Giáo trình Liên kết vùng trong sử dụng tài nguyên khí hậu, bảo vệ môi trường và phòng tránh thiên tai giữa Tây Nguyên với Duyên Hải Nam Trung Bộ

Nội dung text: Giáo trình Liên kết vùng trong sử dụng tài nguyên khí hậu, bảo vệ môi trường và phòng tránh thiên tai giữa Tây Nguyên với Duyên Hải Nam Trung Bộ

1. Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 Liên k t vùng trong s d ng tài nguyên khí h u, b o v môi tr ng và phòng tránh thiên tai gi a Tây Nguyên v i Duyên Hi Nam Trung B Nguy n Khanh Vân* Vi n a lý, Vi n Hàn lâm KHCN Vi t Nam, 18 ng Hoàng Qu c Vi t, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 14 tháng 1 n m 2016 Ch nh s a ngày 22 tháng 5 n m 2016; Ch p nh n ng ngày 18 tháng 3 n m 2016 Tóm t t: Bài báo phân tích và lu n gi i v c ơ s khoa h c c a liên k t vùng gi a Tây Nguyên và Duyên h i NTB Vi t Nam. Bt u t nghiên c u s khác bi t/phân hóa trong không gian, theo th i gian c a c im, tài nguyên khí h u, n làm rõ nh ng l i th so sánh trong s d ng tài nguyên khí h u (tài nguyên bc x , s gi n ng, tài nguyên nhi t, tài nguyên m a m) và m t s tài nguyên có liên quan nh tài nguyên sinh v t, DSH các h sinh thái c thù, tài nguyên n c và thiên tai l , l t. Trên c ơ s phân tích ó bài báo xu t m t s gi i pháp liên k t vùng Tây Nguyên – Duyên hi Nam Trung B trong (i) s d ng h p lý tài nguyên khí h u cho phát tri n s n xu t hàng hóa nông s n; (ii) s d ng tài nguyên n c; (iii) s d ng h p lý tài nguyên khí h u phát tri n du l ch và (iv) qu n lý, c nh báo tai bi n thiên nhiên nh l l t, l quét, tr t l t T khóa : Liên k t vùng, tài nguyên khí h u, mùa khí h u, phòng tránh thiên tai. 1. M u∗∗∗ quan tr ng trong vi c hình thành h th ng phân công các ngành s n xu t và chuyên môn hóa; Liên k t vùng (regional linkage) là m t khái tính c thù c a các d ng tài nguyên và s phân ni m r ng, c s d ng u tiên trong kinh t hóa không gian c a chúng. hc, khoa h c vùng. Liên k t vùng c t o ra bi s khác bi t gi a các vùng v ngu n l c t Vào n a cu i th k XX u th k XXI, nhiên, chính sách, con ng i và các ho t ng xu t phát t v n s d ng tài nguyên ch a phát tri n, t ó d n n nhu c u hình thành hp lý, úng quy lu t t nhiên, gây ô nhi m mi liên h gi a các vùng, tr thành iu ki n môi tr ng theo các l u v c sông, theo chi u quan tr ng phát tri n kinh t a ph ơ ng và ca hoàn l u gió, LKV l i c nghiên c u là ng l c cho nh ng thay i v kinh t , v n x lý các v n v ô nhi m môi tr ng liên hóa, xã h i và chính tr . C ơ s quan tr ng t o vùng, xuyên qu c gia. lp liên k t vùng là các l i th so sánh có vai trò Liên k t vùng c hi u theo 2 khía c nh: liên k t v không gian (theo dòng giao thông, ___ dòng ch y v t ch t, dòng thông tin ) và (ii) ∗ T.: 84-913211715. liên k t gi a các l nh v c (s n xu t nông nghi p Email: ngkhvan@gmail.com và d ch v , xây d ng và môi tr ng). 66
2. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 67 Bài báo này phân tích và lu n gi i v c ơ s vùng thu c khu v c nghiên c u (Hình 1): Th i khoa h c c a liên k t vùng trong s d ng h p k b c x d i dào nh t trong n m Tây lý (SDHL) tài nguyên khí h u, b o v môi Nguyên là trong các tháng cu i mùa khô u tr ng (BVMT), phòng tránh thiên tai (PTTT) mùa m a (t tháng 1 n tháng 3), trong khi gi a Tây Nguyên và Duyên h i NTB. B t u Duyên h i NTB ó là các tháng u hè (t t nghiên c u s khác bi t/phân hóa không tháng 5 n tháng 8). T ơ ng t i v i s gi gian, theo th i gian c a c im tài nguyên khí nng, Tây Nguyên, là các tháng 1- 3, trong hu, làm rõ nh ng l i th so sánh trong s d ng khi Duyên h i NTB: th i k n ng nhi u nh t tài nguyên khí h u, c th là tài nguyên b c x , Qu ng Nam -Qu ng Ngãi là các tháng 5 - 7; s gi n ng, tài nguyên nhi t, tài nguyên m a Bình nh – Khánh Hòa là các tháng 3 – 5; và m và m t s tài nguyên có liên quan (nh tài Ninh Thu n – Bình Thu n là các tháng 2 – 4. nguyên sinh v t, DSH các h sinh thái c Riêng vùng th p thung l ng sông Ba nh thù, tài nguyên n c và thiên tai l , l t), phân Ayunpa ch u nh h ng c a c hai c ơ ch mùa tích c ơ ch mùa các c tr ng khí h u làm c ơ s khí h u gi a tây và ông Tr ng S ơn nên th i cho s ph i h p-kt n i gi a các v n v k n ng nhi u là các tháng 3 – 5, t ơ ng t nh SDHL, qu n lý tài nguyên, BVMT và PTTT Bình nh – Khánh Hòa. gi a 2 vùng Tây Nguyên và Duyên h i NTB. Khí h u cao nguyên Tây Nguyên ngày nng, êm mát ã gi m thi u c n ng l ng 2. Lãnh th nghiên c u và c ơ s d li u mà th c v t ph i chi tr cho quá trình b c, thoát hơi n c vào nh ng gi ban êm , ph n n ng Khu v c nghiên c u bao g m hai vùng a lng quang h p ti t ki m c s tr c ti p góp lý thu c Trung B Vi t Nam: Tây Nguyên ph n nâng cao n ng su t cây tr ng, sinh kh i (n m s n Tây Tr ng S ơn Nam) g m 5 t nh th c v t và ch t l ng s n ph m s cao h ơn. Kon Tum, Gia Lai, k L k, k Nông, Lâm i v i các c ơ th s ng khác, c ng nh con ng và Duyên h i Nam Trung B (n m ng i, khí h u cao nguyên Tây Nguyên s có sn ông) g m 8 t nh và thành ph là à N ng, li th h ơn h n so v i khí h u khu v c th p h ơn Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Bình nh, Phú Yên, – Duyên h i NTB, cùng m t l ng b c x Khánh Hòa, Ninh Thu n và Bình Thu n. quang h p c a th c v t nh nhau, hi u qu hình nghiên c u các c im khí h u, tài thành n ng su t, ch t l ng c a s n ph m nông nguyên khí