Giáo trình Kết quả phân tích giá trị các hệ sinh thái núi đá vôi ở xã Thài Phìn Tủng, tỉnh Hà Giang - Trần Thị Thúy Vân

Nội dung text: Giáo trình Kết quả phân tích giá trị các hệ sinh thái núi đá vôi ở xã Thài Phìn Tủng, tỉnh Hà Giang - Trần Thị Thúy Vân

1. Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, Tp 32, S 1S (2016) 419-424 Kt qu phân tích giá tr các h sinh thái núi á vôi xã Thài Phìn T ng, t nh Hà Giang 1,* 1 2 2 Tr n Th Thúy Vân , Lê Tr n Ch n , Tr n V n Th y , oàn Hoàng Giang 1Vi n a lý, Vi n Hàn lâm Khoa h c và Công ngh Vi t Nam, 18 Hoàng Qu c Vi t, C u Gi y, Hà N i 2Khoa Môi tr ng, Tr ng i h c Khoa h c T nhiên, HQGHN, 334 Nguy n Trãi, Hà N i Nh n ngày 28 tháng 5 n m 2016 Ch nh s a ngày 25 tháng 6 n m 2016; Ch p nh n ng ngày 06 tháng 9 n m 2016 Tóm t t: H sinh thái xã Thài Phìn T ng phát tri n trong iu ki n a hình là núi á vôi, khí h u á nhi t i núi th p cao 1000-1600m. Nghiên c u phân tích 2 ki u h sinh thái t i ây là h sinh thái t nhiên và h sinh thái nhân t o ã cho th y s có m t c a m t s loài cây quý hi m nh : thông ( Taxus chinensis), thi t sam núi á ( Tsuga chinensis ), thi t sam gi lá ng n (Pseudotsuga brevifolia ), nh tùng ( Cephalotaxus manii ), du sam á vôi ( Keteleeria davidiana ), thông 5 lá Pà Cò ( Pinus kwangtungensis ), hà th ô ( Fallopia multiflora ), mã h ( Mahonia nepalensis ), b y lá m t hoa ( Paris polyphylla ). K t qu phân tích c ng ã xác nh c các giá tr ca h sinh xã Thài Phìn T ng, bao g m: giá tr khoa h c, giá tr phòng h , giá tr s d ng và giá tr du l ch. Trên c ơ s phân tích các im m nh, im y u, c ơ h i và thách th c b ng công c SWOT, nghiên c u ã xu t các nh h ng qu n lý và s d ng b n v ng các giá tr c a h sinh thái t i khu v c này. T khóa : H sinh thái, núi á vôi, Thài Phìn T ng, SWOT, s d ng b n v ng 1. M u∗∗∗ loài th c v t c tr ng ch có núi á vôi nh : nghi n ( Excentrodendron tonkinense ), trai H sinh thái núi á vôi phát tri n trong iu (Garcinia fagraeoides ), p ơ mu ( Fokienia ki n khí h u á nhi t i núi th p cao 1000- hodginsii ), hoàng àn r ( Cupressus funebris ), o 1600m, nhi t trung bình n m 15,7 C, l ng inh ( Markhamia stipulata ) [2]. ây c ng là ma trung bình n m 1700mm, có 2 mùa rõ r t: nơi có nhi u loài thu c quý nh hà th ô mùa m a và mùa khô. M t n m có t i 7 tháng (Polygonum multiflorum ), c bình vôi nhi t trung bình d i 20ºC. Mùa ông t ơ ng (Stephania rotunda ), c t toái b ( Drynaria i l nh và khô, có ngày nhi t th p d i fortunei ); nhi u loài cây c nh p thu c h Lan 0ºC. Mùa hè khí h u mát m [1]. H sinh thái (Orchidaceae) nh hoàng th o vàng này có ti m n ng a d ng sinh h c r t cao. H (Dendrobium longicornu ), lan hài sinh thái núi á vôi c c tr ng b i m t s (Paphiopedilum diathum ) [3] ki u r ng phân b theo ai cao v i nh ng Xã Thài Phìn T ng n m trên s n và thung ___ lng cao nguyên á vôi thu c huy n biên gi i ∗ cc B c ng V n, t nh Hà Giang. C dân Thài Tác gi liên h. T.: 84-915341695 Email: tranthuyvan_vdl@yahoo.com Phìn T ng tuy t i b ph n là ng bào Mông 419
