Giáo trình Môi trường và con người (Bản đẹp)

Nội dung text: Giáo trình Môi trường và con người (Bản đẹp)

1. Ô nhiễm do khai thác khoáng sản Ô nhiễm do sx kim loại Taùc haïi khi khai thaùc quaù möùc • Phaù röøng; ñaøo saâu vaøo loøng ñaát; laáp soâng, suoái, Do đó, hoạt động bảovệ tài nguyên và môi trường trong khai thác và sử dụng khoáng sảnViệt Nam đòi hỏiphải quan tâm đến các khía cạnh: • Caùc chaát thaûiOÂ nhieãm KK, ñaát, nöôùc, • Tranh chaáp giöõa caùc quoác gia Chieán tranh 22
2. •Hạnchế tổnthất tài nguyên và tác động Tài nguyên khoáng sảnthế giớivà tiêu cực đếnmôitrường trong quá trình khai thác khoáng sảnthế giới đang tạo thăm dò, khai thác, chế biến. ra các nguy cơđốivớicon người: •Ðiềutrachi tiết, quy hoạch khai thác và chế biến khoáng sản, không xuấtthôcác •Trữ lượng hạnchế, đang cạnkiệt loạinguyênliệu khoáng, tăng cường tinh trong tương lai. chế và tuyểnluyện khoáng sản. • Khai thác khoáng sản tàn phá môi •Ðầutư kinh phí xử lý chấtô nhiễm phát sinh trong quá trình khai thác và sử dụng trường. khoáng sảnnhư xử lý chống bụi, chống •Sử dụng khoáng sản gây ô nhiễm độc, xử lý nướcthải, quy hoạch xây dựng không khí, ô nhiễmnước các bãi thải. Các dạng cơ bảncủa nguồn • Năng lượng than đá: Than đá thiên nhiên được hình thành qua mộtthờigian năng lượng trên trái đất lịch sử lâu dài trong vài tầng đất. Đólànhững phế phẩm củathựcvật đãchịusức nóng mãnh liêt và sứcéptrên • Năng lượng không tái tạovàcógiớihạn: dầumỏ, hàng triệunăm, phầnlớn là Cácbon (C) và mộtlượng nhỏ khí đốt, than, N và S. Đây là loại nhiên liệu được phân bốởnhiều nơitrênthế giới • Năng lượng tái tạovàvĩnh cửu:BXMT, năng lượng gió, dòng chảy, sóng biển • Khí đốt thiên nhiên: Ở trạng thái khí ở dưới đất, khí đốt thiên nhiên có thành • Năng lượng không tái tạovàvĩnh cửu:Năng phầnkhỏang 50 -90 % khí CH4 và mộtsố nhỏ hơncủa lượng địanhiệt, năng lượng nguyên tử khí nặng như propan (C3H8) , butan (C4H10). Khí đốt thiên nhiên đượccoilàchấtlắng tụ củadầu thô. Khí đốt thiên nhiên có ở nhiềunước, nhấtlàở Nga. • Năng lượng điện 23
3. Tiềm năng thủy điện Tiềm năng thủy điện của Việt Nam rất lớn, tập • Dầumỏ: trung chủ yếu ở các vùng phía Bắc và miền Trung Dầumỏđược hình thành do sự biến đổixácbả thựcvậttrongđiều gần biên giới Lào, Trung Quốc kiệnkhử. Từ nơi sinh thành dầumỏ sẽ di chuyển đếnnơicóđiềukiện thích hợp để tập trung thành vỉadầu. • Gỗ, củi: Đây là nguồnnăng lượng rấtquantrọng cho các nước kém phát triển. Vì gặp khó khăn trong vấn đề công nghệđểkhai thác các nguồnnăng lượng khác, nên đây là mộtdạng Tài nguyên năng lượng không thể thiếu đốivớicácnứơcchậmpháttriển. Tổng công suất điện năng có thể khai thác từ thủy điện lên đến 123 tỷ kWh/năm Nguồn năng lượng gió Nguồn năng lượng mặt trời Tiềm năng cho việc sử dụng năng lượng mặt trời rất lớn ở miền Trung và miền Nam nước ta, với cường độ bức xạ nhiệt ổn định quanh năm nên người dân nông thôn có thể tận dụng nguồn năng lượng này phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp Với hơn 3.000 km bờ biển và hàng ngàn hòn đảo lớn nhỏ, 70% là vùng đồi núi, Việt Nam có nguồn năng lượng gió rất lớn Các nhà khoa học ước tính năng lượng gió có thể sản xuất được công suất điện năng hàng năm tại các hải đảo từ 1.700 đến 4.500 kWh/m2, ở đất liền từ 400 đến 1.000 kWh/m2 và ở vùng miền núi Tổng sản lượng bức xạ nhiệt mặt trời từ 2.000 đến 3.000 kWh/m2 trung bình khoảng 5 kWh/m2/ngày ở hầu hết các tỉnh 24
4. Địa nhiệt OÂ nhieãm nguoàn nöôùc Địa nhiệt điện, sản xuất theo phương pháp lấy nhiệt lượng trong lòng đất từ các giếng khoan sâu để đun nước nóng và lấy hơi nước chạy các tuabin Ở Việt Nam đang đề xuất dự án điện địa nhiệt có công suất 18,6 MW tại làng Thanh Trù, xã Đức Lân, huyện Mộ Đức (Quảng Ngãi). OÂ nhieãm moâi tröôøng nöôùc • Nöôùc bò coi laø oâ nhieãm Caùc khuynh höôùng thay ñoåi chaát khi thaønh phaàn cuûa löôïng vaø gaây oâ nhieãm nöôùc: nöôùc bò thay ñoåi hoaëc bò huûy hoaïi laøm nöôùc • Giaûm chaát löôïng nöôùc ngoït bôûi H2SO4 ,HNO3 khoâng theå söû duïng • Taêng haøm löôïng ion Ca,Mg,Si ñöôïc trong moïi hoaït trong nöôùc ngaàm ñoäng cuûa con ngöôøi vaø • Taêng haøm löôïng ion kim loaïi naëng nhö Pb,Cd,Hg,As,Zn sinh vaät • Taêng haøm löôïng muoái do nöôùc möa,raùc,nöôùc thaûi CN • Caùc hôïp chaát höõu cô,thuoác tröø saâu • Giaûm noàng ñoä oxy hoaø tan • Giaûm ñoä trong cuûa nöôùc • Nguyeân toá ñoàng vò phoùng xaï 25
5. Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc • Nöôùc thaûi töø khu daân cö • Nöôùc thaûi coâng nghieäp • Nöôùc chaûy traøn maët ñaát (nöôùc möa,nöôùc thoaùt töø ñoàng ruoäng ) • Nöôùc soâng bò oâ nhieãm do töï nhieân (nöôùc bò nhieãm maën ôû vuøng ven bieån,nöôùc keânh raïch bò nhieãm pheøn) • Caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp (söï caân baèng nöôùc luïc ñòa,nöôùc thaûi töôùi tieâu,phaân boùn,thuoác BVTV ) • Caùc nguoàn khaùc (thuûy ñieän,beänh vieän,giao thoâng vaän taûi,giaûi trí nhö bôi loäi,caâu caù gaây neân söï nhieãm baån nhaát ñònh) Chaùy kho thuoác BVTV ôû An Giang 2,5 taán thuoác traøn xuoáng ruoäng ñoàng Nhöõng con ngöôøi naøy soáng ôû ñaâu? 26
6. Caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc Bệnh dịch liên quan đến nước sạch & VSMT • Caùc chaát höõu cô ( tieâu thuï Oxy) Sè ca m¾c tiªu ch¶y theo n¨m Sè ca m¾c t¶ theo n¨m 400 • Kim loïai naëng 1100000 Sè ca m¾c 350 • Caùc loïai phaân boùn, hoùa chaát BVTV 1050000 300 1000000 250 200 • Caùc chaát raén: haït seùt,muøn,VSV 950000 Sè ca m¾c 150 900000 100 • Daàu vaø chaát taåy röûa toång hôïp 850000 50 • Chaát phoùng xaï: Bari,Radon,Thori 800000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 • Taùc nhaân sinh hoïc: 50000 45000 – Vi khuaån:vi khuaån gaây beänh taû, thöông haøn,kieát lî 40000 Sè ca lþ vμ th−¬ng hμn 35000 Sources: niªn gi¸m thèng 30000 – Virus:vieâm gan sieâu vi, baïi lieät . kª tõ n¨m 1999-2005, 25000 BYT Lþ 20000 – Kyù sinh truøng: giun moùc,giun kim 15000 Th−¬ng hμn 10000 – Caùc sinh vaät khaùc:taûo,rong,nhuyeãn theå,loaøi giaùp 5000 0 xaùc 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ph−¬ng thøc l©y truyÒn bÖnh qua ph©n Phuù döôõng hoùa ( Nöôùc nôû hoa) •Cómột lượng lớn N và P trong nước •Tảolam,tảolụcphát triển quá mức nguån n−íc Rau qu¶ c«n trïng bμn tay •Sự phát triểncác VSV sống trong tảo mụcnát cung cÊp n−íc thøc ¨n •Tiêu thụ nhiều Oxy hòa KST: - Giun ®òa tan trong nước VK: -T¶ -Giuntãc -Lþ - Giun mãc -Th−¬ng - Giun xo¾n •Tảothốirữalàmlớp bùn hμn - S¸n l¸ gan -TK than, - S¸n l¸ phæi đáy ngày càng dày -Listeria, - S¸n d©y lîn,bß -Brucella, -E.coli •Nước ở trạng thái yếm Virus: - B¹i liÖt -Viªm gan khí gây mùi khó chịu -Rotavirus 27
7. Caùc vaán ñeà veà nguoàn nöôùc Caùc giaûi phaùp cung caáp nhieàu nöôùc hôn 1. Gia taêng söï cung caáp 2. Söï baûo toàn nöôùc: nöôùc: • Giaûm hao huït nöôùc töôùi • Xaây döïng ñaäp vaø beå chöùa tieâu nöôùc Thieáu nöôùc ngoït • Giaûm phung phí nöôùc • Khai thaùc nöôùc ngaàm trong coâng nghieäp Quaù nhieàu nöôùc • Söï khöû muoái: • Giaûm phung phí nöôùc –Chöngcaát gia duïng – Thaåm thaáu ngöôïc •Möanhaântaïo Caùc nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm MT bieån Caùc bieän phaùp laøm giaûm oâ nhieãm nguoàn nöôùc • Giaùo duïc yù thöùc baûo veä moâi tröôøng nöôùc • Giaûm khoái löôïng nöôùc thaûi • Phaân loïai nöôùc thaûi tröôùc khi xöû lyù • Löu tröõ, taêng cöôøng pha loaõng nöôùc thaûi vôùi nöôùc soâng hoà • Do taøu beø, giao thoâng treân bieån • Taêng cöôøng quaù trình töï laøm saïch cuûa nöôùc • Chaát thaûi ñoâ thò • Thay ñoåi coâng ngheä saûn xuaát • Khai thaùc khoaùng saûn,daàu moû vaø roø ræ trong quaù trình khai thaùc • Giaûm löôïng chaát baån coù trong nöôùc thaûi • Khai thaùc taøi nguyeân bieån gaây xoùi moøn bôø • Quy hoïach heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi bieån,maát caân baèng moâi sinh,caïn kieät taøi nguyeân • Khai thaùc söû duïng khoâng hôïp lyù taøi nguyeân ven bieån:ñoán röøng, chuyeån ñoåi vieäc canh taùc 28
8. Xöû lyù nöôùc Coâng trình xöû lyù nöôùc thaûi Solar water disinfection (SODIS) Source and graphics: SANDEC (Water & Sanitation in Developing Countries) at EAWAG , Switzerland. Tài nguyên đất trên trái đất • FAO (1990) z Phân bố (nguồn FAO-UNESCO): • 20% ở vùng quá lạnh • 20% ở vùng quá khô • 20% ở vùng quá dốc • 10% có tầng đấtmỏng • 10% ở vùng trồng trọt được • 20% có thể làm đồng cỏ z) đấttrồng trọtchiếmtỉ lệ thấp, trong đó, đấtcónăng suất cao (14%), trung bình (28%) và thấp(58%) 65 29
9. Tài nguyên đất ở Việt Nam z Cơ cấusử dụng đất ở Việt Nam có xu • Ñaát töï nhieân: 33 trieäu ha ( ñöùng thöù 58 treân theá giôùi), hướng giống thế giới: bình quaân 0,5 ha/ngöôøi • Ñaát ñoài nuùi,ñaát doác: 22 trieäu ha – 67% z Tăng đất nông nghiệp, đất chuyên dùng, đấttrống đồitrọc. • Ñaát laâm nghieäp: 10 trieäu ha – 30% • Ñaát noâng nghieäp: 7,4 trieäu ha – 20% ( 5,6 trieäu ha z Đấtrừng giảm. troàng caây ngaén ngaøy) z Đấtdễ bị rửa trôi, xói mòn, khó khôi phụclại –Ñaát Bazan: 2,4 trieäu ha – 7,2% trạng thái ban đầu(VN nằm ở vùng nhiệt –Ñaát phuø sa: 3 trieäu ha – 8,7% đới, mưa nhiều, nhiệt độ không khí cao, • Ñaát toát phuø hôïp vôùi hoa maøu chæ khoaûng 20% khoáng hóa mạnh). • Coøn laïi laø ñaát quaù doác, khoâ haïn, uùng, maën pheøn, ngheøo chaát dinh döôõng, quaù moûng 70 Caùc yeáu toá hình thaønh ñaát ÑAÙ Quá trình hình thành đất THÖÏC VAÄT • Quá trình phong hóa: dưới tác động của các nhân tố vật lý, hóa học, sinh học trong môi trường làm cho trạng thái vật lý, hóa học của ÑAÁT ÑOÄNG VAÄT đất và khoáng chất trên bề mặt trái đất bị biến đổi dần và trở thành vụn nát KHÍ HAÄU • Quá trình tích luỹ và biến đổichấthữucơ trong đất • Quá trình di chuyểnvậtliệuhữucơ và khoáng ÑÒA HÌNH VAØ chất trong đất. THÔØI GIAN 30
10. Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm ñaát 1. OÂ nhieãm do hoïat ñoäng noâng nghieäp Cheá ñoä canh Söû duïng phaân Söû duïng thuoác taùc, heä thoáng boùn hoùa hoïc tröø saâu, thuoác töôùi tieâu vaø chaát kích dieät coû, dieät khoâng hôïp lyù thích sinh naám, dieät chuoät tröôûng 2. OÂ nhieãm do hoaït ñoäng coâng nghieäp OÂ nhieãm do hoaït ñoäng coâng nghieäp Khí thaûi, nöôùc thaûi, chaát thaûi raén Chaát thaûi raén Chaát khí Nöôùc thaûi Chaát voâ cô: khai khoaùng,sx CO,CO2,H2 Chöùa giaáy, xi maï, caën ôû traïm xöû lyù S,NO2 nhieàu KL nöôùc naëng Gaây möa Chaát khoù phaân huûy: sôïi, axit laøm Ñaát bò nhöïa,daàu môõ,chaát thaûi CNda chua ñaát, nhieãm Hoaït ñoäng khai thaùc khoaùng saûn phaù hoaïi pheøn, Chaát deã chaùy:töø N/M loïc thaûm thöïc nhieãm daàu,thöïc phaåm,sx maùy laïnh vaät maën Chaát ñoäc haïi: phoùng xaï, KL naëng, hoùa chaát 31
11. 3. OÂ nhieãm do sinh hoaït cuûa con ngöôøi Trong rác, phân và chất thải sinh hoạt đô thị hàm lượng chất hữu cơ lớn, độ ẩm cao. Đó là MT cho các loại vi khuẩn, trong đó có nhiều loại vi khuẩn gây bệnh phát triển. Chất thải rắn bệnh viện có các loại rác thải sinh hoạt, bệnh phẩm, chất thải rắn y tế (gạc, kim tiêm, túi nylon, ). Ñoâ thò hoùa Taùc nhaân sinh hoïc Khu coâng nghòeâp Söû duïng phaân tươi Giao thoâng Raùc thaûi y teá Chaát thaûi chöùa VSV gaây beänh:kyù sinh truøng(giun,saùn), OÂ nhieãm do Sa maïc hoùa Nhieãm pheøn, maën caùc nguoàn Haäu quaû chieán tranh Đấtnông nghiệp khaùc Traøn daàu Giaûi trí, du lòch Xoùi moøn, röûa troâi Xoùi moøn Chaùy röøng:nhieät ñoä ñaát taêng cao,Oxy trong ñaát giaûm 32
