Giáo trình Huấn luyện nông dân sản xuất hữu cơ

pdf

54 trang huongle 5270

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Huấn luyện nông dân sản xuất hữu cơ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_huan_luyen_nong_dan_san_xuat_huu_co.pdf

Nội dung text: Giáo trình Huấn luyện nông dân sản xuất hữu cơ

K HO CH ÀO T O Và nh ng n i dung c n l ưu ý trong l p HLND v nông nghi p h u c ơ (OA-FFS)
NI DUNG ÀO T O CANH TÁC H U C TRONG CÁC L P HU N LUY N NÔNG DÂN (OA-FFS) Tu n Cây u Cây cà chua Ci b p 1 - Khai gi ng - Khai gi ng - Khai gi ng. - Ki m tra u khoá - Ki m tra u khoá - Ki m tra u khoá 2 - Gi i thi u v HST - Gi i thi u v HST - Gi i thi u v HST - Nông nghi p h u c ơ là gì - Nông nghi p h u c ơ là gì - Nông nghi p h u c ơ là gì - Các nguyên t c c a OA - Các nguyên t c c a OA - Các nguyên t c c a OA 3 - H ưng d n iu tra, v . - H ưng d n iu tra, v . - H ưng d n iu tra, v . - H th ng t ( 4) - H th ng t - H th ng t ( 4) - Phân h u c ơ và cách qu n lý - Phân h u c ơ và cách qu n lý - Phân h u c ơ và cách qu n lý - Luân canh - Luân canh - Luân canh 4 - H ưng d n phân tích HST - H ưng d n phân tích HST - H ưng d n phân tích HST - a d ng sinh h c - a d ng sinh h c - a d ng sinh h c - Cây phân xanh - Cây phân xanh - Cây phân xanh 5 - Khai thác dinh d ưng - Sinh lý cà chua giai on cây con - Sinh lý c i b p giai on cây con - Dinh d ưng a lưng cây tr ng - Dinh d ưng a l ưng cho cây tr ng - Dinh d ưng a l ưng cây tr ng - BT L: V khuân m t ng ưi - T ng v t ch t h u c ơ trong t - T ng v t ch t h u c ơ trong t - Qu n lý sâu b nh trong NNHC - H ưng d n nuôI côn trùng - H ưng d n nuôI côn trùng 6 - phân trong OA - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Che ph t - Sinh lý cà chua giai on h i xanh - Che ph t -Qu n lý sâu ho c b nh (lo i sâu/b nh c th ) - Khai thác dinh d ưng - Khai thác dinh d ưng - Qun lý sâu b nh trong NNHC - Qu n lý sâu b nh trong NNHC 7 - Gi ng u t t và ph ươ ng pháp gieo - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Qu n lý b nh h i - Gi i thi u v phân NNHC - Sinh lý b p c i giai on h i xanh - Th c hành phân - Che ph t - Gi i thi u v phân NNHC 8 - T ng v t ch t h u c ơ cho t - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Xen canh - Qu n lý b nh m c s ươ ng - Qu n lý b nh th i nh n - H ưng d n nuôI côn trùng - Th c hành phân - Th c hành phân 9 - Sinh lý u giai on cây con - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Qu n lý c d i - Xen canh - Xen canh - Báo cáo k t qu nuôI côn trùng - Sinh lý cà chua giai on phát tri n thân lá - Sinh lý b p c i giai on phát tri n thân lá - Ki m tra phân - Ki m tra phân - Ki m tra phân 10 - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - BT L: G bom nguyên t - Sinh lý giai on hoa r - Sinh lý b p c i giai on tr i lá bàng - Thu c BT và Th o m c - Qu n lý c d i - Qu n lý c d i 11 - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Sinh lý u giai on phát tri n thân lá - Sinh lý cà chua giai on qu con -Thu c BT/ thu c th o m c - Báo cáo k t qu BT - Thu c BT/ thu c th o m c - H ưng d n iu ch thu c th o m c - H ưng d n iu ch thu c th o m c - H ưng d n iu ch thu c th o m c - Vòng i và chu i th c n 12 - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - HST trang tr i - HST trang tr i - Sinh lý c i b p giai on vào cu n - iu tra phân tích trang tr i - Báo cáo k t qu BT - HST trang tr i và Báo cáo k t qu BT 13 - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Sinh lý u ra hoa - iu tra phân tích trang tr i - iu tra phân tích trang tr i - Vòng i và m ng l ưi th c n - Qu n lý sâu c qu - Qu n lý sâu c qu 14 - iu tra v phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - iu tra v phân tích HST - Cân i dinh d ưng trong trang tr i - Cân i dinh d ưng trong trang tr i - Ki m soát n i b : Thanh tra ch ng nh n - Ki m soát n i b : Thanh tra ch ng nh n - Sinh lý cà chua giai on thu ho ch - Cân i dinh d ưng trong trang tr i -Ki m soát n i b : Thanh tra ch ng nh n 15 - iu tra phân tích HST - iu tra phân tích HST - iu tra v , phân tích HST - Sinh lý u giai on thu ho ch - Vòng i và chu i th c n - Sinh lý c i b p giai on thu ho ch - Ôn t p và chu n b HN B - Ôn t p và chu n b HN B - Ôn t p và chu n b HN B 16 - iu tra phân tích HST - iu tra phân tích HST - iu tra phân tích HST -Tng h p k t qu các thí nghi m và Ki m tra cu i khoá - T ng h p k t qu các thí nghi m và Ki m tra cu i khoá - T ng h p k t qu các thí nghi m và Ki m tra cu i khoá 17 H i ngh u b H i ngh u b Hi ngh u b 1
HƯNG D N M L P (FFS ) I. Các yêu c u khi m l p Hu n luy n nông dân (FFS) Tr ưc khi l p k ho ch hu n luy n nông dân v nông nghi p h u c ơ t i a ph ươ ng, THV ph i ph i h p v i lãnh o ê kh o sát, cân nh c t t c các y u t khách quan và ch quan a ph ươ ng d a vào các tiêu chu n và nguyên t c trong canh tác h u c ơ. Các im tr ng tâm c n chú ý trong khi kh o sát: - Nông dân a ph ươ ng có mong mu n làm NNHC không? -Khu v c s n xu t có m b o v t ai, ngu n n ưc, kh n ng ô nhi m vv theo tiêu chu n nông nghi p h u c ơ không -Các ngu n u vào s n xu t có s n: phân bón ng v t, phân , cây phân xanh, v t li u xanh, r ơm r , lo i cây tr ng, ngu n gi ng vv 1. Ch n a im m l p: m b o các yêu c u sau -a im h c g n n ươ ng/ru ng th c nghi m c a l p h c -Thu n ti n cho h c viên i h c: - L p h c có không gian cho ho t ng nhóm hi u qu -Có các iu ki n thu n l i ph c v h c t p ( B ng vi t, gh ng i ) 2. Ch n ru ng/n ươ ng h c t p -Ch ru ng c a 2 ru ng th c nghi m ph i là ng ưi nhi t tình, ham h c h i - a hình và ch t l ưng c a ru ng i di n cho a hình c a a ph ươ ng - G n a im h c t p - Thu n ti n cho vi c i l i c a h c viên -Mi l p FFS ch n ru ng h c t p ph i m b o yêu c u di n tích ưc chia làm 3 ph n h c t p: M t ph n ru ng làm theo ph ươ ng pháp canh tác h u c ơ, m t ph n làm theo canh tác thông th ưng c a nông dân t i a ph ươ ng, m t ph n l p ti n hành các thí nghi m mà h c viên mu n nghiên c u: i v i l p trên cây rau: có di n tích t i thi u là 720 m 2 i v i l p trên cây n qu (v i/b ưi): t i thi u là 20 cây ang trong giai on kinh doanh i v i l p trên cây chè: t i thi u là 720 m 2 ang trong giai on kinh doanh - so sánh k t qu khách quan gi a 2 bi n pháp canh tác. Ch n ru ng h c t p ph i chú ý sau: i v i rau: Ch n 2 ru ng riêng bi t có 2 ch ru ng khác nhau, g n nhau và có các iu ki n t ươ ng ng Hai ch ru ng ph i tham gia h c tp trong l p FFS. ADDA office in Vietnam 2 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
i v i cây n qu : Có th ch n 1 ch v ưn, ưc chia 2 ph n có hàng rào ch n bo v s ô nhi m t bên ph n di n tích khác i v i chè: Ch n 2 ch ru ng ho c có th 1ch ru ng tùy iu ki n th c t nh ưng ph i m b o không b nhi m b n t bên ngoài và các iu ki n canh tác hu c ơ khác -C hai bi n pháp canh tác h u c ơ và canh tác thông th ưng u ưc t p th l p th o lu n và nh t trí ưa ra hàng tu n d a trên phân tích h sinh thái. Ch ru ng h u c ơ và ch ru ng thông th ưng là h c viên tham gia h c t p trong l p, ch u trách nhi m th c hi n các bi n pháp ã ưc t p th l p th ng nh t trên ru ng c a mình 3. Ch n h c viên tham gia l p h c Do ph ươ ng pháp h c t p c a l p h c là ph ươ ng pháp cùng tham gia h c t p - làm vi c - chia s d ưi s hưng d n c a gi ng viên nông dân. l p h c t hi u qu cao, vi c ch n hc viên c n có s ph i h p ch t ch gi a H i nông dân xã và các gi ng viên. Vi c l a ch n này ph i m b o các yêu c u sau: - Hc viên là nh ng ng ưi nhi t tình, ham h c h i, có iu ki n tham gia l p h c. - Hc viên ph i là ch h , tr c ti p tham gia s n xu t và có quy n quy t nh các công vi c s n xu t và bi n pháp x lý trên n ươ ng c a gia ình - Có kh n ng tuyên truy n cho các nông dân khác - Ch n m t s h c viên có n ng khi u v n ngh - S h c viên cho 1 l p là 20-25 ng ưi, ưu tiên i t ưng n - Nu i t ưng h c viên là cán b ch ch t c a chính quy n ho c oàn th xã thì m i lp ch nên có nhi u nh t t 1 n 2 ng ưi thu c i t ưng này (chi m 5-10 %). N u l p hc có nhi u i t ưng là cán b , h s không th tham gia h c t p y trong khi ph i hoàn thành công tác chuyên môn c a h - Có th có nh ng h c viên l n tu i (60-70) nh ưng còn s c kh e tham gia h c t p lp h c h i nh ng kinh nghi m s n xu t quý báu c a h . - Có th có nh ng h c viên tr tu i (16-20) nhanh nh n, h ng hái, ham h c h i, ti p thu nh ng ki n th c m i, nh ng kinh nghi m c truy n áp d ng vào s n xu t t i a ph ươ ng. u tiên l a ch n nh ng h c viên tu i trung bình t 23-50 là nh ng lao ng chính quy t nh các bi n pháp x lý trên ng ru ng c a gia ình. H có kinh nghi m sn xu t, m nh d n, s n sàng chia s nh ng ý ki n trong quá trình th o lu n, t o không khí sôi n i cho l p h c và s áp d ng tr c ti p nh ng ki n th c m i v nông nghi p h u cơ vào s n xu t c a gia ình ngay trong th i gian h c t p. - Hc viên có th là nh ng ng ưi không bi t ch , nh ưng không nên v ưt quá 5 ng ưi trong 1 l p - S h c viên n nên chi m t 60-70% t ng s ng ưi tham gia h c t p c a l p ADDA office in Vietnam 3 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
4. Các quy nh khác - Toàn b chi phí cho m t l p FFS do ADDA chi tr sau khi có s th ng nh t k ho ch hu n luy n ưc l p b i các xã. ADDA s chuy n kinh phí theo nh m c cho HND/c ơ quan qu n lý các ho t ng c a d án t i a ph ươ ng (bao g m c kinh phí cho c p t nh, xã). H i nông dân/c ơ quan qu n lý s chuy n kinh phí t i HND/c ơ quan qu n lý c p xã ti n hành th c hi n các ho t ng. Hi nông dân xã /c ơ quan th c hi n d án t i a ph ươ ng cùng nhóm gi ng viên ch u trách nhi m l p k ho ch hu n luy n theo mùa v ti xã sau ó g i 1 b n v BQL d án c p trên và m t b n g i v v n phòng ADDA. - m b o v t li u cho l p h c v s l ưng, úng v ch ng lo i và ch t l ưng, BQL d án c p trên s chu n b v t li u h c t p cho các l p h c (theo danh m ục quy định) và chuy n n các xã có k ho ch m lp tr ưc khi các l p khai gi ng m b o lp h c có v t li u yêu c u cho h c t p. Gi ng viên ph trách các l p HLND t i các xã này s ch u trách nhi m qu n lý v t li u h c t p c a l p ch ng trong gi ng d y. - H i nông dân t nh/c ơ quan c p trên s thanh toán tr c p bu i gi ng và tr c p i l i cho gi ng viên trên c ơ s s bu i gi ng th c t mà gi ng viên ã ti n hành. - HND xã s quy t toán tr c ti p v i BQL d án c p trên các kho n kinh phí th c hi n lp FFS khi kt thúc t m l p c a m i v theo h ưóng d n c a ADDA. II. Phân công trách nhi m 1. i v i H i nông dân xã - Báo cáo ng u , UBND xã v vi c th c hi n d án. Ph i h p ch t ch v i các ban ngành oàn th a ph ươ ng trong vi c th c hi n d án. - Phân công cán b cùng v i gi ng viên t ch c th c hi n các l p HLND theo yêu c u d án t ra (các công vi c c th nh ư: làm vi c v i lãnh o các ban ngành a ph ươ ng chu n b n ươ ng h c t p, l a ch n h c viên, a im h c ). - Tr c ti p ký v n b n tho thu n v i ch ru ng ( i v i xã có l p HLND). - Theo dõi, ôn c và qu n lý l p h c. - Phân công 1 cán b ph i h p cùng v i gi ng viên tri n khai các ho t ng c a l p HLND, giám sát và ôn c các h gia ình ã ký tho thu n làm ru ng IPM th c hi n úng các bi n pháp k thu t mà l p h c ra. - Cùng v i gi ng viên t ng h p, ánh giá k t qu các l p HLND báo cáo BQL d án, HND t nh và lãnh o xã. - Cùng v i cán b ph trách d án và HND c p trên gi i quy t nh ng v n n y sinh trong quá trình th c hi n d án. - Ch u trách nhi m thanh quy t toán tr c ti p v i HND t nh các kho n kinh phí cho 1 l p HLND ưc chuy n cho H i nh ư: ti n n bù t, khai gi ng, h i ngh u b , chi phí qu n lý. ADDA office in Vietnam 4 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