2. 420 T.T.T. Vân và nnk. / Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1S (2016) 419-424 ã sinh s ng ây t lâu i. Tr c ây, ng i chinense ), s ơn ( Toxicodendron rhetsoides ), dân Thài Phìn T ng ngoài s n xu t l ơ ng th c, cáng lò ( Betula alnoides ), b i l i x u ( Litsea còn có m t ngu n thu khác khá quan tr ng t laevifolia ), các loài ng c lan ( Magnolia spp.), lâm s n. Tuy nhiên, hi n nay qua iu tra kh o các loài nh c ( Polyalthia spp.), các loài sung sát, nhi u khu r ng trên núi á vôi v i các loài (Ficus spp.), táo ( Rhamnus nepalensis ), c ơm cây g quý ã b khai thác quá m c [4]. H u cháy ( Sambucus javanica ), h i á vôi ( Illicium qu c a vi c m t r ng không ch làm m t i difengpi ), quao núi ( Radermachera inflata ), mt ngu n tài nguyên quý, mà còn làm suy vi thu c ( Schima wallichiana ), thông tre lá gi m tính a d ng sinh h c. Tr c nh ng v n ng n ( Podocarpus pilgeri ) có cây cao t 10- c p thi t nh v y, nghiên c u phân tích giá 15m, ng kính thân 20-30cm, tr các h sinh thái núi á vôi mang ý ngh a Ti h sinh thái này ã phát hi n c nhi u khoa h c quan tr ng, là c ơ s nsh h ng loài th c v t quý hi m, c bi t là có t i 6 loài qu n lý và s d ng h p lý ngu n tài nguyên thu c ngành H t thông (Pinophyta) có trong th c v t a ph ơ ng. Sách Vi t Nam (2007) nh : thông ( Taxus chinensis ), thi t sam núi á ( Tsuga chinensis ), thi t sam gi lá ng n ( Pseudotsuga brevifolia ), 2. Ph ơ ng pháp nghiên c u nh tùng ( Cephalotaxus manii ), du sam á vôi (Keteleeria davidiana ), thông 5 lá Pà Cò Ph ơ ng pháp kh o sát th c a: Xác nh (Pinus kwangtungensis ) [6]. các c tr ng và phân b không gian c a các h sinh thái núi á vôi theo các tuy n kh o sát và Giá tr phòng h : di n tích r ng trên núi á im nghiên c u; vôi gi vai trò quan tr ng vào che ph r ng ca a ph ơ ng, góp ph n áng k trong nhi m Ph ơ ng pháp ánh giá nhanh: Ph ng v n v phòng h . cng ng v h ng s d ng các giá tr c a h sinh thái; Giá tr s d ng: là n ơi cung c p g cho ng i dân a ph ơ ng. M t s loài có giá tr Ph ơ ng pháp phân tích SWOT: S d ng b làm thu c ch a b nh theo dân gian. c bi t công c SWOT nh m phân tích im m nh, ng i dân n ơi ây có ph ơ ng th c ch n nuôi bò im y u, c ơ h i và thách th c trong qu n lý, vi th c n ch y u là lá r ng do ng bào thu bo t n các giá tr c a h sinh thái núi á vôi ct t trên núi. nh m a ra nh h ng s d ng h p lý cho a ph ơ ng [5]. Giá tr du l ch: C nh quan r ng núi á vôi vi v p hùng v là n ơi phát tri n du l ch sinh thái c nhi u khách du l ch trong và ngoài 3. K t qu nghiên c u và th o lu n nc yêu thích. H sinh thái cây b i, c th sinh s n và 3.1. Giá tr c a các h sinh thái núi á vôi chân núi á vôi d c t 15 n 25 o H sinh thái r ng kín th ng xanh cây lá Phân b dãy núi hình yên ng a ho c xen rng (xen lá kim) m a m á nhi t i núi th p gi a các thung ã b tác ng c a con ng i và các chân núi vùng ti p giáp gi a các dãy núi có H sinh thái này phân b trên cao t o 1000m n 1500m, trên các s n và nh núi d c t 15 n 25 b n Thài Phìn T ng, hình yên ng a có d c v a ph i các b n Nhù Sa, Ha Pu Da, Khe Lía, Nhèo L ng. H Thài Phìn T ng, Ha Pu Da, Sính T ng Ch , sinh thái cây b i, c c c tr ng và u th Phín T ng. bi các loài th c v t có kh n ng t o lùm và chi m l nh các không gian tr ng m t cách Nhóm loài cây g c tr ng g m: d nhanh nh t. c tr ng cho h sinh thái ây là (Lithocarpus spp.), thích ( Acer spp.), v ng cách các loài th c v t nh : quao núi ( Radermachera (Prema mekongensis ), thôi ba ( Alangium
