DUÛNG CUÛ PHUÛ 10-1. Khaïi niãûm chung. Táút caí nhæîng cå cáúu duìng âãø gaï âàût dao khi gia cäng âãöu goüi laì duûng cuû phuû (nhæ äø gaï dao trãn maïy tiãûn, caïc loaûi truûc gaï dao, mang ranh, âáöu rãvon ve ). - Pháön låïn duûng cuû phuû (hay goüi laì âäö gaï dao) âaî âæåüc tiãu chuáøn hoaï. Nhæng trong thæûc tãú, nhiãöu khi cáön nhæîng âäö gaï dao chuyãn duìng. Vê duû, khi thæûc hiãûn nhiãöu bæåïc gia cäng trãn maïy khoan, ngæåìi ta sæí duûng âäö gaï khoan chuyãn duìng âãø thay thãú dao maì khäng cáön dæìng maïy. - Taïc duûng cuía duûng cuû phuû : + Âãø náng cao nàng suáút lao âäüng, ngæåìi ta thæåìng duìng caïc loaûi âáöu dao nhiãöu truûc (muîi khoan, dao phay, dao tiãûn ren) làõp trãn caïc maïy khoan vaûn nàng mäüt truûc chênh, trãn caïc maïy phay, cuîng nhæ làõp nhiãöu dao tiãûn trãn äø gaï dao cuía maïy tiãûn vaûn nàng âãø gia cäng âäöng thåìi nhiãöu bãö màût. + Âãø måí räüng khaí nàng cäng nghãû cuía maïy: âäö gaï tiãûn raînh, càõt ren trãn maïy khoan âæïng, âäö gaï xoüc raînh then trãn maïy baìo ngang, âäö gaï tiãûn màût cáöu trãn maïy tiãûn, âáöu dao quay trãn maïy phay caïc loai âäö gaï cho pheïp thæûc hiãûn nhæîng nguyãn cäng maì nhæîng âäö gaï bçnh thæåìng khäng thãø thæûc hiãûn âæåüc. Nhæ váûy, duìng âäö gaï dao cho pheïp thay nhæîng maïy chuyãn duìng âàõt tiãön bàòng nhæîng maïy vaûn nàng reî tiãön hån. + Trong cäng nghãû chãú taûo maïy haûng nàûng, nhæîng loaûi âäö gaï dao cho pheïp thæûc hiãûn mäüt khäúi læåüng cäng viãûc ráút låïn khi phæång phaïp gia cäng âæåüc tiãún haình theo nguyãn tàõc táûp trung nguyãn cäng. Säú láön gaï âàût chi tiãút vaì chu kç saín xuáút giaím âi ráút nhiãöu. Sau âáy ta tçm hiãøu mäüt säú duûng cuû phuû thæåìng duìng . 10-2. Duûng cuû phuû duìng trãn maïy khoan Âäö gaï keûp dao trãn maïy khoan coï nhiãöu loaûi: keûp bàòng mang ranh, keûp bàòng äúng chuäi cän, keûp bàòng caïc cå cáúu chuyãn duìng khaïc . 10-2-1.Cå cáúu thay dao nhanh. Cå cáúu thay dao nhanh duìng âãø thay duûng cuû càõt (muîi khoan, muîi khoeït, dao doa) maì khäng cáön dæìng maïy (hçnh 10-1). Hçnh 10-1a trçnh baìy nguyãn lê laìm viãûc cuía cå cáúu naìy nhæ sau: chuyãøn âäüng quay âæåüc chuyãøn tæì truûc chênh cuía maïy qua äúng chuäi cän 1, bi 2, tåïi duûng cuû càõt (muîi khoan, muîi khoeït, dao doa) làõp trong baûc 3 (baûc 3 coï pháön loîm chæïa 138