2. i v i gi ng viên - Ch u s qu n lý tr c ti p c a HND cp trên trong vi c th c hi n các ho t ng theo yêu cu c a d án. - Ch ng báo cáo HND t nh, HND xã v k ho ch t ch c và th c hi n các ho t ng ca l p HLND và các v n phát sinh trong quá trình th c hi n. - Ch ng cùng v i cán b HND xã th ng nh t t ch c các l p h c theo yêu c u d án t ra (các công vi c c th nh ư: chu n b n ươ ng h c t p, chu n b h c viên, a im hc ). - Th c hi n úng các cam k t trong h p ng ã ký. - Cùng v i HND xã giám sát và ôn c các h gia ình ã ký tho thu n làm ru ng IPM th c hi n úng các bi n pháp k thu t mà l p h c ra. - Hàng tun thu th p và t ng h p các s li u v ru ng FP, IPM và các thí nghi m. Khi k t thúc khoá h c, t ng h p s li u và vi t báo cáo v k t qu h c t p c a l p. - Ch u trách nhi m qu n lý các d ng c d y và h c c a l p - Cùng v i HND xã t ng h p, ánh giá k t qu các l p HLND báo cáo d án, HND cp trên và lãnh o xã. ADDA office in Vietnam 5 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
CÁC CHUYÊN I/ Nông nghi p h u c ơ 7 1. Nông nghi p h u c ơ là gì 2. Các nguyên t c c a nông nghi p h u c ơ II/ H sinh thái 11 3. Gi i thi u v H sinh thái nông nghi p (AE) - Bài t p 29 4. Ph ươ ng pháp phân tích h sinh thái (AEA) - Bài t p 32 III/ t và dinh d ưng 18 5. Phân h u c ơ và cách qu n lý trong nông nghi p h u c ơ 6. Qu n lý t (h th ng t là gì?) 7. Phân và ph ươ ng pháp phân 8. Phân xanh 9. Dinh d ưng a l ưng 10. Cân i dinh d ưng trong trang tr i IV/ Sinh lý cây tr ng 40 11. Các bài gi ng sinh lý cây rau 12. Các bài gi ng sinh lý cây n qu 13. Tiêu chu n gi ng và thi t l p khu tr ng m i cây n qu h u c ơ V/ Qu n lý sâu b nh và c d i 52 14. Nuôi côn trùng (gi i thi u v thiên ch và sâu h i) 15. Sâu b nh, qun lý hay di t tr (phòng hay ch ng?) 16. Phòng ng a sâu b nh và c d i 17. Qu n lý c d i 18. Tam giác b nh 19. Vòng i và chu i th c n 20. Thu c BVTV sinh h c 21. Thu c th o m c VI/Luân, xen canh và a d ng sinh h c 69 22. Luân canh 23. Xen canh/tr ng cây kèm nhau 24. a d ng sinh h c VII/ Chuyn i 77 25. Phân tích trang tr i 26. Lp k ho ch chuy n i sang nông nghi p h u c ơ 27. Che ph và ki m soát xói mòn 28. Maketing 29. Thanh tra và ch ng nh n (ICS) VIII/ ng d ng sinh h c trong bo v th c v t 91 30. iu ch th o m c và các ngu n nguyên li u t nhiên 31. Ti và cách ng d ng 32. Các bi n pháp ng d ng sinh h c khác 33. Danh m c m t s cây iu ch th o m c IX/ Các bài t p ng l c 100 ADDA office in Vietnam 6 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
NÔNG NGHI P H U C (S d ng bài t p 02 và 03) ADDA office in Vietnam 7 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 2: NÔNG NGHI P H U C LÀ GÌ? Gi i thi u Nông nghi p h u c ơ nên ưc hi u theo quan im bao trùm nh t. Nó mang m t ý ngh a ln h ơn r t nhi u so v i ý ngh a ch xem h u c ơ là “không phun thu c hóa h c” và “không bón phân hóa h c”. Canh tác h u c ơ c g ng làm vi c cùng thiên nhiên nhi u t i m c có th . nh h ưng này áp d ng cho c cây tr ng và v t nuôi nh m t o n n móng bn vng cho s s ng c a con ng ưi c ng nh ư cho môi tr ưng thiên nhiên xung quanh. Mc tiêu Giúp h c viên hi u rõ nh ng c im c a nông nghi p h u c ơ là gì. Vt li u Nh ng th gi y nh , bút d Thime : 1 ti ng Các b ưc 1. THV gi i thi u ch và các b ưc trong bài t p 2. Chia h c viên thành các nhóm nh (4-5 ng ưi) 3. Các nhóm nh th o lu n v nh ng c im chính c a nông nghi p h u c ơ là gì 4. Mi nhóm li t kê nh ng c im ã ưc xác nh trên nh ng th gi y (m i th vi t mt c im ) 5. Mi nhóm c to th c a mình, THV g n các th lên b ng (nhóm các ý ki n t ươ ng t l i cùng nhaug) 6. THV h ưng d n th o lu n k t qu cùng c l p 7. THV tóm t t các k t qu Gi ng viên chú ý: THV h ưng d n th o lu n h c viên hi u NNHC không ch là thay th u vào vô c ơ Sau khi các nhóm li t kê các c im, ging viên s cùng t t c h c viên t p h p các c im li theo các nhóm nguyên t c chính ưc g i ý nh ư sau: Bo v và c i t o phì nhiêu c a t Bo t n và làm t ng s a d ng c a các ngu n gen, loài sinh v t trong trang tr i/n ơi sn xu t và môi tr ưng xung quanh nơi s n xu t Da vào quy lu t ca t nhiên. Làm xáo tr n môi tr ưng ít nh t có th Tránh gây ô nhi m t i môi tr ưng s ng áp ng nh ng iu ki n và nhu c u tuân theo cách s ng t nhiên c a ng v t nuôi Tng tính t l c c a ng ưi s n xu t Khép kín chu trình dinh d ưng trong n ơi s n xu t (s d ng l i các ngu n v t li u s n có ho c ưc t o ra trong quá trình s n xu t) Nông nghi p h u c là m t ph ư ng pháp canh tác ph i h p toàn di n, ưa v t nuôi sinh tr ưng phát tri n trong m t h th ng canh tác t nhiên Hãy gii thích h c viên hi u rõ vi c không s d ng phân bón và thu c tr sâu hóa hc vì chúng phá h y phì ca t và các chu trình t nhiên khác. Gi ng viên ly ví d nào ó v m i quan h qua l i gi a sâu h i và thiên ch (ho c n n chu t phá ho i hoa màu hi n nay do mèo và r n là các con thiên ch c a chu t ã và ang b con ng ưi tiêu di t và n th t) ADDA office in Vietnam 8 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 3:CÁC NGUYÊN T C VÀ TIÊU CHU N CA NÔNG NGHI P H U C Gi i thi u Trong bài t p"Nông nghi p h u c ơ là gì” h c viên ã ưc h c nh ng nguyên t c chính c a nông nghi p h u c ơ. Tuy nhiên, h ưng d n cách s n xu t h u c ơ, các nguyên t c này c n ph i ưc chuy n vào trong “các quy nh” nào ó nông dân th c hi n theo. Có nhi u tiêu chu n h u c ơ uc vi t ra v i r t, r t nhi u trang nh ưng m c ích c a chúng tôi là tóm tt chúng thành nh ng im chính cho ơn gi n d s d ng. Tuy nhiên, i v i nông dân vi c ch làm theo tiêu chu n h u c ơ là ch ưa mà h còn ph i hi u t i sao nh ng tiêu chu n này l i t n t i. Trong bài t p này, h c viên s h c các “quy nh” chính c a s n xu t hu c ơ và có th k t h p chúng v i các nguyên t c h u c ơ c th . Mc tiêu Sau bài này, h c viên s hi u ưc các tiêu chu n cơ b n trong nông nghi p hu c ơ và bi t gn k t các tiêu chu n này vi các nguyên t c chính c a hu c ơ bài tr ưc Vt li u: Gi y kh to, bút d d u, tài li u các tiêu chu n h u c ơ phát Th i gian: 1 gi Các b ưc 1. Hc viên ưc chia thành nhóm nh và m i ng ưi ưc phát 1 t các tiêu chu n h u c ơ 2. c t tóm t t các tiêu chu n và xác nh nh ng m c nào ch ưa rõ ràng 3. Liên h các tiêu chu n khác nhau v i các nhóm nguyên t c h u c ơ (s d ng k t qu th o lu n c a bài “Nông nghi p h u c ơ là gì?” 4. Các nhóm trình bày kt qu và th o lu n m . 5. THV làm rõ nh ng im chính và tóm t t k t qu . Tham kh o cho t p hu n viên Nguyên t c c a nông nghi p h u c ơ ưc phát tri n b i IFOAM Nông nghi p h u c ơ ưc d a trên 4 nguyên t c c ơ b n sau: 1/S c kh e: NNHC c n ph i duy trì và làm t ng s c kh e c a t, th c v t, ng v t, con ng ưi và hành tinh cùng v i nhau ch không tách r i. Nguyên t c này nh n m nh r ng, s c kh e c a cá th và c ng ng kh ng th tách r i kh i s c kh e c a h sinh thái. t kh e s to cho cây tr ng kh e và s làm t ng s c kh e c a con ng ưi và ng v t. 2/Sinh thái: NNHC d a vào h sinh thái s ng ng và chu trình t nhiên c a chúng, làm vi c, tranh ua và duy trì chúng. Nguyên t c này g n NNHC sâu vào trong h sinh thái n ng ng. Nó cho th y s n xu t ph i ưc d a vào các ti n trình c a sinh thái và s tái sinh. có ưc th c n và s c kh e t t ph i thông qua sinh thái c a môi tr ưng s n xu t c th . Ví d nh ư i v i cây tr ng thì c n có m t môi tr ưng t s ng ng, i v i ng v t nuôi cn có h sinh thái trang tr i, i v i cá và các sinh v t bi n là môi tr ưng n ưc. 3/Công b ng : NNHC c n xây d ng trên m i quan h m b o tính công b ng cùng v i s quan tâm n môi tr ưng chung và nh ng c ơ h i s ng cho t t c các sinh v t S công b ng ưc mô t nh ư là s h p tình h p lý, s tôn tr ng, ngay th ng và t n tình i vi con ng ưi và c v i nh ng m i quan h c a các i s ng khác xung quanh. Nguyên tc này nh n m nh r ng t t c nh ng gì có liên quan n nông nghi p h u c ơ c n i x trong m i quan h nh ư con ng ưi m b o công b ng t i t t c các t ng l p và các bên liên quan: NÔNG DÂN-CÔNG NHÂN-TRÍ TH C-NHÀ PHÂN PH I-TH NG NHÂN và ADDA office in Vietnam 9 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
NG I TIÊU DÙNG. Nó c ng bao hàm r ng các v t nuôi h u c ơ c n ưc tôn tr ng và ưc cung c p nh ng iu ki n và c ơ h i s ng theo b n n ng, t p tính t nhiên và vui kh e. 4/Quan tâm ch m sóc : NNHC c n ưc qu n lý theo cách phòng ng a và có trách nhi m b o v môi tr ưng, s c kh e và h nh phúc c a các th h hi n t i và t ươ ng lai. ó là nh ng quan tâm chính trong vi c la ch n cách qu n lý, phát tri n và áp d ng công ngh trong nông nghi p h u c ơ. NNHC c n ng n ng a nh ng kh n ng r i ro tr ưc khi áp d ng công ngh và không ch p nh n s d ng nh ng công ngh không th d oán ưc nh ng hu qu c a nó nh ư công ngh gen chng h n Trên c ơ s 4 nguyên t c NNHC c a IFOAM, nông dân h u c ơ c n chú ý phát tri n khu v c s n xu t h u c ơ c a mình theo nh ng công vi c c th sau ây Bo toàn sinh thái trang tr i/vùng s n xu t Vic s d ng hóa ch t nông nghi p trong canh tác ang t o ra nh ng thi t h i nghiêm tr ng cho môi tr ưng và sinh thái c a vùng s n xu t, và là nguyên nhân gây ra các vn nh ư làm tng m n, làm nghèo dinh d ưng t, t b vón ch t, xói mòn, gi m tính a d ng sinh thái trong ng ru ng, suy ki t mc n ưc ng m, vv Bo toàn sinh thái vùng s n xu t b ng vi c ch m d t s d ng hóa ch t nông nghi p, c bi t là thu c tr sâu và phân bón hóa h c, có th làm xoay chuy n nh ng tác ng tiêu c c này. B o t n môi tr ưng xung quanh và các loài th c v t a ph ươ ng ang có trong vùng sn xu t c ng s có l i cho vi c ci thi n a d ng sinh h c. Làm phong phú h sinh thái nông nghi p h ơn Ngoài vi c b o toàn sinh thái, các nguyên t c nông nghi p h u c ơ yêu c u nông dân n l c ci thi n m i cân b ng sinh thái và dinh d ưng t. Các nguyên t c này t o ra s khác bi t rõ r t gi a nông nghi p h u c ơ v i nông nghi p t do hóa ch t ho c “nông nghi p an toàn”. Bi n pháp chính c i thi n sinh thái vùng s n xu t là c i thi n t bng các v t li u h u c ơ và làm t ng tính a d ng sinh h c. Ci thi n dinh d ưng t, t ng tính a d ng sinh h c trong ng ru ng là m t y u t ch o trong sinh thái nông tr i b n v ng. ó là vì các sinh v t a d ng s ng bên c nh nhau s to iu ki n cho cân b ng sinh thái phát tri n. Có nhi u cách làm t ng a d ng sinh h c nh ư xen canh, luân canh cây tr ng, tr ng cây to ho c cung c p nh ng di n tích t nhiên trong ph m vi ho c xung quanh tr i/vùng s n xu t. Làm vi c v i quy lu t t nhiên Các nguyên t c c a nông nghi p h u c ơ ưc xác nh da trên mt n n canh tác b n v ng phù h p v i quy lu t t nhiên, ví d nh ư iu ki n khí h u, chu trình dinh d ưng, và s ho t ng tích c c ca các qu n th côn trùng. Nông nghi p b n v ng không l y m c ích s n xu t c u tranh l i v i thiên nhiên, nh ưng c g ng hc t thiên nhiên và iu ch nh h th ng canh tác phù h p v i các quy lu t c a t nhiên. Nh ng ti n trình t nhiên tr ng y u i v i nông nghi p h u c ơ bao g m: chu trình dinh d ưng, iu ki n khí h u, ánh sáng, mi quan h sinh thái và tính cân b ng (Trong ng ru ng và chu i th c n) Ng n ng a s ô nhi m t bên ngoài Mc dù nông nghi p h u c ơ c m s d ng hóa ch t t ng h p trong s n xu t, nh ưng môi tr ưng xung quanh n ơi canh tác h u c ơ có th ã b nhi m bn t s ô nhi m và t sn xu t h u c ơ vào tình th có s d ng nh ng tàn d ư không mong mu n, c trong ngu n n ưc cng nh ư không khí ho c ngay chính trong t. Vì th , nông dân h u c ơ ph i c g ng ng n ng a s nhi m b n t bên ngoài vào khu v c s n xu t c a h . Vi c ng n ng a có th to nh ng vùng ranh gi i xung quanh n ơi s n xu t ho c thi t l p vùng m. Tuy nhiên, lo i tr toàn b s nhi m b n t ngu n hóa ch t gây ô nhi m hi n th y kh p n ơi trong môi tr ưng là r t khó. Ví d nh ư trang tr i h u c ơ có th ph i dùng chung ngu n n ưc v i trang tr i thông th ưng và nó có ngh a r ng s n xu t h u c ơ ít nhi u ã b nhi m hóa ch t. Vì v y, ADDA office in Vietnam 10 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
nông dân h u c ơ nên c g ng t i m c t i a ng n ng a s nhi m b n nh ưng ng th i ng bao gi òi h i s n xu t h u c ơ có th thoát kh i s nhi m b n hoàn toàn. Bên c nh vi c ng n ng a s nhi m b n t bên ngoài, canh tác h u c ơ c ng quy nh r ng nông dân ph i h n ch ho c ng n ch n s nhi m b n có th x y ra t ngay quá trình s n xu t hu cơ c a trang tr i. Ví d nh ư ph i xây d ng m t h th ng ch a ng x lý rác th i nhà b p và n ưc c ng tr ưc khi chúng ưc th i ra ngoài tr i s n xu t. Ngoài ra nh ng v t li u có th b nhi m b n c ng b c m s d ng làm v t ng s n ph m h u c ơ. T c p v t li u s n xu t và khép kín vòng dinh d ưng Trong nông nghi p h u c ơ, nông dân ph i s d ng m t s v t li u sn xu t nh ư phân bón hu c ơ, h t gi ng vv Nông nghi p h u c ơ có m t nguyên t c là nông dân nên t làm ra t i mc t i a nh ng v t li u này ngay trong tr i s n xu t c a h . Tuy nhiên, trong tru ng h p nông dân không có kh n ng t s n xu t u vào, (ví d khi không có di n tích ho c yêu cu u t ư cao s n xu t nh ng v t li u c n thi t cho s n xu t) nông dân có th mua ho c thu nh ng v t li u ngoài vùng s n xu t c a mình, nh ưng nh ng v t li u này nên s n có trong khu v c c a a ph ươ ng ADDA office in Vietnam 11 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Tóm t t các tiêu chu n PGS c ơ b n Các tiêu chu ẩn này được tham chi ếu theo: Tiêu chu n nhà n ưc v s n xu t và ch bi n các s n ph m h u c ơ (10TCN 602-2006) Do B nông nghi p và phát tri n nông thôn (MARD) ban hành ngày 30 tháng 12 n m 2006. 1. Ngu n n ưc ưc s d ng trong canh tác h u c ơ ph i là ngu n n ưc s ch, không b ô nhi m (theo quy nh trong tiêu chu n s n xu t rau an toàn c a TCVN 5942-1995) 2. Khu v c s n xu t h u c ơ ph i ưc cách ly t t kh i các ngu n ô nhi m nh ư các nhà máy, khu s n xu t công nghi p, khu v c ang xây d ng, các tr c ưng giao thông chính 3. Cm s d ng t t c các lo i phân bón hóa h c trong s n xu t h u c ơ. 4. Cm s d ng các lo i thu c b o v th c v t hóa h c. 5. Cm s d ng các ch t t ng h p kích thích sinh tr ưng. 6. Các thi t b phun thu c ã ưc s d ng trong canh tác thông th ưng không ưc s d ng trong canh tác h u c ơ 7. Các d ng c ã dùng trong canh tác thông th ưng ph i ưc làm s ch tr ưc khi ưa vào s d ng trong canh tác h u c ơ. 8. Nông dân ph i duy trì vi c ghi chép vào s t t c v t t ư u vào dùng trong canh tác h u c ơ. 9. Không ưc phép s n xu t song song: Các cây tr ng trong ru ng h u c ơ ph i khác v i các cây ưc tr ng trong ru ng thông th ưng. 10. Nu ru ng g n k có s d ng các ch t b c m trong canh tác h u c ơ thì ru ng h u c ơ ph i có m t vùng m ng n c n s xâm nhi m c a các ch t hóa h c t ru ng bên c nh. Cây tr ng h u c ơ ph i tr ng cách vùng m ít nh t là m t mét (01m). Nu s xâm nhi m x y ra qua ưng không khí thì c n ph i có m t lo i cây ưc tr ng trong vùng m ng n ch n b i phun xâm nhi m. Lo i cây tr ng trong vùng m ph i là lo i cây khác v i lo i cây tr ng h u c ơ. N u vi c xâm nhi m x y ra qua ưng n ưc thì c n ph i có m t b t ho c rãnh thoát n ưc tránh b xâm nhi m do n ưc b n tràn qua. 11. Các lo i cây tr ng ng n ngày ưc s n xu t theo tiêu chu n h u c ơ tr n v n m t vòng i t khi làm t n khi thu ho ch sau khi thu ho ch có th ưc bán nh ư s n ph m h u c ơ. 12. Các lo i cây tr ng lâu n m ưc s n xu t theo tiêu chu n h u c ơ tr n v n m t vòng i t khi k t thúc thu ho ch v tr ưc cho n khi ra hoa và thu ho ch v ti p theo có th ưc bán nh ư s n ph m hu c ơ. 13. Cm s d ng t t c các v t t ư u vào có ch a s n ph m bi n i gen GMOs. 14. Nên s d ng h t gi ng và các nguyên li u tr ng h u c ơ s n có. N u không có s n, có th s d ng các nguyên li u gieo tr ng thông th ưng nh ưng c m không ưc x lý b ng thu c b o v th c v t hóa h c tr ưc khi gieo tr ng. 15. Cm t cành cây và r ơm r , ngo i tr ph ươ ng pháp du canh truy n th ng. 16. Cm s d ng phân ng ưi. 17. Phân ng v t ưa vào t bên ngoài trang tr i ph i ưc nóng tr ưc khi dùng trong canh tác h u cơ. 18. Cm s d ng phân ưc làm t rác th i ô th . 19. Nông dân ph i có các bi n pháp phòng ng a xói mòn và tình tr ng nhi m m n t. 20. Túi và các v t ng v n chuy n và c t gi s n ph m h u c ơ u ph i m i ho c ưc làm s ch. Không ưc s d ng các túi và v t ng các ch t b c m trong canh tác h u c ơ. 21. Thu c b o v th c v t b c m trong canh tác h u c ơ không ưc phép s d ng trong kho c t tr s n ph m h u c ơ. 22. Ch ưc phép s d ng các u vào nông dân ã có ng ký v i PGS và ưc PGS ch p thu n. ADDA office in Vietnam 12 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
H SINH THÁI (S d ng bài t p 29 và 32) ADDA office in Vietnam 13 #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
MT S L ƯU Ý I/Gi i thi u v h sinh thái: -THV s dng bài t p s 29 -Yêu c u THV s d ng k n ng t câu h i d n d t h c viên hình dung ưc toàn cnh v m t h sinh thái ng ru ng c th (rau ho c qu ) và m t HST nông nghi p nói chung tr ưc khi ưa ra nh ngh a v HST. Các yu t c ơ b n trong HST: -Gồm t ất c ả các loài sinh v ật t ồn t ại trong ph ạm vi không trung, bên trên và d ưới ru ộng Th c v t: cây tr ng (rau c i b p, cà chua hay cây n qu ) Sinh v t n th c v t: Sâu, b nh, chu t, c sên vv Sinh v t n ng v t: Các lo i thiên ch, r n, cóc, chu n chu n, ki n Sinh v t n xác ch t và tàn d ư: Sinh v t phân h y, giun, r t, m i vv Các lo i c d i -Cùng t ồn t ại trong m ột môi tr ường t Nưc Không khí Ánh sáng Nhi t Nng/m ưa -Cùng ch ịu s ự tác độ ng b ởi y ếu t ố ch ủ quan c ủa con ng ười: Ch ru ng: khai thác HST II/ nh ngh a H sinh thái ng ru ng: Là s t n t i và tác ng qua l i ca t t c các loài sinh v t (s ng trong không trung, trên ru ng và d ưi t) ch u s chi ph i c a cùng m t môi tr ưng nh t nh (nhi t , nng m ưa, dinh d ưng, con ng ưi ) III/M c ích iu tra HST Hi u rõ tình tr ng sinh tru ng t t hay x u c a cây tr ng Xem xét các y u t nh h ưng n cây tr ng: th i ti t, dinh d ưng, d ch h i, t ai, c d i Làm c ơ s ưa ra bi n pháp qu n lý thích h p cho cây tr ng phát tri n t t m b o cân b ng sinh thái trên ng ru ng IV/Ph ươ ng pháp iu tra và phân tích HST: Vi c phân tích HST ng ru ng là m t ho t ng ch ch t xuyên su t th i gian h c tp. Nó có ngh a là ánh giá HST theo ý ki n ch quan c a con ng ưi. Mu n ánh giá HST úng ưa ra bi n pháp x lý ng ru ng úng, vi c iu tra HST có s li u ng ru ng tin c y giúp cho vi c phân tích úng là b ưc quan tr ng u tiên không th b qua. 1/Cách điều tra : Vi c iu tra HST ln l ưt theo th t ưu tiên nh ư sau Vi c u tiên ph i làm khi ra ru ng là quan sát t ng th cánh ng, xa tr ưc-gn sau Quan sát và o m thu th p s li u c a các sinh v t bay nh y tr ưc-ch m ch p sau ( ng tr ưc-tnh sau cho c sâu h i cà thiên ch) Quan sát và o m ch tiêu sinh trưng c a s cây/cành mu theo quy nh c a lp. Quan sát và thu th p s li u v t ai ( m, màu s c, t ơi x p, c u trúc, vi sinh v t ), dinh d ưng, c d i, th i ti t 2/ Cách phân tích HST: theo bài t p 32 : Sau khi quan sát thu th p s li u, vic phân tích HST s ưc gi ng viên h ưng d n theo bài t p 32. 14 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 29: GI I THI U H SINH THÁI NG RU NG Gi i thi u Công tác b o v th c v t trong nông nghi p h u c ơ d a trên tươ ng quan sinh thái gi a môi tr ưng, cây tr ng, loài n th c v t (sâu, b nh, chu t) và thiên ch (nh n, loài ký sinh, r n, ect ). S c sng ca cây ph thu c vào môi tr ưng (th i ti t, t, dinh dưng) và các loài n th c v t. Các loài n th c v t ưc cân b ng b i các thiên ch. Nhi u h sinh thái nông nghi p Vi t Nam ã ti n hóa qua h ơn hàng tr m ho c hàng nghìn n m. Có nhi u m i t ươ ng quan ã ưc phát tri n lâu h ơn th và có th chúng ã b phá h y do vi c ưa vào sn xu t thâm canh cao trong nông nghi p vi m t th i gian dài. Cân b ng gi a th c v t và t là m t mi tương quan. S cân b ng gi a loài n th c v t và thiên ch c a chúng là m t t ươ ng quan khác. Phân bón có th áp ng hi u qu v dinh d ưng cho cây tr ng tt h ơn nh ưng thu c tr sâu có th tri t phá các loài thiên ch. i v i nông nghi p h u c ơ, chúng ta c n ph i xem xét h sinh thái nông nghi p bt u t quan im là làm th nào tng l i ích c a chúng ta t i m c t i a mà không phá h y h sinh thái. Chúng ta c n ph i hi u rõ các thành ph n trong h sinh thái và mi t ươ ng quan ca chúng trong h sinh thái ó. Trong bài t p này chúng ta s xem xét các m i t ươ ng quan cơ b n trong h sinh thái. Mc tiêu Có th gi i thích s cân b ng c a các thành ph n trong h sinh thái nông nghi p. Vt li u: Bút d , keo dán, kéo, gi y kh l n. Th i gian : 120 phút Các b ưc (Cho các nhóm có s thành viên trong m i nhóm là 5) 1. Ra ng trong vòng 30 phút và ghi chép t t c các lo i th c v t, côn trùng, và nh n vv th y ưc trên ng. N u c n, s d ng m t cái l ưi b t thêm các côn trùng nh h ơn và loài ong nh nh t. 2. Quay v l p h c và vi t tên c a t t c các v t tìm th y trên ng lên m t m u gi y nh (2 cm x 5 cm). 