3. T.T.T. Vân và nnk. / Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1S (2016) 419-424 421 inflata ) là cây tiên phong m c nhi u, ( Luculia H sinh thái này cùng v i nh ng vách núi yunnanensis ), d tùng s c nâu ( Amentotaxus á vôi d ng chóp có d c cao, t o nên c nh hatuyenensis ), sung tr n lá nh ( Ficus quan h p d n v i du khách i du l ch sinh thái. sarmentosa ), tr ng a ( Ardisia crenata ), re HST cây b i, c khô l nh trên nh núi tr ng m i mác (Phoebe lanceolata ), kháo t (Machilus bombycina ), mua th ng Phân b ph n nh c a các núi á có (Melastoma normale ). dc l n và iu ki n l p a khó kh n, th c v t ây ch là các cây b i, c không b tác ng Các loài c g m c lào (Chromolaena trong nhi u n m qua. odorata) , c chít (Thysanolaema maxima) , ké hoa ào (Urena lobata) , c tranh (Imperata V thành ph n loài th c v t g n gi ng nh cylindrica) , c s a lá nh (Euphorbia các loài trên s n d c các hòn núi cô ơ n, thymifolia) , mã (Plantago major) , ơ n bu t nh ng do khô h ơn và gió nhi u nên a ph n có (Bidens pilosa) , cúc chân voi (Elephantopus tm vóc nh tránh gió, m t s loài cây g scaber) , c lào tím (Eupatorium chinense) m c nh ch cao n 10m gi ng v i d ng r ng lùn. nhi u. Riêng loài c lào tím th ng ch m c Các loài cây g nh ph bi n là h i ( Illicium trên núi có cao t 700m tr lên. ôi khi còn difengpi ), sòi ( Triadica rotundifolia ), thích xu t hi n m t s loài cây g m c nhanh nh (Acer spp.), s i ( Quecus spp.), d ( Lithorcarpus Mallotus apelta , Macaranga denticulata , Litsea spp.), Ngoài ra còn có các loài cây b i nh laevifolia. áng chú ý h sinh thái này còn mã h ( Mahonia nepalensis ), chân chim phát hi n c loài bách h p (Lilium brownii (Schefflera spp.), ( Pittosporum spp.), b m y var. viridulum Baker) và hà th ô (Fallopia (Clerodendrum spp.), và các loài thân th o multiflora) . ch u h n nh các loài thu c h Th ng ti n (Gesneriaceae), c lào tím ( Eupatorium Giá tr s d ng: là n ơi cung c p c i cho chinense ), ké hoa ào ( Urena lobata ), ót ng i dân a ph ơ ng; cung c p nhi u loài cây (Thysanolaena maxima ) và m t s loài trúc có giá tr làm thu c ch a b nh theo dân gian; (Arundinella ), s t ( Sinarundinaria ) và các loài cung c p th c n xanh cho bò. thân th o khác thu c h Hòa th o (Poaceae). Ngoài ra h sinh thái này là b c m ti n ti ph c h i r ng, t o l p môi tr ng s ng cho H sinh thái nông nghi p mt s loài cây tiên phong. Thài Phìn T ng là m t trong s r t ít a H sinh thái tr ng c trên s n núi á vôi ph ơ ng thu c vùng núi phía b c không trng d c cao t 25 o tr lên c lúa, k c lúa n ơ ng, nguyên nhân ch H sinh thái tr ng c phân b núi á yu ch vì thi u n c. Cây l ơ ng th c chính là vôi có d ng hình chóp v i d c cao, th m ngô ( Zea mays ), ngoài ngô là cây ch l c, th c v t ch y u là c ngoài ra c ng có m t s không òi h i nhi u n c, còn có kê, lúa m ch, loài cây b i thân g nh . khoai lang. Cây rau màu th c ph m có u r ng Thành