Giáo trình Vận dụng phép tu từ trong tít báo thể thao - Dương Văn Quang

Nội dung text: Giáo trình Vận dụng phép tu từ trong tít báo thể thao - Dương Văn Quang

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Dương Văn Quang ___ VẬN DỤNG PHÉP TU TỪ TRONG TÍT BÁO THỂ THAO DƯƠNG VĂN QUANG* TÓM TẮT Có đến 300 tít trong tổng số khoảng 600 tít báo thể thao đăng báo điện tử trong 2 năm 2012-2013 được khảo sát có sử dụng biện pháp tu từ. Đây là phương thức được sử dụng phổ biến trong tít báo thể thao, nhất là mảng bóng đá, nhằm thu hút độc giả; tạo sự liên tưởng bất ngờ, thú vị; tăng thêm giá trị cho tác phẩm báo chí. Từ khóa: tít báo, báo điện tử, phép tu từ, thể thao, độc giả. ABSTRACT Using rhetorical devices for headline of sports in electronic newspapers Nearly 300 out of 600 headlines in sports that were posted online for 2 years from 2012 to 2013 made use of rhetorical devices. It is concluded that the devices are commonly used in headlines of sports, especially soccer. The aims of the devices are attracting readers; creating unexpected and interesting association; and adding value to the articles. Keywords: headline, electronic newspaper, rhetorical devices, sports, reader. 1. Những vấn đề chung hơn nhờ cách dùng từ khá linh hoạt, giàu Tít (tiếng Pháp: titre; tiếng Anh: hình ảnh. headline; còn được gọi là tiêu đề, đầu Theo Bộ trưởng Bộ Thông tin - đề ) là thành phần quan trọng của một Truyền thông Nguyễn Bắc Son, cả nước tác phẩm báo chí. Có những trường hợp hiện có 61 báo điện tử, 191 trang mạng tít quyết định việc độc giả có đọc tác xã hội và trên 1000 trang thông tin điện phẩm đó hay không. tử [13]. Trong số này, hầu hết đều có phụ Dù rằng tiêu chí chung của tít báo trang về thể thao (dùng tên miền phụ - chí là hay, gọn, chính xác, song ở mỗi subdomain) hoặc mục thể thao để chuyển loại hình báo chí và từng thể loại, thể tài tải thông tin về các sự kiện thể dục thể khác nhau, tiêu chí chọn đặt tít cũng khác thao trong nước và quốc tế diễn ra liên nhau. tục, rất hấp dẫn. Các báo điện tử vốn có Thực tế, tít báo in thường “hiền thế mạnh nhanh nhạy, đa phương tiện, lành” hơn so với báo điện tử vì đặc điểm “đất đai” lại không hạn chế nên đã vượt của báo điện tử là phải luôn hấp dẫn, trội trong cuộc đua đưa tin về thể thao, thậm chí giật gân. So với các lĩnh vực nhất là những sự kiện nóng được quan chính trị, kinh tế, khoa học vốn đòi hỏi tâm như các vòng chung kết bóng đá tít tin - bài phải chỉnh chu, ngay ngắn và châu Âu, bóng đá thế giới; các giải quần dễ hiểu thì ở lĩnh vực thể thao, tít tin - bài vợt (tennis) quốc tế lớn; Olympic; SEA luôn có xu hướng thoáng hơn, phong phú Games Trong hoàn cảnh đó, ngoài chạy * HVCH, Trường Đại học KHXH&NV, đua về tốc độ truyền tin, các báo còn rất Đại học Quốc gia TPHCM chú trọng việc đặt tít cho tin, bài sao cho 155