12. OÂ nhieãm khoâng khí: * Trong khoâng khí coù maët moät chaát laï hoaëc coù söï bieán ñoåi quan troïng trong thaønh phaàn khoâng khí gaây neân taùc ñoäng coù haïi hoaëc gaây ra söï khoù chòu (muøi, giaûm taàm nhìn do buïi ) * Laø keát quaû cuûa vieäc thaûi ra caùc khí,hôi,gioït vaø caùc löôïng khí khaùc coù noàng ñoä vöïôt quaù thaønh phaàn bình thöôøng trong khoâng khí gaây neân taùc ñoäng coù haïi hoaëc gaây ra söï khoù chòu (muøi, giaûm Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ taàm nhìn do buïi ) Quaù trình gaây oâ nhieãm khoâng khí: * Nguoàn phaùt sinh •* Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm: Caùc nguoàn thaûi oâ nhieãm khoâng khí : chaát oâ nhieãm • - Nguoàn töï nhieân 1)Caùc hoïat ñoäng cuûa töï nhieân:chaùy röøng, nuùi • - Nguoàn nhaân taïo: * Quaù trình phaùt taùn, löûa,phaân huûy ñoäng thöïc vaät lan truyeàn trong + Nguoàn sô caáp: 2)Hoïat ñoäng cuûa phöông tieän giao thoâng khoâng khí + Nguoàn thöù caáp: möa axit 3)Hoïat ñoäng coâng nghieäp:sx hoùa chaát, khai * Boä phaän tieáp nhaän, khoùang chòu taùc ñoäng xaáu cuûa oâ nhieãm 4)Do sinh hoïat, saûn xuaát noâng nghieäp 33
13. Chaát gaây oâ nhieãm: coù trong khoâng khí ôû noàng ñoä cao hôn bình thöôøng hoïaêc chaát ñoù bình thöôøng khoâng coù maët trong thaønh phaàn khoâng khí * Buïi vaø sol khí(<0.1μm) * Caùc chaát khí:CO,CO2 ,NO2 ,SO2 ,H2S,CFC,khí Halogen, caùc hôïp chaát HydroCacbon, CH4 * Caùc ion * Chaát phoùng xaï:noå haït nhaân ôû lôùp treân khí quyeån ,khai thaùc quaëng,NCKH,hoïat ñoäng CN *Tieáng oàn Tieáng oàn:laø nhöõng aâm thanh xuaát hieän khoâng ñuùng luùc,ñuùng choã gaây khoù chòu,quaáy raày söï laøm vieäc nghæ ngôi cuûa con ngöôøi Taùc haïi cuûa tieáng oàn: -Laøm giaûm thính giaùc Nguoàn gaây oàn: -Bieán ñoåi sinh lyù heä thaàn kinh - Tieáng oàn giao -Taêng nhòp tim, roái loïan tuaàn thoâng:ñoäng cô,oáng xaû hoøan,phaûn xaï chaäm khoùi -Vieâm loùet daï daøy - Thi coâng xaây döïng -Taêng nhòp thôû,giaûm khaû naêng - Tieáng oàn coâng phaân bieät maøu saéc nghieäp:quaù trình va *70-80dBA: gaây meät moûi chaïm,cô khí,khí ñoäng *95-110dBA: baét ñaàu nguy hieåm - Tieáng oàn trong nhaø *120-140dBA: ñe doïa chaán thöông *Tieáng oàn ban ñeâm khoâng quaù 50dBA 34
14. Nghịch đảo nhiệt Phổ bứcxạ MT đềunằmtrongkhoảng λ≤4μm –sóngngắnvàcực ngắn; phổ bứcxạ TĐ > 4μm – sóng dài. Đasố năng lượng bứcxạ sóng dài do TĐ bứcxạđềubị các khí ON KQ hấpthụ : hơinước, CO2, N2O, CH4 Æ khí nhà kính Hiệu ứng nhà kính 35
15. Tan băng: Nuớcbiển dâng Quá trình hình thành Lưu huỳnh S + O2 = SO2 SO2 + OH· = HOSO2· HOSO2·+ O2 = HO2·+ SO3 Mưa axit SO + H O = H SO 3 2 2 4 Nitơ N2 + O2 = 2NO NO + O2 = NO2 NO2 + H2O = HNO3 + NO 36
16. Thủng tầng Ozon Khí ozon hình thành như sau : SỰ BIẾN ĐỔI OZONE • 02 + Bxmt Æ 0 + 0 • 0 + 02 Æ 03 Phản ứng phân hủyozon: • 03 + Bxmt Æ 02 + 0 Æ trong tự nhiên khí ozon luôn bị phân hủyvàluônđược tái tạo, giữđượcsự tồntạivĩnh cửuvàcótácdụng hấpthụ bứcxạ tử ngọai. CL Các khí phá hủy khí ozon : CFC (chlorfluorocacbon), CFM O3 (chlorfluoromethane); và CCl4 (tetra clo metan), CH3Cl (metyl cloroform), CH3Br (metyl bromua), . Phản ứng phá hủyozon: Cl ClO ClO Cl • Cl + 03 Æ ClO + 02 O O • ClO + 0 Æ Cl + 02 3 2 O3 2O2 37
17. OZONE • DUNG MÔI • KHÍ NÉN TRONG CÁC BÌNH PHUN •CHẾ TẠO MỸ PHẨM •CHẤT BỌT XỐP CFC • DÙNG TRONG CÔNG NGHIỆP LÀM LẠNH • ĐIỀU HÒA KHÔNG KHÍ Khái niệm Chất thải rắn bao gồm bất kỳ một dạng vật chất nào bị loại bỏ; những thứ vật chất có chủ định tái sử dụng, tái sinh, tái chế; cặn bùn: • CHẤT THẢI RẮN SINH HOẠT • CHẤT THẢI RẮN CÔNG NGNHIỆP CHAÁT THAÛI RAÉN • CHẤT THẢI NGUY HẠI 38
18. Nguồngốc Nguồngốc Rác đường Rácrưởiquétdọnvệ sinh đường phố, Đường phố, vĩa Loại Thành phần Nguồngốc phố bụi đất, đá, cát, tànthuốc, cành cây, lá hè, ngõ hẻm, bãi chấtthảirắn phátsinh (Street cây, phân chó, mèo, nhựa, dê ; tấtcả đấttrống Rácsinhhoạt Cácchấtthảitừ việcchuẩnbị, nấu Cáchộ gia đình, refuse) những thứ bên trong cácthùng rác (Garbage) nướng và dọn ăn; cácchấtthảichợ; các cơ quan, trường công cộng chấtthảitừ việcsử dụng, lưutrữ và bán học, bệnh viện, sảnphẩm các khu công cộng, nhà hàng, Xác động vật Chuột, mèo, chó, cácvậtnuôivà động Vậtdụng bỏ Dễ cháy: giấy, carton, hộp, thùng, gỗ, khách sạn, chợ (Dead vật hoang dã khác đi võ bào, cành cây, phụ tùng kho xưởng, búa, các kho bãi (Rubbish) đồ đạcbằng gỗ, giường, nệm, mópxốp v.v . animals) Khó cháy: cácvậtdụng kim loại, thủy tinh, sành sứ, cáckhoáng vật Tro Phầnvậtchấtcònlạitừ quá trình đốt Xe cộ bỏ đi Tấtcả cácloạixehoặcphụ tùng xe cộ (Ashes) đượcsử dụng trong nấunướng, thiêu không còn sử dụng đượcnữa đốtvà hỏatáng Chấtthải Rất đadạng tùytheotừng loạingành Cácnhà máy, xí Bảng : Phân loạichấtthảirắntheoloại, thành phầnvànguồn công nghiệp nghề sảnxuất công nghiệp nghiệp, khu phát sinh công nghiệp Nguồngốc Thành phần Tên đôthị Hà Nội Hải Phòng TP. Hồ Chí Minh Chấtthải đập Gỗ xẻ, đinh, đường ống, xà bần, sắtthép Những chỗ đập phá công phá để xây dựng trình mới, cảitạolại Thựcphẩm, cỏ, lá cây 50,27 50,7 62,24 (65 ÷ 95) Chấtthải Coffa, gỗ xẻ vụn, ống, thùng sơn, cácvật Các công trình Giấycácloại 2,72 2,82 0,59 (0,5 ÷ xây dựng liệuxâydựng nói chung xây dựng mới 25,0) Chấtthải Cácchấtthảinguyhạidạng rắnvà lỏng, Công nghiệp, Vải 6,27 2,72 4,25 (0 ÷ 5,0) đặcbiệt cácchấtnỗ, rácy tế, cácchấtphóng xạ bệnh viện, kho bãi, dân dụng Nhựa, cao su 0,71 2,02 0,46 Chấtthải Phân gia súc, gia cầm, lông, lòng gia Cáccơ sở chăn Vỏ nghêu, sò, ốc, xương 1,06 3,68 0,50 chănnuôi, súcgiacầmvứtbỏ trong khi giếtmổ nuôi, giếtmổ giếtmổ Thủytinh 0,31 0,72 0,02 (0 ÷ 1,3) Chấtthải Cặnbùn, rác, cát, váng nổi, màng dầu Các công trình Xà bần 7,43 8,45 16,04 thứ cấp sinh ra từ cáchệ thống xử lý nướcvà xử lý nước, Kim loại 1,02 0,14 0,27 nướcthải, bùnhúthầmcầu, bụithuhồitừ nướcthải, khí cácthiếtbị xử lý bụi, v.v thải Cácthành phầnkhó phân 30,21 23,9 15,27 loại 39