ph n là nh ng loài c ho c có ng a, các lo i rau. Thài Phìn T ng in hình v thân th o ch u c khô h n nh : c tranh canh tác trên h c á, v i nh ng m nh n ơ ng (Imperata cylindrica ), lách ( Saccharum nm l t gi a nh ng t ng á vôi c s p x p spontaneum ), ót ( Thysanolaena maxima ), m t mt cách ng u nhiên t o thành các b ng n s loài trúc ( Arundinella ), s t ( Sinarundinaria ) cách, chi u dài kho ng vài ch c mét, chi u r ng và m t s loài thân th o khác không thu c h không quá 2m. Hòa th o (Poaceae) nh c lào, ké hoa ào Mt s loài cây l y g nh Tông dù ( Toona ôi khi xu t hi n các loài cây dây leo thu c chi sinensis ), Xoan ( Melia azedarach ), Sa m c Hoya (Asclepiadaceae), Tetrastigma (Cunnighamia lanceolata ), Óc chó ( Juglans (Vitaceae) . regia ), T ng quán s ( Alnus nepalensis ), Cáng lò ( Betula alnoides ). c bi t trong h sinh thái
4. 422 T.T.T. Vân và nnk. / Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1S (2016) 419-424 này xu t hi n loài hoàng àn r ( Cupressus iu ki n khí h u ngày càng kh c nghi t (mùa funebris ) loài th c v t quý hi m b e d a tuy t ông t ơ ng i l nh và khô, s ơ ng mu i và ch ng ngoài thiên nhiên vì b ch t l y g thay th i gian rét kéo dài) tr ng i cho s phát tri n hoàng àn ( Cupressus torulosa ) làm b t ch n nuôi và b o t n các loài th c v t quý hơ ng. Qua iu tra kh o sát cho th y hoàng hi m; kinh t khó phát tri n nên ch a thu hút àn r không có trong t nhiên mà ch c c u t . ng i dân tr ng v n nhà v i m c ích làm thu c ch a b nh. Ngoài ra còn m t s loài cây 3.3. nh h ng qu n lý và s d ng b n v ng n qu là c s n c a a ph ơ ng nh : m n, ào, lê, ng v t nuôi có m t s gia súc, gia Qu n lý, b o v và ph c h i r ng cm: bò, l n, gà, dê. ng v t hoang dã ch Vi di n tích r ng hi n có trong xã không yu là chu t, d ơi, chích chòe, chìa vôi, m t s nhi u, nên nh ng n ơi còn r ng c n ph i loài l ng c , bò sát. khoanh nuôi tái sinh t nhiên, v n ng ng i dân h n ch vào r ng l y c i, l y lá cây cho bò 3.2. K t qu phân tích SWOT và dê n. Th c hi n mô hình b o t n ngo i vi các loài cây quý hi m c n c b o v , v i s im m nh (Strengthen) : ã xác nh và tr giúp c a c ng ng, nh m ph c h i ngu n phân tích c giá tr c a các h sinh thái trên tài nguyên th c v t có giá tr . Nên ch n tr ng núi á vôi, bao g m giá tr khoa h c, b o t n các loài cây lâm nghi p t ng ngu n cây g , phòng h , giá tr s d ng và giá tr du l ch. Ki n y nhanh vi c ph c h i r ng trên núi á phù th c b n a phong phú, có ích cho s d ng h p hp v i iu ki n th nh ng, khí h u nh ng lý và ph c h i các HST ã b suy thoái nh : các sn núi có d c v a và tr ng s n tránh ph ơ ng th c tr ng ngô trong các h c á, nuôi ánh n ng tr c ti p chi u vào nh : re m i bò trên l ng, tr ng cây gây r ng . (Neocinnamomum caudatum ), keo d u im y u (Weekness): N ng l c qu n lý c a (Leucaena leucocaephala ), tông dù ( Toona cán b c p xã trong công tác qu n lý b o t n sinensis ), keo d u ( Leucaena leucocaephala) , ch a có hi u qu cao; các mô hình ch a c xoan ta ( Melia azedarch ), tông dù ( Toona nhân r ng; di n tích r ng ít (9ha); a bàn vùng sinensis ), m c r c ( Delavaya toxocarpa ). sâu, vùng xa, t