h u Tây Nguyên và Duyên h i NTB nghi p cao nguyên s cao h ơn và i v i s c chúng tôi ã s d ng các s li u, c tr ng kh e i s ng con ng i khí h u cao nguyên th ng kê khí h u c a 16 tr m khí t ng, phân cng thu n l i h ơn. b khá ng u hai vùng (b ng 1, Ph l c). Tài nguyên nhi t: Là t ng hòa c a ch Các c tr ng khí h u s d ng phân tích c bc x , mây, n ng, gió và ng th i tuân th im và tài nguyên khí h u u là s li u trung quy lu t ai cao, s phân hóa/khác bi t c a ch bình nhi u n m, c th ng kê b i các c ơ quan nhi t hai vùng Tây Nguyên, Duyên h i chuyên ngành [1, 2, 3]. NTB (và c ng là hai s n tây và ông c a Nam Tr ng S ơn) c th hi n qua nh ng c 3. K t qu nghiên c u, th o lu n và xu t tr ng nhi t sau: 3.1. S phân hóa/khác bi t c a tài nguyên khí h u Nn nhi t c a Duyên h i NTB cao h ơn r t gi a Tây Nguyên và Duyên h i Nam Trung B nhi u so v i Tây Nguyên. Nhi t trung bình nm Duyên h i NTB ph bi n là 25 - 27°C, 3.1.1. Phân hóa/khác bi t c a tài nguyên trong khi Tây Nguyên, tr s này ph bi n là bc x , n ng và nhi t 22 - 24°C, nói m t cách khái quát ó là n n Tài nguyên b c x , n ng: T n t i m t s nhi t nóng - r t nóng s n ông Tr ng S ơn lch pha trong ch b c x và n ng gi a hai i sánh v i n n nhi t hơi nóng - mát s n Tây.
3. 68 N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 Gi 300 250 Kon Tum Pleiku 200 Ayunpa BuônMaThu t 150 k Nông 100 à L t Liên Kh ơ ng 50 Bo L c 0 Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Hình 1. Bi n trình n m c a s gi n ng các vùng Tây Nguyên (trên), Duyên h i NTB (d i). Duyên h i NTB th i k nóng (khi Ttháng Trong th i k nóng, lúc r t nóng (khi Ttháng vt giá tr 25°C) Qu ng Nam – Qu ng Ngãi vt giá tr 27°C) dài ph bi n là t 5 – 7 tháng. dài 7 tháng (t 4 – 9), Bình nh – Khánh Còn Tây Nguyên th i k nóng khá ng n. N ơi Hòa dài 9 tháng (t 3 – 11) và Ninh Thu n – nóng nh t Tây Nguyên là Ayunpa ( cao Bình Thu n dài 11 tháng (ngo i tr tháng 1). 27m trong thung l ng sông Ba) th i k nóng
4. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 69 ây dài 8 tháng (t tháng 3 – 10), t ơ ng t nh 11,9 °C) và thay i khá rõ theo không gian ( t Quy Nh ơn – Nha Trang c a Duyên h i NTB, tr s l n 10°C k Tô, Kon Tum, tuy nhiên Tây Nguyên m c kém gay g t Ayunpa, k nông, Liên Kh ơ ng, B o L c và hơn, ch có 5 tháng nhi t trên 27°C, trong th p h ơn, t kho ng 8 - 9°C M’Dr k, An khi phía ông - Duyên h i NTB có t 5 – 7 Khê, Buôn H, à L t) thì Duyên h i NTB tháng trên 27°C. ∆Tngày-êm trung bình n m không l n và ít thay Theo cao a hình, 500-600m c a Tây i trong không gian, ch kho ng 6,2 -7,8°C Nguyên, th i k nóng ch còn 2-5 tháng và trên toàn vùng. không có tháng r t nóng; còn t 600 m tr lên ∆Tngày-êm có ý ngh a quan tr ng i v i không còn th i k nóng. nng su t, ch t l ng s n ph m c a cây tr ng, i l p v i th i k nóng và r t nóng là th i vt nuôi. Trong iu ki n t ơ ng ng c a k mát. cao nguyên – Tây Nguyên, th i k nh ng y u t môi tr ng khác, n ng su t sinh mát (khi Ttháng kho ng 18 - 20°C) ph bi n dài hc ti m n ng cao th ng c quan sát th y 2 tháng (tháng 12 – 1) và h u nh không có nh ng vùng có ∆Tngày-êm t ơ ng i l n. ó có tháng l nh (khi Ttháng d i 18°C); Ch riêng à th là nh ng vùng núi, cao nguyên là nh ng Lt cao 1513 m là quanh n m mát và l nh, nơi iu ki n nhi t ban ngày t ơ ng i cao hàng n m có t i 4 tháng l nh (các tháng 11 - 2 thích h p cho quá trình quang h p, ban êm nm sau), mùa hè lúc nóng nh t kh p Tây nhi t h th p, mát m và k t qu là cây xanh Nguyên thì riêng à L t Ttháng ch kho ng 19,2 ít ph i tiêu phí m t ph n n ng l ng tích lu – 19,7°C (các tháng 4 – 6). c ban ngày cho các quá trình hô h p, b c i l p v i khí h u có m t mùa mát – l nh thoát h ơi n c c a th c v t v ban êm. Kinh Tây Nguyên là khí h u nóng quanh n m nghi m dân gian cho th y lúa tr vào lúc ∆Tngày-êm Duyên h i NTB. Trong n m, tháng l nh nh t ln thì h t lúa ch c, n ng su t cao, cây cao su ∆ Duyên h i NTB là tháng 1 và Ttháng 1 c ng t ng cho nhi u nh a và ng c l i Tngày-êm nh , dn t B c vào Nam theo s gi m d n c a v nng su t lúa kém, cây cao su ít nh a ho c , Ttháng 1 là 20 -21°C Qu ng Nam – Qu ng không cho nh a [trích d n theo 4]. Ngãi, t 22 - 23°C Bình nh – Phú Yên, t i v i s c kh e con ng i trong cu c 24 - 25°C Khánh Hòa – Bình Thu n. sng, lao ng s n xu t, khí h u cao nguyên v i S phân hóa/khác bi t v biên nhi t n m u th ∆Tngày-êm l n r t có l i. Tây Nguyên và biên nhi t ngày – êm: trong m t ngày con ng i có th tr i qua, c m Nm tr n trong mi n khí h u N GM in nh n c th i ti t c a 4 mùa trong n m, sáng hình quanh n m nóng, biên nhi t n m sm th i ti t có chút mát m c a mùa xuân, (∆Tnm) khu v c nghiên c u không có s khác bu i tr a – u gi chi u th i ti t nóng nh bi t nhi u gi a hai vùng và s h th p n n nhi t mùa hè, chi u t i là th i ti t mát se l nh c a do cao a hình Tây Nguyên ít nh h ng mùa thu, và các gi bu i êm là th i ti t l nh n ∆Tnm c a vùng. ca mùa ông. Nói chung c ơ th con ng i liên Tuy nhiên biên nhi t ngày – êm tc c kích thích chuy n hóa, trao i ch t, nng l ng. Tài nguyên nhi t v i ch ( ∆ (ngày - êm )) hai vùng có s khác
   T ↓ nhi t nh trên k t h p v i m không bi t hoàn toàn (Hình 2). Trong lúc ∆Tngày-êm khí không cao là l i th riêng c a khí h u cao trung bình n m Tây Nguyên l n (8,2 - nguyên Tây Nguyên.