2. Ý kiến trao đổi Số 55 năm 2014 ___ thật hay, hấp dẫn. Đối với một lĩnh vực biến, bao gồm: tít chính (titre), tít phụ được cho là “cơ bắp”, xơ cứng như thể trên (surtitre), tít phụ dưới (soustitre), tít thao, nhiều báo đã chủ ý “mềm hóa” tiêu xen (intertitre). đề bằng cách sử dụng kĩ thuật ngôn ngữ, Bài báo này chỉ tập trung khảo sát trong đó phép tu từ được sử dụng khá tít chính. phổ biến. 3.1. Đặc điểm Vì vậy, nghiên cứu cách đặt tít cho Tít chính chuyển tải nội dung cốt tin, bài thể thao trên báo điện tử nhằm lõi của tác phẩm, giúp người xem phân góp thêm một góc nhìn về đời sống báo biệt được tác phẩm này với tác phẩm chí nói chung, báo điện tử ở lĩnh vực thể khác trên một trang báo. thao nói riêng, đồng thời đề xuất những Bộ phận này nằm ở đầu bài báo, là giải pháp giúp người làm báo ngày càng thành phần bắt buộc đối với hầu hết tác hoàn thiện kĩ năng hành nghề của mình. phẩm báo chí. Nội dung tít thường là cái 2. Phương pháp và phạm vi nghiên lõi của tác phẩm đó. cứu Mỗi tác phẩm báo chí chỉ có một tít 2.1. Phương pháp chính. Trong khuôn khổ bài báo này, Ví dụ: chúng tôi sử dụng các phương pháp Sẽ mãn nhãn với U19 [14] nghiên cứu chủ yếu sau đây: Kích cỡ chữ tít chính luôn lớn nhất - Phương pháp định lượng và định trong các loại tít, viết hoa toàn bộ tít hay tính: Thống kê và phân loại những tít báo không tùy mỗi tờ báo, mỗi dạng báo. sử dụng biện pháp tu từ trong tổng cộng Trong 4 báo được khảo sát thì tít chính 600 tít báo lĩnh vực thể thao được khảo luôn có cỡ chữ lớn nhất và chỉ viết hoa sát. chữ đầu hoặc các danh từ riêng. - Phương pháp miêu tả: Căn cứ nội 3.2. Chức năng dung của tít, chúng tôi miêu tả và phân Các loại tít nói chung có 3 chức loại các tít dựa trên biện pháp tu từ. năng cơ bản, bao gồm: 2.2. Phạm vi - Thu hút độc giả bằng thủ thuật - Tít chính của các bài báo thể thao, trình bày và chất liệu ngữ nghĩa, ngữ âm; chỉ tập trung trong lĩnh vực bóng đá, chủ - Cung cấp thông tin chính một cách yếu là bóng đá quốc tế. trực quan; - Đăng trên báo điện tử Tuổi trẻ - Tổ chức trang báo. Online, Thanh niên Online, Người lao 3.3. Các dạng tít động Online và Vietnamnet. Có hai dạng tít cơ bản là tít thông - Thời gian đăng báo trong năm 2012 tin và tít kích thích (còn gọi là tít gợi). và 2013. 3.3.1. Tít thông tin 3. Tít báo: đặc điểm, chức năng, Là tít chuyển tải thông tin tức thì phân loại đến độc giả, tóm lược được nội dung của Báo chí thường có các loại tít phổ tác phẩm báo chí. Dạng tít này thường 156
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Dương Văn Quang ___ dành cho các thể loại bài tường thuật, chiếu hai hay nhiều đối tượng cùng có phản ánh, ghi nhanh, để trả lời cho các một dấu hiệu chung nào đấy (nét giống câu hỏi: chuyện gì? ai? thế nào? nhau) nhằm diễn tả một hình ảnh, đặc Tít thông tin thường cô đọng, trực điểm của đối tượng” [5]. diện, dễ hiểu. “Ẩn dụ là cách cá nhân lâm thời lấy Ví dụ: tên gọi biểu thị đối tượng này dùng để U23 gút danh sách [21] biểu thị đối tượng kia trên cơ sở mối 3.3.2. Tít kích thích quan hệ liên tưởng về nét tương đồng Là dạng tít gợi sự tò mò đối với giữa hai đối tượng” [5]. người xem, khiến bạn đọc phải dừng lại Đây là phép tu từ rất thường gặp và đọc bài. trong các tít thể thao, nhất là bóng đá. Tít kích thích không cung cấp nhiều Thường thì tác giả muốn so sánh vấn đề/ thông tin mà chỉ nêu ý tứ bằng cách sử sự việc/ nhân vật cần phản ánh với một dụng những từ khóa gây sốc, những thủ hình ảnh, tình trạng nào đó để làm bật lên pháp ngôn ngữ để dẫn dụ người xem. ý cần nhấn mạnh. Một trong những biện pháp rất phổ Ví dụ: biến được sử dụng trong tít gợi là biện - Loew: “Gặp Hi Lạp như cắn vào pháp tu từ. đá” [19] Ví dụ: (HLV tuyển Đức Joachim Loew Man City “thọc gậy bánh xe” phá phát biểu với báo giới rằng Hi Lạp là đội Real [10] bóng khó chơi, Đức sẽ rất khó khăn (như (CLB Anh Machester City từng cắn vào đá) khi đối đầu với Hi Lạp ở trận muốn mua tiền vệ Isco người Tây Ban tứ kết Euro 2012). Nha nhưng đã bị CLB Real Madrid của - Ronaldo tỏa sáng = Hà Lan về Tây Ban Nha “nẫng tay trên”. Sau một nước [16] thời gian dài thấy Isco không được Real (Trận Bồ Đào Nha - Hà Lan, tiền dùng, Man City muốn lôi kéo Isco về đạo Cristiano Ronaldo của Bồ Đào Nha bằng cách chào giá cao, trong khi Isco ghi 2 bàn trong chiến thắng 2-1 của Bồ cũng muốn về vì được trả nhiều tiền lại Đào Nha, đồng nghĩa rằng Hà Lan phải vừa có cơ hội thi đấu. Chuyện này khiến chia tay cuộc chơi Euro 2012. Dấu bằng nội bộ Real lục đục). (=) thể hiện mối quan hệ nhân - quả, là Biện pháp tu từ ở đây là vận dụng phép so sánh độc đáo trong đặt tít báo thành ngữ “thọc gậy bánh xe” cho tít. chí). Thành ngữ này có nghĩa là khi công việc - Hà Lan tin sẽ lách qua cửa hẹp [17] đang tiến triển bình thường thì có kẻ chen (Bài báo dẫn lời các cầu thủ Hà vào phá hại. Lan, tin tưởng rằng họ có thể tiến vào tứ 4. Tu từ trong tít báo về bóng đá kết Euro 2012 dù cơ hội dành cho họ chỉ 4.1. So sánh và ẩn dụ hơn 9%. Hơn 90% cơ hội còn lại chia đều “So sánh tu từ là cách công khai đối cho 3 đội cùng bảng. “Cửa hẹp” ở đây ý 157
4. Ý kiến trao đổi Số 55 năm 2014 ___ nói cơ hội còn rất ít). giải Ngoại hạng Anh. Mất điểm, M.U để - Anh và Thụy Điển “nổ pháo” trước Man City tạm thời chiếm ngôi đầu giải giờ bóng lăn [25] đấu). (Cả hai đội đều dùng “võ mồm” để 4.3. Nhân hóa lên dây cót nhằm “uy hiếp” tinh thần lẫn Nhân hóa hay nhân cách hóa là nhau trước trận cầu quyết định lượt thứ 2 cách “gán cho loài vật hoặc vật vô tri bảng D Euro 2012. Mỗi bên đều có hình dáng, tính cách hoặc ngôn ngữ của những phát biểu tự tin quá mức trước giờ con người thật” [3]. bóng lăn, tiếng lóng gọi là “nổ”). Ví dụ: 4.2. Hoán dụ - Arsenal bắn gãy cánh “chích chòe” “Hoán dụ tu từ là cách cá nhân lâm [9] thời lấy tên gọi của đối tượng này để biểu (CLB Anh Arsenal có biệt danh là thị đối tượng kia dựa trên mối quan hệ “pháo thủ”, còn “chích chòe” là biệt danh liên tưởng logic khách quan giữa hai đối của CLB Newcastle. Trận này, Arsenal tượng” [5]. hạ đội chủ nhà 0-1. Tít dùng hình ảnh Trong bóng đá, không ít tuyển quốc nhân hóa: “bắn hạ”, nói thay cho chiến gia hoặc CLB nổi tiếng đều có một biệt thắng. danh riêng. Biệt danh này được dùng 4.4. Ngoa dụ thay cho tên đội tuyển/câu lạc bộ đó. Ngoa dụ là “cách nói so sánh phóng Chẳng hạn, Hà Lan là “cơn lốc màu đại nhằm diễn đạt ý một cách mạnh mẽ” da cam” vì màu áo truyền thống của [3]. tuyển này màu cam, có lối đá tổng lực; Ví dụ: Italy