3. Làm thêm các t gi y có tên "n ng", "m ưa", "nhi u phân", "ít phân". 4. Các thành viên trong nhóm th o lu n xem ph ươ ng th c tác ng qua l i c a các thành ph n th nào. Dán tên các thành ph n c a h sinh thái lên gi y to và v các ưng n i gi a tt c các thành ph n nào có tác ng n nhau. Hãy gi i thích ý ngh a c a các ưng n i. 5. Th o lu n ti p hu qu c a nh ng tình hu ng sau ây. Hãy gi i thích xem iu gì s xy ra i v i m i thành ph n trong v gieo tr ng. (a) Phun thu c tr sâu gi t t t c côn trùng và nh n. Sau ó sâu h i di chuy n ti s ng trên ru ng, iu gì s x y ra? (b) Th c v t kháng l i t t c các lo i sâu, vì th không có sâu trên ru ng. iu gì s x y ra? (c) Cây ưc bón nhi u phân và có nhi u ánh n ng, iu gì s x y ra? (d) Cây ưc bón nhi u phân và tr i nhi u mây, có m ưa, iu gì s x y ra? (f) Cây b ch t, iu gì s x y ra? 6. Trình bày k t qu th o lu n c a nhóm cùng c l p 15 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 32: PHÂN TÍCH H SINH THÁI Gi i thi u có quy t nh qu n lý ng ru ng tt òi h i ph i d a vào vi c phân tích h sinh thái. Chúng ta ã th o lu n nh ng bài t p tr ưc và hi u v các thành ph n c a h sinh thái và m i tươ ng quan gi a chúng vi nhau th nào. Bây gi chúng ta bt u s d ng ph ươ ng pháp Phân tích H ệ sinh thái th o lu n và ư a ra quy t nh x lý ng ru ng t t. Phân tích H sinh thái s ưc th c hi n hàng tu n, sau khi ki m tra và nghiên c u các thành ph n trong h sinh thái cây tr ng. Các k t qu iu tra ng ru ng s ưc v lên mt t gi y l n theo các quy nh c th ưc ưa ra d ưi ây. B c tranh sau ó s ưc s d ng th o lu n. Có các câu h i ưc so n th o lu n trong m i giai on sinh tr ưng ca cây tr ng. Sau khi th o lu n iu quan tr ng là các k t qu ph i ưc báo cáo t i các nhóm khác. T t c m i ng ưi cn tham gia vào vi c quan sát, iu tra, v và báo cáo. Thay i ng ưi báo cáo hàng tu n có ý ngh a quan tr ng m b o có s tham gia c a t t c m i ng ưi. Mc ích Mc ích c a ho t ng này là phân tích tình tr ng ng ru ng b ng vi c quan sát, v và th o lu n. Sau khi k t thúc th o lu n, các nhóm ư a ra quy t nh nh ng ho t ng nào s ưc th c hi n ti p theo trên ng ru ng. Th i gian 120 phút Vt li u (m i nhóm) : Gi y A4, gi y to, bút chì, sáp màu, bút d u, túi nilon. Các b ưc 1. Ra ru ng. i qua ru ng theo ưng chéo và ch n ng u nhiên m t s im quan sát. S im quan sát tùy thu c vào cây tr ng nh ưng luôn ít nh t là 5 im. i v i mi im quan sát, th c hi n ti n trình iu tra ã ưc th ng nh t và ghi l i nh ng s li u quan sát c a các b n. Công vi c này s ưc ti n hành trên tng ru ng. S phát tri n c a cây : o kích th ưc cây. m s lá, hoa và qu m i cây. Ghi l i có bao nhiêu lá vàng và nâu. Côn trùng : Quan sát và m các côn trùng khác nhau và/ho c d u v t gây h i c a chúng các v trí khác nhau trên cây. Quan sát c t d ưi g c cây. Hãy thu m u bt k côn trùng nào mà b n không bi t. Thiên ch : m t ng s m i loài n m i và sâu non b ký sinh ho c b b nh. Quan sát t d ưi g c cây và thu th p côn trùng t các h b y ưc t trên ng (n u có th ). Hãy thu các m u c a thiên ch b n không bi t. Bnh : Quan sát các lá và thân cành. Có s thay i màu s c do b nh hay không? (Tho lu n v i gi ng viên n u ch ưa ch c ch n). m s lá/thân cành b b nh. c t l % di n tích lá/thân b nhi m b nh. Chu t: m s cây ho c nhánh b chu t h i. Cây che ph : m các lo i c khác nhau trên ng và ghi chép quy mô c a chúng. Có th ch n cách khác là ưc tính t l % m t t ưc c che ph . i v i cây che ph m t t (cây h u) ghi l i loài cây, cao, và giai on phát tri n. Hãy ghi l i 16 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
nh ng cây d n d ho c cây b y ưc tr ng trên ng (ghi chú s phát tri n c ng nh ư s l ưng và lo i côn trùng trên các cây này) Tình tr ng v n ưc: Quan sát và ghi chép tình tr ng n ưc trên ng ru ng. Th i ti t: Ghi l i iu ki n th i ti t trong th i gian quan sát. t: Quan sát iu ki n t phía trên c ng nh ư phía d ưi m t t Phía trên m t t Các loài cây, c, Quan sát và ánh giá các loài th c v t trên m t t, m xem có bao ư th c v t s ng trên nhiêu loài, màu s c?, cao t i a?, kh n ng sinh tr ng c a chúng?, mt t nh ng bi u hi u t t và không t t? m Quan sát b ng m t và bóp b ng tay ánh giá xem m t?, c n quan sát ít nh t 15 cm trên b m t và 15 cm phía dưi áy c a tt c các im quan sát. ti sáng ư Màu s c ánh giá chung m c nh ng không quá thiên v ý ki n ch quan. Côn trùng m xem có bao nhiêu loài côn trùng i m quan sát và ch c n ng ca chúng là gì? có giun không? – b ng ch ng gì? Ví d : phân giun trên m t t? nhi u hay ít? ư S phân h y l p Xem có nhi u tàn d th c v t b phân h y không? M c phân h y ph , v t li u th c nhanh hay ch m? n u nhanh ngh a là có ho t ng tích c c c a vi sinh ơ vt. v t. Tìm ki m xem có d u hi u c a các loài côn trùng nh bé h n? Li u chúng vn còn ang s ng hay không? Cu trúc t Quan sát các m u t v n. B n có nhìn th y các l h ng trong t không? chúng có nhi u hay ít? to hay nh ? S t n t i các l h ng ó ch ng t iu gì? Phía dui m t t ( ào sâu xu ng 15cm) ư ươ ư Cu trúc Cách quan sát các m u t v n phía d i sâu t ng t nh trên mt t m xem có bao nhiêu loài côn trùng im quan sát? ch c n ng c a Côn trùng chúng là gì? Có giun không? nhi u hay ít? d u hi u gì?, s có m t c a các côn trùng khác óng vai trò gì? có l i hay gây h i? R cây Có th y nhi u r cây không? tìm th y r n sâu nh t là bao nhiêu cm? R có màu gì? ánh giá s c kh e c a các r cây im quan sát. N u có cây h u, hãy quan sát các n t s n c nh m ca r ? N t s n nhi u hay ít? màu s c? ( giai on tr ưng thành) ơ Vt ch t h u c ơ Nh ng d u hi u gì cho th y có v t ch t h u c trong t? nhi u hay ít? Vì sao? (s chuy n màu c a t có màu t i ho c en do giun tr n các vt ch t h u c ơ t phía trên b m t t xu ng phía d ưi). m Quan sát b ng m t và bóp m t n m t và ánh giá m. (nh ư trên) 17 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
2. Tìm m t n ơi có bóng mát ng i thành nhóm ho c tr v phòng h c. T ng nhóm nên ng i cùng nhau thành vòng tròn, s d ng bút chì, sáp màu, nh ng s li u thu th p t m i ru ng (h u c ơ, FP) và b c tranh sinh thái t tu n tr ưc. 3. V m t b c tranh lên gi y l n cho m i m nh ru ng ã ưc quan sát (h u c ơ i l i vi t p h p các tp quán a ph ươ ng). T t c m i ng ưi nên ưc tham gia vào vi c v tranh. Có m t s quy nh v tranh nh ư sau: V cây v i úng s lá bình quân. Vi t s lá trên cây v trí nào ó trên gi y. Nu cây kh e, cây có màu xanh. N u cây b b nh ho c b thi u dinh d ưng (bón ít phân) khi ó cây có màu vàng. V cây b ch t ho c lá s p ch t có màu vàng. i v i các cây che ph , v m t và quy mô t ươ ng i c a c , cây b y, cây che ph m t t (cây h u) trong m i t ươ ng quan v i quy mô c a cây tr ng. V lo i cây và giai on phát tri n c a lo i cây b y, cây che ph và c d i (lo i có lá ph r ng hay có lá ng nh ư c ). Bi u hi n côn trùng ho c tr ng trên cây b y. i v i m t sâu h i, v các côn trùng khác nhau khi ưc tìm th y trên ng v phía bên phi c a cây. Vi t s bình quân bên c nh côn trùng. C ng vi t c tên a ph ươ ng ca côn trùng bên c nh hình v nó. i v i m t thiên ch, v côn trùng và nh n khi ưc tìm th y trên ng v phía bên trái cây. Vi t s bình quân c a thiên ch và tên a ph ươ ng c a chúng bên c nh hình v . i v i chu t, vi t s bình quân cây b chu t h i. i v i t, ưa chi ti t v l p ph và v t li u th c v t, màu t, sâu và iu ki n c a r , giun, vv vào b c tranh Nu th i ti t trong khi quan sát ph n l n có n ng, v thêm m t tr i. N u cùng có n ng và mây, v m t m t tr i nh ưng ưc che i m t n a v i màu mây t i. Nu th i ti t có mây c ngày thì m t tr i ch có màu t i c a mây. Nu ru ng ưc bón phân trong tu n tr ưc, khi ó hãy v vào b c tranh m t bàn tay ang ném phân , phân ng v t, phân m urê vv vào trong ru ng tùy theo lo i phân ã ưc s d ng. Nu có s d ng thu c sâu (th o m c), v m t bàn tay ho c vòi bình x t (tùy thu c vào bi n pháp phun) và vi t lo i thu c sâu ã phun bên c nh. Vi t chi ti t v s phát tri n c a cây tr ng m i m nh ru ng phía d ưi b c v 4. So sánh b c tranh c a tu n này v i b c tranh t tu n tr ưc xem li u có s khác nhau hay t ươ ng t và lý do có s khác nhau. 5. Bây gi hãy th o lu n tình tr ng c a h sinh thái d a trên các giai on phát tri n ca cây tr ng t i th i im quan sát. So sánh gi a ru ng h u c ơ và ru ng theo t p quán nông dân. M t ng ưi trong nhóm ưc ch nh làm ng ưi ch t v n. (Thay i ng ưi m i tu n). Ng ưi này s t câu h i v ng ru ng. Hãy xem xét t t c các y u t c a h sinh thái theo m t ph ươ ng pháp có h th ng. (Hãy s d ng ví d trang ti p theo h ưng d n th o lu n). Vi t tóm t t th o lu n lên gi y và các quy t nh qu n lý ưc ưa ra cho m i m nh ru ng. 6. Mi nhóm s trình bày các k t qu c a mình (b c tranh, tình tr ng ng ru ng, m i quan h gi a các nhân t , so sánh gi a các ru ng và v i tu n tr ưc, các gi i pháp) và các nhóm khác t các câu h i hi u rõ h ơn. M i tu n báo cáo s là m t ng ưi khác trong nhóm. 18 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