5. 70 N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 oC 18 16 Kon Tum 14 Pleiku 12 Ayunpa 10 BuônMaThu t 8 k Nông 6 à L t 4 Liên Kh ơ ng 2 Bo L c 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Tháng Hình 2. Bi n trình n m c a biên nhi t ngày – êm các vùng Tây Nguyên (trên), Duyên h i NTB (d i). 3.1.2. Phân hóa/khác bi t c a tài nguyên phân hóa mùa m a – mùa khô c ng nh s ma m phân hóa c a m không khí. S phân hóa c a tài nguyên m a m c S l ch pha c a ch m a: u n m phân tích, ánh giá thông qua ch m a, m c trong mi n khí h u phía nam N GM in hình có mùa m a, mùa khô phân hóa sâu s c, tuy
6. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 71 nhiên hai vùng Tây Nguyên và Duyên h i NTB úc dân c c ng nh các ho t ng sn xu t có ch m a l ch pha nhau (Hình 3): Tây kinh t ) th i k khô nóng, không m a do hi u Nguyên có ch m a mùa Hè , còn Duyên h i ng “ph ơn” c a gió mùa Tây Nam ã c NTB có ch m a ch y u là Thu – ông (7) . thi t l p; và gió mùa Tây Nam th i càng m nh C th các tháng 5 - 10, trong lúc Tây thì hi u ng “ph ơn” càng sâu s c. Duyên h i Nguyên mùa m a di n ra n nh và u kh p NTB mùa m a n nh th c s c thi t l p trên toàn vùng thì Duyên h i NTB m a “Ti u ch y u là vào cu i tháng 8, tháng 9 và kéo mãn” m i c thi t l p m t s n ơi, sau ó dài n h t tháng 12 v i vai trò không nh khi gió mùa Tây Nam phát tri n m t cách n ca hoàn l u gió mùa ông B c t ơ ng tác v i nh Tây Tr ng S ơn – Tây Nguyên, thì a hình, h ng ng b bi n vùng Duyên ông Tr ng S ơn – Duyên h i NTB, c bi t là hi NTB. các khu v c th p ven bi n (n ơi t p trung ông mm 600 Kon Tum 500 Pleiku Ayunpa 400 Buôn 300 MaThu t c Nông 200 à L t 100 Liên Kh ơ ng 0 Bo L c 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Tháng mm 800 à N ng 700 Tam K 600 Qu ng Ngãi 500 400 Quy Nh ơn 300 Tuy Hòa 200 Nha Trang 100 Phan Thi t 0 Hàm Tân 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Tháng Hình 3. Bi n trình n m c a l ng m a các vùng Tây Nguyên (trên), Duyên h i NTB (d i).
7. 72 N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 S bi n ng c a l ng m a theo không ai khác nhau gi a khu v c Ea Súp, Ayunpa gian: Tây Nguyên t ng l ng m a n m dao vi khu v c ven bi n Ninh Thu n, l i thêm y u ng trong ph m vi khá l n: kho ng 1200-1300 t gió và l ng m trong gió bi n VQG Núi mm thung l ng sông Ba n 2500-2800 mm Chúa ã óng vai trò nh t nh t o nên s khác và h ơn n a khu v c núi cao Ng c Linh (ranh bi t quan tr ng i v i sinh thái phát sinh th m gi i gi a Kon Tum, Gia Lai v i Qu ng Nam, th c v t trên hai khu v c khô h n này. Qu ng Ngãi), trên cao nguyên k Nông, B o ánh giá chung v m c khô h n gi a hai Lc. Còn Duyên h i NTB, t ng l ng m a vùng Tây Nguyên và Duyên h i NTB: khô h n nm theo không gian còn phân hóa m nh h ơn sâu s c nh t là Ninh Thu n – Bình Thu n, na – thu c lo i phân hóa l n nh t trong các khô h n gi m h ơn chút ít nh ng v n còn sâu s c vùng khí h u Vi t Nam. Nha H , Phan là Gia Lai – Kon Tum – k L c. H qu c a Rang t ng l ng m a n m kho ng 800 mm – khí h u khô h n sâu s c khu v c nghiên c u thu c lo i khô h n nh t Vi t Nam, còn Trà c minh ch ng b i s hi n di n c a m t s My, Minh Long, Trà B ng l ng m a n m t ki u th m th c v t khí h u c thù (liên quan 3800-4200 mm và ây là tâm ma thu c lo i vi chúng là các h sinh th i c tr ng) ch có ln Vi t Nam [5, 6]. mt s n ơi trong t ng vùng và s c phân S t ơ ng ph n, phân hóa mùa m a – mùa tích ngay sau. khô : Trên c hai vùng t ơ ng ph n mùa m a – mùa khô u sâu s c, tuy nhiên th i im có 3.2. S phân hóa khí h u gi a hai vùng khu v c khác nhau. Mùa khô Tây Nguyên th ng di n nghiên c u v i m t s HST c thù ra khá ng u, t tháng 11 n m tr c n tháng 4 n m sau; trong mùa khô th i k th c s Khí h u là nhân t sinh thái quan tr ng khô h n có 4-5 tháng khô (tháng khô – tháng có không th thi u trong s t n t i, sinh tr ng và phát tri n c a gi i sinh v t; khí h u v i th m lng m a rtháng 50mm/tháng) di n ra t tháng 12 n m tr c n tháng 3 n m sau; trong ó có th c v t, các h sinh thái có m i quan h nhân 2-3 tháng h n ( r 25mm/tháng) và 2 tháng qu , ng i ta xem l p ph th c v t t nhiên tháng nh là c tr ng ch th c a iu ki n khí h u ki t ( rtháng 5mm/tháng). Mùa khô Duyên h i NTB th ng b t u mu n h ơn và không ng và thông th ng t ơ ng ng v i m t ki u khí u trên toàn vùng. Qu ng Nam - Qu ng hu có m t ki u th m th c v t nguyên sinh nh t Ngãi là t tháng 2 - 4 v i 2-3 tháng khô, trong nh. Các k t qu nghiên c u c a T.V. Tr ng, ó 0 tháng h n và 0 tháng ki t; Bình nh - 2000 [7, 8], P.T. V nh và nnk, 2004 [9] cho Khánh Hòa là t tháng 1 - 4 v i 3-4 tháng khô, th y Tây Nguyên và Duyên h i NTB có các trong ó có 1-2 tháng h n và 0 tháng ki t; còn ki u th m th c v t khí h u và c ng có th c Ninh Thu n - Bình Thu n là t tháng 12 n m xem nh các HST r ng c thù sau: tr c n tháng 7-8 n m sau, v i 4-5 tháng khô, Vùng Tây