Giáo trình Sơn Đoòng - Hang karst lớn nhất thế giới, một số đặc điểm địa chất và những vấn đề liên quan - Tạ Hòa Phương

Nội dung text: Giáo trình Sơn Đoòng - Hang karst lớn nhất thế giới, một số đặc điểm địa chất và những vấn đề liên quan - Tạ Hòa Phương

1. Tp chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 Sơn oòng - Hang karst l n nh t th gi i, mt s c im a ch t và nh ng v n liên quan T Hòa Ph ơ ng 1, *, Nguy n Hi u2 1Khoa a ch t, Tr ng i h c Khoa h c T nhiên, HQGHN, 334 Nguy n Trãi, Hà N i, Vi t Nam 2Ban T ch c Cán b , HQGHN, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 26 tháng 11 n m 2015 Ch nh s a ngày 28 tháng 12 n m 2015; Ch p nh n ng ngày 11 tháng 01 n m 2016 Tóm t t: Hang S ơn oòng dài 8.573m, n ơi cao nh t: 195m, r ng nh t: 150m, c công nh n là hang karst l n nh t th gi i. ây không ch là hang có kích th c kh ng l mà còn hàm ch a nhi u c im a ch t lý thú: có 2 h s t l n v i sâu kho ng 300m, n ơi ánh sáng tr i có th ri xu ng phát tri n c khu r ng nhi t i d i áy hang. Có các thành t o travertin ln, hình thành nên các m ng á, chuông á, nh dòng, nh vi n v.v c bi t trong nhi u ng n nh vi n có ch a r t nhi u ng c ng p. Ngoài ra, các thành t o phytokarst, biokarst có m t n ơi ây c ng là l n u tiên c phát hi n trong hang ng Vi t Nam. Hang S ơn oòng không ch ch a nhi u nhóm hóa th ch quý (San hô b n tia, Hu bi n, Thú ) c n c nghiên c u, mà c ng là n ơi m t s ng v t thích nghi v i cu c s ng trong bóng t i v nh c u, tiêu bi u là i di n c a các nhóm Apterygota và Myriapoda. Hang S ơn oòng có ý ngh a l n i v i nghiên c u khoa h c. Hang karst này c ng phù h p vi lo i hình khai thác du l ch m o hi m. R t nhi u c u trúc tinh t và hi m có trong hang thu c lo i d b t n th ơ ng, do v y c n có nh ng gi i pháp h u hi u có th b o v lâu dài hang S ơn oòng - di s n a ch t tiêu bi u c a Di s n thiên nhiên th gi i V n Qu c gia Phong Nha-K Bàng. T khóa : Hang S ơn oòng, h s t, phytokarst, ng c ng, Phong Nha- K Bàng. 1. M u∗∗∗ cp d ng trong th i gian m t tu n trong hang, cách bi t v i th gi i bên ngoài. Gn ây các tác gi c m i tham gia, v i Vi nh ng ai t ng vào thám hi m hang này t cách là nhà a ch t, a m o Vi t Nam, cu c cho n nay thì S ơn oòng luôn th c s là m t thám hi m hang S ơn oòng cùng các nhà hang thách th c l n. Trong các t thám hi m liên ng h c thu c Hi p h i Hang ng Hoàng Gia ti p t 2009 n nay các nhà khoa h c ã ti n Anh (HHH HGA) do ông Howard Limbert hành nhi u phép o c chính xác, cho phép ng u. i h u c n ng i a ph ơ ng do xp S ơn oòng vào v trí hang Karst l n nh t ông H Khanh ph trách c huy ng i th gi i. phc v oàn, ch y u mang vác các thi t b và Mt s c im a ch t và nh ng v n liên quan c a hang S ơn oòng c gi i thi u ___ di ây, là nh ng k t qu nghiên c u b c ∗ Tác gi liên h . T.: 84-1683854687. u v hang karst kh ng l này. Email: tahoaphuong@gmail.com 45