19. Ảnh hưởng củaCTR đốivớimôitrường -Môitrường thuậnlợi cho các vi sinh vật gây bệnh phát triển : vi trùng thương hàn (Salmonnella typhi, Salmonnella paratyphi A&B; lỵ (Shtaalla spp); . -Việc thu gom, xử lý bấthợplýchấtthảirắncũng là nguyên nhân quan trọng làm tăng sự xuống cấp nghiêm trọng củahệ thống thoát nước - Các bãi rác lộ thiên ở các đôthị trong tình trạng mấtvệ sinh nếu không đượcnângcấp, quảnlýtốt, rấtdễ gây ra nhiềuvấn đề phức tạpvề môi trường :nguồn gây ô nhiễmmôitrường không khí, đấtvà nước, đặcbiệtlàvấn đề ô nhiễmcáctầng nướcngầm ở những khu vực xung quanh các bãi rác -Rácthải không đượcthugomxử lý hợplývứt đổ bừabãiở gốc cây, đầu đường, ngõ hẻm, gây mấtmỹ quan đôthị và nhiềuvấn đề khác Chấtthảirắn công nghiệp Chấtthảinguyhại Định nghĩa: Chấtthải công nghiệplàcácchấtthải phát sinh từ Định nghĩa: Chấtthảinguyhạilàchấtthảichứacácchấthoặccác các quá trình sảnxuất, các sảnphẩmphế thảicủacáchoạt động hợpchấtcómột trong các đặc tính gây nguy hạitrựctiếp(dễ cháy, công nghiệp trong các nhà máy, xí nghiệp, các khu công nghiệptập nổ, làm ngộđộc, dễăn mòn, dễ lây nhiễmvàcácđặctínhnguyhại trung. khác), or tương tác vớicácchất khác gây nguy hại đếnmôitrường Phân lọai : và sứckhỏecon người. -Theo thành phần: thủy tinh, giấy, thép, chấtdẻo, -Theo pha : lỏng, rắn, khí -Mức độ rủi ro : nguy hại, không nguy hại 40
20. Ñaëc tính CTNH Nguoàn phaùt sinh CTNH laø chaát coù 1 trong 5 ñaëc tính sau : 9CTNH phaùt sinh töø sinh hoaït vaø thöông maïi •Chaát deã phaûn öùng, khoâng beàn trong ñieàu kieän •Thuoác dieät coân truøng, thuoác dieät chuoät, thöôøng •Chaát taåy röûa. Hoaù myõ phaåm •Chaát deã chaùy noå •Pin, ñoà duøng ñieän hoûng •Chaát aên moøn Caùc daïng nhieân lieäu, daàu caën •Chaát ñoäc haïi 9CTNH phaùt sinh töø caùc cô sôû khaùm chöõa beänh •Chaát coù tính phoùng xaï •Beänh phaåm Ngoaøi ra caùc beänh phaåm trong raùc thaûi y teá mang •Kim tieâm, caùc vaät saéc nhoïn maàm beänh cuõng laø 1 daïng CTNH •Thuoác coøn haïn vaø heát haïn söû duïng Nguoàn phaùt sinh Xöû lyù chaát thaûi raén 9CTNH phaùt sinh töø saûn xuaát CN • Taän duïng •CN hoaù chaát Taùi söû duïng: söû duïng nhieàu laàn. •CN luyeän kim Taùi sinh, taùi cheá: taïo saûn phaåm môùi töø •CN thuoäc da chaát thaûi. •CN nhuoäm Phuïc hoài: taïo caùc tính chaát nhö ban ñaàu •CN ñieän töû cuûa saûn phaåm töø chaát thaûi. • Xöû lyù •CN hoaù höõu cô phaân töû • Thaûi boû •V.v 41
21. An toàn thực phẩm (food safety) được hiểu là khả năng không gây ngộ độc của thực phẩm đối với con người. Như vậy, có thể nói ATTP là khái NHỮNG NGUY CƠ CÓ HẠI niệm có nội dung rộng hơn do nguyên nhân gây ra CỦA MÔI TRƯỜNG THỰC ngộ độc thực phẩm không chỉ hạn chếởvi sinh vật. PHẨM TỚI SỨC KHOẺ Vệ sinh thực phẩm (food hygiene) là khái niệm khoa học để nói thực phẩm không chứa vi sinh vật gây bệnh và không chứa độc tố. Khái niệm VSTP còn bao gồm khâu tổ chức vệ sinh trong chế biến bảo quản thực phẩm. 42
22. Bệnh do thực phẩm là bệnh mắc phải do ăn, uống thực phẩm bị nhiễm độc và nhiễm khuẩn. ¤ nhiÔm thùc phÈm: Nó có thểởdạng cấp tính, ảnh hưởng tức thời tới tính mạng hoặc có thểởdạng trường diễn dẫn tới 1. Ô nhiễm thực phẩm: nhiều tình trạng bệnh lý khác nhau. Ô nhiễm thực phẩm là tình trạng xuất hiện bất cứ một chất lạ nào (chất ô nhiễm) trong thực phẩm Trên thực tế, phần lớn mọi người bệnh ở thể nhẹ 2. Đặc điểm của chất ô nhiễm: hoặc sự nhiễm độc tích lũy từ từ, có thể gọi chung + Có thể xuất hiện một cách tự nhiên (tình cờ) trong thưc phẩm, khó là bị nhiễm độc hay ngộ độc tiềm ẩn. có khả năng kiểm soát được hoặc cần phải chi phí rất cao cho việc loại bỏ chúng. + Sự có mặt trong thực phẩm thường khó nhận biết được, cần phải Ngộ độc thực phẩm dùng để chỉ tất cả các bệnh giám sát. gây ra bởi mầm bệnh có trong thực phẩm. + Xuất hiện không do chủ định trong thực phẩm. + Không có mục đích công nghệ và không chủ động cho vào thực phẩm. Các nguyên nhân gây ô nhiễm thực phẩm 1. ¤ nhiÔm sinh häc • Ô nhiễm sinh học • Ô nhiễm hóa học • Ô nhiễm vật lý Vi khuẩn Ký sinh trïng: Vi rus: Sinh vật cã độc tố: 43
23. MỐI LIÊN QUAN GIỮA NHIỆT ĐỘ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA VI KHUẨN C¸c con ®−êng g©y « nhiÔm sinh häc vμo thùc phÈm BOILING WATER But the Spores Survive (Nước sôi) (Bào tử vẫn sống) VERY HOT T¸c nh©n sinh häc (Nước rất nóng) Bateria Killed (Vi khuẩn bị chết) chÕ biÕn FOOD KEPT HOT Bacteria Start to Die Sóc vËt bÞ M«i Sinh vËt cã B¶o qu¶n (Thực phẩm giữ T° bÖnh tr−êng ®éc tè thùc phÈm thùc phÈm nóng) (Vi khuẩn bắt đầu chết) §iÒu kiÖn Too Hot for Comfort but Bacteria Still Keep on Growing (một số vi khuẩn vẫn phát ¤nhiÔm: VÖ sinh c¸ FOOD KEPT WARMA )®éc tè triển) mæ thÞt nh©n mÊt vÖ sinh. (Thực phẩm giữ T° ấm) (§Êt nÊm mèc (Tay ng−êi Kh«ng che (N−íc )Thùc vËt ®Ëy ruåi, bä, BLOOD TEMPERATURE (Kh«ng cã ®éc lμnh mang chuét (Thân nhiệt) NÊu Ideal for Bacteria to grow and reproduce (T° lý tưởng cho sự phát triển và sinh sản khÝ )®éng vËt vi trïng, của vi khuẩn) kh«ng kü ROOM TEMPERATURE cã ®éc ho h¾t h¬i) (Nhiệt độ phòng) Bacteria Will Grow Well (Vi khuẩn phát triển nhanh) Thùc phÈm WATER FREEZES Bacteria Resting (Vi khuẩn ngừng hoạt động) (Nước đá) 2. Ô NHIỄM HOÁ HỌC NHỮNG CHẤT HOÁ HỌC CHO THÊM VÀO THỰC PHẨM THEO Ý MUỐN: Để bảo quản thực phẩm: Chất sát khuẩn: muối nitrat, nitrit, acid benzoic, natri benzoat, natri borat (hàn the) 1. NHỮNG CHẤT HOÁ HỌC CHO Các chất kháng sinh: chloramphenicol, tetracycllin, streptomycin, penicillin. THÊM VÀO THỰC PHẨM THEO Ý Các chất kích thích, tăng trọng. MUỐN. Chất chống mốc Tăng tính hấp dẫn của thức ăn: 2. NHỮNG HOÁ CHẤT LẪN VÀO Chất tạo ngọt tổng hợp THỰC PHẨM. Các phẩm màu Các chất cho thêm vào để chế biến đặc biệt: 3. HOÁ CHẤT BẢO VỆ THỰC PHẨM. Các chất làm trắng: khí chlor, oxyt nitơ Chất làm tăng khả năng thành bánh, dai, dòn của bột: bromat, hàn the Bột ngọt Hóa chất bảo vệ thực vật 44
