Luận văn Đánh giá chất lượng nước mặt khu vực có chất thải chăn nuôi tại xã Eabar, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk - Nguyễn Lam

Nội dung text: Luận văn Đánh giá chất lượng nước mặt khu vực có chất thải chăn nuôi tại xã Eabar, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk - Nguyễn Lam

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN LAM Tên đ tài: ĐÁNH GIÁ CHT LƯNG NƯC MT KHU VC CĨ CHT THI CHĂN NUƠI TI XÃ EABAR, HUYN BUƠN ĐƠN, TNH ĐK LK LUN VĂN THC S SINH HC BUƠN MA THUT, NĂM 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN LAM Tên đ tài: ĐÁNH GIÁ CHT LƯNG NƯC MT KHU VC CĨ CHT THI CHĂN NUƠI TI XÃ EABAR, HUYN BUƠN ĐƠN, TNH ĐK LK Chuyên ngành: Sinh hc thc nghim Mã s : 604230 LUN VĂN THC S SINH HC Ngưi hưng dn khoa hc: TS. Trn Trung Dũng BUƠN MA THUT, NĂM 2011
3. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Ngưi cam đoan Nguyn Lam
4. LI CM ƠN Đ hồn thành chương trình đào to Thc sĩ chuyên ngành Sinh hc thc nghim, h chính quy, ti trưng Đi hc Tây Nguyên, ngồi s c gng n lc ca bn thân, tơi cịn nhn s giúp đ ca quý thy cơ, bn bè và gia đình. Tơi xin chân thành cm ơn ti: Quý thy cơ giáo trưng Đi hc Tây Nguyên, khoa KHTN và CN, Phịng Đào to Sau đi hc, ban giám hiu nhà trưng đã tn tình ging dy và to điu kin thun li cho tơi trong sut thi gian khố hc. Lãnh đo và tp th cán b giáo viên trưng Trưng THPT Ngơ Gia T, TP Cam Ranh, Khánh Hịa đã to điu kin thun li v vt cht ln tinh thn trong sut quá trình hc tp đ tơi đt đưc kt qu này. Cán b phịng thí nghim b mơn Cơ S Thú Y trưng Đi hc Tây Nguyên, phịng thí nghim Cơng ngh sinh hc và mơi trưng trưng Đi hc Tây Nguyên, phịng thí nghim Lab lý hĩa nưc vin VSDT Tây Nguyên, cán b UBND xã Ea Bar, huyn Buơn Đơn đã to điu kin thun li cho tơi trong quá trình điu tra hin trưng, thu thp s liu phc v cho quá trình nghiên cu. Đc bit tơi xin trân trng cm ơn thy giáo TS. Trn Trung Dũng đã dành nhiu thi gian quý báu, tn tình hưng dn tơi trong sut thi gian thc tp và hồn thành lun văn này. Cm ơn PGS. TS. Nguyn Anh Dũng, TS. Võ Th Phương Khanh, TS. Đinh Nam Lâm, ThS. Nguyn Bích Thy ngưi đã giúp đ tơi các kin thc chuyên sâu đ hồn thành lun văn này. Do thi gian cĩ hn và trình đ chuyên mơn cịn hn ch, bn thân mi bưc đu làm quen vi cơng tác nghiên cu khoa hc, nên đ tài khơng tránh khi nhng thiu sĩt. Kính mong quý thy, cơ giáo và bn bè đng nghip quan tâm gĩp ý đ đ tài đưc hồn thin hơn. Xin chân thành cm ơn! Ban Mê Thut, tháng 09 năm 2011 Nguyn Lam
5. 38 CÁC T VIT TT ACTH : Adrenocorticotropic Hormone BKHCNMT : B khoa hc Cơng ngh và Mơi trưng BOD : Biochemical Oxygen Demand BVMT : Bo v mơi trưng CECR : Center for Environment and Community Research COD : Chemical Oxygen Demand DO : Dissolved Oxygen cs : Cng s EM : Effective microorganisms KCN : Khu cơng nghip KTTV : Khí tưng thy văn LVS : Lưu vc sơng MNP : Most Probable Number NTU : Nephelometric Turbidity Unit QCVN : Quy chun Vit Nam TCCP : Tiêu chun cho phép TCVN : Tiêu chun Vit Nam TNN : Tài nguyên nưc UBND : y ban nhân dân VSDTTN : V Sinh Dch T Tây Nguyên WHO : World Health Organization (T chc Y t Th gii) SMEWW : Standard Methods for the Examination of Water and Waste Water (Các phương pháp chun xét nghim nưc và nưc thi)