46. bi 2). Âãø tiãún haình thay thãú duûng cuû , ngæåìi cäng nhán duìng tay traïi náng baûc 4 lãn, dæåïi taïc duûng cuía læûc li tám, bi 2 råi vaìo pháön raînh chæïa bi 5, duûng cuû âæåüc thaïo loíng vaì ngæåìi cäng nhán duìng tay phaíi ruït ra (cuìng baûc 3). Sau khi gaï duûng cuû måïi vaìo, baûc 4 âæåüc haû xuäúng vaì bi 2 laûi råi vaìo pháön loîm cuía baûc 3, chuyãøn âäüng cuía duûng cuû tråí laûi bçnh thæåìng. Loaûi cå cáúu thay dao nhanh naìy coï thãø an toaìn våïi säú voìng quay cuía truûc chênh trong khoaíng 250÷300 voìng/phuït. A-A 2 1 3 4 A A 2 Hæåïng K c K B B c a b 5 2 d 3 1 a) b) c B-B Hçnh 10-1 :Cå cáúu thay dao nhanh trãn maïy khoan. a- Coï bi træåüt; b- Coï chäút træåüt. 1. Chäút cän; 2-bi; 3- baûc loït; 4- aïo gaï ( baûc );5- raînh chæïa bi Hçnh 10-b: Mäüt kãút cáúu khaïc cuía cå cáúu thay dao nhanh. Âãø thay âäøi duûng cuû 1 cáön phaíi nåïi nheû baûc 2, luïc naìy khe håí åí giæîa cæî chàûn a vaì màût nghiãng bãn trong b cuía baûc tàng lãn vaì duûng cuû âæåüc råi xuäúng . Khi gaï duûng cuû nhåì màût nghiãng d vaì loì xo 3. 10-2-2. Âäö gaï dao tiãûn raînh màût trong. Hçnh 10-2a laì mäüt loaûi âäö gaï dao âãø doa läù cän trãn maïy khoan âæïng. ÄÚng truû 10 âæåüc làõp vaìo cå cáúu thay nhanh cuía maïy vaì âæåüc dáùn hæåïng theo hai baûc säú 2 vaì säú 5 . Hai baûc 2 vaì 5 âæûåc làõp vaìo thán âäö gaï, maì trãn âäö gaï coï gaï chi tiãút gia cäng. Truûc 7 vaì loì xo 1 âæåüc làõp trong äúng 10. Khi truûc chênh cuía maïy haû xuäúng, truûc 7 chaûm vaìo chäút tç 6. Nãúu truûc chênh cuía maïy cuìng våïi äúng 10 tiãúp tuûc haû xuäúng thç miãúng 8 cuìng våïi dao tiãûn 9 seî chuyãøn âäüng hæåïng kênh nhåì chäút 3 làõp chàût våïi truûc 7. Nhæ váûy, dao 9 seî càõt âæåüc màût cän vaì âäü cän âuïng bàòng raînh nghiãng maì trong âoï chäút 3 di chuyãøn. Khi truûc chênh âæåüc náng lãn, 139
47. loì xo 1 giaîn ra âæa truûc 7, miãúng 8 vaì äúng 10 tråí vãö vë trê ban âáöu. 1 1 1 2 6 2 10 3 9 3 2 8 4 5 5 3 4 7 4 5 6 b) a) 7 6 c) Hçnh 10-2: Âäö gaï doa raînh trãn muîi khoan. a- Gaï tiãûn läù cän :1- loì xo; 2,5- Baûc âåî; 3- Chäút;4- Chi tiãút gia cäng; 6- Chäút tç; 7-Truûc; 8- Miãúng mang dao;9- Dao; 10- ÄÚng hæïng. b- Gaï tiãûn raînh truûc: 1- Cæî haình trçnh; 2- Truûc; 3-Miãúng mang dao; 4-Dao; 5 -Chäút;6 -Baûc. c- Gaï tiãûn raînh heûp: 1-Truûc dao; 2- Baûc âåî ;3- Loì xo; 4- ÄÚng hæïng; 5- Chuäi; 6- Phäi Hçnh 10-2b laì âäö gaï duìng âãø doa raînh truû trong läù chi tiãút. Dao doa âæåüc làõp trãn miãúng quay 3 (miãúng quay 3 quay quanh chäút 5). Khi truûc gaï dao 2 haû xuäúng, âáöu tç cuía miãúng 3 chaûm vaìo baûc 6, luïc âoï dao 4 bàõt âáöu càõt. Chiãöu daìi cuía raînh âæåüc khäúng chãú bàòng cæí tç 1. Hçnh 10-2c laì gaï dao tiãûn raînh heûp. Truûc gaï dao 1 âæåüc làõp våïi truûc chênh cuía maïy, pháön dæåïi cuía truûc gaï dao coï làõp miãúng gaï dao 7. Miãúng gaï dao coï raînh nghiãng âãø làõp chäút 5. Khi truûc gaï dao chuyãøn âäüng xuäúng phêa dæåïi, chäút 5 âáøy miãúng gaï dao 7 chuyãøn âäüng hæåïng kênh vaì