là “thiên thanh” - màu áo của tuyển - Rooney lập siêu phẩm giải cứu M.U này, Manchester United (M.U) là “quỷ [12] đỏ” vì áo truyền thống của CLB là màu (Hull City dẫn trước M.U 2 bàn. đỏ, lại có khả năng tấn công hủy diệt và Rooney của M.U bất ngờ tỏa sáng, cùng biến hóa như “quỷ” (!). đồng đội ghi liên tiếp 3 bàn giúp M.U lội Ví dụ: ngược dòng thắng 3-2, trong đó Rooney Kèo mới Italia: Niềm tin vào thiên ghi 1 bàn tuyệt đẹp - siêu phẩm). Phép thanh. [23] ngoa dụ nằm ở “siêu phẩm” và “giải (Vietnamnet có bài phân tích cơ hội cứu”. tiến sâu của tuyển Italy tại VCK Euro và - Đội Anh tránh không khỏi “bảng tử trấn an giới cá cược hãy tin vào đội bóng thần” [18] với sắc áo màu thiên thanh này). (Bốc thăm chia bảng VCK World Ví dụ: Cup 2014, tuyển Anh chung bảng D với 2 “Quỷ đỏ” mất ngôi đầu [13] cựu vô địch bóng đá thế giới là Italy và (CLB M.U thua Norwich 0-1, trong Urugoay nên đây là bảng đấu rất căng, khi kình địch cùng thành phố là được nói quá là “tử thần”). Manchester City thắng Aston Villa 5-0 ở 4.5. Vận dụng, cải biên tục ngữ, thành 158
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Dương Văn Quang ___ ngữ nhiệm Alex Ferguson, ông Moyes cùng Tục ngữ, thành ngữ là lời ăn tiếng các học trò nhận thất bại liên tiếp. Trong nói hằng ngày của người lao động; những lúc CĐV đề nghị sa thải ông Moyes thì lời nói nôm na, giản dị mà giàu hình ảnh, lãnh đạo CLB này nói M.U không nhất thấm đượm tâm hồn và triết lí dân tộc. thiết phải đoạt cúp, thành tích ra sao cũng Chúng dễ hiểu với mọi người, được mọi được. Tít vận dụng thành ngữ “vẽ đường người tiếp nhận, sử dụng và vận dụng dễ cho hươu chạy” để biểu đạt ý này). dàng. Vì vậy, sử dụng đúng, vận dụng Lê Công Tuấn cho rằng cách vận khéo và thích hợp tục ngữ, thành ngữ sẽ dụng thành ngữ như trên là một dạng làm cho bài viết thêm hấp dẫn. Điều này thức của chơi chữ: “ Việc sáng tạo lại càng đúng với bài viết trên báo chí ngôn ngữ như thế không làm giảm đi [1]. những giá trị của tục ngữ, thành ngữ vốn Ví dụ: được xem là chân lí” [6]. - Thủ quân Liverpool “ngồi chơi xơi 4.6. Chơi chữ nước” đến hết năm [20] “Chơi chữ là cách tu từ vận dụng (Đội trưởng CLB Liverpool Steve linh hoạt các tiềm năng về ngữ âm, chữ Gerrard bị chấn thương nên phải “ngồi viết, từ vựng, ngữ pháp của tiếng Việt chơi xơi nước”, tức là không thi đấu được nhằm tạo nên phần tin khác loại song đến cuối năm 2013). song tồn tại với phần tin cơ sở. Phần tin Trong trường hợp này, thành ngữ khác loại này - tức lượng ngữ nghĩa mới - “ngồi chơi xơi nước” được dùng nguyên là bất ngờ và về bản chất, không có quan trạng. hệ phù hợp với phần tin - tức thông báo - - Nếu thua Anh, Ukraine sẽ “mất cả cơ sở” [5]. chì lẫn chài” [8] Ví dụ: (Trong cảnh huống này, Ukraine là - HLV Mourinho lộ kế hoạch sau khi nước đồng chủ nhà Euro 2012, nếu thua “về vườn” [24] tuyển Anh thì không chỉ họ phải dừng (Ông Mourinho đang là HLV của cuộc chơi mà còn rất đáng tiếc vì đã bỏ CLB Chelsea (Anh). Ông cho biết sau khi rất nhiều tiền bạc, công sức cho đội bóng nghỉ việc sẽ làm bình luận viên thể thao). và việc tổ chức vận hội