Nguyên: trong ó có 3-4 tháng h n và 1-3 tháng ki t. A. Các HST r ng t th p/ ai chân núi: (i) Nhìn chung t phía b c xu ng phía nam dài HST r ng kín th ng xanh m a m nhi t i mùa khô ch ng nh ng dài h ơn mà m c khô (B o L c, Djilinh, k L c, Tây Nam Pleiku); hn, ki t c ng t ng theo. (ii) HST r ng kín r ng lá h ơi m nhi t i Trong t nhiên, cùng m t ch khô h n (Pleiku, k L c); (iii) HST rng th a cây lá phân hóa sâu s c nh nhau: Tây Nguyên là rng h ơi khô nhi t i (Ea Súp, k L c, th m th c v t r ng th a cây lá r ng, r ng lá Djilinh); (iv) HST rng th a cây lá kim h ơi khô trong mùa khô, in hình là r ng Kh p Ea nhi t i ( k L c, Buôn Ma Thu t); (v) HST Súp, Ayunpa, trong khi Duyên h i NTB l i là rng th a cây lá kim h ơi khô á nhi t i núi các th m th c v t ch u h n, cây b i gai, lá bóng th p ( k L c, Djilinh, à L t); (vi) HST tr ng dày, xanh nh VQG Núi Chúa (Ninh cây to, cây b i, c cao khô nhi t i (Cheo Reo, Thu n). Rõ ràng r ng iu ki n th nh ng, t Buôn Ma Thu t, k L c;
8. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 73 B. Các HST r ng á nhi t i trên núi trung (VQG Yok Don), n ơi ch a ng khu h ng bình – cao : (vii) HST r ng kín th ng xanh th c v t quý hi m, có nhi u loài b e d a tuy t ma m á nhi t i núi th p (Kon Tum, k ch ng các c p khác nhau trong n c, trong Lc); (viii) HST r ng kín h n giao cây lá r ng, khu v c và th gi i; lá kim, m á nhi t i núi trung bình (Ng c - HST r ng th a cây lá kim h ơi khô á nhi t Linh, Ch Yang Sin); (ix) HST r ng kín cây lá i núi th p à L t (Lâm ng) g m toàn kim, m ôn i m núi cao (Ng c Linh, Ch thông 5 lá hay còn c g i là thông à L t Yang Sin). (loài c h u c a Vi t Nam); Vùng Duyên h i NTB: - HST r ng kín cây lá kim, m ôn i m A. Các HST r ng t th p/ ai chân núi: (i) núi trung bình – cao (Ng c Linh, Ch Yang Rng kín th ng xanh m a m nhi t i Sin) g m thông m c xen v i P ơ mu hàng tr m (Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Bình nh, Phú Yên nm tu i (Khu BTTN Ng c Linh), v i r ng di 700- 900m), (ii) R ng kín n a th ng sâm Ng c Linh trên nh tr i ngàn mét (X. Trà xanh m nhi t i (Nam nh nh, Yên), Linh, H. Nam Trà My), sâm ba kích (X. L ng, (iii) R ng kín nhi t i n a r ng lá, r ng lá H. Tây Giang, Qu ng Nam). (Ninh Thu n, Bình Thu n), (iv) R ng th a cây - Các HST r ng trên cát Ninh Thu n (còn lá r ng h ơi khô nhi t i (trên các m t b ng VQG Núi Chúa) gm các ki u r ng th a cây lá tr c núi phía Tây Ninh Thu n, Bình Thu n, rng h ơi khô nhi t i (th c v t ch y u là phía Tây Phú Yên, Khánh Hòa); (v) R ng th a nh ng loài ch u c khô h n); ki u truông b i cây lá kim h ơi khô nhi t i (vùng núi d i gai ch u hn nhi t i (ch y u là các loài có 600-700m Tây Ninh Thu n, Bình Thun); (vi) gai); ki u tr ng cây to, cây b i, c cao khô nhi t Rú kín lá c ng h ơi khô nhi t i (m c thành i (ch y u các loài ch u c khô h n); ki u ám thu n lo i trên cát t i Qu ng Nam, Cam rú kín lá c ng h ơi khô nhi t i (ch y u là Ranh); (vii) Truông b i cây gai ch u h n nhi t nh ng loài th ng xanh lá c ng dai). i trên các a im cát t ơ ng i n nh - Ngoài ra Duyên h i NTB do iu ki n (Ninh Thu n). khí h u k t h p v i các ki u a hình, a m o B. Các HST r ng á nhi t i, ôn i trên di ven bi n c ng góp ph n hình thành nên núi trung bình – cao : (viii) HST r ng kín nh ng HST r t c áo riêng bi t c a vùng th ng xanh, cây lá r ng, m a m á nhi t i Duyên h i NTB nh : HST c n cát khô h n Ninh thu c vành ai á nhi t i trên 800m - r ng Thu n – Bình Thu n, HST v ng v nh ven b : phòng h u ngu n các khu v c BTTN Sông m Th N i, V nh Quy Nh ơn (Bình nh), Thanh, A V ơ ng, Qu ng Nam, à N ng, Vnh Xuân ài (Phú Yên), V nh V n Phong, Qu ng Ngãi; và trên 1000m Phú Yên, Khánh Vnh Nha Trang, V nh Cam Ranh (Khánh Hòa). Hòa, Bình nh, Ninh Thu n (VQG Núi Chúa), Bình Thu n; (ix) HST r ng kín m, ôn i ( ai 3.3. S phân hóa mùa khí h u và tài nguyên cao >1600m, ch có khu v c núi phía Tây nc; kh n ng chuy n n c t Tây Nguyên Qu ng Nam, Khánh Hòa). xu ng Duyên h i NTB Trong vô s các HST r ng v a nêu khu vc nghiên c u có m t s HST c bi t ch ng Nghiên c u, phân tích s phân hóa/khác nh ng có giá tr quý hi m v sinh thái, môi bi t c a ch m a khu vc Tây Nguyên – tr ng, DSH mà còn có giá tr th m m cao Duyên h i NTB, c ng là gi a Tây và ông nh : Tr ng S ơn Nam cho th y s i l p v mùa ma gi a 2 vùng là c ơ s th c ti n cho vi c - HST r ng th a cây lá r ng h ơi khô nhi t chuy n m t ph n l ng n c d i dào Tây i hay còn c g i v i tên là HST r ng Kh p Nguyên trong mùa m a sang Duyên h i NTB in hình (r ng th a, cây lá r ng, r ng lá hoàn trong mùa khô h n. toàn trong mùa khô) có Ea Súp, Krong Na