6. 39 DANH MC CÁC BNG BIU Bng 1.1. S lưng trang tri chăn nuơi đn cui 2006 14 Bng 1.2. Hin trng cht thi chăn nuơi ưc tính năm 2008 14 Bng 1.3. Lưng nưc thi và cht thi ra mi ngày/đu vt nuơi 26 Bng 3.1. Bng thng kê tình hình chăn nuơi ca các xã xung quanh ngun nưc mt ti xã Ea Bar 40 Bng 3.2. Ưc lưng nưc thi và cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar 44 Bng 3.3. Ch tiêu màu sc và đ đc ti các ao nuơi cá trên đa bàn xã Ea Bar 46 Bng 3.4. Ch tiêu màu sc và đ đc ti các sui dn nưc xung quanh xã Ea Bar47 + 3 Bng 3.5. Nng đ pH, DO, COD, BOD, NH 4 , NO 3 , PO 4 ti các ao nuơi cá trên đa bàn xã Ea Bar 56 Bng 3.6. Nng đ các ch tiêu hĩa hc ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar 58 Bng 3.7. Ch tiêu Colifom tng s, Colifom phân ngun nưc ti các ao nuơi cá trên đa bàn xã Ea Bar 63 Bng 3.8. Ch tiêu C.Perfringen, Salmonella ngun nưc ti các ao, h trên đa bàn xã Ea Bar 64 Bng 3.9. Ch tiêu Colifom tng s, Colifom phân ngun nưc ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar 66 Bng 3.10. Ch tiêu C.Perfringen, Salmonella ngun nưc ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar 67 Bng 3.11. Sn phm khí t 1kg cht thi đng vt 70
7. 40 DANH MC CÁC HÌNH V VÀ Đ TH Hình 1.1. S lưng gia súc tai mt s tnh thuc lưu vc h thơng sơng Đng Nai qua các năm 22 Hình 2.1. Sơ đ quan h gia mc tiêu, ni dung và phương pháp nghiên cu . 29 Hình 2.2. Đưng chun đ đc 32 Hình 2.3. Đưng chun COD 33 + Hình 2.4. Đưng chun NH 4 34 Hình 2.5. Đưng chun NO 3 35 3 Hình 2.6. Đưng chun PO 4 36 Hình 3.1. S lưng gia súc gia cm ca xã Ea Bar gia đon 20062010 39 Hình 3.2. T l điu tra quy mơ s h chăn nuơi ca mt s thơn xã Ea Bar 42 Hình 3.3. Phương thc x lý phân gia súc ca nơng h ti xã Ea Bar 43 Hình 3.4. Ch s màu sc và đ đc ti các h, đp trên đa bàn xã Ea Bar 45 Hình 3.5. Ch tiêu pH ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar 50 Hình 3.6. Ch tiêu DO, COD, BOD 5 ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar 51 + 3 Hình 3.7. Nng đ NH 4 , PO 4 ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar 53 Hình 3.8. Nng đ NO 3 ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar 54 Hình 3.9. Ch tiêu colifom tng s, colifom phân ngun nưc ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar 62 Hình 3.10. Quy trình x lý cht thi chăn nuơi h gia đình 70 Hình 3.11. Quá trình phân gii ym khí trong cơng ngh biogas 71 Hình 3.12. Hình thù b cha biogas bng vt liu composite 71 Hình 3.13. Mơ hình s dng túi biogas bng cht do 72 Hình 3.14. Mơ hình hm biogas np c đnh 72 Hình 3.15. Sơ đ qui trình sn xut phân bĩn 73
8. 41 MC LC Trang M đu 1 1. Đt vn đ 1 2. Mc tiêu nghiên cu 2 2.1. Mc tiêu tng quát 2 2.2. Mc tiêu c th 2 3. Phm vi nghiên cu 3 4. Thi gian nghiên cu 3 5. Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca đ tài 3 Chương 1: Tng quan tài liu 4 1.1 Cơ s lý lun 4 1.1.1. Vai trị ca nưc 4 1.1.2. Mt s đc đim ca nưc 7 1.1.2.1. Đc đim vt lý 7 1.1.2.1.1. Màu sc 7 1.1.2.1.2. Đ đc 7 1.1.2.2. Đc đim hĩa hc 8 1.1.2.2.1. Đ pH 8 1.1.2.2.2. Hàm lưng oxygen hịa tan (DO) 8 1.1.2.2.3. Nhu cu oxygen hĩa hc (COD) 9 1.1.2.2.4. Nhu cu oxygen sinh hĩa (BOD) 9 1.1.2.2.5. Ammoniac (NH 3) 9 1.1.2.2.6. Nitrat (NO 3 ) 10 3 1.1.2.2.7. Phosphat (PO 4 ) 10 1.1.2.2.8. Kim loi nng 10 1.1.2.3. Đc đim sinh hc 11