24. C¸c hµnh vi nguy c¬: 3. Ô NHIỄM VẬT LÝ Vai trß cña bµn tay trong VSATTP C«ng nghiÖp Lao ®éng N«ng nghiÖp KiÕn tróc Thñ c«ng • Các dị vật: Các mảnh thuỷ tinh, sạn, đất sỏi, mảnh ®iÒu khiÓn Vai trß V¨n häc, nghÖ thuËt vụn vật dụng khác lẫn vào thực phẩm. ThÓ dôc, thÓ thao tÝch cùc Qu©n sù • Các mảnh kim loại, chất dẻo Y häc Ph©n, n−íc tiÓu, • Các yếu tố phóng xạ: do sự cố nổ lò phản ứng nguyên Th«ng tin, liªn l¹c vËt dông « nhiÔm, ©m nh¹c kh«ng khÝ tử, các nhà máyđiện nguyên tử, rò rỉ phóng xạ từ các T×nh c¶m Trung tâm nghiên cứu phóng xạ, hoặc từ các mỏ phóng ChuyÓn t¶i mÇm bÖnh: xạ. Vai trß •Vi khuÈn trong vsattp •Virus Các động vật, thực vật trong vùng môi trường bị ô •Ký sinh trïng Ng−êi ¨n uèng nhiêm phóng xạ, kể cả nước uống, sẽ bị nhiễm các chất Hμnh vi: phóng xạ và gây hại cho người sử dụng khi ăn phải • ChÕ biÕn thùc phÈm chúng. •Chia thøc ¨n •CÇm, n¾m •B¸n hμng •¡n uèng Thùc phÈm •Thãi quen quÖt tay vμo miÖng •Thu ®Õm tiÒn BIỆN PHÁP VỆ SINH CHỦ YẾU ĐỀ PHÒNG NHIỄM Trång trät kh«ng an toμn: BẨN THỰC PHẨM Nguån « nhiÔm 1.Vệ sinh cá nhân. §Êt trång ¤ nhiÔm t¹i chç 2.Vệ sinh môi trường. Ph©n ho¸ häc (v« c¬) Ph©n bãn 3.Vệ sinh nguyên liệu và nguồn nước sạch. Ph©n h÷u c¬ 4.Vệ sinh dụng cụ chế biến (dao, thớt, đũa, thìa đã N−íc th¶i c«ng nghiÖp tiếp xúc với thực phẩm sống không để tiếp xúc với N−íc t−íi N−íc th¶i sinh ho¹t thực phẩm chín cho ăn trực tiếp). Kh«ng ®óng thuèc Kh«ng ®óng kü thuËt (PHI) 5.Vệ sinh dụng cụ ăn uống: bát, đĩa, thìa, cốc phải Phßng trõ s©u bÖnh Kh«ng ®óng thêi gian Kh«ng ®óng liÒu l−îng được rửa sạch. 45
25. 10 NGUYÊN TẮC VÀNG CỦA WHO VỀ AN TOÀN VỆ SINH 6.Kiểm soát cả quá trình chế biến (làm sạch, tránh THỰC PHẨM nhiễm bẩn, tuân thủ chế độ xử lý nhiệt về thời gian và nhiệt độ). Nguyên tắc 1. Chọn thực phẩm an toàn. Chọn thực phẩm tươi. rau, quả 7.Khám sức khỏe định kỳ nhằm loại trừ các bệnh ăn sống phải được ngâm và rửa kỹ bằng nước sạch. Quả lây lan (ghẻ, lở, mụn) và các bệnh truyền nhiễm nên gọt vỏ trước khi ăn. Thực phẩm đông lạnh để tan đá, (lao, tả, thương hàn. lỵ ). rồi làm đông đálại là kém an toàn. Nguyên tắc 2. 8.Giáo dục kiến thức về vệ sinh thực phẩm cho Nấu chín kỹ thức ăn. Nấu chín kỹ hoàn toàn thức ăn, là người xử lý thực phẩm, nhưng quan trọng hơn cả bảo đảm nhiệt độ trung tâm thực phẩm phải đạttới trên là ý thức của họ thực hành các hiểu biết vào suốt 70° C. quá trình chọn nguyên liệu thực phẩm và chế biến Nguyên tắc 3. bảo quản thực phẩm. Ăn ngay sau khi nấu. Hãy ăn ngay sau khi vừa nấu xong, vì thức ăn càng để lâu thì càng nguy hiểm. Nguyên tắc 4. Bảo quản cẩn thận các thức ăn đã nấu chín. Muốn giữ Nguyên tắc 7. thức ăn quá 5 tiếng đồng hồ, cần phải giữ liên tục nóng Rửa tay sạch trước khi chế biến thức ăn và sau mỗi lần trên 60° C hoặc lạnh dưới 10° C. Thức ăn cho trẻ nhỏ gián đoạn để làm việc khác. Nếu bạn bị nhiễm trùng ở không nên dùng lại. bàn tay, hãy băng kỹ và kín vết thương nhiễm trùng đó Nguyên tắc 5. trước khi chế biến thức ăn. Nấu lại thức ăn thật kỹ. Các thức ăn chín dùng lại sau 5 tiếng, nhất thiết phải được đun kỹ lại. Nguyên tắc 8. Nguyên tắc 6. Giữ sạch các bề mặt chế biến thức ăn. Do thức ăn dễ bị Tránh ô nhiễm chéo giữa thức ăn chín và sống, với bề nhiễm khuẩn, bất kỳ bề mặt nào dùng để chế biến thức ăn mặt bẩn. Thức ăn đã được nấu chín có thể bị nhiễm mầm cũng phải được giữ sạch. Khăn lau bát đĩa cần phải được bệnh do tiếp xúc trực tiếp với thức ăn sống hoặc gián tiếp luộc nước sôi và thay thường xuyên trước khi sử dụng lại. với các bề mặt bẩn (như dùng chung dao, thớt để chế biến thực phẩm sống và chín). 46
26. Nguyên tắc 9. Che đậy thực phẩm để tránh côn trùng và các động vật khác. Che đậy giữ thực phẩm trong hộp kín, chạn, tủ kính, lồng bàn Đólàcách bảo vệ tốt nhất. Khăn đã dùng che đậy thức ăn chín phải được giặt sạch lại. Dân số và phát triển Nguyên tắc 10. Sử dụng nguồn nước sạch an toàn. Nước sạch là nước không màu, mùi, vị lạ và không chứa mầm bệnh. hãy đun sôi trước khi làm đáuống. Đặc biệt cẩm thận với nguồn nước dùng nấu thức ăn cho trẻ nhỏ. CAÙC QUAÙ TRÌNH DAÂN SOÁ CÁC CHỈ BÁO DÂN SỐ Tỷ suất sinh Tỷ suất nhaäp cö Sinh Hoân nhaân thoâ Tỷ suất töû thoâ Tỷ suất xuaát cö Tử (beân Di cö Tỷ suất taêng daân Tỷ suất taêng trong,beân ngoaøi) soá töï nhieân daân soá thöïc teá 47
27. Tỷ suấtsinhthô Tỷ suấtnhậpcư Tổng số ngườinhậpcư Số trẻ sinh trong năm IR = 0/ CBR = 0/ 00 Tổng số dân 00 Tổng số dân địaphương Tỷ suấttử thô Tỷ suấtxuấtcư Tổng số ngườirakhỏi địaphương 0 Số ngườichấttrongnăm 0 /00 CBR = /00 ER = Tổng số dân Tổng số dân địaphương Tỷ suấttăng dân số tự nhiên Tỷ suấttăng dân số thựctế Bằng tổng tỷ suấttăng tự nhiên và tăng cơ học Số sinh – số tử (số sinh – số tử) + (số nhập–số xuất) RNI = 0/ 0 00 ER = /00 Tổng dân số Tổng số dân GIA TĂNG DÂN SỐ THẾ GIỚI THÁP TUỔI DÂN SỐ Tình hình tăng dân số thế giớivà xu hướng phát triển 3 dạng tháp tuổi cơ bản của thế giới 48
28. Tỷ suất sinh thô (%o) Tyû leä taêng daân soá haøng naêm theo khu vöïc (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 4.5 4.23 4.16 Việt Nam 19,2 18,6 19,0 17,5 19,2 18,6 4 3.72 Thành thị 16,2 15,4 16,9 15,0 - 3.5 3.13 Nông thôn 20,1 19,7 19,6 18,9 - 2.84 Vùng 3 ĐB sông Hồng 18,0 16,4 17,2 17,1 18,1 17,2 2.5 Đông Bắc 19,2 18,1 18,9 18,2 19,5 19,2 2 1.47 1.35 1.32 1.4 1.33 Tây Bắc 28,4 25,4 24,1 23,2 22,7 22,5 1.5 0.83 Bắc Trung Bộ 20,1 18,5 18,3 18,8 19,7 19,6 1 0.6 0.67 0.55 0.44 ĐB Nam Trung Bộ 21,4 18,7 20,5 18,2 18,9 18,4 0.5 Tây Nguyên 29,2 27,0 24,7 23,3 24,1 23,9 0 Đông Nam Bộ 19,1 18,3 17,5 16,0 17,7 17,3 2001 2002 2003 2004 2005 ĐB sông Cửu Long 18,8 18,6 17,7 17,1 18,9 18,1 Tổng số Nông thôn thành thị KEÁT CAÁU DAÂN SOÁ Keát caáu theo giôùi Keát caáu quoác tòch Tình hình daân soá Vieät Nam Keát caáu theo tuoåi Keát caáu lao ñoäng Keát caáu daân toäc (Möôøng,Thaùi,EÂñeâ Hmoâng,Hoa ) 49