9. 74 N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 T r t x a n nay khu v c Tây Nguyên nhiên c a hai vùng, con ng i t xa x a (th i – Duyên h i NTB ã t n t i m t s công trình Pháp có công trình p ng Cam, th i Vi t chuy n n c t Tây Nguyên xu ng Duyên h i Nam C ng hòa có th y in a Nhim) ã bi t NTB sau: gi n c mùa m a Tây Nguyên l i b ng h - th ng ngu n sông Ba ( a ph n t nh th ng các h ch a, chuy n t i m t ph n n c Gia Lai) mùa m a là mùa gió mùa Tây Nam sang s n ông - ang là mùa khô h n, thi u (các tháng t 5 - 10) n c c chuy n sang nc. Trong t ơ ng lai v n ti p t c chuy n sông Côn ( c bi t có ích trong mùa khô khu nc t Tây Nguyên v Duyên h i NTB r t c n vc ven bi n Bình nh) qua công trình h c iu tra kh o sát iu ki n a hình c th ch a th y in An Khê-Kanak. các khu v c, c n v n u t cho th y l i, th y in, c n trình khoa h c c ng nh các gi i - T ơ ng t c ng do s l ch pha v mùa pháp k thu t riêng c a ngành th y l i, c bi t ma, n c LVS sông Ba c chuy n sang là ánh giá chi phí l i ích v m t môi tr ng sông Bàn Th ch (Bình nh). Là m t l u v c ca bài toán trên. nh g n v i h l u sông Ba, sông Bàn Th ch có lu l ng không l n, h l u sông n c r t 3.4. Khí h u và s phát sinh các tai bi n thiên cn cho t i và ho t ng c a các khu công nhiên l l t, l quét có tính liên vùng Tây nghi p ven bi n phía Nam Phú Yên. Do ó ã Nguyên – Duyên h i Nam Trung B có các công trình chuy n n c sau: (i) N c t h th ng sông Ba qua th y in sông Hinh Trên a bàn khu v c Tây Nguyên – Duyên (1993-2001) c s d ng t i cho s n xu t hi NTB tai bi n khí h u có tính liên vùng nh nông nghi p khu v c phía Nam sông Bàn l quét, l lt ch y u x y ra trên các LVS Th ch; (ii) Chuy n n c t p ng Cam chính sau: (1924-1932) ph c v t i cho s n xu t nông - LVS Trà Khúc (h th ng sông l n c a nghi p c a h th ng t i ng Cam (thu c Duyên h i NTB) b t ngu n t nh núi Ng c LVS Bàn Th ch); (iii) Chuy n n c sông Ba Rô (cao 1549m) trên s n ông Tr ng S ơn cung c p cho các d án phát tri n công nghi p thu c Kon Tum, ch y qua Ba T ơ, Ngh a Minh, ven bi n Nam Phú Yên (h l u sông Bàn Sơn Hà, S ơn T nh (Qu ng Ngãi) và ra bi n Th ch) ông ti Ph An. - Chuy n n c t LVS ng Nai sang sông - LVS Côn (hay còn g i Hà Giao) c ng b t Cái Phan Rang (Ninh Thu n) và sông L y ngu n t nh Ng c Rô. Ph n th ng ngu n 35 (Bình Thu n). (i) Th y in a Nhim chuy n km u n m Kon Tum sau vào Bình nh, nc t LVS ng Nai qua sông Cái Phan ch y qua Bàng Muôn t i Cây Muông và ra Rang (1962-1964, c i t o l i n m 1996). T áy bi n Xuân Ph ơ ng. h ơn D ơ ng n c theo h th ng th y áp dài 5km xuyên qua lòng núi t i nhà máy th y in - LVS K L có th ng l u sông b t ngu n trên sông Krông Pha – th ng l u sông Cái t dãy Tr ng S ơn (thu c Kon Tum) ch y Phan Rang. (ii) Th y in i Ninh chuy n xu ng Phú Yên qua a hình i núi, qua Ba nc t LVS ng Nai sang sông L y, Bình ình (cao 750m), Pêdinh và h l u sông Thu n (2003-2008). Vi c chuy n t i n c qua vào v nh Xuân ài. các công trình trên ã cung c p n c cho s n - LVS Ba - à R ng c ng b t ngu n t nh xu t nông nghi p, công nghi p và sinh ho t c a Ng c Rô và ra bi n t i Ng c Lãng. Ph n ng i dân h l u, ng th i còn góp ph n c i th ng l u trong a ph n Tây Nguyên t ơng to c nh quan môi tr ng, t o iu ki n phát i nhi u n c. Ph n trung l u (Cheo Reo - Xa tri n du l ch. Th ) LVS Ba c ti p n c thêm t LVS Tn d ng cao a hình l n các khu v c Hinh - b t ngu n t núi Ch Homu (cao núi trung bình, núi cao - th ng là ranh gi i t 2051m) thu c M’Dr k ( k L c). Xu ng h
10. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 75 lu dòng ch y m r ng, u n khúc quanh co và ch t l ng s n ph m nông s n; Ví d : L ng ra bi n t i Tuy Hòa. prôtít c a h t lúa mì khí h u ven bi n m thì - LVS Cái Phan Rang: Ph n th ng ngu n th p h ơn so v i iu ki n khí h u l c a mùa có m t ph n l u v c n m trên a ph n Lâm hè khô và nóng: lúa mì n c Anh có l ng ng, v i a hình núi cao ón gió nhi u chi u, prôtít là 12% trong khí lúa mì c a Liên Xô c , c bi t là gió mùa Tây Nam nên mùa m a t mc ph n châu Âu có 18% và m c phía tháng 5 - 10, l ng m a khá phong phú (2000- ông Cad ct ng có t i 20% prôtít [trích theo 3]. 3000 mm). Ph n ng b ng h du b bao b c Tuy không tác ng tr c ti p nh nhi t bi các dãy núi cao nên mùa m a ng n, t nh ng m không khí tác ng gián ti p n tháng 8-11 và l ng m a c ng ch t d i th c v t không kém ph n quan tr ng. S thoát 1000 mm - ây là m t trong nh ng tâm khô h n hơi n c c a cây ph thu c r t nhi u vào m thu c lo i l n nh t lãnh th Vi t Nam. không khí. m cao s thoát h ơi n c b h n ch , m th p, m t t và cây thoát h ơi n c Vi nh ng c im v ch m a, phân nhi u d n t i khô và l nh i nhanh chóng. i b l ng m a và m a l n nh ã nêu trên, vi lúa, c bi t th i k ht vào ch c1 m i v i các LVS n m trên c hai vùng, v n cao s d n t i h t lép, kém ch t l ng. m tai bi n l quét, l l t luôn mang tính liên vùng. cao c ng làm hoa kém n , d n t i s n l ng S i l p mùa m a trên các LVS liên vùng này th p. Lúa ph ơi màu 2 g p h n cây cho n ng su t có th c l i d ng khía c nh tích c c – th p m t cách áng k [3]. cung c p n c cho nông nghi p, s n xu t công nghi p h l u – Duyên h i NTB khi ang