2. 46 T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 Hình 1. Sơ 3D hang S ơn oòng (ngu n: National Geographic). 2. M t s c im a ch t hang S ơn oòng cao nh t t 195m o t i chân B c T ng L n và các v n liên quan Vi t Nam, s c ch a 1 toà nhà 60 t ng (m i tng trên 3m). ây qu là kích th c l n ngoài 2.1. Hang karst có kích th c kh ng l sc t ng t ng, v t xa hang Deer (hang Hơ u) trên o Borneo c a Malaysia, t ng gi Hang S ơn oòng n m trong h thng hang k l c tr c ó - hang H ơ u ch dài 1,6km [2]. Phong Nha, m t trong 3 h th ng hang l n thu c V n Qu c gia Phong Nha-K Bàng [1] 2.2. Các h t ng á vôi hang S ơn oòng xuyên và phát tri n d c theo m t t gãy có ph ơ ng á qua kinh tuy n, có 2 h s p tr n (collapsed doline) to thành gi ng tr i, khi n cho ánh sáng t Hang S ơn oòng xuyên qua kh i á vôi nhiên r i th u vào hang, t o iu ki n cho cây Phong Nha - K Bàng dày t ng c ng kho ng ci có th phát tri n (hình 1). 1.000m. Kh i á này c t o thành ch y u t Hang c chia thành 3 on: on th á c a 2 h t ng: h t ng Phong Nha và h t ng nh t, t c a hang n h s p 1, hang còn trong Bc S ơn. tr ng thái ho t ng (active cave), ch u tác d ng 2.2.1. H t ng Phong Nha (D -C pn) xâm th c sâu và s p . Dòng sông ch y thành 3 1 khe h p, ph n l n ch y ng m d i các kh i á H t ng do Lê Hùng (trong V Khúc và ng n ngang. Dòng ch y xu t l g n h s p 1 nnk, 1984 [3]) xác l p. Trong vùng Phong Nha nm th p h ơn n n hang kho ng 50m. Hai on - K Bàng h t ng l ra vùng c a ng Phong hang còn l i tính t sau h s p 1 hi n nay ã tr Nha, c a hang T i, d c theo sông Chày, on thành các hang hoá th ch (fossil caves), khô u c a ng 20, hang Én, t i c a và m t s ráo, không còn ho t ng xâm th c, tr h on c a hang S ơn oòng. H t ng c chia nc gn cu i on 3, d i chân B c T ng làm ba ph n: Ln Vi t Nam (Great Wall of Vietnam), có - Ph n d i: Ch y u g m á vôi màu xám, nc nh k trong n m. dng kh i ho c phân l p dày. B dày kho ng Theo k t qu o v vào các n m 2009 và 100m. á vôi ch a hoá th ch San hô b n tia, 2010 c a HHH HGA, nhánh chính c a hang San hô vách áy, Tay cu n và Trùng l thu c Sơn oòng dài 6.781m, r ng trung bình 50 - ph c h Cystophrentis - Quasiendothyra, tu i 80m, cao trung bình 80 - 100m. Ch r ng Famen (D 3fm). T p á này ã c u t o nên c a nh t c a hang t 150m (khu v c h s p 2), ch ng Phong Nha và c a Hang T i phía tây
3. T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 47 nam c a Phong Nha. T i c a Hang T i g p chính c a kh i á vôi Phong Nha - K Bàng, nhi u hoá th ch San hô b n tia thu c gi ng trong ó có khu v c hang S ơn oòng xuyên qua. Cystophrentis . Có kh n ng chính các hóa th ch H t ng B c S ơn bao g m các lo i tr m tích San hô b n tia g p trong ngách hang S ơn carbonat: á vôi, vôi silic, á vôi sét, á vôi tái oòng, g n h s p 1, c ng thu c m c t ng này. kt tinh, á vôi tr ng cá, á vôi h u c ơ, á vôi - Ph n gi a: Ph n này b t u b ng m t s dng kh i ch a nhi u di tích c sinh thu c các lp á vôi màu xám xám s m, phân l p trung nhóm Trùng l , San hô b n tia, Hu bi n. B bình, xen nh ng l p m ng á sét vôi khi b dày c a h t ng B c S ơn giao