7. Da trên phân tích và th o lu n, h c viên s quy t nh m t gi i pháp th ng nh t cho tt c các nhóm trong tu n t i. (Làm gì?ai s làm?) 8. Gi b c v c a b n so sánh v i các tu n ti p theo sau trong v . Du i ây là nh ng ví d v các câu h i h ưng d n th o lu n phân tích h sinh thái. Tuy nhiên, nh ng câu h i ưc ưa ra ây là r t c ơ b n và vi c th o lu n h sinh thái hàng tu n không nên ch ưc gi i h n trong các câu h i riêng r này. C ng nh ư v y, hc viên nên ư a c các k t qu t các ho t ng khác h ã làm vào trong th o lu n ca h nh ư các nghiên c u ng ru ng ho c nuôi côn trùng. 1. Th ời ti ết: Th i ti t hôm nay nh ư th nào (n ng, m ưa, nhi t , m )? t có nưc không? ho c có quá nhi u n ưc hay thi u n ưc? Th i ti t tác ng t i h sinh thái trong giai on này th nào? 2. Cây : Chi u cao cây và so sánh v i tu n tr ưc thì nó th nào? Có bao nhiêu lá trên cây? Màu s c c a chúng? Cây ã ra cành ch ưa? Có bao nhiêu cành? Cành m c t âu? Các nhân t gì liên quan t i s xu t hi n các cành: m t cây, th i ti t, dinh dưng? Có ch i n và hoa nào ch ưa? Cây có v thi u dinh d ưng không? B n mong mu n cây phát tri n th nào trong tu n t i? B n có th y có n t s n nào không ( i vi cây h u)?nh ng n t s n này có vai trò gì i v i cây nói riêng và v i vi c tái tr ng tr t trên ng ru ng nói chung? 3. Sâu hai và thiên địch: Lo i sâu gì xu t hi n trên ng? Chúng có nhi u hay ch có ít? Lo i nào gây h i nh t? Có nhi u thiên ch trên ng không? Kh n ng ki m soát sâu h i c a chúng th nào? M c cây có th n bù thi t h i do sâu gây ra trong giai on này là gì? M t sâu h i và thiên ch so v i tu n tr ưc? B n mong mu n mt sâu h i và thiên ch phát tri n th nào trong nh ng ngày t i? 4. Bệnh h ại: Bnh gì ang xu t hi n trên ng? Chúng có nhi u hay ít? Lo i b nh gì nên chú ý h ơn? M c cây có th n bù thi t h i do b nh gây ra trong giai on này th nào? Tác ng c a b nh so v i tu n tr ưc th nào? B n mong mu n b nh phát tri n nh ư th nào trong các ngày t i? 3. Cây che ph ủ/cây b ẫy: Bn có tr ng cây che ph hay cây d n d ho c cây b y nào không? Các cây này phát tri n th nào? Có sâu ho c tr ng nào trên cây b y ho c cây d n d không? Hãy so sánh s côn trùng và tr ng c a cùng loài sâu h i b n nhìn th y trên cây tr ng? Cây che ph ang phát tr ên th nào? B n có nhìn th y n t sn nào không?(cho cây h u)? Các n t s n này có vai trò gì i v i cây nói riêng và i v i vi c tái tr ng tr t trên ng nói chung? 4. Cỏ d ại: C gì chi m ưu th ? C d i che ph gì? M t c so v i tu n tru c th nào? Bn mong mu n m t c d i th nào i v i s phát tri n c a sâu và thiên ch trong nh ng ngày t i? 5. Các điều ki ện đấ t và n ước: Tình tr ng c a t th nào? Có d u hi u ho t ng nào ca các vi sinh v t ho c giun không? T l phân h y c a l p ph ho c các v t li u th c v t khác trên m t t? Ru ng có m không? Nh ng yêu c u gì v t và nưc cho cây tr ng giai on này? 6. Nh ững quy ết đị nh qu ản lý: Có c n thi t bón thêm phân không? n u c n thì lo i phân nào và bón bao nhiêu? Có c n ph i t ưi n ưc không? Có c n làm c không? Bn làm gì qu n lý sâu? b n làm gì qu n lý b nh? Thu th p côn trùng và các tr ng trên cây d n d /cây b y có c n thi t không? B n có nên ti p t c quan sát không? Công vi c chu n b gì? Ai làm? 19 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
T & DINH D ƯNG Mt nguyên t c c ơ bn bao trùm trong canh tác h u c ơ ó là vi c s d ng phân h u c ơ làm ngu n cung c p dinh d ưng ch y u cho cây tr ng. Có nhi u ngu n phân h u c ơ khác nhau có th s d ng trong canh tác h u c ơ: -Phân -Phân xanh -Phân vi sinh -Các dinh d ưng lên men: c sên, cá, ng i c u, thân chu i, rau mu ng, u -Rác th i nhà b p nh ư x ươ ng cá, gà, l n, bò, v tr ng -Các á khoáng t nhiên Trong ó ngu n dinh d ưng ch l c là phân còn các ngu n dinh d ưng khác ch là ph n h tr thêm cho cây tr ng khi c n thi t. S d ng phân bón và vùi phân xanh vào t s giúp c i thi n ch t l ưng t, t o môi tru ng t t cho các sinh v t s ng trong t cây tr ng sinh tr ưng và phát tri n kh e m nh trên m t n n tng bn v ng trong khi các ngu n dinh d ưng khác ch có ý ngh a b xung tr c ti p cho cây khi c n thi t nh ưng không c i thi n ưc ch t l ưng t. ph n này THV s c ph n “ t” và “phân ” trong tài li u “Canh tác h u c ơ” và s dng các bài t p h ưng d n chuy n t i ki n th c t i nông dân giúp h thay i hành vi và thói quen s d ng phân hóa h c trong s n xu t. 20 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 4: T VÀ CÁC HO T NG S NG TRONG T ? Gi i thi u Bài t p này bao trùm cho t t c các ph n n i dung v t. Ý tu ng chính ưc khai thác trong bài t p này là: trong t có r t nhi u ho t ng s ng h tr cho cây tr ng phát tri n. t bao gm: các y u t to nên ph m ch t ca t hay còn g i là c tính ca t, và t t c mi th vt có th nhìn th y ho c không th nhìn th y trong t s to nên im c tr ưng c a t. C hai: c tính và im c tr ưng ca t có các ch c n ng riêng, nh ưng có m i t ươ ng quan v i nhau và ho t ng cùng nhau giúp cây tr ng phát tri n. Mc tiêu Sau bài h c, h c viên có th li t kê ưc các y u t chính c ng nh ư m i quan h ca các “th v t” và các “ph m ch t” trong m t lo i t, ng th i trình bày mi quan h gi a chúng vi nhau và gi a chúng v i r cây. Th i gian : 2 gi Materials: Bút, gi y và b ng dính Chú ý Trong các l p FFS ào t o nông dân, tr ưc khi b t u bài t p trong phòng h c, h c viên i ra ru ng và quan sát t. Vi c quan sát t t t nh t ưc ti n hành ng th i trong khi iu tra và “phân tích h sinh thái” c a l p. Khi quan sát trên ng, hãy h i “tình tr ng t th nào và các c tính c a nó?” T p hu n viên nên h ưng vi c quan sát t và th o lu n ít nh t vào nh ng im sau: a. Các loài côn trùng và giun trong t b. Vi khu n (tìm m t m u v t li u th c v t ang b th i và h i s phân h y nh ư th nào? c. Nưc (xem kh n ng gi n ưc khác nhau gi a các lo i t) d. Vt ch t h u c ơ (xem màu s c t) e. Dinh d ưng (Có th nhìn th y dinh d ưng không?) f. S thoát n ưc ( ch t, l ng và c u trúc t) g. Không khí (d u hi u cho th y có s thông khí t , x u trong t h. R cây (nhi u hay ít) i. Các ch t khoáng (có th y các ch t khoáng trong t không? có th phán oán qua bi u hi n c a cây tr ng không?) Các b ưc 1. Hc viên ra ru ng và quan sát m t di n tích t ưc canh tác và t không ưc canh tác.Yêu c u h c viên li t kê t t c m i v t mà h bi t và h có th nhìn th y th c s trong mt lo i t. Quan sát c “Các th v t” (nh ư cát, giun, không khí) và “ph m ch t”c a t (nh ư kh n ng gi n ưc, c u trúc ) 2. Quay tr v phòng h c và chia h c viên thành các nhóm nh sau ó yêu c u các nhóm hoàn thành b n li t kê v “các th v t” (nhìn th y ưc trong lúc quan sát và c không nhìn thy ưc nh ưng h c viên bi t) 3. Các nhóm li t k và trình bày tr ưc c l p. 21 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
4. Sau khi m i nhóm trình bày b n li t kê c a mình, THV yêu c u hc viên quay tr v nhóm c a mình và v lên gi y to r cây cùng các y u t ưc nhóm li t kê vào 2 c t thích h p: “các th vt ” và “ các ph m ch t” 5. Sau ó yêu c u v nh ng m i tên ch m i quan h gi a các y u t ó v i nhau (xem minh h a d ưi). Các m i tên gi a “các th vt” và “các ph m ch t” vi nhau, gi a “các th vt” v i nhau và gi a “các ph m ch t” v i nhau. Các th ứ v t Các ph ẩm ch ất -Vt ch t h u c ơ -Kt c u -Dinh d ưng -Cu trúc -Không khí -Kh năng gi -Nưc dinh d ưng -Côn trùng & giun -Các VS v t -Kh năng gi nưc 6. Sau khi các nhóm trình bày, t p hu n viên s s d ng m t b c tranh phân tích và ư a ra nh ng k t lu n chính. Kt lu n bao g m: a. Có th mô t "các th vt" trong t nh ư: V t ch t h u c ơ; Dinh d ưng; Không khí; N ưc; Côn trùng & Giun; Các vi sinh v t. "Các ph m ch t" nh ư: Kt c u; C u trúc; Kh n ng gi dinh d ưng; Kh n ng gi n ưc b. Và nêu rõ t m quan tr ng c a m i quan h qua l i gi a các y u t này. 7. Khi k t lu n, t p hu n viên nên l ưu ý, bài t p này là cho h c viên t khám phá v t – nó ưc thi t k giúp h c viên suy ngh và ư a ra nhi u ý ki n v m i quan h gi a “các th vt và các ph m ch t” c a t. Hãy h i li u các m i quan h qua l i này có ích li không? H i nông dân xem bn mô t các m i quan h trong t ca h ph c t p th nào? “Nu nh ư m t NÔNG DÂN khác bưc vào c a và nhìn th y bn mô t c a b n, li u h có hi u ưc ý c a b n th hi n trên bn v ó không?”. Chc ch n câu tr l i s là “không”. Sau ó THV s g i ý các b ưc ti p theo tổng h ợp lại các b ưc tr ưc và làm rõ m c tiêu c a t ng b ưc. Khám phá Tng h p li (làm n gi n hóa) 8. Bây gi THV s yêu c u h c viên s d ng các k t qu c a h t các b ưc tr ưc v m t bi u tóm t t ơ n gi n h ơn ch g m có r cây cùng v i 5-6 th vt c tr ưng và ph m ch t quan tr ng nh t c a t. M c ích ca b ưc này nh m xác nh nh ng thành ph n quan tr ng nh t c a t và làm rõ h ơn m i quan h gi a chúng. 22 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Tr ưc khi quay tr l i các nhóm nh , THV có th gi i thích rõ cho h c viên m t vài khái ni m quan tr ng nh ư: th nào là kt c u và cu trúc ca t 9. Các nhóm nh báo cáo l i. 10. THV trình bày b n tng h p ưc v li v nh ng y u t c ơ b n và mi quan h gi a các y u t ó v i nhau (xem d ưi). Sau ó hãy t CÂU H I NH N MNH NH NG IM QUAN TR NG Các câu h i và nh ng im c n nh n m nh 1. Yu t nào có s m i tên t i các y u t khác nhi u nh t? ( áp án s là:"v t ch t hu c ” vì nó tác ng tr c ti p và gián ti p ti các y u t khác) 2. Yu t nào ưc nông dân iu khi n tr c ti p? ( áp án s là “v t ch t h u c ” và "n ưc" vì chúng là 2 y u t duy nh t có th ưc qu n lý tr c ti p b i nông dân ). 3. Dinh d ưng cho cây tr ng trong t n t âu? áp án: a. Ngu n ch y u n t quá trình vi khu n phân h y các v t ch t h u c ơ (hay còn g i là “ưc khoáng hóa”) b. Mt s n t các lp dinh d ưng vô c ơ ưc gi l i trên b m t c a các h t sét và mùn. c. Mt s hòa tan và trôi ni trong n ưc d. Mt s n t ngu n v t li u g c ( a tng hóa á) e. Mt s ưc nông dân ưa vào trong t S TÓM T T TÍNH H TH NG CA CÁC Y U T TRONG T KHÔNG KHÍ L.quan t i t ất c ả Dinh d ưng và kh Khả n ăng gi ữ năng gi dinh dưng H20 Kết c ấu V t ch t h u c Cấu tr úc ậ ấ ữ ơ Côn tr ùng v à giun Các vi sinh v ật 23 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 17: PHÂN H U C VÀ PH Ư NG PHÁP QU N LÝ Gi i thi u Chi n l ưc cung c p dinh d ưng cho cây tr ng trong nông nghi p h u c ơ khác c ơ bn so v i nông nghi p thông th ưng. Trong khi nông nghi p thông th ưng t p trung vào cung c p tr c ti p dinh d ưng cho cây tr ng b ng cách s d ng h u h t các phân khoáng hòa tan thì nông nghi p h u c ơ nuôi cây m t cách gián ti p thông qua vi c nuôi các sinh v t t b ng các v t ch t h u c ơ. Vi c s d ng các phân khoáng có th làm t ng n ng su t r t cao. Phân khoáng cung cp m t l ưng l n dinh d ưng d ng d tiêu s n có cho cây s d ng. Th c t này ã to ra s c h p d n i v i vi c s d ng phân c bi t là m. Tuy nhiên c ng có nhi u h n ch khi s d ng chúng. Th ưng có kho ng m t n a l ưng phân m ưc bón b m t i thông qua quá trình r a trôi, b l ng l c và bay h ơi. D ưi nh ng iu ki n không thích h p (nh ư m ưa to, khô h n kéo dài, xói mòn, ho c v t ch t h u c ơ trong t th p) hi u qu c a phân m th m chí có th còn th p h ơn. Do k t qu c a vi c r a trôi và quá trình lng lc, ngu n n ưc ng m và n ưc u ng tr nên b ô nhi m. Ngoài nh ng v n nh h ưng t i kinh t và sinh thái, l m d ng phân khoáng còn gây nh h ưng tiêu c c t i s c kh e c a cây tr ng và c con ng ưi Phân h u c ơ r t khác v i phân hóa h c ho c phân khoáng. Do l ưng v t ch t h u c ơ ca chúng là ngu n dinh d ưng ch m vì th cung c p dinh d ưng cho cây thông qua bón phân h u c ơ ch nên ti n hành m t l n. Trong tiêu chu n h u c ơ ã xác nh rõ vi c cung c p dinh d ưng cho cây nên ưc làm nh ư th nào c ng nh ư các lo i v t li u nào ưc phép