9. 42 1.1.2.3.1. Coliforms 11 1.1.2.3.2. Clostridium perfringens 12 1.1.2.3.3. Salmonella 12 1.1.3. Mt s ch tiêu đánh giá cht lưng nưc 13 1.1.4. Tng quan v hot đng chăn nuơi nh hưng đn mơi trưng nưc 14 1.1.5. Các tiêu chun liên quan đn cht lưng nưc 16 1.2. Tình hình nghiên cu ngồi nưc 18 1.3. Tình hình nghiên cu trong nưc 20 1.4. Đc đim khu vc nghiên cu 24 Chương 2: Phương pháp nghiên cu 27 2.1. Đi tưng nghiên cu 27 2.2. Ni dung nghiên cu 27 2.2.1. Tình hình chăn nuơi và hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar 27 2.2.2. Hin trng cht lưng nưc mt do tác đng ca hot đng chăn nuơi đn nưc mt xã Ea Bar 27 2.2.3. Mt s kin ngh bưc đu nhm gim thiu ơ nhim do hot đng chăn nuơi đn mơi trưng nưc mt 27 2.3. Phương pháp nghiên cu 27 2.3.1. Phương pháp lun 27 2.3.2. Phương pháp c th 28 2.3.2.1. Phương pháp điu tra đánh giá tình hình chăn nuơi và hin trng qun lý cht thi chăn nuơi xã Ea Bar 28 2.3.2.2. Đánh giá cht lưng nưc mt do nh hưng ca hot đng chăn nuơi29 2.3.2.3. Nghiên cu và Đ xut mt s mơ hình x lý cht thi chăn nuơi 29 2.4. Phương pháp phân tích 29 2.4.1. Phương pháp ly mu 29 2.4.1.1. Chun b dng c ly mu 29
10. 43 2.4.1.2. Cách np mu vào bình cha 29 2.4.1.3. V trí ly mu 30 2.4.1.4. Thi đim ly mu 31 2.4.1.5. Thao tác ly mu 31 2.4.1.6. S lưng các mu phân tích 31 2.4.2. Phương pháp phân tích ch tiêu vt lý 31 2.4.2.1. Đ đc (Theo SMEWW Phương pháp Nephelometric) 31 2.4.2.2. Màu sc 32 2.4.3. Phương pháp phân tích ch tiêu hĩa hc 32 2.4.3.1. pH (Theo SMEWW Phương pháp đin hĩa) 32 2.4.3.2. DO (Phương pháp đo bng máy SMEWW 4500DO) 33 2.4.3.3. COD (Theo SMEWW Phương pháp hồn lưu kín, so màu) 33 2.4.3.4. BOD (Theo SMEWW Phương pháp hơ hp k) 34 + 2.4.3.5. NH 4 Theo SMEWW 4500 F 34 2.4.3.6. NO 3 (TCVN 61801996) 35 3 2.4.3.7. PO 4 (Theo SMEWW Phương pháp Thic (II) clorua) 35 2.4.4. Phương pháp phân tích ch tiêu vi sinh vt 36 2.4.4.1. Coliform phân và coliform tng s 36 2.4.4.2. Clostridium perfringens 37 2.4.4.3. Salmonella 37 2.5. Phương pháp x lý s liu 37 Chương 3: Kt qu và tho lun 38 3.1. Tình hình chăn nuơi và hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar 38 3.1.1. Tình hình chăn nuơi ti xã Ea Bar 38 3.1.2. Đánh giá hin trng chăn nuơi xung quanh khu vc ngun nưc mt ti xã Ea Bar 40 3.1.3. Đánh giá hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar 43 3.2. Đánh giá cht lưng nưc mt ti các ao, h, sui trên đa bàn xã Ea Bar44
11. 44 3.2.1. Ch tiêu vt lý 44 3.2.1.1. Đánh giá mc đ ơ nhim vt lý ti các h, đp trên đa bàn xã Ea Bar 44 3.2.1.2. Đánh giá mc đ ơ nhim vt lý ti các ao trên đa bàn xã Ea Bar 45 3.2.1.3. Đánh giá mc đ ơ nhim vt lý ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar47 3.2.2. Ch tiêu hĩa hc 49 3.2.2.1. Đánh giá tính cht hĩa hc ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar49 3.2.2.2. Đánh giá tính cht hĩa hc ti các ao trên đa bàn xã Ea Bar 55 3.2.2.3. Đánh giá tính cht hĩa hc ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar 57 3.2.3. Ch tiêu vi sinh vt 60 3.2.3.1. Đánh giá ch tiêu vi sinh vt ngun nưc ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar 61 3.2.3.2. Đánh giá ch tiêu vi sinh vt ngun nưc ti các ao, h trên đa bàn xã Ea Bar 63 3.2.3.3. Đánh giá ch tiêu vi sinh vt ngun nưc ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar 65 3.3. Mt s kin ngh và đ xut nhm qun lý cht thi chăn nuơi ti đa phương 68 3.3.1. Nâng cao nhn thc ca ngưi chăn nuơi v v sinh mơi trưng 68 3.3.2. Mt s gii nâng cao cơng tác qun lý cht thi chăn nuơi 68 3.3.3. Đ xut mt s mơ hình x lý cht thi chăn nuơi 69 3.3.3.1. X lý cht thi bng cơng ngh biogas 70 3.3.3.2. cht thi đ sn xut phân bĩn 72 3.3.3.3. Chăn nuơi trên nn đm lĩt sinh thái 73 3.3.3.4. S dng phân gia súc đ nuơi giun qu 73 3.3.3.5. X lý cht thi chăn nuơi bng ch phm EM 74 3.3.3.6. S dng dung dch hot hĩa đin hĩa Anơlít làm cht kh trùng trong chăn nuơi 74
12. 45 Kt lun 75 Kin ngh 76 Tài liu tham kho 77