ng trong phong hoá cho màu nâu, g . Trong nh ng l p kho ng 600-1.000m. này ch a r t nhi u hoá th ch Tay cu n nh . Ti p lên trên là á vôi, vôi sét, vôi silic màu 2.3. Các ph c h hóa th ch g p trong hang xám s m, phân l p v a và m ng, càng lên phía trên h p ph n silic càng gia t ng. B dày 140m. Tuy á vôi c a kh i Phong Nha - K Bàng Trong á vôi ch a các di tích Trùng l thu c ch a khá nhi u hóa th ch thu c các nhóm i Bisphaera có tu i Turne (Carbon s m). Trùng l , San hô, Tay cu n, B ba thùy, Hu Ph n này phân b d c Sông Chày, ph n c a bi n v.v nh ng t i th c a ch có th th y Hang Én, hang S ơn oòng. nh ng lo i hóa th ch l n. Trong t kh o sát Ph n trên : Tr m tích l c nguyên silic, g m ng n v a qua, t i khu v c g n h s p 1, chúng á phi n silic, sét-silic, phi n sét màu xám. B tôi phát hi n nh ng t ng á có nhi u di tích t dày 30m. Trong ph n này hi m di tích c sinh. thân Hu bi n trên b m t (hình 2). Trong Ph n này l trong khu v c xã S ơn Tr ch, t o ngách hang t h s p 1 i xu ng, v phía Tây, thành các i tho i. có r t nhi u hóa th ch San hô b n tia ơn th . Kích th c hóa th ch khá l n ( ng kính n 2.2.2. H t ng B c S ơn (C-P bs) 3-4cm), g p c bên vách hang l n tr n hang. H t ng B c S ơn do Nguy n V n Liêm [4] ây là m t trong nh ng im hóa th ch san hô xác l p và mô t . Di n phân b c a h t ng tr i c áo nh t c a Vi t Nam: nhi u v s l ng, rng t ông B c B c B , Tây B c B c B và ln v kích th c, c n ti p t c c nghiên c u Bc Trung B . H t ng B c S ơn t o nên phn chi ti t v ph ơ ng di n c sinh (hình 3). Hình 2. Hóa th ch t thân Hu bi n (Crinoidea). Hình 3. Hóa th ch San hô b n tia (Tetracorallla).
4. 48 T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 Hình 4. Hóa th ch Thú móng gu c khá nguyên v n Hình 5. Con v t n m ch t r i hóa á trên m t gò nh , (thi u x ơ ng s ) nơi có nhi u viên ng c ng. Ti on cu i hang, sau khi v t B c Theo TS. V Th Long, nhà kh o c chuyên Tng L n, chúng tôi ã d ng l i khá lâu trên nghiên c u ng v t có vú, thì hóa th ch này mt “qu i” nh do th ch nh t o thành. Qu thu c nhóm ng v t n c, ki u nh h ơ u, nai i này n m cách c a hang ch ng 60m, nh ho c dê. Có iu ch c ch n, niên i c a nó còn mt cao im ch n gi c a hang. Chính trên rt tr , kho ng trên d i tr m n m thôi. Con v t nh i này có 1 b x ơ ng thú hóa th ch c là i di n c a gi i sinh v t ang s ng, có l do áo (hình 4). X ơ ng c t h u nh còn nguyên mt nguyên nhân nào ó nó sa vào mi ng hang vn và c s p x p g n nh tr t t t nhiên, và không ra c vì ng lên quá d c. Trong nh ng x ơ ng s thì không còn. T t c b x ơ ng khi không có gì n, nó ã c leo lên ng n “qu ã b calcite hóa và g n ch t vào n n nh á. i” nh này r i ã n m ch t ó. Do thi u s Xen gi a các x ơ ng và trên m t nh i có và r ng nên hi n ch a th xác nh chính xác vô s nh ng viên ng c ng tròn vo (hình 5). cp phân lo i c a con v t hóa th ch này. Hình 6. Tng t ng k t kh ng l , có nh ng t ng Hình 7. M t nh á d hình, thành ph n ph c t p, ng kính trên 2m. r xu ng n n hang.