và c m s d ng trong nông nghi p h u c ơ. (xem tài li u phát trong bài t p 3) Phân hóa h c t ng h p nh ư urê và lân supe không uc phép s d ng. K ho ch bón phân h u c ơ v c ơ b n s ưc xây d ng d a trên vi c tái s d ng các ch t th i trong tr i s n xu t thông qua phân, các lo i cây phân xanh c ng nh ư phân ng v t nuôi và che ph t. Không ưc s d ng phân t ươ i ng v t tr khi nó ưc theo ph ươ ng pháp phân “nóng” Không ưc s d ng phân bón có ch a phân ng ưi. Các ngu n khoáng u vào t thiên nhiên nh ư á lân, á vôi có th ưc s d ng nh ưng ch là ph n b xung thêm cho ngu n h u c ơ khi c n thi t Phân vi sinh có th ưc s d ng n u nh ư nó không ch a các v t li u không ưc phép s d ng trong nông nghi p h u c ơ (nh ư phân vô c ơ ho c rác th i ô th ) nh ưng c ng ch là ph n b xung cho ngu n phân h u c ơ. Ch này s ưc ti n hành theo cách s m vai các h c viên chia s kinh nghi m ca mình v phân bón hóa h c và phân hu cơ. Mc tiêu: Sau bài gi ng h c viên s Hi u rõ nh ng m t tiêu c c c a phân hóa h c và lý do vì sao chúng không ưc phép s d ng trong canh tác h u c ơ. 24 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Hi u ưc nh ng ngu n nguyên li u sn có cho phân h u c ơ. Xác nh mt s m t cn c i ti n khi chu n b và s d ng phân h u c ơ trong nông nghi p h u c ơ so v i phân h u c ơ ã s d ng theo ph ươ ng pháp truy n th ng Vt li u: Gi y kh to, bút d , Th i gian: 1 gi Các b ưc 1. Chia h c viên thành 3 nhóm s m vai. Nhóm 1: i din cho ng ưi bán phân hóa h c. Nhóm 2: i di n nhóm nông dân h u c ơ ã thành công v i phân bón h u c ơ. Nhóm 3: là nh ng quan sát viên. 2. Nhóm 1 và 2 ưc s d ng 20 phút chu n b lý l và b o v ph ươ ng pháp c a h. Nhóm quan sát (nhóm 3) c g ng cp nh t và suy ngh nh ng v n ang ưc 2 nhóm tranh lu n bênh v c cho c 2 phía. 3. Vi c s m vai b t u. u tiên m i nhóm s s d ng 5 phút trình bày quan im ca h . Sau ó 2 nhóm s tranh lu n trong 10 phút c g ng thuy t ph c nhóm kia r ng ph ươ ng pháp c a h là t t nh t. M t s thành viên c a nhóm 3 s hưng d n cu c tranh lu n này và ph i m b o r ng cu c th o lu n là công bng. Nh ng thành viên khác trong nhóm 3 s ghi chép l i các lu n im c a 2 nhóm trong khi tranh cãi. 4. Sau cu c tranh lu n, nh ng câu t ch ch t trong khi th o lu n s ưc vi t lên trên b ng. 5. THV s t ưng thu t l i s tranh cãi và n u c n thi t hoàn thành vi c th o lu n cùng v i nh ng thông tin ưc ưa ra trong “L ưu ý cho t p hu n viên”. Th a nh n nh ng khía c nh tích c c c a phân hóa h c, nh n m nh khía c nh tiêu c c liên quan t i ch t l ưng lâu dài c a t. i chi u nh ng iu này v i khía c nh tích c c c a phân h u c ơ. 6. Sau th o lu n, THV s k t thúc bài t p b ng cách tuyên b các lo i phân có th ưc s d ng trong canh tác h u c ơ và ưu th c a chúng Lưu ý i c i THV: Bón phân hóa h c có nh ng tác ng tiêu c c t i t và s c kh e cây tr ng nh ư sau: Bón m quá m c d n n m m hóa các t bào cây làm cho cây m n c m h ơn i v i sâu b nh h i. Nó làm gi m s xâm chi m c a r cây cùng v i n m có l i mycorrhiza . Bón nhi u phân m làm ng ng quá trình c ng sinh c a n m c nh m rhizobia. Vi c s d ng duy nh t lo i phân NPK làm cho các dinh d ưng vi l ưng trong t b rút ki t vì chúng không ưc thay th và b xung khi bón lo i phân này. Do ó dn t i gi m n ng su t và làm cho tình tr ng cây tr ng c ng nh ư s c kh e ng vt b suy bi n. 25 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Vi c phân h y v t ch t h u c ơ trong t t ng nhanh làm h ng c u trúc t và vì th khi g p khô h n t d b t n th ươ ng h ơn. Phân h u c ơ nuôi t bng vt ch t h u c ơ c a nó và có nh ng nh h ưng tích cc sau: Cung c p dinh d ưng cân i h ơn và vì th giúp cây tr ng m nh kh e. Làm t ng các ho t ng sinh h c trong t do ó làm t ng vi c huy ng dinh dưng t các ngu n h u c ơ và ch t khoáng ng th i thúc y s phân h y các ch t c trong t. To iu ki n s ng và phát tri n t t cho vi khu n Mycorrhizal trong t giúp ci thi n vi c cung c p lân cho cây tr ng. Khi Phân ưc bón vào t, nó có kh n ng kh ng ch các tác nhân gây bnh t t Ci thi n cu trúc ca t nên giúp r cây phát tri n m nh h ơn. Mùn t ci thi n kh n ng trao i dinh d ưng và làm cho t không b chua. 26 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 18: LÀM PHÂN Gi i thi u Không ph i t t c rác th i h u c ơ có th ưc s d ng nh ư phân h u c ơ. H u h t các lo i rác th i h u c ơ tr ưc tiên ph i ưc ho c ưc phân h y b i các vi sinh v t trong iu ki n môi tr ưng m, m và h o khí ( phân nóng). c bi t các lo i phân ng v t ph i ưc nóng gi t t t c các loài kí sinh và sinh v t gây b nh khác. Tt c v t li u ưa vào làm phân nên ưc l a ch n có t l ph i tr n h p lý gi a các vt li u giàu các bon (C) và giàu m (N). Ti n trình phân c n không khí và m và c n chú ý t i c u trúc c a ng . Nh ng v t li u u tiên ưc ưa vào ng ưc t thành các l p m b o không khí có th vào trong ng . m c a ng ph i ưc iu ch nh không quá khô ho c quá ưt. Thông th ưng, trong vòng 3-4 ngày sau nhi t ng s t ng lên, do ó tin tri n t nhiên c a quá trình phân h y các ch t th i h u c ơ v cơ b n th ưng xu t hi n ch m và gi m d n phía trên b m t t. S n ph m cu i cùng c a ti n trình là phân ho c mùn s có tác d ng c i thi n c u trúc t, gi m b n v ng cho t và cung c p dinh d ưng cho cây bi phân s phân h y sang v t ch t cu i cùng là các khoáng cây s d ng. Phân c i thi n c u trúc t có ý ngh a rt quan tr ng i v i sc sn xu t lâu dài c a nông nghi p. Ngoài ra, phân ch a các y u t vi l ưng cây tr ng c n ph i b xung mà trong phân NPK không có. Vi t Nam, m t lo i v t li u ưc s d ng ph bi n làm phân là bèo tây, lá các cây u , tro r ơm r , phân ng v t và c phân ng ưi. Phân ng ưi không ưc phép s d ng trong canh tác h u c ơ trong khi có nhi u các lo i v t li u khác có th ưc s d ng các a ph ươ ng. iu quan tr ng là ph i bi t t n d ng nh ng v t li u s n có và chi phí cho phân th p nh t. Vi t Nam, nông dân có thói quen c phân “nóng” ho c “l nh”. "l nh" ưc chu n b trong h d ưi t; "nóng" thưng ưc chu n b trên m t t. M i ph ươ ng pháp có l i th và hn ch ca riêng nó. Ti n trình "l nh" là m t ti n trình y m khí. Do ó thi u ôxy, các vi sinh v t không có kh n ng “ t cháy” (s ôxy hóa) các vât ch t h u c ơ và vì th nhi t c a v t ch t h u c ơ không t ng lên (vì th g i là phân “l nh”). Vì v y, k t qu là ti n trình th i r a không làm ch t các h t c và các tác nhân gây b nh trong phân . Ti n trình "nóng" là ti n trình h o khí. Nó có s tham gia c a Oxy các vi sinh v t có kh nng ho t ng và do ó làm t ng nhi t (vì th g i là phân “nóng”) và cu i cùng là s phân h y v t ch t h u c ơ. K t qu c a ti n trình phân “nóng” là phân không có các tác nhân gây b nh và h t c d i. Tuy nhiên, m t l ưng l n v t li u h u c ơ b mt i trong quá trình . H u nh ư toàn b các tiêu chu n h u c ơ trên th gi i không cho phép nông dân s dng phân ng v t tr khi nó ưc tr i qua ti n trình “nóng" Vì phân ng v t có giá tr nh ư m t lo i phân bón, nên phân “nóng” là m t ph ươ ng pháp ưc khuy n cáo cho nh ng nông dân h u c ơ. Khái ni m úng n c a vi c phân c bi t là gi t các tác nhân gây b nh có trong các tàn d ư cây tr ng ho c phân ng v t b nhi m ch ưa ưc hi u m t cách y Vi t Nam. Nông dân th ưng b l i trên ng ho c kênh m ươ ng các cây tr ng b nhi m b nh. Nông dân còn s d ng phân t ươ i nh ư m t lo i phân h u c ơ. C hai thói quen trên ã gây ra nh ng v n cho cây tr ng c ng nh ư s c kh e c a con ng ưi. N u tàn d ư cây tr ng mang theo các ngu n b nh, b nh s ti p t c lây lan. Ngoài ra, phân tu ơi mang các tác nhân gây b nh nh ư tr ng c u các loài kí sinh gây nh h ưng cho con ng ưi. L y ví d , For instance, sinh v t gây b nh u n ván, b nh vi khu n ưc lan truy n qua phân ng v t. Vi khu n u n ván xam nh p vào c ơ th con ng ưi thông qua các v t th ươ ng ch ưa lành. 27 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Gi ng viên nông dân c n hi u rõ vai trò c a các y u t cácbon và nit ơ trong ti n trình phân, nh ư ph i h p các v t li u th c v t và ng v t phù h p v i t l cân i gi a các y u t giúp cho ti n trình phân t t và thu ưc s n ph m sau có ch t l ưng. Trong bài t p này chúng ta s chu n b phân h c viên n m ưc các nguyên t c c a công tác chu n b và s d ng phân h p lý nh ư m t chi n l ưc c i t o t và qu n lý sâu b nh h i. Mc tiêu: Nông dân s nh n bi t ưc ph ươ ng pháp và nh ng l i th c a vi c phân “nóng” các ch t th i h u c ơ. Th i gian: 120 phút Vt li u: Gi y kh to, bút d , các ch t th i h u c ơ ưc nông dân thu gom (nh ư bèo tây ho c tàn d ư cây tr ng h u vv ) phân ng v t, r ơm r , n ưc, các v t li u che ph ng nh ư lá chu i ho c t (d y 2 – 5 cm), các c c tre làm cho thông thoáng và ng , dây nh a. Ph ươ ng pháp: (THV cùng v i nông dân có th chu n b phân 1-2 tháng tr ưc v s n xu t s d ng cho các ru ng nghiên c u. Bài t p này ch nh m gi i thi u các khái ni m c a vi c phân “thích hp” và h ưng d n nông dân các b ưc c n ph i làm trong quá trình chu n b phân nh ư mt ph n n i dung c a các l p FFS thông th ưng. Có nhi u cách ưc m i ng ưi s d ng t o các ng . THV nên tìm hi u xung quanh xem có “cách làm khác” và t t nhiên khi ó cùng th nghi m. Yêu c u c ơ b n c a t t c các ng phân nóng là: 1. Các ng l n t ưc nhi t l n h ơn nhi t b m t ra bên ngoài. iu này có ngh a rng ng có d ng “hình kh i” t t h ơn ng có b r ng, b ng ph ng. 2. ng c n có ôxy ti n trình phân h y h o khí ưc ti n hành t t b i các vi khu n.Vì th , ng ph i ưc xây d ng trên m t t. 3. Vt li u h u c ơ ưc ưa vào ng thành t ng lp xen k nhau m b o có s ph i tr n t t và thông khí trong ng . 4. ng c n ph i ưc “ o” ho c tr n lên ưa nh ng v t li u ít ưc tham gia vào ti n trình t phía bên ngoài ng vào phía bên trong và ng th i ưa thêm oxy vào trong ng . Vi c làm này nên ưc th c hi n kho ng 1 l n m i tháng. 5. ng c n ưc gi m khuy n khích s sinh tr ưng c a các vi khu n, nh ưng không quá ưt (gây nên tình tr ng y m khí) Thông tin chi ti t v phân có th c trong tài li u xu t b n c a d án “làm phân th t là ơ n gi n”. Ph ươ ng pháp: 1. Gi i thích v m c ích và các b ưc th c hi n c a bài t p này v i h c viên. 2. Hi nông dân li u m t ho c vài ng ưi trong s h bi t cách làm phân . 