bàõt âáöu càõt raînh. Baûc 2 coï taïc duûng dáùn hæåïng cho äúng 4 vaì laìm cæî chàûn âãø khäúng chãú chiãöu daìi raînh gia cäng. Loì xo 3 coï taïc duûng âæa miãúng gaï vãö vë trê ban âáöu khi náng truûc gaï 1 lãn. 10-2-3. Âáöu khoan nhiãöu truûc. Âáöu khoan nhiãöu truûc âaím baío cho mäüt säú duûng cuû càõt laìm viãûc âäöng thåìi (khoan, khoeït, doa , ta rä) nhiãöu läù trãn cuìng mäüt chi tiãút hoàûc âãø gia cäng tuáön tæû caïc läù trãn maïy khoan âæïng hoàûc caïc maïy täø håüp. Nhæîng âáöu khoan naìy coï thãø laì chuyãn duìng vaì coï thãø laì vaûn nàng. 140
48. Âáöu khoan chuyãn duìng laì âáöu khoan âäöng thåìi âãø gia cäng mäüt säú läù bäú trê trãn mäüt chi tiãút hoàûc nhiãöu chi tiãút khaïc nhau. Trãn nhæîng âáöu khoan naìy duûng cuû càõt bäú trê trãn nhæîng khoaíng caïch cäú âënh vaì khäng thãø thay âäøi âæåüc. Âáöu khoan vaûn nàng laì âáöu khoan âãø gia cäng âäöng thåìi mäüt säú läù trãn nhæîng chi tiãút khaïc nhau khäng phuû thuäüc vaìo sæû phán bäú läù, vë trê cuía duûng cuû càõt làõp trãn âáöu khoan coï thãø thay âäøi nhåì truûc ruït coï raînh, truûc baín lãö, hoàûc nhåì tay quay âàûc biãût. Bäü pháûn cå baín cuía âáöu khoan nhiãöu truûc vaûn nàng laì häüp âãø truyãön chuyãøn âäüng quay vaì mä men xoàõn tæì truûc chênh cuía maïy âãún âáöu truûc laìm viãûc, laì mäüt häüp hçnh chuäng coï chæïa nhæîng truûc âãø gaï dao vaì nhæîng cå cáúu chuyãön chuyãøn âäüng tåïi chuïng, âäi khi coìn coï âai âãø keûp âáöu nhiãöu truûc våïi truûc chênh cuía maïy. Trong nhæîng âáöu chuyãn duìng khäng coï häüp hçnh chuäng, truûc chênh laìm viãûc mang dao træûc tiãúp näúi våïi truûc cuía häüp chaûy dao. Häüp chaûy dao cuía báút kç mäüt âáöu khoan naìo cuîng gäöm truûc chuí âäüng våïi baïnh ràng, truûc laìm viãûc hoàûc truûc chênh cuìng baïnh ràng, truûc cuìng baïnh ràng trung gian (khäng phaíi duìng trong moüi træåìng håüp) vaì thán. Âãø dãù gia cäng, thán gäöm nhiãöu bäü pháûn làõp laûi. Hçnh 10-3a laì så âäö bäú trê nhiãöu truûc mäüt caïch âån giaín nháút. Truûc chênh cuía maïy chuyãøn âäüng, chuyãøn âäüng naìy âæåüc truyãön âãún âuäi cän 1, baïnh ràng trung gian 2, räöi tåïi baïnh ràng 3 vaì caïc truûc 4. 1 1 3 2 2 3 5 4 4 a) b) c) Hçnh 10-3: Så âäö âäüng cuía âáöu khoan nhiãöu truûc . a- Khäng coï baïnh ràng trung gian ; b- Coï baïnh ràng trung gian; c-Khäng coï baïnh ràng 1. Chuäi cän; 2. Tay quay; 3-Giaï âåî;4.Truûc mang duûng cuû càõt; 5.Tay quay giaï âåî 141