thể thao này). - Gà Gaulois dường bị cúm! [15] “Mất cả chì lẫn chài” là thành ngữ “Gà Gaulois” là biệt danh của hàm ý mất tất cả, chẳng còn gì. Thành tuyển Pháp. Vì không giành được vé ngữ này cũng được dùng nguyên trạng. chính thức dự VCK World Cup 2014, Một dạng khác là cải biên tục ngữ, Pháp phải đấu 2 trận play-off với thành ngữ. Ukraine. Trận lượt đi, Pháp đá dở, dưới Ví dụ: sức, thua Ukraine 0-2. Các cầu thủ đá Lãnh đạo M.U vẽ đường cho David như đi bộ, “gà rù”, nên nói gà Gaulois vẻ Moyes chạy [22] như bị cúm là vậy. (Về huấn luyện M.U thay HLV tiền Ngoài việc sử dụng các biện pháp 159
6. Ý kiến trao đổi Số 55 năm 2014 ___ tu từ nêu trên, những tít thể thao đôi khi đạo đức. còn sử dụng điển cố, điển tích văn học. Đối với báo điện tử, tít kích thích Đối với trường hợp này, nhiều độc giả sẽ được sử dụng nhiều hơn đáng kể so với phải “động não” hoặc tra cứu mới có thể báo in. Không phải chỉ bây giờ mà từ vài hiểu được tác giả muốn nói gì, hoặc nếu năm trước, tít kích thích đã được các báo như không đọc hết cả bài báo, thì có thể điện tử chú trọng sử dụng như một cách không hiểu được. thu hút độc giả, tạo bản sắc cho báo và Ví dụ: giữ chân độc giả ở lại với báo lâu hơn. Đan Mạch - Bồ Đào Nha: Người Xu hướng này sẽ còn kéo dài trong nhiều lên ngựa, kẻ chia bào. [7] năm tới. Biện pháp tu từ trong tít trên là dẫn Tuy nhiên, giải pháp nào cũng có ngữ - tập Kiều. Xin nhấn mạnh đây là tít tính hai mặt của nó. Đối với những dạng hay nhưng quá đặc thù, tác giả (hoặc tít dùng phép tu từ trong thể thao mà bài người biên tập) đã cố công dùng đến tích báo này đã đề cập, không phải độc giả Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều trong nào cũng có thể hiểu hoặc “cảm” được Truyện Kiều để diễn tả cuộc chia tay/ở lại nếu họ không phải là người quan tâm đến cuộc chơi bóng đá Euro 2012. Nếu là độc thể thao. Là một người không mê bóng giả không có vốn kiến thức văn học, thì đá, làm sao một độc giả có thể biết “quỷ họ có thể cho rằng đây là một cái tít đỏ”, “pháo thủ”, “đại bàng trắng” là gì! rườm rà, chỉ cần nói “Đan Mạch - Bồ Chúng ta thấy rằng trong điều kiện Đào Nha: Người đi, kẻ ở” là đủ; còn với văn hóa đọc Việt Nam với nhiều phân những độc giả hiểu văn chương (số này tầng, trình độ độc giả khác nhau, phương không nhiều), họ có thể đánh giá đó là tiện nghe nhìn khác nhau , cách tiếp cận, một tít hay! am hiểu và thụ hưởng thông tin từ từng 5. Đánh giá, kết luận nhóm đối tượng độc giả đối với báo điện Trong 600 tít được khảo sát, có đến tử cũng khác nhau. gần 300 tít có sử dụng biện pháp tu từ (tỉ Vì vậy, sử dụng phép tu từ trong tít lệ 50%). Các tít đã dẫn có sử dụng phép báo điện tử, như ở đây là tít thể thao, là tu từ nói trên hầu hết là tít kích thích (tít cần khuyến khích nhưng phải chừng gợi), dùng ngôn ngữ, hình ảnh đa nghĩa, mực, tránh sa đà vào những thành ngữ, khơi gợi sự liên tưởng; thu hút bạn đọc từ tục ngữ, ngôn từ quá rắc rối, nhiều tầng cái lướt mắt đầu tiên, sau đó phải đọc và nghĩa Bởi lẽ, tít nào cũng hướng đến cảm thấy thú vị khi hiểu chuyện; có thể mục đích tối thượng là cung cấp thông tin gây sốc nhưng không sai lệch sự thật, trái cho bạn đọc. 160