3. Ôn l i ti n trình chung và tóm t t nh ng khía c nh chính nh ư nhi t , m , mùi vv 4. Bt u xây d ng m t ng “phù h p” nh ư sau: Bước 1.Chu ẩn b ị v ị trí ủ phân Ch n n ơi không b ng p úng, có bong râm và thoát n ưc t t. thoát n ưc t t, ch n n n t tr c t t h ơn n n c ng ví d nh ư n n bê tông. Bước 2.Tập k ết v ật li ệu 28 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Tp k t toàn b v t li u cùng nhau t i v trí . m b o có và úng s l ưng c a m i lo i v t li u khác nhau ưc ưa vào ng . M t h n h p b n g m: Vt li u c a t t c các lo i cây xanh (kho ng 50 %); Rơm ho c v t li u giàu cacbon t ươ ng t (20 - 30 %) (M t s v tr u g o c ng có th ưc ph i tr n nh ưng s l ưng ưc ư a vào không nên quá nhi u) Phân ng v t ( ưc ph i tr n t t nh t d ng phân l ng) (20 - 30 %). Vt li u xanh s cung c p cacbon và nit ơ ( m), r ơm h u h t ch cung c p cacbon, trong khi phân ng v t cung c p m và th c n cho vi khu n. Vi c ph i h p các lo i v t li u nào ó ho c có s thay i t ươ ng x ng có th t o ra m t m c phân h y khác. M t h n h p phân t t nh t th ưng t ưc t nh ng m o nh ưc rút ra qua các kinh nghi m h ơn là áp dng úng theo khoa h c. Bước 3. T ạo v ật li ệu thành đống 1. ng ưc hình thành b i m t lo t các l p v t li u ưc r i l n l ưt lên nhau- m i l p dày kho ng 15 - 25 cm 2. Lp u tiên nên là nh ng v t li u thô và th g nh ư nh ng que ho c cành nh . Nh ng vt li u này s m b o cho không khí l ưu thông và thoát n ưc. 3. Thêm vào m t l p v t li u khó phân hu h ơn nh ư r ơm, tr u g o ho c thân lá ngô. 4. ư a ti p m t lp phân ng v t ( ưt) ph lên l p v t li u th c v t. 5. Thêm vào l p v t li u xanh d phân h y nh ư c t ươ i, lá cây, các tàn d ư rau qu . 6. Tro và n ưc gi i sau ó có th ưc t ưi nh lên trên các l p thúc y s phân h y nhanh h ơn. 7. Ngo i tr l p u tiên là các v t li u thô, ri lp l i ln l ưt các l p cho n khi ng t ti cao t 1-1,5m. L p cu i cùng v n là các v t li u xanh nh ư tr ưc. Khi b trí các l p , ph i r i v t li u bt u t rìa ng nó không b . Nên chú ý không nén ho c d m lên ng quá nhi u trong khi t o ng. N u các v t liu b nén quá ch t s làm gi m l ưu thông không khí trong ng và làm cho ti n trình b ch m ho c không ưc hoàn toàn. L thông khí ưc t o ra b i các cây tre có c t nh ng l trong và t c hai chi u ngang và th ng ng qua ng phân s c i thi n s l ưu thông c a không khí. Bu ớc 4. N ước v ới đố ng ủ Tưi n ưc y cho toàn b ng cho n khi có m cho t t c v t li u bên trong. (m thích h p có th ưc ki m tra b ng cách bóp m t n m tay y v t li u nh ưng không quá m nh làm nát v v t li u mà không có n ưc ch y ra ngoài). Bước 5. Che ph ủ đố ng ủ ng nên ưc che ph b o v nó kh i bay h ơi n ưc và m ưa to vì s làm trôi m t dinh dưng trong ng . Dùng các túi, c ho c lá chu i che. Ki m tra ng hàng tu n và t ưi thêm n ưc n u c n. N u gi a ng b khô, có màu tr ng và “ph n” co ngh a b n c n ph i t ưi thêm n ưc. 29 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
6. Phân công các nhóm trên c ơ s hàng tu n o nhi t hàng ngày. Khi nhi t t ng t t i ít nh t 65 oC và sau ó h cu ng kho ng 25 oC - 30 oC, o ng ư a nh ng vt li u t phía bên ngoài ng trong trong trung tâm và t trung tâm ra bên ngoài. 7. o ng nên ưc làm ít nh t m t l n khi nhi t gi m xu ng nh ưng nên làm 2 l n thì t t h ơn. N u nhi t lên cao kéo dài m t cách áng k , không c n thi t ph i o ng thêm. ng s ưc hoàn thành khi phân có màu nâu en, v t li u t ơi v n hoàn toàn, có mùi ca t t ươ i và khi ó nhi t h xu ng t i 25 oC - 30 oC. Ti n trình này có th kéo dài 3 tháng tùy theo iu ki n th i ti t. Th o lu n: 1. V biu nhi t hàng tu n. Gi i thích t i sao nhi t thay i. iu gì x y ra i vi v t li u trong ng khi nhi t t ng lên? 2. Ti sao th tích ng gi m xu ng? iu này có t t hay không? T i sao? 3. Trong ng , n ưc có ch c n ng gì? Oxy có ch c nng gì? T i sao chúng ta ph i ph i tr n v t li u ? 4. Phân có th ưc s d ng th nào nh ư m t chi n l ưc c i t o t và qu n lý sâu b nh hi? 5. Vì lý do gì nông dân s d ng phân ho c không s d ng phân ?Hãy gi i thích. 6. Thói quen chu n b và s d ng phân c a nông dân nh ư th nào? Hãy gi i thích. 7. Nh ng v t li u nào khác trên a ph ươ ng c a b n có th ưc s d ng làm phân ? 8. Có th làm gì vi c chu n b làm phân thu n ti n h ơn? 30 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 19: PHÂN XANH Gi i thi u Phân xanh là các lo i cây ưc tr ng nh ư là “phân bón s ng” c i t o t. Phân xanh th ưng ưc vùi vào trong t khi cây v n còn ch ưa già vì chúng ưc tr ng l y lá xanh làm v t li u và giai on này chúng có hàm l ưng dinh d ưng cao. Vì th tr ng cây phân xanh r t có l i nh ng khu v c s n xu t không có phân ho c phân ng v t. Phân xanh ng n c n dinh d ưng b l ng l c qua t ho c b r a trôi do m ưa, nó b xung v t ch t hu c ơ cho t, c i thi n c u trúc t, gi m xói mòn và kh ng ch c d i. Cây phân xanh ưc s d ng luân canh ho c g i v khi cây tr ng chính ang sinh tr ưng khi cây tr ng chính cho thu ho ch thì cây phân xanh ã ưc thi t l p t t. Tr ưc khi gieo ho c tr ng cây k ti p, cây phân xanh s ưc vùi vào t. i v i h u h t các cây phân xanh, th i im vùi t t nh t ch tr ưc khi cây b t u ra hoa. Cây phân xanh t n ít th i gian, th ưng b th i r a trong t kho ng 2 tu n tr ưc khi gieo tr ng cây m i. Cây phân xanh cng có th ưc c t và b l i trên m t t nh ư m t l p ph h u c ơ. Theo cách này, dinh dưng ưc phóng thích ch m h ơn. ánh giá úng hi u qu c a cây phân xanh òi h i ph i ti n hành m t v gieo tr ng mà trong m t l p FFS li không có th i gian. Vì th m t bài gi ng tươ ng ng s ưc ti n hành th o lu n xem lo i cây phân xanh nào ang có a ph ươ ng ho c có th ưa lo i nào vào tr ng phù h p v i h th ng mùa v c a a ph ươ ng c ng nh ư nên ư a nó vào th i im nào trong v là thích h p. Mc tiêu ánh giá lo i cây phân xanh nào có ưc ư a vào c ơ c u mùa v và tr ng t t nh t vào lúc nào. Vt li u Gi y kh to, bút d , các bi u “luôn canh cây tr ng” ưc làm trong bu i gi ng Th i gian 1 gi Các b ưc 1. Bt u bu i gi ng b ng vi c h i h c viên xem li u trong a ph ươ ng có s d ng cây phân xanh không. Lo i phân xanh nào ang ưc tr ng và lo i cây nào khác có th ưc s d ng nh ư phân xanh (xem trong "l ưu ý cho THV”). Hãy th o lu n cây phân xanh có li th nào i v i cây tr ng k ti p sau nó và chúng ưc ưa vào th nào cho phù h p vi k ho ch luân canh c a a ph ươ ng. N u có th ư a cây phân xanh vào ưc, THV s d ng các ý ki n trình bày c a c l p kt h p vi các k t qu th o lu n trong bài gi ng “luân canh cây tr ng” cân nh c xem lo i phân xanh nào phù h p v i các k ho ch luân canh ó. Th o lu n vi c l p xem có th gi m l ưng phân hay thay i cách bón phân cho cây tr ng chính nh ư th nào sau khi vùi phân xanh. 2. Phân công m i nhóm th o lu n trên m t lo i cây tr ng chính. Sau ó yêu c u các nhóm xu t ý ki n tr ng mt lo i cây phân xanh cho cây tr ng ó. Yêu c u m i nhóm chu n b trình bày lên gi y v lo i phân xanh ưc l a ch n cùng v i cây tr ng chính c a h cng nh ư nh ng bi n pháp canh tác ưc iu ch nh (luân canh, gieo g i, vv ). ng th i hãy nêu rõ có nh ng thay i gì trong k ho ch bón phân cho cây tr ng khi ư a phân xanh vào. C g ng làm c th t i m c có th ưc th i im bón phân, li u l ưng mi giai on phát tri n c a cây vv 31 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
Th o lu n: 1. Li u lo i phân xanh d nh có kh p v i k ho ch luân canh cây tr ng hi n t i a ph ươ ng không? 2. Ti sao nông dân nên s d ng phân xanh tr ưc khi gieo tr ng cây? 3. iu gì c bi t c n l ưu ý khi l p k ho ch gieo tr ng phân xanh? Lưu ý cho THV: Phân xanh ch y u là nh ng cây thu c m t trong ba h : h u, h c và h ci. Cây h u th ưng là lo i phân xanh t t vì chúng có th c nh m t nhiên. Tuy nhiên, ôi khi nh ng cây không thu c h u c ng có th ưc s d ng còn cho k t qu t t h ơn cây h u c bi t khi ch ưa có s hi n di n c a vi khu n n t s n Rhizobium trên cây h u. Tr ng cây h c và các loài c i c nh tranh v i c d i t t h ơn r t nhi u so v i cây h u. Cây phân xanh tr ng không nên có cùng h v i cây tr ng k ti p vì s n y sinh vn v sâu b nh h i. Tr ng cây phân xanh còn có m t tác ng tích c c khác vì chúng có kh n ng nh ư m t hóa ch t ty u t ( “xông h ơi sinh h c”) M t s cây h c i khi ưc vùi vào t lúc ra hoa ã phóng thích m t ch t hóa h c (isothiocyanate) có th tiêu di t các sinh v t trên m t di n rng (bao g m c các loài có ích). Các lo i phân xanh có th dùng : Tên Ti ng Anh Tên Latin Tên Vi t Nam Common peanut Arachis hypogaea L¹c cñ Perennial peanut Arachis pintoi L¹c d¹i Brachiaria ruziziensis Cá Ruzi Pigeon pea Cajanus cajan §Ëu triÒu Jack bean Canavalia ensiformis §Ëu kiÕm Centro Centrosema pubescens Centro Butterfly pea Clitoria ternatea §Ëu biÕc Sunhemp Crotelaria juncea Sóc s¾c Desmodium Desmodium triangulare Ba chÏ Gliricidia sepium Muång cäc rµo Soybean Glycine max §©u t−¬ng Indigofera teysmanii Muång l¸ nhän Lablab bean Lablab purpureus §Ëu v¸n Leucaena leucocephala Keo dËu Velvet bean Mucuna pruriens var. utilis §Ëu mÌo Guinea grass Panicum maximum Cá Ghinª Elephant grass Pennisetum purpureum Cá voi Common bean Phaseolus vulgaris §Ëu c« ve Winged bean Prosocarpus tetragonolobus §Ëu rång Stylo Stylosanthes guianensis §Ëu Stylo White tephrosia Tephrosia candida Cèt khÝ Guatemala grass Tripsacum fasciculatum Cá Guatemala Broad bean / Horse bean Vicia faba §Ëu r¨ng ngùa Mung bean Vigna radiata §Ëu xanh Rice bean Vigna umbellata §Ëu nho nhe Cowpea Vigna unguiculata §Ëu ®ua 32 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 25: DINH D ƯNG A L ƯNG CHO CÂY TRNG (NGU N, CH C NNG VÀ C CH HO T NG) Gi i thi u Dinh d ưng a l ưng là các dinh d ưng chi m v trí hàng u trong s n xu t, hay có th nói nó là “ngu n cung c p ch y u” m t ph n l n lưng dinh d ưng ã ưc xác nh cho cây tr ng. i v i nguyên t cacbon (C), nit ơ (N) và oxy (O) thì ngu n cung c p ch y u t khí quy n. M t iu thú v là h ơn 90% tr ng l ưng v t ch t khô (nguyên li u t o nên th c vt gm c n ưc) cu thành nên hình th th c v t ưc ly tr c ti p hay gián ti p t khí quy n (ch ng h n nh ư Nit ơ)! Các y u t dinh d ưng này có th di chuy n và bi n i nhanh trong môi tr ưng t (nh ư nit ơ bi n i nhanh và chuy n hóa thành nhi u d ng khác nhau). Ng ưc l i, các y u t dinh d ưng “có ngu n g c t t" thì chúng có ngu n cung c p t có trong t. Nh ng dinh d ưng này g m có lân (P), kali (K), sunphua (S), canxi (Ca), và a s các khoáng “vi l ưng” hay là “các nguyên t dinh d ưng vi l ưng” (là các dinh d ưng cây tr ng yêu c u ch m t l ưng r t nh chúng sinh tr ưng) Mc ích h c viên hi u rõ các lo i dinh d ưng ưc tích ly t âu trong môi tr ưng, chúng ưc tìm th y âu trong th c v t, ch c n ng c a chúng i v i s sinh tr ưng và phát tri n c a cây và cách chúng ho t ng nh ư th nào khi trong t. Vt li u Gi y l n, bút d d u Th i gian 1 ti ng Các b ưc Các bài t p ưc trình bày ây nh ư m t cu c th o lu n cho c l p có s h ưng d n c a THV. ây là m t bài t p quan tr ng vì có nhi u thông tin m i i v i h c viên nên h ph i da nhi u h ơn vào s cung c p ki n th c t gi ng viên 1. THV yêu c u c l p in vào b ng d ưi ây. Xem xét chi ti t tng im cn tr l i hc viên th hi n hi u bi t c a h càng nhi u càng t t, sau ó gi ng viên cung c p m t s ki n th c ch khi h c viên không th ti p t c ưa ra ưc câu tr l i hoàn ch nh. Ngu n S phân b Ho t ng Yu t Ch c n ng dinh d ưng ch y u trong cây trong t T khí quy n thông Thành ph n chính Lúa: 70% h t, Bi n i nhanh qua vi khu n đ t ca protein 30% rơm V/ chuy n năng l ưng 50% h t, 50% Không bi n đ i, d b T t ph n q.tr ọng c a protein r ơm bt đ ng T t Q,tr ọng cho t ạo qu ả, 2% h t, 98 % Không bi n đ i, v.chuy ển dd, đ ộ tr ươ ng r ơm ể ế ổ Ytô c u trúc chính, Chi m 55 % tr ng Có th bi n đ i, tùy T khí quy n ạ đường, tinh b ột lưng khô c a cây vào d ng Yu t khác 2. Câu h i và nh ng im c n nh n m nh N và C là nh ng nguyên t dinh d ưng "t khí quy n" trong khi P, K và t t c các nguyên t dinh d ưng a l ưng và vi l ưng khác h u nh ư u b t ngu n t t (còn g i là các dinh d ưng khoáng). Quá trình quang h p là m t ví d in hình c a quá trình 33 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