13. 46 M ĐU 1. Đt vn đ Nưc cĩ vai trị đc bit quan trng đi vi s sng ca nhân loi, là yu t khơng th thiu đi trong cuc sng, gn lin vi s ra đi, phát trin và suy vong ca các nn văn minh trong lch s c đi, cn đi và c hin đi. T xưa cho đn nay, nhân loi khơng ngng khám phá ra và s dng nưc mt cách hu hiu trong nhiu lĩnh vc đi sng và sn xut. Nưc đĩng gĩp mt phn đc bit quan trng vào s phát trin ca nhân loi. Nưc khơng đơn thun là dung mơi hịa tan nhiu thành phn vt cht cĩ th khai thác, phc v cho nhu cu nhiu mt ca con ngưi, nĩ cịn là mt dng “khống sn” đc bit – mt ngun d tr năng lưng ln. Ngày nay, do áp lc ca dân s và phát trin, nhu cu v nưc ngày càng tăng lên khơng ngng, mt khác nhiu tác đng tiêu cc t các hot đng sng và sn xut làm cho cán cân nưc trong t nhiên càng tr nên mong manh hơn, cĩ nguy cơ b phá v. Do nhiu nguyên nhân, ngun tài nguyên quý giá này nhiu thu vc b suy thối nghiêm trng c v tr lưng và cht lưng. Theo đánh giá ca Quc t, Vit Nam là mt trong nhng quc gia cĩ tài nguyên nưc suy thối, nguy cơ thiu nưc sch Vit Nam s ngày càng gia tăng [28]. Vit Nam là mt nưc nơng nghip, vi trên 68% dân s sng nơng thơn và da vào ngh nơng, mt trong nhng nguyên nhân làm suy thối ngun nưc hin nay là cht thi chăn nuơi. Theo báo cáo ca Cc Chăn nuơi, hàng năm đàn vt nuơi thi ra khong 80 triu tn cht thi rn, vài chc t khi cht thi lng, vài trăm triu tn cht thi khí. Đây là mt ngun gây ơ nhim ln, làm gia tăng các kim loi nng cũng như sinh vt gây bnh trong mơi trưng nưc Điu đĩ càng nng n hơn do tình hình phát trin chăn nuơi Vit Nam, ch yu là phân tán vi quy mơ nơng h nh, chim 65% tng đàn vt nuơi; chăn nuơi cịn ln trong khu dân cư, vic x lý cht thi vt nuơi chưa đưc quan tâm đúng mc, hoc h thng x lý thơ sơ chưa đáp ng yêu cu [16].
14. 47 Nm trong khu vc đưc đánh giá là cĩ tài nguyên nưc phong phú, nhưng trong nhng thp niên gn đây, do nhiu nguyên nhân khác nhau mà Đk Lk cũng như các tnh Tây Nguyên khác đang phi đương đu vi nhng thách thc to ln liên quan ti suy thối tài nguyên và mơi trưng nưc. Kt qu nghiên cu cht lưng nưc mt, nưc ngm mt s tnh Tây Nguyên (Gia Lai, Kon Tum, Đk Lk) ca Vin V sinh Dch t Tây Nguyên t năm 1999 đn năm 2003 cho thy: Nưc ging và nưc b mt đu nhim E.coli. T l mu khơng đt tiêu chun cho phép v hố hc là 50,43 % đi vi nưc ging đào, 28,27 % đi vi nưc ging khoan, 85,38 % nưc b mt, 26,51 % nưc máy Nguyên nhân chính gây ơ nhim nưc là do ngun phân gia súc, cht thi hu cơ dùng trong sinh hot [13]. Ea Bar là xã cĩ dân s ln nht ca huyn Buơn Đơn, tnh Đk Lk, vi 15523 khu thuc 10 dân tc anh em. Nơng nghip là ngành sn xut ch yu ti đa phương. Trong đĩ, chăn nuơi chim mt t trong tương đi ln. Theo s liu thng kê năm 2010, tồn xã cĩ 2537 con trâu và bị, 75800 con gia cm, 1624 con dê, 7022 con heo [33]. Tuy nhiên, chăn nuơi gia súc, gia cm ca xã ch yu là chăn nuơi h gia đình, đơn l, h thng x lý cht thi đơn gin hoc thi trc tip ra sui, h Hot đng chăn nuơi cĩ th là mt yu t đã và s nh hưng đn ngun nưc mt ti đa phương. Vì vy, đ tài "Đánh giá cht lưng nưc mt khu vc cĩ cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar, huyn Buơn Đơn, tnh Đk Lk" là vn đ cn thit. 2. Mc tiêu nghiên cu 2.1. Mc tiêu tng quát Đánh giá đưc cht lưng nưc mt ti các vùng phát trin chăn nuơi ca xã Ea Bar đ làm cơ s đ xut các gii pháp phát trin chăn nuơi bn vng, hn ch các tác đng tiêu cc đn mơi trưng. 2.2 Mc tiêu c th Xác đnh đưc thc trng chăn nuơi và qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar.