5. T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 49 2.4. H th ch nh c áo, a d ng và k v 2.5. Các h s p và th m th c v t nhi t i trong hang Hang S ơn oòng, c ng nh nhi u hang ng karst khác c a kh i Phong Nha - K Bàng Ngoài t m vóc kh ng l hang S ơn oòng có h th ng th ch nh r t p. Vì là m t hang còn có nh ng c im khác th ng. Trong ln, nên các khi th ch nh nhi u khi t kích hang có m t c a 2 h s p - n ơi tr n hang b s p th c kh ng l . in hình là kh i th ch nh , t o nên các gi ng tr i. T i các v trí ó, ánh ch n h t lòng hang, b t l i ra c a sau hang, v sáng m t tr i r i c xu ng, làm phát tri n hình lo i nó thu c v nh dòng ch y th m th c v t và c khu r ng nhi t i c bi t. (flowstone). Nó cao t i 80m, g n nh d c ng, Kt qu nghiên c u b c u cho th y t i áy là th thách l n nh t i v i các nhà thám hi m các h s p có t i h ơn 200 loài th c v t. Thành mu n i qua hang này. N m 2009, khi n ây ph n loài g n nh không có s khác bi t so v i các nhà hang ng h c thu c HHH HGA bu c th m th c v t phía trên m t t xung quanh ph i quay l i, vì ch a chu n b thi t b mi ng h . Th m th c v t trong h s p th nh t vt qua b c t ng th ch nh này, mà h t mng, ch y u là các cây thân th o, d ơ ng x . tên là B c T ng L n C a Vi t Nam. N m Các cây thân m c hi m hoi và không cao. Th m 2010, khi quay tr l i thám hi m, h ã chinh th c v t trong h s p th 2 (sâu 310m) phong ph c c b c t ng l n ó. Khi lên n nh phú h ơn nhi u, t o thành m t khu r ng nhi t Bc t ng l n o ti p cao th y v n còn i th c th , c g i là V n Edam (hình 8). 115m m i t i tr n hang. Có nh ng cây cao n 25 - 30m, ng kính Không ch k v v kích th c, h th ch gc t kho ng 40cm. R ng phân t ng khá rõ. nh trong hang S ơn oòng còn có nh ng lo i Tng tán th a th t, ch y u g m nh ng “cây mang hình thù k d . Có ch nh mang dáng gy”, tán h p, tuy cao nh ng m nh kh nh h ơn hình c a các con v t ti n s , nh nh ng con nhi u so v i ng lo i phía trên mi ng h s p. kh ng long. Có ch nh mang hình n m, x p Tng d i tán dày, bao g m các loài cây a thành nhi u t ng. Nhi u nh á không r th ng bóng râm, m c chen l n, t ơ i t t. Các loài th c xu ng n n hang mà có nhi u m u, nhi u m t vt bi u sinh khá ph bi n, bám trên cành c a âm ngang ho c xiên. Ngay t i c a hang ã nh ng cây t ng tán. quan sát c nh ng nh á nh v y. Nh ng Trong tr n bão n m 2014 v a qua gió qu n hp ph n không bình th ng y th ng có vào t mi ng gi ng tr i tàn phá khu r ng phía thành ph n silic ho c là nh ng t ng á vôi có di khi n cho n 25% cây cao trong V n thành ph n, màu s c và kích th c khác nhau. Edam b n g c. gi i thích hi n t ng khác th ng này, c n lu ý: á g c c a hang S ơn oòng có thành 2.6. Nh ng sinh v t s ng trong bóng t i v nh ph n khác nhau, trong ó có m t c các l p cu mng và k t h ch silic. Khi tr n hang b s p tng m ng, các t ng s p c dòng l vun Ngoài các hóa th ch tìm th y trong vách á thành l tích, có thành ph n h n n, có khi có niên i lên n hàng tr m tri u n m, th choán g n h t lòng hang. Sau chúng c xi gi i sinh v t trong hang S ơn oòng còn bao mng carbonat g n k t, t o thành t ng - cu i gm nh ng sinh th nh bé hiên s ng. ó là kt. T ng á này sau ó có th b dòng n c nh ng chú t c kè á s ng trong ánh sáng nhá xâm th c ph n th p, làm m t chân. Ph n cao nhem t các gi ng tr i r i vào, hay nh ng con ca chúng có th tr thành th nh nh n u nh dơi hi m hoi còn th y c. Có m t s tôm, cá ti n ơi ó có n c t tr n hang nh xu ng. mù, thân th ng mu t, dài kho ng 2-3cm, s ng Nh ng th ch nh nh v y c hình thành trong m t h n c d i bóng en v nh c u. không theo cách thông th ng c a chuông á, Ngoài ra, trên vách á còn nh ng con nh n và nên có thành ph n h n t p và hình thù k d i di n c a ngành Chân kh p có chân dài, (hình 6 - 7). dáng g n gi ng nh d mèn.