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Dương Văn Quang ___ TÀI LIỆU THAM KHẢO SÁCH, TẠP CHÍ 1. Nguyễn Đức Dân (2004), “Vận dụng tục ngữ, thành ngữ và danh ngôn trên báo chí”, Ngôn ngữ, (10). 2. Harrigan Jane, Dunlap Karen Brown (2011), Con mắt biên tập (The Editorial Eye), Nxb Tổng hợp TPHCM. 3. Hoàng Phê (chủ biên) (2001), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng - Trung tâm Từ điển học. 4. Misouri Group (2010), Nhà báo hiện đại, Nxb Trẻ TPHCM. 5. Cù Đình Tú (2007), Phong cách học và đặc điểm tu từ tiếng Việt, Nxb Giáo dục. 6. Lê Công Tuấn (2005), “Về hiện tượng cải biên hay chơi chữ trong tục ngữ”, Ngôn ngữ & Đời sống. BÁO ĐIỆN TỬ 7. Kim Anh (2012), “Đan Mạch - Bồ Đào Nha: Người lên ngựa, kẻ chia bào”, Dân trí ngày 13-6, chia-bao-606302.htm. 8. Thế Anh (2012), “Nếu thua Anh, Ukraine sẽ ‘mất cả chì lẫn chài’”, Báo Tuổi trẻ Online ngày 17-6, ukraine-se-mat-ca-chi-lan-chai/13322.html 9. T.A (2013), “Arsenal bắn gãy cánh ‘chích chòe’”, Vietnamnet ngày 29-12, chich-choe-.html 10. T.A (2014), “Man City ‘thọc gậy bánh xe’ phá Real”, Vietnamnet ngày 17-2, thoc-gay-banh-xe- -pha-real.html 11. Đông Bắc (2012), “Việt Nam không có báo lá cải”, Báo Người lao động Online ngày 12-6, 20120612103355528.htm 12. Thiên Bình (2013), “Rooney lập siêu phẩm giải cứu M.U”, Vietnamnet ngày 26-12, rooney-lap-sieu-pham h1-.html 13. Anh Dũng (2012), “Quỷ đỏ” mất ngôi đầu, Báo Người lao động Online ngày 18-11- 2012, 14. Anh Dũng (2012), “Sẽ mãn nhãn với U19”, Báo Người lao động Online ngày 25-12, 15. Trần Đoàn (2013), “Gà Gaulois dường bị cúm!”, Báo Người lao động Online ngày 16-11, 16. Sĩ Huyên (2012), “Ronaldo tỏa sáng = Hà Lan về nước”, Báo Tuổi trẻ Online ngày 18-6, lan-ve-nuoc/13335.html 161
8. Ý kiến trao đổi Số 55 năm 2014 ___ 17. Đăng Khoa (2012), “Hà Lan tin lách qua cửa hẹp”, Báo Tuổi trẻ Online ngày 17-6, hep/13319.html 18. Đông Linh (2013), “Đội Anh không tránh khỏi ‘bảng tử thần’”, Báo Người lao động Online ngày 7-12, than-20131207104023455.htm 19. Đ.K.L (2012), “HLV Loew: Gặp Hi Lạp như cắn vào đá”, Báo Tuổi trẻ Online ngày 18-6, da/13331.html 20. Đăng Minh (2013), “Thủ quân Liverpool ‘ngồi chơi xơi nước’ đến hết năm”, Báo Người lao động Online ngày 13-12, ngoi-choi-xoi-nuoc-den-het-nam-20131213024958264.htm 21. Phạm Ngọc (2013), “U23 gút danh sách”, Báo Người lao động Online ngày 2-12, 22. Tây Nguyên (2013), “Lãnh đạo M.U vẽ đường cho David Moyes chạy”, Báo Thanh niên Online ngày 6-12, moyes-chay.aspx 23. K.N (2012), “Kèo mới Italia: Niềm tin vào thiên thanh”, Vietnamnet ngày 18-6, (Báo Mới dẫn lại). 24. Đức Trường (2013), “HLV Mourinho lộ kế hoạch sau khi ‘về vườn’”, Báo Thanh niên Online ngày 31-12, k%E1%BA%BF-ho%E1%BA%A1ch-sau-khi-39-093021349.html (Yahoo! dẫn lại). 25. Khánh Uyên (2012), “Anh và Thụy Điển ‘nổ pháo’ trước giờ bóng lăn”, Báo Thanh niên Online ngày 15-6 (Báo Mới dẫn lại). (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 29-12-2013; ngày phản biện đánh giá: 16-02-2014; ngày chấp nhận đăng: 21-02-2014) 162