15. 48 Xác đnh và đánh giá đưc nh hưng ca chăn nuơi đn cht lưng nưc mt xã Ea Bar. Bưc đu đ xut mt s kin ngh gim thiu ơ nhim do hot đng chăn nuơi ti khu vc nghiên cu. 3. Phm vi nghiên cu Trong phm vi gii hn v thi gian, ngun lc và trong khuơn kh ca mt đ tài nghiên cu phc v lun văn Thc Sĩ, đ tài ch nghiên cu nh hưng ca cht thi chăn nuơi đn cht lưng nưc mt xã Ea Bar, huyn Buơn Đơn, tnh Đk Lk. Đ xác đnh và đánh giá đưc nh hưng ca chăn nuơi đn cht lưng nưc mt, đ tài ch tp trung đánh giá mt s ch tiêu cht lưng nưc + 3 như: pH, màu sc, đ đc, DO, COD, BOD 5, NH 4 , NO 3 , PO 4 , c olifoms tng s, colifoms phân, Clostridium perfringens, salmonella. Cht thi chăn nuơi cĩ nhiu loi khác nhau, nên đi tưng đ đánh giá cht thi chăn nuơi trong đ tài ch gii hn là các vt nuơi ch yu ti khu vc như: trâu, bị, gia cm (gà, vt). 4. Thi gian nghiên cu Do gii hn ca đ tài lun văn thc sĩ, đ tài này đưc thc hin trong 1 năm, t tháng 9/2010 đn tháng 9/2011. 5. Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca đ tài Kt qu ca đ tài là cơ s cho vic s dng ngun nưc phc v cho sinh hot, chăn nuơi và nuơi trng thy sn trên đa bàn xã Ea Bar cũng như các vùng ph cn. Cung cp ngun ti liu nghiên cu cho các nghiên cu tip theo v cht lưng ngun nưc mt.
16. 49 Chương I TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Cơ s lý lun 1.1.1. Vai trị ca nưc Nu như chúng ta coi protein là mt cht đc hiu ca s sng thì nưc là mơi trưng khơng th thiu cho s sng. Nưc tham gia vào thành phn cu trúc ca sinh quyn, là thành phn ch yu ca trái đt. Tài nguyên nưc trên th gii theo tính tốn hin nay là 1,39 t km 3, tp trung trong thy quyn 97,2% (1,35 t km 3), cịn li trong khí quyn và thch quyn. 94% lưng nưc là nưc mn, 2% là nưc ngt tp trung trong băng hai cc, 0,6% là nưc ngm, cịn li là nưc sơng và h. Lưng nưc con ngưi s dng trong mt năm khong 35.000 km 3, trong đĩ 8% cho sinh hot, 23% cho cơng nghip và 63% cho hot đng nơng nghip [32]. Vai trị ca nưc trong s sng Vai trị tiêu hĩa các cht dinh dưng trong thc ăn: Các dch tiêu hĩa đu cĩ cha nưc, nưc bt và dch v cĩ ti 98% nưc. Nh cĩ nưc mà các cht dinh dưng trong thc ăn trương phng lên và hịa tan. Các men tiêu hĩa trong mơi trưng nưc xúc tác phn ng thy phân, bin các hp cht đơn gin như đưng glucose, acid amin hịa tan ri hp thu qua niêm mc. Vn chuyn vt cht: Nưc cĩ tác đng ln đn quá trình vn chuyn và trao đi cht. Nh cĩ h thng tun hồn, nưc chy đi khp nơi trong cơ th và mang theo các cht dinh dưng đ cung cp cho các t bào sng. Mt khác nĩ cũng ch đi các cht cn bã t t bào đem đi đào thi ra ngồi các cơ quan bài tit. Nưc trong vịng tun hồn cịn mang theo các kích thích t đ điu tit hot đng ca các cơ quan trong cơ th. Thú la tui càng nh, quá trình trao đi cht càng mnh thì hàm lưng nưc trong cơ th càng cao. Trong cơ th gia súc non, hàm lưng nưc rt cao và gim dn theo la tui tăng lên (Nưc trong bào thai bê: 95%, trong cơ th bê sơ sinh: 80%, trong cơ th bị trưng thành: 60%).