6. 50 T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 Hình 8. V n Edam - R ng nhi t i th c th trong h s p 2. Nm 2010, n TS. ng v t h c ng i c Con v t th hai áng l u ý thì l n này oàn Anette Becher ã vào hang nghiên c u. Bà ã chúng tôi m i phát hi n. Là ng i i vào S ơn tìm th y m t con v t màu tr ng, thân chia nhi u oòng nhi u l n, ông Howard kh ng nh nh t (hình 9). Bà tin ó là m t loài ng v t m i, vy. Con v t này thu c phân ngành nhi u chân và trong video clip nó c d ch sang ti ng Vi t (Myriapoda - ngh a là v n chân) thu c ngành là con “m t g ”. L n i này, trong on cu i ng v t Chân kh p (Arthropoda), cùng v i ca hang S ơn oòng, trên n n t m t, cu n chi u, gi i leo và r t Con v t ch dài không ánh sáng, chúng tôi c ng tìm l i c vô kho ng 2cm (hình 10). ng v t nhi u chân s con v t nh th . ó là i di n c a nhóm này c ng s ng trên n n t m, trong bóng t i, Không cánh (Apterygota) thu c l p Côn trùng, cùng sinh c nh v i con côn trùng không cánh ngành Chân kh p. Nhóm này t ng xu t hi n k trên. trên Trái t t k Devon cách ây 415 - 355 S s ng có m t trong bóng t i v nh h ng tri u n m. Nhìn hình dáng con v t, có th th y ca hang S ơn oòng là m t b ng ch ng v s chúng khá gi ng v i ng lo i s ng trong iu thích nghi tuy t v i c a sinh gi i i v i nh ng ki n có ánh sáng y u Vi t Nam, khác ch ng iu ki n s ng ng t nghèo. là toàn thân nó có màu tr ng, láng bóng. Hình 9. Côn trùng không cánh (Apterygota) Hình 10. ng v t nhi u chân (Myriapoda) sng trong bóng t i c a hang S ơn oòng. sng trong bóng t i c a hang S ơn oòng.
7. T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 51 Hình 11. Phytokarst h ng sáng. Hình 12. “R ng tháp sinh v t” (Organic tower forest). 2.7. Phytokarst và “r ng tháp sinh v t” Nh ng ch ít ho c không có t o thì á không b phá h y nhi u, nhô lên nh cây chông. C ng vì Thêm m t hi n t ng thú v trong hang S ơn tính ch t n mòn do th c v t này mà c u trúc oòng là g n các h s p c a hang có phát tri n các bó que, bó chông u h ng v phía ánh mt lo i hình karst c bi t, c g i là sáng c a h s p trong hang S ơn oòng (hình phytokarst. Karst là quá trình hòa tan, phá h y 11). Có th có m i liên h nào ó gi a d ng á d i tác d ng c a n c trong thiên nhiên. karst này v i ch sáng và vi khí h u Cho Nc m a, sau thành n c ch y trên m t t ti nay chúng tôi m i th y phytokarst phát tri n hay n c ng m, th ng hòa tan m t l ng nh duy nh t hang S ơn oòng, trong ngách hang khí carbonic (CO ), tr thành axit carbonic 2 gn các h s p s 1 và s 2. loãng. Tuy loãng, nh ng lo i axit này c ng Trong hang S ơn oòng còn có th g p m t hòa tan á vôi, có thành ph n ch y u là dng a hình lý thú n a, chúng tôi t m g i là carbonat canxi (CaCO ), t o thành a hình a 3 “R ng tháp sinh v t”. ó là các c t á d ng dng c a các kh i núi á vôi, th ng g i chung ng, x p xít vào nhau. M i c t á có d ng là a hình