29. CƠ CẤU DÂN SỐ THEO GIỚI TÍNH VÀ NHÓM TUỔI, VÀ TỶ LỆ GIỚI TÍNH THEO NHÓM TUỔI (NAM/100 NỮ), 2005 -Năm 2008: hơn 85 triệu người (72,6% là nông dân) Nhóm tuổi Nam Nữ Tổng số Tỷ lệ giới tính (%) (%) (%) 0-4 7,81 7,07 6,71 106,6 5-9 8,91 8,04 8,47 106,2 10-14 11,73 10,68 11,20 104,6 15-19 11,43 10,56 10,98 102,5 20-24 9,58 9,04 9,31 87,7 25-29 7,93 7,85 7,89 98,3 30-34 7,84 7,71 7,77 97,3 35-39 7,44 7,39 7,42 95,9 40-44 7,24 7,30 7,27 93,1 45-49 5,81 6,03 5,92 84,5 50-54 4,15 4,75 4,45 83,5 55-59 2,71 3,14 2,93 75,5 60-64 1.97 2,53 2,26 74,1 65+ 5.46 7,92 6,71 66,5 Daân soá vaø maät ñoä daân soá theo tænh/TP naêm 2005 Daân soá vaø maät ñoä daân soá theo tænh/TP naêm 2005 Tỉnh/thành phố Dân số (người) Mật độ dân số Tỉnh/thành phố Dân số (người) Mật độ dân số (người/km2) (người/km2) Cả nước 83.119.916 252 Cả nước 83.119.916 252 ĐB sông Hồng 18.039.476 1.218 ĐB Nam Trung bộ 7.049.800 213 Thủ đô Hà Nội 3.145.290 3.415 Tây Nguyên 4.758.937 87 Đông Nam bộ 13.460.159 387 Đông Bắc 9.358.338 147 TP Hồ Chí Minh 5.891.147 2.812 Tây Bắc 2.565.653 69 ĐB sông Cửu Long 17.267.568 435 ĐB BắcTrung bộ 10.619.985 206 Năm 2015, dự tính dân số Việt Nam khoảng 94 triệu người. Trong đósố phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ 15 – 49 tuổi khoảng 26 triệu người 50
30. Thu nhập bình quân So sánh thu nhập bình CÁC CHỈ TIÊU Năm năm 2004 quân giữa nhóm thu (1000 đồng) nhập cao nhất với 2 nhóm thu nhập thấp Tổng diện tích (km ) 2005 329.314,5 nhất (lần) Nhóm thu Nhóm thu Tổng số dân (nghìn người) 2005 83.119,9 nhập nhập cao 2004 2002 thấp nhất nhất + Nam 2005 40.845,4 Việt Nam 115,8 1558,4 13,5 12,5 ĐB sông Hồng 134,9 1524,4 11,3 11,2 + Nữ 2005 42.274,5 Đông Bắc 108,5 1123,6 10,4 9,1 Tổng số hộ (hộ) 2004 18.770.96 Tây Bắc 83,2 815,6 9,8 9,1 1 Bắc Trung Bộ 87,2 962,3 11,0 9,7 Tỷ số giới tính lúc sinh (số nam/100 1999 107 nữ) ĐB Nam Trung Bộ 114,5 1121,3 9,8 9,4 Tỷ suất sinh thô (‰) 2005 18,6 Tây Nguyên 94,5 1177,1 12,5 10,8 Đông Nam Bộ 184,8 2654,5 14,4 14,4 Tỷ suất chết thô (‰) 2005 5,3 ĐB sông Cửu Long 132,0 1391,2 10,5 10,9 Tổng tỷ suất sinh 2005 2,1 Các chỉ tiêu Năm CÁC CHỈ TIÊU Năm Tuổi thọ trung bình lúc sinh (năm): Tỷ lệ sử dụng biện pháp tránh thai (%) 2005 76,8 + Nam 2002 70,0 + Biện pháp hiện đại 2005 65,7 + Nữ 2002 73,0 Tỷ lệ dân số nhiễm HIV (số người 2004 110,18 Tỷ suất chết trẻ em 10 tuổi biết chữ (%) 2002 92,1 Tỷ lệ dân số thành thị (%) 2005 26,8 Tỷ lệ dân số dưới 15 tuổi (%) 2005 27,0 Tỷ lệ thất nghiệp khu vực thành thị (%) 2005 5,3 Tỷ lệ dân số từ 65 tuổi trở lên (%) 2005 6,7 51
31. • GDP (Gross Domestic Product): là tổng giá trị tính Daân soá taêng quaù nhanh bằng tiền của các sản phẩm và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ra trong phạm vi lãnh thổ trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm. KT,XH,VH,GD Nhaø cöûa, ñaát ñai Thöøa lao ñoäng keùm phaùt trieån thu heïp ko coù vieäc laøm • GNP (Gross National Product): là tổng giá trị tính bằng tiền của các sản phẩm và dịch vụ cuối cùng mà công dân của một nước làm ra trong một NSLÑ thaáp Möùc soáng thaáp khoảng thời gian nhất định, thường là một năm Teä naïn xaõ hoäi taêng Roái loaïn traät töï an ninh • HDI (Human Development Index): là chỉ số so sánh, định lượng về mức thu nhập, tỷ lệ biết chữ, Beänh taät nhieàu SK,theå löïc keùm tuổi thọ và một số nhân tố khác của các quốc gia trên thế giới DAÂN SOÁ VAØ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG • Thöïc hieän keá hoaïch hoaù gia ñình. Xaây döïng neáp soáng gia ñình Ảnh hưởng của công nghiệp hóa vaên hoaù. Tö vaán söùc khoûe sinh saûn,tình duïc. • Giaûm tieâu duøng,sx gaây oâ nhieãm,ñaûm baûo coâng baèng XH •Khíthải công nghiệp: – Giaûi quyeát vieäc laøm, giaûm thaát nghieäp CO2 CO NOx SO2 – Xoùa ñoùi giaûm ngheøo,xoùa muø chöõ CO là chất khí gây hiệu ứng nhà kính. Hậu – Chaêm soùc söùc khoeû coäng ñoàng 2 – Phaùt trieån giaùo duïc quả của hiệu ứng nhà kính là nhiệt độ trái • Coù chính saùch, chöông trình cuï theå vôùi caùc nhoùm ñoái töôïng: vò đất tăng lên khiến băng tan => mực nước thaønh nieân,ngöôøi daân toäc thieåu soá,ngöôøi giaø biển dâng cao • Coù chính saùch MT,söû duïng TNTN hôïp lyù,phaùt trieån beàn vöõng • Caàn coù chính saùch xaõ hoäi veà di cö. Quaûn lyù vieäc phaân boá daân cö vaø lao ñoäng • Chính saùch phuø hôïp veà coâng nghieäp hoaù vaø ñoâ thò hoaù 52
32. •Nước thải công nghiệp: Tác động môi trường ở khu vực đô thị Ở ngành luyện kim,xi mạ, khoáng sản thì hóa: nước thải là có các kim loại như: Fe, Hg 1) Biến dạng hệ sinh thái Mn, Pb, Cu, Zn, Cyanua, Ở các ngành dệt nhuộm da giày thì có Cl, 2) Tăng mức sử dụng tài nguyên, năng lượng Toluen, Benzen, Ở ngành chế biến lương thực, thực phẩm 3) Ô nhiễm không khí, nước,tiếng ồn thì có dầu mỡ động thực vật, vi sinh vật, •Chất thải rắn công nghiệp 4) Chất thải rắn ở khu vực đô thị và khu công nghiệp 2. Thay đổi quan điểm Thay đổiquanniệmvề sự phát triển phát triển duy kinh tế 1. Thay quan điểm phát triển bằng quan điểmphát lấy con người làm trung triểnbềnvững vớiba tâm và chinh phụcthiên mụctiêucơ bản: nhiên bằng bấtcứ giá nào -Tăng trưởng kinh tế bằng quan niệmhàihoà và đồng tiến hoá giữaxã nhanh và an toàn hộivàtự nhiên. -Bảo vệ môi trường sống -Côngbằng xã hội 53