17. 50 Tham gia vào nhng phn ng hĩa hc: Ngồi nhim v là thành phn cu to ca t bào cơ th, là mơi trưng đ t bào hot đng, nưc cịn là thành viên tham gia phn ng hĩa hc. Nhng phn ng sinh hĩa hc xy ra dù trong hay ngồi t bào cũng đu tin hành trong dung mơi là nưc. Điu hịa áp sut thm thu, thc hin trao đi cht gia t bào và dch th: Nh cĩ tính bán thm ca màng t bào và s phân b khơng đng đu ca các cht đin gii, các cht hịa tan bên trong và bên ngồi t bào, nưc đi vào hay đi ra to áp lc thm thu. Quá trình cân bng này cĩ ý nghĩa ln trong vic trao đi cht ca t bào và dch th. Gi th hình sinh vt n đnh: Nưc trong t bào làm cho t bào phng to, nh vy mà gi đưc th hình con vt. Mt khác nưc rt d chuyn dch nên làm cho cơ th cĩ tính đàn hi, gim nh tác dng cơ hc vào cơ th. S già ci khơ héo thc cht là quá trình mt nưc ca t bào. Thú tiêu chy hay b stress nhit cĩ th làm cho t bào mt nhiu nưc. Làm gim tác dng ma sát: Gia 2 khp ni trong cơ th cĩ bao dch khp, nh loi dch này mà khi cơ th vn đng làm gim tác dng ma sát. Tham gia tích cc trong quá trình điu tit thân nhit: Ngưi ta tính c 1 gam nưc trên da khi bay hơi đi thì mang theo 580 calo. Nh vy mà khi cơ th sn sinh nhit thng dư đưc thi ra ngồi ngay khi thi tit nĩng bc, khơng làm gia tăng thân nhit. Điu này cĩ th quan sát rõ khi tri nĩng thì thú ung nưc nhiu và thi nhiu nưc. Vai trị ca nưc trong chăn nuơi Trong chăn nuơi, nưc đĩng vai trị cc kỳ quan trng. Nưc nh hưng rt ln đn sc khe cũng như hiu qu sn xut trên gia súc, gia cm. Ngồi vic liên quan đn mi quá trình trao đi cht, điu hịa nhit đ cơ th, giúp tiêu hĩa thc ăn và loi b cht cn bã (đã trình bày phn trên) thì nưc cịn cĩ nhng nh hưng trong chăn nuơi như sau: Tham gia to thành sn phm chăn nuơi như là: Tht cĩ t l nưc: 70 – 80 %
18. 51 Sa cĩ t l nưc : 85% Trng cĩ t l nưc: 70% [49] Vai trị đi vi cht lưng quy tht: Nưc trong cơ th tn ti dưi hai trng thái: trng thái t do và trng thái kt hp. Hàm lưng nưc trong cơ th c hai trng thái trên đu cĩ nh hưng quan trng đn phm cht tht, nưc trong tht nhiu s làm tht tr nên mm nhão, r nưc làm gim cht lưng tht + Trng thái t do: D mt mát trong quá trình ch bin thc phm, vì l đĩ cĩ mt s nơi đã xem vic xác đnh hàm lưng nưc t do trong tht là mt ch tiêu quan trng đ đánh giá cht lưng tht. Nưc t do trong tht đng vt cịn chu nh hưng bi thc ăn, nht là kích thích t ACTH ca tuyn thưng thn cĩ tác dng như là mt glucocorticoid giúp tăng cưng tái hp thu nưc thn t đĩ làm gi li nưc trong tht nhiu hơn. Cho nên khi git tht thú, quy tht tr nên mm nhão, rĩ nưc làm gim cht lưng tht. + Trng thái kt hp: Là loi nưc mà trong cơ th cĩ th liên kt rt cht ch vi các hp cht như protein, glucogen và các phosphatid (ví d như lecitin) hoc choline, betain Nưc này làm trương phng các hp cht nĩi trên to thành dng keo. Loi nưc này cũng đĩng vai trị quan trng trong vic trao đi cht gia t bào và dch th, nưc kt hp làm cho tht tr nên mm, cĩ ý nghĩa ln trong ch bin tht. Ngồi chc năng tham gia vào chu trình sng trên, nưc cịn là cht mang năng lưng (hi triu, thu năng), cht mang vt liu và tác nhân điu hồ khí hu, thc hin các chu trình tun hồn vt cht trong t nhiên. Cĩ th nĩi s sng ca con ngưi và mi sinh vt trên trái đt ph thuc vào nưc. Con ngưi, đng vt, thc vt s khơng tn ti đưc nu thiu nưc, th nhưng, hin nay chúng ta đang đng trưc nguy cơ ơ nhim mơi trưng và khan him ngun nưc sch. Theo s liu thng kê năm 2008 ca T chc Y t Th gii (WHO) cho bit, cĩ 80% bnh tt các quc gia đang phát trin cĩ liên quan đn nưc và v sinh mơi trưng b nhim bn, mi năm cĩ hơn 20 ngàn ngưi Vit Nam cht do dùng nưc b ơ nhim và mt v sinh [14].