karst. chóp cao, màu tr ng, trên nh có m t chi c Nh ng phytokarst là ki u phá h y á vôi “m ” màu xám. Theo quan sát ban u, nh ng liên quan n ho t ng s ng c a th c v t. chi c “m ” y c ng là s n ph m bài ti t c a Trong danh pháp khoa h c thì Phyta có ngh a là mt lo i sinh v t nào ó, ví d n m m c và vi th c v t. Và qu th t, a hình phytokarst có khu n. Nh ng chi c “m ” ó ã che ch n, b o dng nh nh ng bó que x p song song. Tho t v ph n tr m tích hang ng bên d i kh i b nhìn có th ngh d ng a hình này do c u trúc nc t tr n hang nh xu ng r a mòn. Và vì á vôi quy nh. Nh ng khi xem k , có th th , phía d i các “m ” sinh v t là các c t tr m nh n ra á vôi ây có c u trúc d ng kh i, khá tích hang ng ki u travertin, lo i ch a c ng nh t. Nhìn k các c u trúc d ng que, có gn k t ch t ch . Vì là nh ng sinh v t không khi r t nh n u, có th th y m t l p m ng màu ch a di p l c t , nên hi n t ng này có th x y lc bao ph , phía h ng v ánh sáng. ó chính ra c nh ng vùng sâu và t i h ơn c a hang là m t lo i t o màu l c. Cùng phát tri n v i (hình 12). chúng có th có m t i quân vi khu n ông o. Chúng phát tri n không ng u trên m t 2.8. Các “ru ng b c thang” c áo và c ơ c ơ á và trong quá trình s ng chúng ã ti t ra các ch hình thành ng c ng axit g m mòn á. Nh ng ch chúng phát tri n Vào S ơn oòng l n này, chúng tôi có d p mnh, á b mòn nhi u, l n sâu vào bên trong. ti p xúc v i th gi i a d ng c a ng c ng
8. 52 T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 (cave pearl). ó là nh ng viên á hình c u, c u lên, khi n k t h ch l n d n. V a l n, nó v a dt ho c hình tr ng, th ng hình thành trong c l n b i dòng n c, nên không b g n ch t nh ng ng n “ru ng b c thang” do calcite c u vào áy, t o nên d ng c u ho c g n c u. Quá thành. Th c ch t ây là thành t o nh vi n trình hình thành ng c ng tr i qua các giai (rimstone) khá ph bi n trong các hang karst. on ng ng ngh và l n lên, liên quan n mùa Trong không ít “th a ru ng” nh th ã hình khô và mùa m a trong n m. Quá trình ó có th thành các viên ng c ng. Có th ví chúng là dng l i n u liên t c nhi u n m ph n áy hang nh ng “cánh ng tr ng” (hình 13 - 14). không còn ngu n n c nuôi d ng, các k t hình thành nh ng viên ng c ng nh th thì hch d ng t ng l n, b t ng và tr nên b t iu ki n tiên quy t là ph i có dòng n c ch a ho c méo mó. Có t n m t trông th y nh ng d th a bicarbonat canxi - Ca(HCO 3)2 - chy viên ng c ng tròn vo nh trái bóng bàn, có qua. Dung d ch này tho t u k t t a xung màu s c l m m t a ch ng chim cút, m i th y quanh m t nhân k t tinh nào ó, nh h t cát ht iu k di u c a thiên nhiên. Nh ng viên ch ng h n. Các l p tinh th calcite l n l t m c ln có th n ng trên 1kg (hình 15 - 16). Hình 13. Thành t o nh vi n (rimstone) . Hình 14. Nh ng viên ng c ng c hình thành trong các ng n nh vi n. Hình 15. Các viên ng c ng. Hình 16. C u trúc ng tâm c a m t viên ng c ng.