33. Baûo veä moâi tröôøng & Phaùt trieån beàn vöõng 3. Thay quan điểm phát Muïc tieâu cuûa coâng taùc BVMT : triểncụcbộ theo 1- Ngaên ngöøa, haïn cheá möùc ñoä gia taêng oâ nhieãm, suy thoaùi vaø söï coá moâi tröôøng do hoïat ñoäng cuûa con ngöôøi vaø taùc ñoäng cuûa töï vùng, theo lãnh thổ nhieân gaây ra. Söû duïng beàn vöõng taøi nguyeân thieân nhieân, baûo veä ña quốcgiabằng quan daïng sinh hoïc. điểmpháttriểntoàn 2- Khaéc phuïc oâ nhieãm moâi tröôøng, tröôùc heát ôû nhöõng nôi ñaê bò oâ nhieãm nghieâm troïng, phuïc hoài caùc heä sinh thaùi ñaõ bò suy thoaùi, cầu: liên doanh, liên töøng böôùc naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng. kết, hộinhậptoàn 3- Xaây döïng nöôùc ta trôû thaønh moät nöôùc coù moâi tröôøng toát, coù söï cầu. haøi hoøa giöõa taêng tröôûng kinh teá, thöïc hieän tieán boä, coâng baèng xaõ hoäi vaø baûo veä moâi tröôøng; moïi ngöôøi ñeàu coù yù thöùc baûo veä moâi tröôøng, soáng thaân thieän vôùi thieân nhieân (41-NQ/TW ). Baûo veä moâi tröôøng & Phaùt trieån beàn vöõng Baûo veä moâi tröôøng & Phaùt trieån beàn vöõng Phaùt trieån beàn vöõng Thöù baäc trong quaûn lyù chaát Ngăn “ Phaùt trieån beàn vöõng laø söï phaùt trieån keùo daøi” (Baùo caùo “ Veà thaûi – baûo veä moâi tröôøng ngừa phaùt trieån moâi tröôøng theá giôùi”). “Phaùt trieån beàn vöõng laø söû duïng caùc taøi nguyeân ñeå ñaùp öùng caùc Giảmthải nhu caàu cuûa theá heä hieän taïi maø khoâng laøm phöông haïi ñeán khaû naêng cuûa theá heä töông lai, ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa hoï”. (Baùo Tái chế, tái sử dụng caùo cuûa Bruntland veà: “Töông lai cuûa chuùng ta”). “Phaùt trieån beàn vöõng laø moät moâ hình phaùt trieån môùi treân cô sôû Xử lý cuối đường ống söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân ñeå phuï vuï cho nhu caàu cuûa con ngöôøi theá heä hieän nay maø khoâng laøm haïi cho theá heä mai sau” (Nguyeãn Maïnh Huaán, Hoaøng Ñình Phu, Thảibỏ trựctiếpvàomôitrường Nhöõng vaán ñeà kinh teá – xaõ hoäi vaø vaên hoùa trong phaùt trieån beàn vöõng. Haø Noäi). 54
34. Baûo veä moâi tröôøng & Phaùt trieån beàn vöõng TRÌNH TÖÏ THÖÏC HIEÄN CHIEÁN LÖÔÏC MOÂI TRÖÔØNG “Phaùt trieån beàn vöõng laø moät moâ hình chuyeån ñoåi maø noù toái öu hoùa caùc lôïi ích kinh teá vaø xaõ hoäi trong hieän taïi nhöng khoâng heà gaây haïi cho tieàm naêng cuûa nhöõng lôïi ích töông töï trong töông CHÍNH SAÙCH lai” (Goâdian vaø Lleduc, 1988, GS. Grima Lino, chuyeân gia veà quaûn lyù moâi tröôøng. CHIEÁN LÖÔÏC => PTBV bao goàm hai noäi dung then choát: QUY HOAÏCH a. Caùc nhu caàu veà con ngöôøi KEÁ HOAÏCH b. Nhöõng giôùi haïn ñoái vôùi khaû naêng cuûa moâi tröôøng ñaùp öùng CHÖÔNG TRÌNH caùc nhu caàu hieän taïi vaø töông lai cuûa con ngöôøi DÖÏ AÙN CHÍNH SAÙCH MOÂI TRÖÔØNG CHÍNH SAÙCH MOÂI TRÖÔØNG Ñoái töôïng cuûa CSMT laø duy trì tình traïng moâi tröôøng theo nhöõng caùch sau: Nhöõng nguyeân taéc cô baûn: • Nhöõng thieät haïi moâi tröôøng hieän höõu ñöôïc giaûm vaø loaïi tröø, • Nguyeân taéc phoøng ngöøa (precautionary principle) • Nhöõng taùc ñoäng coù haïi cho con ngöôøi vaø moâi tröôøng phaûi ñöôïc ngaên chaën, • Nguyeân taéc ngöôøi gaây oâ nhieãm phaûi traû tieàn (polluter-pay • Nhöõng hieåm hoïa cho con ngöôøi, ñoäng thöïc vaät, thieân nhieân, moâi principle) tröôøng: khoâng khí, nöôùc, ñaát, phaûi ñöôïc giaûm thieåu, vaø • Nguyeân taéc hôïp taùc (principle of cooperation) • Nhöõng vuøng/khoâng gian döï tröõ ñöôïc ñaûm baûo cho söï phaùt trieån cuûa theá heä töông lai, cho tính ña daïng cuûa caùc loaøi vaø vuøng noâng thoân. > tính töï nguyeän trong neàn kinh teá thò tröôøng xaõ hoäi ñònh > vieäc baûo veä moâi tröôøng phaûi ñöôïc hieåu nhö moät nhieäm vuï lieân höôùng sinh thaùi, vaø söû duïng nhöõng khuyeán khích kinh teá ñeå ngaønh (cross-sectional task). mang ñeán nhöõng ñoåi môùi. 55
35. CAÙC COÂNG CUÏ QUAÛN LYÙ MT ÑOÂ THÒ & KCN MEÄNH LEÄNH VAØ KIEÅM TRA (command and control - CAC) 1. Caùc coâng cuï phaùp lyù CAC = ñoäng löïc phaùp lyù, bieän phaùp ñònh cheá nhaèm thuùc ñaåy söï tuaân thuû tröïc tieáp veà BVMT cuûa ñoái töôïng gaây oâ nhieãm, Luaät Baûo veä moâi tröôøng thoâng qua: Caùc qui ñònh vaø tieâu chuaån moâi tröôøng - ñieàu tieát caùc quùa trình hay saûn phaåm ñöôïc söû duïng, Giaáy pheùp moâi tröôøng - caám hoaëc haïn cheá vieäc thaûi ra moät soá chaát oâ nhieãm Kieåm soaùt moâi tröôøng - giôùi haïn hoaït ñoäng trong nhöõng thôøi gian/ khoâng gian nhaát Thanh tra moâi tröôøng ñònh Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng MEÄNH LEÄNH VAØ KIEÅM TRA (CAC) MEÄNH LEÄNH VAØ KIEÅM TRA (CAC) Thuaän lôïi: • Giaáy pheùp hay söï chaáp thuaän veà maët moâi tröôøng • Đảm bảo möùc ñoä nhaát ñònh veà maët hieäu quûa BVMT; • Caùc quy ñònh, nghò ñònh • Phöông phaùp truyeàn thoáng; • Caùc tieâu chuaån • Hoaëc tuaân theo hoaëc khoâng, neáu khoâng thì coù caùc bieän phaùp xöû lyù; - tieâu chuaån veà chaát löôïng moâi tröôøng • Xöû lyù bình ñaêûng - tieâu chuaån thaûi Khoù khaên: • Khoâng linh ñoäng; • Cần xác định được đối tượng; Chi phí haønh chính cao; Noã löïc lôùn töø caùc cô quan QLMT; • Không kích thích DN thay đổi công nghệ mới 56
36. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) 2. Caùc coâng cuï kinh teá Hoaït ñoäng thoâng qua khuyeán khích hôn laø cöôõng cheá -> linh Thueá/ Phímoâitröôøng hoạt, chi phí thaáp hôn Trôï caáp giaûm thieåu oâ nhieãm Coâng cuï thueá Kyù quõi – hoaøn traû * Thueá/phí moâi tröôøng Caùc khuyeán khích cöôõng cheá thöïc thi Phí phaùt thaûi: phí phaûi traû cho vieäc xaû thaûi vaøo moâi tröôøng & Ñeàn buø thieät haïi döïa treân khoái löôïng vaø/hoaëc chaát löôïng cuûa chaát thaûi Thò tröôøng mua baùn quyeàn xaû thaûi COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) Phí saûn phaåm: phí ñaùnh treân giaù saûn phaåm ñang gaây oâ nhieãm Trôï caáp trong giai ñoaïn saûn xuaát hoaëc tieâu thuï hoaëc treân heä thoáng toå - Trôï caáp chöùc ñeå baùn chuùng. Döïa treân moät soá tính chaát naøo ñoù cuûa saûn phaåm hoaëc chính baûn thaân saûn phaåm. - Khoaûn vay meàm TL: - Taïo nguoàn thu toát - Thueá khuyeán khích - Thöïc thi deã - Giaûm bieåu thueá haûi quan - Thay ñoåi nhanh choùng haønh vi TL: - Ñaùp öùng töùc thôøi cuûa ñoái töôïng, ít gaëp phaûn khaùng KK: - Coù theå gaây baát lôïi chính trò, gaùnh naëng taøi chính cho KK: ngöôøi chòu thueá, ñaëc bieät cho nhoùm thu nhaäp thaáp - Bò laïm duïng - Thu nhaäp töø thueá coù theå söû duïng vaøo muïc ñích khaùc - Khoù huûy boû - Khoù xaùc ñònh möùc thueá ñuùng - Vi phaïm nguyeân taéc PPP 57
37. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) Kyù quó vaø cô caáu Kyù quó -hoaøn traû Cô caáu kyù quó-hoaøn traû: Coâng cuï kinh teá nhaèm chuyeån traùch nhieäm kieåm soaùt oâ nhieãm, -> Khuyeán khích traû laïi caùc saûn phaåm phuï trong saûn xuaát hoaëc ñieàu khieån vaø thöïc thi quy ñònh qua tay ngöôøi saûn xuaát vaø tieâu thuï tieâu thuï ñeå ñöôïc xöû lyù hoaëc taùi sinh vaø söû duïng an toaøn hoaëc phaûi ñoùng tieàn tröôùc, ñaûm baûo khaéc phuïc thieät haïi coù theå xaûy ra. chi phí cho vieäc thu hoài göûi traû laïi do ngöôøi khaùc thöïc hieän Kyù quó: TL: -> khai thaùc röøng, quaëng moû, - Söû duïng moät löïc löôïng lao ñoäng taäp trung, giaù reû TL: - Giaûm chi cho vieäc thu doïn & phuïc hoài - Aùp duïng roäng raõi (bao bì nöôùc uoáng, acquy xe, ñoà nhöïa, ) coù khaû naêng taùi cheá hoaëc ñoäc haïi phaûi qua xöû lyù - Ñaûm baûo nguoàn taøi chính phuïc hoài toån thaát moâi tröôøng KK: - Caàn söï ñoàng thuaän cuûa moät heä thoáng lieân quan (chính KK: - Caàn thoâng tin & khaû naêng ñieàu haønh quyeàn-doanh nghieäp-ngöôøi tieâu duøng) - Aùp duïng cho moät soá khu vöïc haïn che - Phuï thuoäc khaû naêng coâng ngheä COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments) Trao ñoåi buoân baùn giaáy pheùp, quyeàn gaây oâ nhieãm Khuyeán khích cöôõng cheá thöïc thi Moät toång möùc phaùt thaûi ñöôïc quy ñònh cho moät löu vöïc/khu vöïc Taïo haønh vi traùch nhieäm baèng caùch thieát laäp traùch nhieäm phaùp lyù khoâng gian/quoác gia vaø ñöôïc phaân boå cho caùc DN oâ nhieãm, theo (Hôïp ñoàng, chöùng thö cam keát) veà: möùc coâng suaát hoaëc möùc phaùt thaûi hieän taïi. -> DN giöõ ñöôïc möùc - Gaây haïi cho nguoàn taøi nguyeân; phaùt thaûi döôùi möùc cho pheùp ñöôïc quyeàn baùn thaëng dö phaân boå naøy -> taïo neân thò tröôøng quota. - Gaây haïi moâi tröôøng; TL: - Ñaït ñöôïc vieäc giaûm phaùt thaûi mong muoán - Khoâng tuaân thuû luaät vaø quy ñònh; - Khích leä naâng cao hieäu suaát vaø phaùt trieån coâng ngheä saïch Ñe doïa duøng khôûi toá ñeå buø ñaép caùc thieät haïi xaûy ra -> khuyeán khích ngaên ngöøa khi soá thanh toaùn thieät haïi vöôït quaù khoaûn lôïi khi - Chính phuû & NGOs coù theå taùc ñoäng ñeán thò tröôøng ñeå caûi thieän khoâng tuaân thuû quy cheá chaát löôïng moâi tröôøng KK: - Trình ñoä & chi phí quaûn lyù cao; toán keùm khi thieát laäp - Thöôøng chæ kieåm soaùt ñöôïc khoâng hôn moät chaát oâ nhieãm 58
38. COÂNG CUÏ TRUYEÀN THOÂNG/THUYEÁT PHUÏC COÂNG CUÏ TRUYEÀN THOÂNG/THUYEÁT PHUÏC (communication instruments) (communication instruments) Ñöa nhaän thöùc caûnh baùo moâi tröôøng vaø traùch nhieäm moâi tröôøng vaøo töøng quyeát ñònh baèng caùch gaây aùp löïc vaø (hoaëc) thuyeát Phaân loaïi: phuïc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp > hôïp taùc vaø thoûa thuaän vôùi caùc ñoái töôïng gaây oâ nhieãm. - Loïai coâng cuï thoâng tin “moät chieàu”: tuyeân truyeàn (‘ñoïc’; ‘nghe’;‘xem’), nhaõn sinh thaùi. Coâng cuï truyeàn thoâng: - Loïai coâng cuï “hai chieàu” nhö caùc heä thoáng - Vaán ñeà thoâng tin & caûnh baùo (khía caïnh truyeàn thoâng) quaûn trò moâi tröôøng, caùc thoûa öôùc, thaûo luaän, - Vaán ñeà toå chöùc & quaûn lyù (khía caïnh caáu truùc) thöông löôïng. * KK - Thoâng tin moâi tröôøng phaûi höôùng daãn caùc bieän phaùp bieán tö duy - Giaûi phaùp toán keùm; döïa treân tính töï nguyeäân neân khoâng döï kieán thaønh haønh ñoäng thöïc teá BVMT. ñöôïc hieäu quaû -Chịu taùc ñoäng cuûa aùp löïc xaõ hoäi (phong traøo, NGOs, media, ) - Khoù coù baát cöù hình thöùc phaït naëng naøo neáu caùc nhoùm ñoái - Vai troø cuûa chính phuû: Cung caáp thoâng tin, toå chöùc caùc chieán dòch töôïng khoâng thöïc hieän thoûa thuaän; tuyeân truyeàn-giaùo duïc, ñöa ra caùc baùo caùo moâi tröôøng. - Do aûnh höôûng cuûa nhoùm ñoái töôïng, caùc chæ tieâu thöôøng ñöôïc - Caàn phaûi duy trì vieäc giaùm saùt ñeå theo doõi keát quûa thöïc hieän. thieát laäp ôû möùc ñoä thaáp vaø caàn coù söï nhaát trí veà caùc chæ tieâu ñeå coù ñöôïc hieäu quûa trong vieäc thöïc hieän chính saùch; TL: - Nhoùm ñoái töôïng trong khi khoâng chaáp haønh caùc thoûa thuaän, - Coù söï hôïp taùc vaø thoûa thuaän vôùi caùc ñoái töôïng gaây oâ nhieãm; vaãn ñöôïc höôûng lôïi qua söï caûi thieän moâi tröôøng chung do noã löïc Thöôøng ñöôïc caùc nhoùm muïc tieâu tieáp nhaän toát; hoïat ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi khaùc; - Haønh vi traùch nhieäm moâi tröôøng ñöôïc chuyeån cho nhoùm muïc tieâu - Coù theå chæ thaønh coâng ñaëc bieät ôû nhöõng neàn kinh teá nhoû, vì ôû - Khoâng coù tính phaùp lyù nhöng thoâng tin nhaän ñöôïc chi tieát hôn vaø ñoù coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp nhieàu hôn giöõa nhöõng ngöôøi laäp chính muïc tieâu cuøng bieän phaùp thöïc hieän deã ñieàu chænh phuø hôïp vôùi töøng saùch vaø caùc ñoái töôïng. hoøan caûnh ñòa phöông. 59