là T ây có th suy di n v vai trò c a m mùa khô. Tuy nhiên trong m t s n m có l không khí, iu ki n nhi t i v i ch t l ng ln, m c dù Duyên h i NTB ang là mùa khô, mt s s n ph m nông nghi p c a Tây Nguyên th ng l u ( a ph n Tây Nguyên) v i mùa và Duyên h i NTB. Cùng m t ch khô h n ma l , l ch pha v n có th gây h u qu nh nhau nh ng n ng su t, ch t l ng s n nghiêm tr ng cho s n xu t, i s ng ng i dân ph m nông nghi p các khu v c khô h n c a các a ph ơ ng h du. Tây Nguyên ch c ch n s khác h n v i khu v c khô h n c a Ninh Thu n. Ngoài ra do tính ch t liên vùng c a m a l , ây thiên tai l l t s c bi t nguy hi m, Hi u rõ c nh ng c thù c a tài nguyên tr m tr ng h ơn khi có s trùng pha m a l do khí h u (b c x , s gi n ng, ch nhi t, ch các hình th th i ti t nh Bão, ATN , D i m a m ) và quan tr ng h ơn là c im HTN ; lúc này l l t Duyên h i NTB l i b mùa c a nh ng c tr ng khí h u này m i bi thêm b i l l t do m a l n t th ng ngu n vùng chính là c ơ s khoa h c các a ph ơ ng (trên a ph n Tây Nguyên). 2 vùng có th ch ng c c ơ c u cây tr ng mang l i nh ng nông s n có giá tr kinh t c bi t h ơn nh ng n m g n ây, l l t còn cao, khác bi t, c áo mà nh ng n ơi khác xy ra ác li t h ơn khi l do m a l n trên các không có, ho c có nh ng ch t l ng s n LVS l i c c ng h ng b i x l c a m t s ph m th p h ơn. h ch a trên th ng ngu n. 3.5.2. xu t m t s gi i pháp liên k t 3.5. M t s gi i pháp liên k t vùng gi a Tây vùng trong s d ng h p lý tài nguyên khí h u, Nguyên và Duyên h i Nam Trung B bo v môi tr ng 3.5.1. Cơ s xu t các pháp liên k t vùng trong s d ng h p lý tài nguyên khí h u, b o v ___ môi tr ng 1 Ht vào ch c: Sau khi tr bông, th ph n, cây lúa chuy n Mt s k t qu nghiên c u trong và ngoài sang th i k vào ch c c a h t lúa. Lúc này, n u iu ki n nc cho th y nhân t khí h u có vai trò r t bt l i, h t lúa vào ch c kém, h t s nh , lép l ng nhi u. 2 Lúa ph ơi màu : Là hi n t ng bông lúa ã tr , n các nh quan tr ng trong quá trình hình thành n ng su t, c ra ngoài v tr u và ã th tinh cho nh cái
11. 76 N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 Thông qua phân tích nh ng c im tài nng r c r , n c bi n xanh, m áp, t m bi n, nguyên khí h u c thù c a hai vùng Tây ln bi n, tham gia các trò ch ơi du l ch bi n khác Nguyên và Duyên H i NTB, khai thác nh ng nhau Duyên h i NTB, lên Tây Nguyên, khách c thù v s l ch pha mùa khí h u gi a hai du l ch s c tr i nghi m th i ti t mát m c a vùng, có th xu t m t s gi i pháp liên k t cao nguyên, se l nh c a à L t, Ng c Linh , vùng trong SDHL tài nguyên, BVMT và phòng th ng ngo n phong c nh và hoa p c a à tránh thiên tai nh sau: Lt, tìm hi u thiên nhiên có tính a d ng sinh - Gi i pháp liên k t vùng trong s d ng tài hc cao t i các khu BTTN Ng c Linh (Kon nguyên khí h u cho phát tri n s n xu t hàng Tum), các V n Qu c gia Ch Mom Ray (Kon hóa nông s n: Tng c ng nghiên c u khoa Tum), Kon Ka Kinh (Gia Lai), Ch Yang Sin hc, công ngh m i làm c ơ s xu t nh ng (k L c), Bidoup Núi Bà, Cát Tiên (Lâm cây tr ng, nh ng gi ng cây tr ng m i, t o ra ng), Yok ôn ( k Nông, k L c) nh ng s n ph m nông s n ch t l ng cao, phù S r t h p d n, c bi t là i v i khách du hp v i l i th Tây Nguyên liên k t tiêu th lch trong nc là h c sinh, sinh viên n u t sn ph m v i Duyên h i NTB và ng c l i. ch c c nh ng tour du l ch liên vùng, v i Li d ng s khác bi t v mùa c a tài chuyên so sánh s khác bi t c a các HST nguyên b c x , nhi t , t n d ng l i th v khu v c khô h n nh HST vùng cát Ninh biên nhi t ngày – êm l n (l n nh t trong c Thu n, các HST r ng cây b i gai, lá bóng, ch u nc), phát huy u im v hi u su t s d ng hn VQG Núi Chúa v i HST r ng Kh p in nng l ng b c x quang h p cao c a khí h u hình c a Ea Sup, k L c, thung l ng sông Ba, cao nguyên , nghiên c u a nh ng cây tr ng Gia Lai. Khai thác s khác bi t c a khí h u và vt nuôi có giá tr kinh t (giá tr cao v dinh gn v i nó là các HST, khu h ng th c v t dng, ch t l ng s n ph m cao) thích h p v i c tr ng trong m t tour du l ch không quá dài khí h u c thù cho nuôi, tr ng Tây Nguyên, cng chính là m t l i th quan tr ng c a du l ch a Tây Nguyên tr thành vùng chuyên s n liên vùng. xu t hàng nông s n, ch n nuôi có giá tr dinh i v i du l ch ngh d ng ch a b nh, t n dng, ch t l ng, giá tr kinh t cao cung c p dng khí h u mát m có biên nhi t ngày - cho Duyên h i NTB và cho nhi u vùng khác êm cao, ng i ngh d ng s c tr i nghi m trong c n c. cm giác nhanh ói, thèm n do trao i ch t - Gi i pháp liên k t vùng trong s d ng h p c t ng c ng. Ngh ng ơi k t h p v i th ng lý tài nguyên khí h u phát tri n du l ch: tn ngo n phong c nh thiên nhiên, h th c v t vùng dng s khác bi t/phân hóa mùa khí h u liên núi, cao nguyên, tham quan v p hùng v c a kt phát tri n du l ch, a d ng hóa s n ph m du núi, r ng Tây Nguyên là l i th c a du l ch Tây lch; liên k t các s n ph m du l ch c thù m i Nguyên so sánh v