9. T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 53 3. K t lu n tiêu bi u c a Di s n Thiên nhiên th gi i V n Qu c gia Phong Nha - K Bàng. Sơn oòng là hang karst l n nh t th gi i, có giá tr v nhi u m t, trong ó các giá tr v a ch t b c u c phát hi n và c n ti p Tài li u tham kh o tc nghiên c u, g m: - Giá tr v a t ng, c sinh v t và tu i c a [1] Tr n Nghi, ng V n Bào, Lê Huy C ng, á; Nguy n Quang M , Nguy n Qu c D ng, Phan Duy Ngà, T Hòa Ph ơ ng, V V n D ng, V V n - Giá tr v ngu n g c a d ng c a các kh i Phái, 2004, 2004. Di s n Thiên nhiên th gi i th ch nh trong hang; Vn Qu c gia Phong Nha - K Bàng, Qu ng - Giá tr v phytokarst, biokarst l n u g p Bình, Vi t Nam. Cuc a ch t và Khoáng s n Vi t Vi t Nam Nam. 202 tr. Hà N i. - Giá tr v ng c ng (cave pearls) và các [2] Howard Limbert, Debora Limbert, Nguy n Quang thành t o nh vi n ch a ng c ng. M, V V n Phái, Nguy n Hi u, ng V n Bào, Sơn oòng có giá tr cao i v i nghiên 2012. Caves sytems in Phong Nha - Ke Bang area: Mysterious hidden world and the problems of cu khoa h c ( a ch t, a lý, sinh h c ) và exploitation and use. K y u H i th o qu c t thích h p i v i phát tri n lo i hình du l ch Vi t Nam h c l n th t : “Vi t Nam trên ng mo hi m, khám phá. R t nhi u c u trúc tinh t hi nh p và phát tri n b n v ng”, 11/2012, tr. trong hang thu c lo i hi m có và d b phá h y, 321-350. nh các thành t o phytokarst, biokarst, các h [3] V Khúc, Ph m Qu nh Anh, Lê Hùng và nnk., th ng nh vi n và ng c ng, các sinh v t nh 1984. Hóa th ch c tr ng Mi n Nam Vi t sng trong bong t i v.v Hang này c n c Nam. T ng c c a ch t xu t b n, 288 tr. Hà N i. bo v nghiêm ng t cho các m c ích nêu trên, [4] Nguy n V n Liêm, 1978. V h Carbon Mi n nh m gìn gi lâu dài m t trong nh ng Di s n Bc Vi t Nam. TC Sinh v t–a h c, 16/3: 78-85. Sơn oòng - The Biggest Karst Cave in the World, Some Geological Characteristics and Related Issues T Hòa Ph ơ ng 1, Nguy n Hi u2 1Department of Geology, VNU University of Science, 334 Nguy n Trãi, Hanoi, Vietnam 2Department of Human Resources, VNU, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hanoi, Vietnam Abstract: Sơn oòng cave, which is 8,573 metres long, 195 metres high and 150 metres wide, has been recognized as the world's largest karst cave. Not only does it have the huge size but it also has many interesting geological features: 2 large collapsed dolines with a great depth of about 300 metres, with light shining down to the bottom that enables the growth of tropical forests. There are giant travertin formations, in forms of stalagmite, stalactite, flowstone and rimstone etc, particularly many rimstone pools contain beautiful cave pearls. Besides, phytokarst and biokarst found in this cave are also formations discovered in Vietnam for the first time. The Sơn oòng cave contains not only precious fossil complex (such as Tetracorals, Crinoids, Mammals) that need to be further studied but also the habitat of many organisms living in the dark, the most typical of which are the Apterygota and the Myriadpoda.
10. 54 T.H. Ph ơ ng, N. Hi u / T p chí Khoa h c HQGHN: Các Khoa h c Trái t và Môi tr ng, T p 32, S 1 (2016) 45-54 Sơn oòng cave has high value for scientific research. This karst cave is appropriate for the development of adventure tourism and exploration. Many fine structures in the cave are rare and may easily be damaged, therefore, strict protective measures need to be worked out for long-term protection of Sơn oòng cave, one of the typical heritages of the World Natural Heritage Phong Nha – K Bàng National Park. Keywords: Sơn oòng cave, collapsed dolines, phytokarst, cave pearls, Phong Nha-K Bàng.