19. 52 Theo Nguyn Th Hoa Lý và cs. (2004), vt nuơi thiu nưc cĩ th dn đn thit hi v kinh t: khi vt nuơi khơng đưc cung cp đ nưc cĩ th dn đn stress, gim ăn, gim tăng trng và gim năng sut, vt git m b gim trng lưng và tht khơ. Gà con b thiu nưc trong lị p thưng cĩ albumin dính vào cơ th, th trng nh, mt khơng m, chân héo nhăn và tái, thiu nưc cĩ th làm tăng t l cht sm hay kém ăn gà trưng thành. [21] Theo WHO (2004) cĩ ti trên 50 bnh truyn nhim cĩ ngun gc t phân ngưi và gia súc. Hin nay t l các bnh dch t gia súc, gia cm đang gia tăng nhiu nưc trên th gii. Vit Nam là mt nưc cĩ nn nơng nghip đang phát trin mnh m, t l các h gia đình cĩ chung tri chăn nuơi gia súc, gia cm ngày càng nhiu, t l các trang tri cũng ngày mt gia tăng. Nu nhng vn đ bt cp trong chăn nuơi khơng đưc gii quyt trit đ s gây ơ nhim mơi trưng và tác đng nghiêm trng, nh hưng xu đn sc kho cng đng đc bit là nhng ngưi trc tip chăn nuơi gia súc, gia cm. Hơn na, cht thi chăn nuơi cĩ th là ngun cha nhiu bnh truyn nhim ra mơi trưng, cng đng nu khơng đưc x lý đúng quy trình và đm bo an tồn [35]. 1.1.2. Mt s đc đim ca nưc 1.1.2.1. Đc đim vt lý 1.1.2.1.1. Màu sc Nưc nguyên cht khơng cĩ màu. Màu sc gây nên bi các tp cht trong nưc (thưng là do cht hu cơ (cht mùn hu cơ – acid humic), mt s ion vơ cơ (st ), mt s lồi thy sinh vt Màu sc mang tính cht cm quan và gây nên n tưng tâm lý cho ngưi s dng. Màu nưc đt tiêu chun v sinh khi khơng cĩ màu. Màu nưc do các hp cht vơ cơ và hu cơ trong nưc to nên. Nưc cĩ màu làm gim mĩ quan và làm gim cht lưng nưc. 1.1.2.1.2. Đ đc Đ đc gây nên bi các ht rn lơ lng trong nưc. Các cht lơ lng trong nưc cĩ th cĩ ngun gc vơ cơ, hu cơ hoc các vi sinh vt, thy sinh vt cĩ
20. 53 kích thưc thơng thưng t 0,1 – 10 nm. Đ đc làm gim kh năng truyn sáng ca nưc, nh hưng ti quá trình quang hp. 1 đơn v đ đc là s cn quang gây ra bi 1 mg SiO 2 hịa trong 1 lít nưc ct. Nưc t nhiên thưng b vn đc do các ht keo lơ lng. Các ht keo này cĩ th là đt sét, mùn, vi sinh vt Đ đc là mt du hiu cho bit s ơ nhim nưc do cht hu cơ. 1.1.2.2. Đc đim hĩa hc 1.1.2.2.1 Đ pH pH là mt thut ng ch đ axit hay bazơ ca mt dung dch, pH nh hưng đn các quá trình sinh hc trong nưc và cĩ nh hưng đn s ăn mịn, hịa tan các vt liu. Trong k thut mơi trưng, pH đưc quan tâm trong các lĩnh vc như quá trình keo t, quá trình làm mm nưc, quá trình kh trùng, n đnh nưc pH ch cĩ đnh nghĩa v mt tốn hc: pH = log[H +]. pH là mt ch tiêu cn đưc xác đnh đ đánh giá cht lưng ngun nưc. S thay đi pH dn ti s thay đi thành phn hĩa hc ca nưc (s kt ta, s hịa tan, cân bng carbonat ), các quá trình sinh hc trong nưc. Giá tr pH ca ngun nưc gĩp phn quyt đnh phương pháp x lý nưc. 1.1.2.2.2. Hàm lưng oxygen hịa tan (DO) Oxygen hịa tan trong nưc (DO: Dissolved Oxygen) khơng tác dng vi nưc v mt hĩa hc. Hàm lưng DO trong nưc ph thuc nhiu yu t như áp sut, nhit đ, thành phn hĩa hc ca ngun nưc, s lưng vi sinh, thy sinh vt Hàm lưng oxygen hịa tan là mt ch s đánh giá “tình trng sc khe” ca ngun nưc. Mi ngun nưc đu cĩ kh năng t làm sch nu như ngun nưc đĩ cịn đ mt lưng DO nht đnh. Khi DO xung đn khong 4 – 5 mg/l, s sinh vt cĩ th sng đưc trong nưc gim mnh. Nu hàm lưng DO quá thp, thm chí khơng cịn, nưc s cĩ mùi và tr nên đen, do trong nưc lúc này din ra ch yu là các quá trình phân hy ym khí, các sinh vt khơng th sng đưc trong nưc này na.