i các vùng khác, trong ó có vùng trong t ch c các tour du l ch liên vùng: Duyên h i NTB. Ng c l i, du l ch Duyên h i NTB t n d ng iu ki n n ng, gió, bi n, các Nm hai bên s n c a Tr ng S ơn Nam ngu n n c kho ng nóng, bùn, v i các ch t cng nh các kh i núi c c NTB, trên m t khoáng, nguyên t vi l ng có ích cho s c không gian không quá r ng, khí h u c a hai kh e t m tr li u, ngh ng ơi, ph c h i s c vùng Tây Nguyên và Duyên h i NTB v i m t kh e, iu tr m t s b nh c ng là l i th c a du s im khác nhau c ơ b n v ch b c x - lch Duyên h i NTB. Liên k t vùng trong s nng, ch nhi t, ch m a m là nh ng g i dng tài nguyên khí h u k t h p v i tài nguyên ý cho liên k t phát tri n du l ch. thiên nhiên, t ch c các ho t ng du l ch, các n v i du l ch Vi t Nam, khách n c tour du l ch h p lý, có hi u qu kinh t c ng ngoài trong m t th i gian ng n có th tr i chính là m t trong nh ng gi i pháp c n c nghi m nh ng c m giác v th i ti t khác bi t phát huy và y m nh trong phát tri n KTXH hoàn toàn. Sau khi t n h ng nh ng ngày hè ca c hai vùng Tây Nguyên và Duyên h i NTB.
12. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 77 - Gi i pháp liên k t vùng trong s d ng tài tiêu phòng tránh, gi m nh thiên tai do l l t nguyên n c: Tng c ng u t nghiên c u liên vùng gây nên. kt h p v i kh o sát th c a trong l a ch n nh ng ngu n n c, cách th c chuy n n c t 4. Kt lu n Tây Nguyên xu ng ph c v s n xu t nông nghi p, công nghi p và dân sinh cho vùng Qua phân tích, làm rõ s khác bi t/phân hóa Duyên h i NTB. th c hi n c iu này (không gian, th i gian) c a c im, tài cn có s ph i h p quy mô liên vùng gi a các nguyên khí h u, lu n gi i và làm rõ nh ng l i b nh B Công Th ơ ng (ngành in), B NN th so sánh trong s d ng tài nguyên khí h u PTNT v i các a ph ơ ng hai vùng trong iu (b c x , n ng, nhi t, m a m) và m t s tài tra, kh o sát tìm nh ng khu v c, a bàn thích nguyên có liên quan ( DSH các HST c thù, hp cho nh ng d án k t h p th y in – th y tài nguyên n c và thiên tai l , l t) c ơ s khoa li, i kèm v i các gi i pháp KHCN m i trong hc c a m t s gi i pháp liên k t vùng ã c thi công công trình, chuy n t i n c t u làm rõ, ó là: ngu n l u v c các sông su i Tây Nguyên - S l ch pha trong ch b c x , s khác sang các t nh Duyên h i NTB. Rõ ràng c ơ s bi t v ch nhi t, biên nhi t ngày - êm th c ti n l i d ng s phân hóa/s khác bi t ln (l n nh t trong c n c), hi u su t s d ng trong c ơ ch mùa m a hai vùng, b sung nng l ng b c x quang h p cao c a khí h u nc cho Duyên h i NTB t Tây Nguyên ã có, cao nguyên là c ơ s cho phép Tây nguyên t o tuy nhiên vi c bi n kh n ng ó thành hi n th c ra các s n ph m nông nghi p (cây tr ng, v t nhi u n ơi h ơn n a là c m t ch ng phía tr c, nuôi) v i ch t l ng t t, n ng su t cao, th c và mong mu n, m ơ c c a con ng i luôn là hi n liên k t vùng v i Duyên h i NTB và các thách th c, là ng l c l n i v i chính h . vùng k c n khác. - Gi i pháp liên k t vùng trong qu n lý, - T n d ng s khác bi t/phân hóa mùa khí cnh báo tai bi n thiên nhiên nh l l t, l quét hu gi a hai vùng, nh ng khác bi t v các HST Qua phân tích c im khí h u – m a l n c thù c a m i vùng liên k t a d ng hóa vi th c t m t s tai bi n thiên nhiên nh l sn ph m du l ch (du l ch ngh d ng bi n – quét, l l t, tr t l t do m a l n, l l t cao nguyên, du l ch ch a b nh, iu d ng mang tính liên vùng, có th th y m t gi i pháp bng khí h u bi n, khí hu cao nguyên); t o ra phát tri n KTXH b n v ng c a Duyên h i các tour du l ch liên vùng h p d n khách trong NTB, không th thi u n u không có qu n lý và ngoài n c thiên tai liên vùng. ây là v n mang tính v - L i d ng s khác bi t v ch m a, mùa mô, c n c th c thi nh ng c p cao h ơn c p ma gi a hai vùng; v trí u ngu n có th n ng vùng, có th là c p trung ơ ng, c p các b (NT th y in, th y l i l n c a khu v c núi cao gi a PTNT, B Công Th ơ ng, ngành in l c .). hai vùng, nghiên c u l a ch n a im, cách Bên c nh ó th c hi n c qu n lý chuy n t i n c trong mùa m a c a vùng này thiên tai (l l t, l quét, tr t l t do m a xu ng ph c v s n xu t nông nghi p, công nghi p ln ) nh ng v n nh tr ng r ng, b o v và dân sinh trong mùa khô c a vùng kia. rng u ngu n trên a ph n các t nh Tây - Phân tích c im khí h u, thiên tai m a Nguyên c n ph i c u t h ơn n a; N u nh ln v i th c t nh ng tai bi n thiên nhiên có tr c ây v n u t cho nh ng ho t ng này tính liên vùng (l quét, l l t, tr t l t do ch n m trong ngân sách các a ph ơ ng thu c ma l n ) cho th y phát tri n KTXH b n Tây Nguyên, thì nay các t nh có ranh gi i hành vng c a Duyên h i NTB và Tây Nguyên c n chính li n k v i các LVS liên vùng, nên ch ng c gi i quy t t m v mô h ơn. ó là qu n lý, cng c n có m t ph n kinh phí chuy n ng c t cnh báo thiên tai, phòng tránh l l t liên vùng Duyên h i NTB lên Tây Nguyên ph c v m c i ôi v i b o v , phát tri n r ng Tây Nguyên v i ngu n v n u t b sung t Duyên h i NTB.