bi n i khí cácbonic (CO 2) và n ưc (H 2O) d ưi tác d ng c a ánh sáng thành các ưng và các ch t giàu n ng l ưng chuy n hóa thành các ch t cn thi t cho cây. Ngoài ra, a s nit ơ (N) ph i thông qua các qu n th vi khu n trong t “ ưc c nh” và cu i cùng là i n r cây. THV mô ph ng quá trình quang h p mà C tr c ti p i vào trong cây qua lá d ng khí CO 2 Ánh sáng Khí cacbonic (CO 2) + Nưc (H 2O) ưng (CH 2O) + Oxy (O 2) Di p l c i v i lúa, kho ng 70% N ưc tìm th y trong bông lúa khi thu ho ch. i v i P phân b bông và r ơm kho ng 50/50, trong khi K, t p trung trong r ơm n 98%. Hãy th o lu n ý ngh a c a vi c tái sinh dinh d ưng b ng cách vùi r ơm tr l i vào t. i v i cách th c ho t ng c a dinh d ưng trong t, hãy th o lu n v tính d bi n i ca nit ơ sang m t s d ng khác nhau trong nh ng tình hu ng th c t và N không ph i là ngu n “khoáng” t có trong t nó có th t n t i mãi. iu này có ngh a m s n có cho cây s d ng ph thu c r t ln vào môi tr ưng t. Ng ưc l i v i P và K, chúng rt ít bi n i và trong s n xu t chúng th ưng ít b h n ch h ơn so v i N Hãy h i h c viên nhng dinh d ưng nào là c n thi t? Hãy cho bi t kho ng 20 y u t dinh d ưng ưc yêu c u khác nhau trong s n xu t—Mt vài trong s ó là gì và gn nó vào b ng nh ư th nào cho h p lý? Thông tin tham kh o: 1/ S thay i m trong t: Nit ơ ( m) trong t luôn luôn tr ng thái bi n i. Nó có th b bi n d ng b i s gi ch t (c nh); khoáng hóa; nit ơrat hóa và kh nit ơrat hóa: - Sự gi ữ ch ặt (hay còn g ọi là c ố đị nh đạm): là N không di chuy n ưc do quá trình phân gi i các tàn d ư th c v t, ng v t vv b i vi khu n (còn g i là vi khu n c nh m). Thông qua quá trình này, nit ơ ưc liên k t vào t bào c a vi khu n - Sự khoáng hóa (còn g ọi là amôn hóa): Là s chuy n i t ch t vô c ơ sang d ng d tiêu do các vi khu n phá h y nit ơ h u c ơ thành nit ơ khoáng d tiêu cho cây tr ng s d ng. - Sự Nitorat hóa : Là s hình thành nit ơrat t amoni trong t b i các sinh v t t. Do ph n + ng c a vi khu n, m d ng amoni (NH 4 ) d b gi ch t trong các h t khoáng sét s b bi n - i sang d ng nit ơrat (NO 3 ) d tan trong n ưc và d bay h ơi. -Sự kh ử nit ơrat : Là quá trình mà ó sinh v t t c bi t là các sinh v t y m khí bin i m nit ơrat sang nit ơ d ng khí ( m t do) mà sau ó chúng s b bay mt i. Khi các tàn d ư h u c ơ v i m t t l l n cacbon-m (C/N) ưc b xung cho t ch a m nit ơrat, sinh v t phân h y chi m ưu th (s khoáng hóa) và vi khu n nitorat hóa ít nhi u tr nên không ho t ng. 2/ Lân trong t: Lân có trong t v i l ưng nh nh ưng là d ng t ươ ng i khó tiêu, ngoài ra lân ưc cung c p t phân bón và có th c nh theo nhi u cách. M c d tiêu c a lân b nh h ưng b i pH ( chua) t, l ưng ch t h u c ơ và t c phân gi i c a nó trong t. S có nhi u lân d tiêu h ơn n u bón ch t h u c ơ t ươ i và duy trì pH t t 6-7. Dù qu n lý c n th n, v n có m t l ưng l n lân ưc bón tr thành khó tiêu i v i cây tr ng. Tuy nhiên nó không b ra trôi mt và v n ưc gi trong t. Qua nhi u n m nó có th d n d n tr thành lân d tiêu cho cây tr ng s d ng 34 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
3/Kali trong t: Không gi ng nh ư lân và m h u c ơ, h u h t kali b m t do r a trôi. Kali và m ưc cây tr ng l y i r t cao, th ưng g p 3-4 l n so v i lân. Kho ng 90-98 % kali trong t d ng khoáng mica và khoáng felspat cây không s d ng ưc. Kali trong dung dch khoáng ch chi m 10 % và d b r a trôi, ch có kho ng 2% là cây th c s h p th ưc, l ưng kali trao i còn l i ưc gi trong các khoáng sét c a t. Bón phân kali th ưng xuyên v i l ưng ít thì t t h ơn là bón nhi u và không th ưng xuyên vì nó b r a trôi ho c b hp th lãng phí b i cây tr ng. Vì cây h p th m t lu ng l n kali nên vi c tr tàn d ư cây tr ng l i cho t tr là r t quan tr ng THÀNH PH N TRUNG BÌNH C A M T S V T LI U H U C T NHIÊN (S li u t Trung tâm nghiên c u và phát tri n rau Châu Á - AVRDC) Ngu n (%) m Lân Kali Canxi Máu khô 13.0 - - 0.5 Bt ca cao 4.0 1.5 2.5 0.5 Ph n lo i ra ca cá khô 9.5 6.0 - 8.5 Than bùn 2.7 - - 1.0 Bt u t ươ ng 7.0 1.2 1.5 0.5 Phân gia súc 1.5 1.0 0.94 0.2 Phân gia c m 4.0 1.9 1.32 1.6 THÀNH PH N TRUNG BÌNH C A M T S CÂY PHÂN XANH Nguyên li u Thành ph n ch t khô c ơ b n (%) N P K in thanh (thân lá) 2,51 0,28 1,78 Mung lá dài 5,30 - - Mu ng lá tròn 4,42 Súc s c 1,95 - - u mèo h t tr ng (thân lá) 3,32 - - u mèo h t en 2,75 - - u cao b ng 2,82 - - Ct khí (thân lá) 2,43 0,27 1,40 Cây ba ch 2,93 0.14 1.30 Rau mu ng 2,04 0,37 3,4 Bèo dâu 3,68 0,20 0,15 35 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
BÀI T P 27: CÂN I DINH DU NG TRONG TRANG TR I Gi i thi u Qu n lý dinh d ưng tt là m t ph n thi t y u trong canh tác h u c ơ. C g ng gi m t i m c ti thi u quá trình hao t n dinh d ưng và vi c m t m không ưc v ưt quá l ưng m sinh h c ư a vào t quá trình c nh m. ây có th ch là cái ích lý t ưng ta mu n hưng ti. Nh ưng m t nông dân h u c ơ cn ph i n l c h t mình h n ch m t dinh d ưng và phân b hi u qu ngu n dinh d ưng c a trang tr i thông qua k ho ch luân canh cây tr ng trong m t n m hay v Mt trong nh ng thách th c chính i v i nông dân h u c ơ là ph i m b o vi c cung c p dinh d ưng cho cây tr ng. N u có bi u hi n thi u h t dinh d ưng trong k ho ch qu n lý phân bón ho c trên cây tr ng, lúc ó b n không th ngay l p t c tìm ki m và mua ưc dinh dưng các ca hàng t i a phươ ng cung c p cho cây tr ng. Vì th ch ng, b n cn ph i cân i và l p k ho ch dài h n. S thi u h t ph i ưc phòng ng a ngay t u vì ch có ít bi n pháp c u ch a khi có ny sinh v n trong nông nghi p h u c ơ. T t c các ngu n dinh d ưng c a trang tr i ph i ưc xem xét t ng th . T t nhiên, tt nh t là nh ng ph n riêng r trong t ng th trang tr i nên ưc ánh giá, và t t c các y u t ó ph i ưc xâu chu i l i v i nhau. ánh giá t t c các ngu n dinh d ưng nông dân h u c ơ có th s d ng g m: T t (là môi tr ưng dinh d ưng l n cho cây) T không khí ưc i mua: các khoáng, r ơm, th c n ch n nuôi, phân bón vv Các cây tr ng trên ng bao g m c cây phân xanh Phân chu ng Qua bài t p này nông dân s h c cách tính toán cân i dinh d ưng cho m t trang tr i. Chúng tôi s d ng m t tr ưng h p nghiên c u nh m cung c p k n ng cho nông dân giúp h bi t cách tính t ươ ng t cho trang tr i riêng c a h sau này. Mc ích Cung c p cho nông dân nh ng k n ng tính toán, phân tích k t qu cân i dinh dưng cho m t trang tr i và giúp h có kh n ng ư a ra m t s xu t cho s thay i. Vt li u: Gi y l n, bút d u, m u "cân i dinh d ưng" (m i nhóm 2 b n), máy tính (m i nhóm m t b n) Th i gian 1 gi Các b ưc 1. Chia h c viên thành các nhóm nh . 2. c b n mô t c a các tr i phía d ưi. 3. in s li u tính toán và k t qu vào trong b ng "cân i dinh d ưng cây tr ng” cho 2 trang tr i ưc mô t d ưi. 4. Th o lu n k t qu trong nhóm nh và ư a ra nh ng g i ý khuy n cáo ho c thay i chi n l ưc canh tác. 5. Vi t k t qu th o lu n lên gi y l n. 6. Các nhóm trình bày k t qu c a h tr ưc c l p. 36 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
7. Nu c n, THV gi i thích rõ h ơn và tóm t t các k t qu . 8. THV ôn t p l i và th o lu n v i h c viên v 3 nguyên t c làm th nào qu n lý dinh dưng trong trang tr i t t nh t: Gi m t i thi u s m t mát Chu trình dinh d ưng uc khép kín Ti ưu hóa các ngu n u vào Bài t p th c hành: D ưi ây là b n mô t 2 trang tr i (Tr i 1 và tr i 2): Tr i 1: S n xu t Rau Tr i 2: S n xu t bò s a và rau Di n tích s n xu t 2.3 ha 15 ha Vt li u u vào : Phân gia súc 1,000 kg Th c n cô c" " 3,000 kg ư a vào trang tr i Rơm ( che ph ) 600 kg Th c n cho bò 10,000 kg Mu i Cacbonat kali 400 kg Ht lúa m ch 500 kg Ht gi ng khoai 800 kg C voi (c khô) 3,000 kg tây Sn ph m u ra: Ci b p 600 kg Sa 25,000 kg Xu t ra kh i trang Cà r t 1,000 kg Th t gia súc (c con) 1,250 kg tr i Khoai tây 8,000 kg Ti tây 1,300 kg Hành tây 400 kg Cn tây 1,000 kg Yêu c u c a bài t p: Hãy d a vào t l dinh du ng cho s n t ươ ng ng v i m i lo i s n ph m các b ng d ưi quy i ra l ưng dinh d ưng t ươ ng ng v i s l ưng tng v t li u u vào và s n ph m u ra c a t ng tr i. Sau ó tính t ng l ưng dinh d ưng các lo i cho U VÀO (A) và U RA (B) Ly TNG DINH DU NG ÀU VÀO — T NG DINH D ƯNG U RA: (A-B) -Nu k t qu là m t s âm: A-B = (—) có ngh a ngu n dinh d ưng u vào b thi u h t. Trang tr i s ph i lp k ho ch ch ng bù p l ưng dinh dưng thi u h t m b o s n lưng u ra. - N u k t qu là m t s d ươ ng: A-B = (+) có ngh a trang tr i ã có y ngu n dinh dưng cho v s n xu t. THV yêu c u c l p nh n xét v k t qu c a 2 tr i. Tr i nào có hi u qu h ơn? Vì sao? THV nh n m nh 3 nguyên t c tr ng tâm trong qu n lý dinh d ưng trang tr i 37 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn
CÂN I DINH D NG CÂY TR NG A. NH NG V T LI U PH I I MUA Tính các dinh d ưng có trong các s n v t ph i i mua. B t u v i m c trung bình c a m t n m Sn v t S l ưng (kg) % N kg N % P kg P % K kg K HT GI NG. H T NG C C HAY TH C N KHÔ Lúa m ch 1.80 0.35 0.50 Lúa m 1.90 0.37 0.50 Ngô 0.93 0.34 0.36 u Hà lan 3.50 0.36 1.00 Ht gi ng c i d u 3.50 0.60 0.80 Khoai tây 0.35 0.05 0.50 TH C N THÔ C khô (dm) 1.76 0.30 2.50 Th c n , c (dm) 2.48 0.22 0.60 Rơm lúa 0.72 0.10 1.20 Rơm ngô C voi 2.00 0.70 0.80 TH C N GIA SÚC/ CÔ C Hãy điền nh ững s ản v ật ở đị a ph ươ ng Ch t cô c X 2.80 0.55 0.77 TNG S : h t gi ng, th c N: P: K: n thô, th c n khác Chú ý: uc tính cho toàn b trang tr i. 38 ADDA office in Vietnam #605-606 NARENCA building, 85 Nguyen Chi Thanh, Ba Dinh District, Hanoi, Vietnam Tel: +84.43.7623533 * Fax: +84.43.7623534 * Email: addahanoi@vnn.vn