canh tác r t hi m, i l i khó kh n. Bo v , khai thác h p lý m t s lo i cây thu c Cơ h i (Opportunities): Có c ơ h i u t Ngu n cây thu c m c trên núi á vôi Thài ca Nhà n c và các t ch c nh m b o t n các Phìn T ng (thông , hoàng àn r , hà th ô , giá tr t nhiên và v n hóa t i a ph ơ ng, c mã h , b y lá m t hoa ) là nh ng loài cây bi t là t khi a ph ơ ng n m tr n trong di s n thu c quý hi m, nh ng loài này kh n ng khai công viên a ch t cao nguyên á ng V n; thác v i m c s d ng h n ch a ph ơ ng ã xây d ng thành công mô hình ng d ng s s góp ph n cung c p nhi u lo i d c li u cho dng h p lý k t h p v i ki n th c b n a, thu nhu c u ch a b nh cho ng i dân, nên cn chú hút c ng ng tham gia, bao g m 3 mô hình ý cách khai thác sao cho cây thu c m b o tái bo t n m t s loài th c v t quý hi m, 27 mô sinh t nhiên. hình b o t n, phát tri n gi ng bò vàng a Phát tri n du l ch sinh thái: Phát tri n các ph ơ ng; ã chuy n giao công ngh ti n b k tuy n du l ch khám phá các h sinh thái núi á thu t cho c ng ng, góp ph n nâng cao nh n vôi Thài Phìn T ng. th c v b o t n ngu n gen v t nuôi và hi u bi t Nâng cao i s ng cho ng i dân trong xã k thu t ch n nuôi bò ng d ng vào s n xu t; có ti m n ng phát tri n du l ch sinh thái. Ng i dân s ng trên núi á là ngi dân tc, i s ng còn nghèo, ph thu c vào tr ng Thách th c (Threatened): Các HST t ngô, nuôi bò, dê, gà không có ngh ph , t nhiên phát tri n trên núi á vôi khó ph c h i.
5. T.T.T. Vân và nnk. / Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1S (2016) 419-424 423 ai không có, trình dân trí th p. S không sam núi á ( Tsuga chinensis ), thi t sam gi lá th b o v c a d ng sinh h c nói riêng, tài ng n ( Pseudotsuga brevifolia ), nh tùng nguyên thiên nhiên nói chung n u ch a có c (Cephalotaxus manii ), du sam á vôi gi i pháp h u hiu nh m nâng cao m c s ng (Keteleeria davidiana), thông 5 lá Pà Cò cho ng i dân. làm c vi c này, c n có s (Pinus kwangtungensis ), hà th ô ( Fallopia h tr c a Nhà n c, các t ch c trong và ngoài multiflora ), mã h ( Mahonia nepalensis ), b y nc ng th i ph i bi t khai thác chính ti m lá m t hoa ( Paris polyphylla ). Ngoài ra còn nng c a thiên nhiên. phát hi n c loài hoàng àn r (Cupressus Nâng cao ý th c và n ng l c c a c ng ng funebris ) hi n nay ít còn t n t i trong t nhiên. trong công tác b o v r ng Phân tích giá tr c a các h sinh thái Thài Phìn T ng bao g m: giá tr khoa h c, giá tr b o Nh n th c c a ng i dân v b o v a d ng tn, giá tr phòng h , giá tr s d ng, giá tr du sinh h c nói riêng, tài nguyên thiên nhiên nói lch. B ng công c SWOT ã phân tích c chung còn h n ch . Vì v y c n ph i tuyên im m nh (Strengthen), im y u (Weekness), truy n giáo d c th ng xuyên m i ng i cơ h i (Opportunities), thách th c nh n th c c tác d ng, t m quan tr ng c a (Threatened). T ó, a ra các nh h ng công tác b o v r ng, b o v a d ng sinh h c. qu n lý và s d ng h p lý các giá tr c a h Cn làm cho ng i dân th y rõ trách nhi m, sinh thái khu v c nghiên c u. ngh a v , kèm theo ó là l i ích s c h ng nu b o v c a d ng sinh h c, ho c nh ng hu qu s ph i gánh ch u n u tài nguyên thiên Tài li u tham kh o nhiên b xâm h