49. Muäún cho caïc truûc dao quay theo chiãöu kim âäöng häö (âãø thæûc hiãûn quaï trçnh càõt goüt) thç truûc chênh cuía maïy quay phaíi quay ngæåüc. Nhæ váûy trong xêch chaûy dao ta phaíi làõp thãm baïnh ràng trung gian âãø khi truûc chênh quay ngæåüc chiãöu kim âäöng häö thç âáöu dao váùn âi xuäúng (thæûc hiãûn læåüng tiãún dao). Hçnh 10-3b laì træåìng håüp làõp thãm caïc baïnh ràng trung gian âãø khàõc phuûc nhæåüc âiãøm cuía så âäö hçnh 10-3a. Trong træåìng håüp naìy truûc chênh váùn quay theo chiãöu kim âäöng häö. Trong cå cáúu chaûy dao ta khäng cáön làõp thãm baïnh ràng trung gian vaì nhæ váûy coï thãø âån giaín âæåüc cå cáúu chaûy dao cuía maïy. Hçnh 10-3c laì mäüt âáöu khoan nhiãöu truûc khäng duìng baïnh ràng âãø truyãön âäüng . Chuyãøn âäüng quay tæì truûc chênh cuía maïy qua âuäi cän 1 truyãön tåïi tay quay 2, tay quay 2 nàòm trong giaï 3 (giaï 3 âæåüc âåî bàòng tay quay 5). Caïc truûc mang dao 4 cuîng coï baïn kênh tay quay bàòng truûc 2, caïc truûc naìy nháûn chuyãøn âäüng tæì giaï 3. Giaï 3 coï thãø laìm quay nhiãöu truûc 4 nàòm trong phaûm vi cuía noï. Khi giaï 3 chuyãøn âäüng (chuyãøn âäüng song phàóng) táút caí caïc âiãøm cuía noï cuîng cuìng mäüt quyî âaûo våïi baïn kênh tay quay. Våïi kãút cáúu nhæ váûy täúc âäü quay cuía táút caí caïc truûc mang dao âãöu bàòng nhau . 8 a a 3 7 7 r a r a 4 6 3 2 2 1 r b) 5 2 a) r r c) I II II Hçnh 10-4 : Âáöu khoan thay âäøi vë trê cuíatruûc chênh a-Âáöu khoan nhiãöu truûc coï thãø thay âäøi vë trê; b-c.Caïc phæång aïn bäú trê truûc chênh. 1- Giaï âåî duûng cuû; 2-Truûc chênh duûng cuû; 3- Giaï âåî chênh; 4,5.6- Khåïp näúi; 7- Häüp säú ;8. Âuäi cän; 9. Thanh treo Hçnh 10-4a laì loaûi âáöu khoan maì vë trê caïc truûc chênh cuía noï coï thãø thay âäøi âæåüc. Giaï âåî 1 cuía truûc chênh 2 coï thãø dëch chuyãøn âæåüc theo phæång hæåïng kênh vaì di chuyãøn theo baïn kênh cuía giaï âåî 3. Âãø thay âäøi khoaíng caïch giæîa caïc khåïp 142
50. 4 vaì 5 ngæåìi ta duìng khåïp näúi 6 coï then træåüt. Caïc truûc chênh cuía âáöu khoan quay våïi täúc âäü nhæ nhau. Hçnh 10-4b laì mäüt loaûi âáöu khoan maì vë trê cuía caïc truûc chênh âæåüc xaïc âënh bàòng dáy cung r (nhçn theo màût chiãúu âæïng) khi ta quay pháön dæåïi säú 7 quanh truûc a-a. Âuäi cän 8 cuía âáöu khoan âæåüc gaï vaìo läù cän cuía truûc chênh maïy, coìn häüp cuía âáöu khoan âæåüc giæî bàòng thanh treo 3. Âáöu khoan daûng naìy âæåüc duìng âãø gia cäng caïc läù åí màût bêch coï âæåìng kênh khaïc nhau. 10-2-4. Tênh âáöu khoan nhiãöu truûc. Taìi liãûu ban âáöu duìng âãø tênh âáöu khoan nhiãöu truûc : - Baín veî chi tiãút gia cäng våïi âáöy âuí âiãöu kiãûn ké thuáût. - Phiãúu nguyãn cäng (coï âáöy âuí chãú âäü càõt vaì thåìi gian cå baín). - Loaûi dao, kêch thæåïc dao vaì váût liãûu laìm dao. - Thuyãút minh maïy maì ta phaíi làõp âáöu nhiãöu truûc lãn. - Baín veî âäö gaï åí nguyãn cäng duìng âáöu nhiãöu truûc. Trçnh tæû tênh