13. 78 N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 Li c m ơn xu t các gi i pháp phòng tránh gi m nh thiên tai. Báo cáo tài c p Vi n Hàn lâm KHCN Vi t Bài báo có s d ng m t ph n t li u c a Nam, mã s : VAST05, 01/12-13. tài “Nghiên c u c ơ s khoa h c cho các gi i [6] Nguy n Khanh Vân, 2015. Phân tích, ánh giá pháp t ng c ng liên k t vùng c a Tây Nguyên c im khí h u Tây Nguyên và nh ng bi n ng vi Duyên h i NTB trong s d ng tài nguyên t 1986 n nay ph c v GTH các ngu n l c t thiên nhiên, BVMT và PTTT”, mã s TN3-T19 nhiên và xác l p các mô hình kinh t -sinh thái b n thu c Ch ơ ng trình Tây Nguyên 3. Tác gi xin vng - Chuyên tài “Nghiên c u, ánh giá tng h p các ngu n l c t nhiên, bi n ng s chân thành c m ơn tài. dng tài nguyên và xác lâp các mô hình kinh t - sinh thái b n v ng cho m t s vùng a lý tr ng Tài li u tham kh o im khu v c Tây Nguyên”, mã s TN3/T03, Ch ơ ng trình Tây Nguyên 3. [1] B Xây d ng, 2008. Quy chu n xây d ng Vi t [7] Thái V n Tr ng, 1970. Th m th c v t r ng Vi t Nam “S li u iu ki n t nhiên dùng trong xây Nam, Nxb. Khoa h c và K thu t, Hà N i. dng” QCXDVN 02: 2008/BXD. [8] Thái V n Tr ng, 2000. Nh ng h sinh thái r ng [2] Nguy n Tr ng Hi u, Nông Th L c, Nguy n c nhi t i Vi t Nam. Nxb. Khoa h c và K thu t, Ng & nnk, 1989. “S li u Khí h u”, Ch ơ ng Hà N i trình Nhà n c 42A, T ng c c KTTV. [9] Ph m Th V nh, V Anh Tài, Tr n Th Thúy Vân, [3] Phòng a lý Khí h u. S li u l u tr . Vi n a lý. 2009. Hi n tr ng th m th c v t và di n bi n tài [4] Ph m V n Khiên, 2004. Giáo trình Khí t ng nguyên r ng khu v c NTB, Vi t Nam – Chuyên nông nghi p. Nxb. B n , Hà N i. tài “Nghiên c u c ơ s khoa h c qu n lý h n [5] Nguy n Khanh Vân (Ch trì) và nnk, 2012-2013. hán và sa m c hóa xây d ng h th ng qu n lý, Nghiên c u nguyên nhân, quy lu t xu t hi n c a xu t các gi i pháp chi n l c và t ng th gi m th i ti t m a l n gây l l t, l t liên quan v i a thi u tác h i: nghiên c u in hình cho BSH và hình vùng Nam Trung B Vi t Nam; c nh báo và NTB”, mã s KC08-23/06-10. Regional Linkage on Using Climate Resource, Environmental Protection and Disaster Prevention between Central Highlands and Coastal Southern Central Region Nguy n Khanh Vân Vietnam Academy of Science and Technology, 18 ng Hoàng Qu c Vi t, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Abstract: The article gives a scientific analysis and a basic interpretation on the regional linkage between the Central Highlands (CH) and the Coastal Southern Central Region (CSCR) of Vietnam. Based on the research on areal and temporal differences/divergences of characteristics of climatic resources; the paper clarifies the comparative advantages of using climatic resources such as solar radiation, sunshine hours, heat and humidity regimes and some other relating resources such as biological resources, biodiversity of specific ecosystems, water resources and natural disasters (flood, landslide, etc). From the results of the analyses, the article proposes some regional linkages between CH and CSCR (i) in rational use of climatic resources for agro-products; (ii) in water resources use; in rational use of climatic resources for tourism development, and (iv) in natural disaster management and prevention. Keywords: Regional linkage, climatic resource, climatic seasonal regime, disaster prevention.
14. N.K. Vân / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 66-79 79 PH L C Bng 1. T a a lý các tr m khí t ng vùng Tây Nguyên và Duyên Hi Nam Trung B cao cao Stt Tên tr m V Kinh Stt Tên tr m V Kinh (m) (m) 1 Kon Tum 14°30 108 °01 537.6 9 à N ng 16°02 108°11 6 2 Pleiku 13º59' 108º00' 800 10 Tam K 15°33 108°30 5 3 Ayunpa 13º25' 108º54' 27 11 Qu ng Ngãi 15°08 108°47 8.3 Buôn Ma 4 12º41' 108º03' 490 12 Quy Nh ơn 13°46 109°13 5 Thu t 5 c Nông 12º00' 107º41' 660 13 Tuy Hòa 13°05 109°17 12 6 à L t 11º57' 108º26' 1513 14 Nha Trang 12°15 109°12 5 7 Liên Kh ơ ng 11º45' 108º23' 961 15 Phan Thi t 10°56 108°06 9 8 Bo L c 11º28' 107º48' 850 16 Hàm Tân 10°41 107°45 5