i. [1] Vi n iu tra quy ho ch r ng, B o v và phát Tng c ng b o v h sinh thái r ng b ng tri n b n v ng r ng và a d ng sinh h c trên núi quy c á vôi c a Vi t Nam, Hà N i, 1999. góp ph n nâng cao ý th c và n ng l c [2] B Tài nguyên và Môi tr ng, Báo cáo t ng h p: iu tra, kh o sát, ánh giá t ng quan v a d ng ca c ng ng trong công tác b o v h sinh sinh h c Vi t Nam ph c v xây d ng lu t a thái r ng, c n ph i xây d ng quy c b o v dng sinh h c - Giai on I, Hà N i, 2005. rng trong c ng ng. Quy c b o v và phát [3] B Khoa h c và Công ngh Môi tr ng, Sách tri n r ng ph i c c ng ng góp ý, c Vi t Nam - Ph n Th c v t, Nxb Khoa h c t chính quy n a ph ơ ng phê duy t. nhiên và Công ngh , Hà N i, 2007. [4] Nguy n Ti n Hi p, Phan K L c và nnk, Thông Vi t Nam. Nghiên c u hi n tr ng b o t n. Nxb 4. K t lu n Lao ng xã h i, Hà N i, 2004. [5] Team FME, SWOT Analysis Strategy Skills. Qua iu tra kh o sát ã xác nh và phân ISBN 978-1-62620-951-0, 2013 tích Thài Phìn T ng có hai ki u h sinh thái [6] Lê Tr n Ch n, Tr n Th Thúy Vân, K t qu b o núi á vôi chính là h sinh thái t nhiên và h tn m t s loài cây H t tr n quý hi m vùng núi á sinh thái nhân t o. Nghiên c u các h sinh thái vôi ng V n - Hà Giang. H i th o khoa h c ây cho th y s có m t c a m t s loài cây Qu c gia Tài nguyên thiên nhiên và t ng tr ng xanh. Nxb i h c Qu c gia Hà N i, Hà N i, 2015. quý hi m nh : thông ( Taxus chinensis ), thi t
6. 424 T.T.T. Vân và nnk. / Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1S (2016) 419-424 Assessment of Limestone Ecosytem services in Tai Phin Tung Commune, Ha Giang Province Tran Thi Thuy Van 1, Le Tran Chan 1, Tran Van Thuy 2, Doan Hoang Giang 2 1Institute of Geography, VAST, 18 Hoang Quoc Viet, Hanoi, Vietnam 2VNU University of Science, 334 Nguyen Trai, Hanoi, Vietnam Abstract: The ecosystems in Tai Phin Tung commune are situated on limestone reliefs in the low- mountain subtropical climate of 1000 – 1600m. Based on field surveys, these limestone ecosystems are categorized with 2 groups: natural and artificial ecosystems. In all natural ecosystems, there is presence of some rare plants such as Taxus chinensis , Tsuga chinensis , Pseudotsuga brevifolia , Cephalotaxus manii , Keteleeria davidiana , Pinus kwangtungensis , Fallopia multiflora , Mahonia nepalensis , Paris polyphylla . In addition, Cupressus funebris , a species no longer exists in natural environment, is discovered in rural ecosystem. The significance of science, reservation, protection, utilization and tourism of each ecosystems are evaluated. SWOT (Strengths, Opportunities, Weaknesses, Threats) technique is utilized for proposing 6 directions in use and management of ecosystems in study area: management, protection and restoration of forest; rational exploitation and protection of some medicinal plants; eco-tourism development, improvement of living standards for commune households, raise of community awareness and capacity in forest protection; protection enhancement of ecosystem forest by community conventions. Keywords: Ecosystem, limestone mountain, Tai Phin Tung, SWOT, sustainable use.