toaïn: - Choün chãú âäü càõt cho mäùi dao coï trãn âáöu dao. - Xaïc âënh mä men xoàõn, cäng suáút vaì læûc chaûy dao cho mäùi dao. - Xaïc âënh cäng suáút chung cho âáöu khoan. - Xaïc âënh säú voìng quay cuía truûc chênh maïy khoan. - Xaïc âënh læåüng chaûy dao cuía âáöu khoan. - Xaïc âënh læûc chaûy dao täøng cäüng cuía táút caí caïc dao trãn âáöu dao. - Choün så âäö âäüng cuía caïc âáöu khoan cho thêch håüp. - Tênh kêch thæåïc cuía caïc truûc vaì baïnh ràng. - Tênh vaì choün äø bi. - Choün kãút cáuú cuía caïc truûc khoan vaì baïnh ràng. - Choün phæång phaïp keûp chàût âáöu nhiãöu truûc vaìo maïy. - Veî kãút cáúu cuía toaìn bäü cuía âáöu khoan. a. Choün chãú âäü càõt cho mäùi dao trãn âáöu khoan. Dæûa theo säø tay, hoàûc cäng thæïc ta xaïc âënh læåüng chaûy dao vaì täúc âäü càõt. Tæì täúc âäü càõt ta xaïc âënh säú voìng quay n âäúi våïi mäùi dao. + Tênh læåüng chaûy dao (mm/voìng): - Læåüng chaûy dao khi khoan vaì khoeït : 0,6 S = CS ⋅ D (10-1) - Khi doa: 0,7 S = CS ⋅ D (10-2) Trong âoï : CS-hãû säú phuû thuäüc vaìo váût liãûu gia cäng vaì daûng läù (choün theo 143
51. säø tay); D- âæåìng kênh dao, mm. + Tênh täúc âäü càõt . -Täúc âäü càõt (m/phuït) khi khoan våïi D =10÷60mm : 2 Âäúi våïi theïp coï σb=75kG/ mm laì : 7 ⋅ D 0,4 v = (10-3) T 0,2 ⋅S0,5 Âäúi våïi gang coï HB=190 laì : 12,2 ⋅ D0,25 v = (10-4) T 0,125 ⋅S0,4 - Täúc âäü càõt khi khoeït våïi t=1mm vaì T=100 phuït : 2 Âäúi våïi theïp coï σb=75 kG / mm laì : 16,3⋅ D0,3 v = (10-5) T 0,3 ⋅S0,5 ⋅ t 0,2 Âäúi våïi gang coï HB=190 laì : 96500 ⋅ D0,3 v = (10-6) T 0,4 ⋅S0,45 ⋅ t 0,15 ⋅ HB1,3 - Täúc âäü càõt khi doa våïi t=0,1mm vaì T=100 phuït: 2 Âäúi våïi theïp coï σb=75kG/mm laì : 10,5⋅ D0,3 v = (10-7) T 0,4 ⋅S0,55 t 0,2 Âäúi våïi gang coï HB=190 laì : 15,6 ⋅ D0,2 v = (10-8) T 0,3 ⋅S0,5 t 0,1 Trong âoï :D-âæåìng kênh dao, mm; S- læåüng chaûy dao, mm/voìng; t - chiãöu sáu càõt,mm; T- tuäøi bãön cuía dao, phuït. - Dæûa vaìo täúc âäü càõt v ta xaïc âënh säú voìng quay n (voìng /phuït): 1000v n = (10-9) πD b. Xaïc âënh læûc chaûy dao, mämen xoàõn vaì cäng suáút cuía âáöu khoan. Âäúi våïi mäùi dao, ta xaïc âënh læûc chaûy dao theo cäng thæïc trong nguyãn lê càõt kim loaûi, sau âoï xaïc âënh mä men xoàõn vaì cäng suáút cáön thiãút . Cäng suáút (KW) cho mäùi âáöu khoan âæåüc tênh theo cäng thæïc sau âáy : N Σ = (R1N1 + R 2 N 2 + ⋅⋅⋅ + R n N n ) ⋅η1 (10-10) Trong âoï : R1, R2, , Rn - säú dao cuìng loaûi N1, N2, , Nn- cäng suáút cáön thiãút cho mäùi dao(KW). η1=0,8÷0,9 - hiãûu suáút âáöu khoan. Nãúu táút caí caïc dao nhæ nhau thç cäng suáút täøng cäüng seî laì : N Σ = RN η1 (10-11) Cäng suáút täøng cäüng phaíi nhoí hån cäng suáút cuía maïy: 144