21. 54 1.1.2.2.2. Nhu cu oxygen hĩa hc (COD) Nhu cu oxygen hĩa hc (COD: Chemical Oxygen Demand) là lưng oxi cn thit (cung cp bi các cht hĩa hc) đ oxi hĩa các cht hu cơ trong nưc. Cht oxi hĩa thưng dùng là KMnO 4 hoc K 2Cr 2O7 và khi tính tốn đưc qui đi v lưng oxi tương ng (1 mg KMnO 4 ng vi 0,253 mgO 2). Như vy, COD giúp phn nào đánh giá đưc lưng cht hu cơ trong nưc cĩ th b oxid hĩa bng các cht hĩa hc (tc là đánh giá mc đ ơ nhim ca nưc). 1.1.2.2.3. Nhu cu oxygen sinh hĩa (BOD) Nhu cu oxygen sinh hĩa (BOD: Biochemical Oxygen Demand) là lưng oxi cn thit đ vi khun cĩ trong nưc phân hy các cht hu cơ. Tương t như COD, BOD cũng là mt ch tiêu dùng đ xác đnh mc đ nhim bn ca nưc (đơn v tính cũng là mgO 2/l). Trong mơi trưng nưc, khi quá trình oxid hĩa sinh hc xy ra thì các vi khun s dng oxig hịa tan đ oxid hĩa các cht hu cơ và 2 2 3 chuyn hĩa chúng thành các sn phm vơ cơ bn như CO2, CO 3 , SO 4 , PO 4 và c NO 3 . 1.1.2.2.4. Ammoniac (NH 3) Nưc mt thưng ch cha mt lưng nh (dưi 0,05 mg/l) ion amoni (trong nưc cĩ mơi trưng axit) hoc amoniac (trong nưc cĩ mơi trưng kim). Nng đ amoni trong nưc ngm thưng cao hơn nhiu so vi nưc mt. Nng đ amoni trong nưc thi đơ th hoc nưc thi cơng nghip ch bin thc phm thưng rt cao, cĩ lúc lên đn 100 mg/l. Tiêu chun Mơi trưng Vit Nam v nưc mt (QCVN 08) quy đnh nng đ ti đa ca amoni (hoc amoniac) trong ngun nưc dùng vào mc đích sinh hot là 0,05 mg/l (tính theo N) hoc 1,0 mg/l cho các mc đích s dng khác. NH 3 t do trong nưc cĩ th gây hi cho cá và các sinh vt khác. Đc tính ca NH 3 cĩ th gây ra mt s trưng hp: làm tăng nng đ NH 3 trong máu và trong mơ; tăng pH máu; gây ri lon h thng enzym và tính bn vng ca màng t bào; tăng tiêu th oxy; gây tn thương mang cá và mơ trên các ni quan. Mc dù khơng gây cht, NH 3 cĩ th làm đng vt d mc bnh và chm phát trin.
22. 55 1.1.2.2.5. Nitrat (NO 3 ) Nitrate là là sn phm cui cùng ca s phân hy các cht cha nitơ cĩ trong cht thi ca ngưi và đng vt. Do các cht thi cơng nghip, nưc chy tràn cha phân bĩn t các khu nơng nghip, nng đ ca nitrat trong các ngun nưc cĩ th tăng cao, gây nh hưng đn cht lưng nưc sinh hot và nuơi trng thy sn. Tr em ung nưc cha nhiu nitrat cĩ th b mc hi chng methemoglobin (hi chng “tr xanh xao”). QCVN 08 quy đnh nng đ ti đa ca nitrat trong ngun nưc mt dùng vào mc đích sinh hot là 2 mg/l (tính theo N) hoc 5 mg/l cho các mc đích s dng khác. 3 1.1.2.2.6. Phosphat (PO 4 ) Cũng như nitrat, photphat là cht dinh dưng cn cho s phát trin ca thc vt thy sinh. Nng đ photphat trong các ngun nưc khơng ơ nhim thưng nh hơn 0,01 mg/l. Nưc sơng b ơ nhim do nưc thi đơ th, nưc thi cơng nghip hoc nưc chy tràn t đng rung cha nhiu loi phân bĩn, cĩ th cĩ nng đ photphat đn 0,5 mg/l. Photphat khơng thuc loi hĩa cht đc hi đi vi con ngưi, nhiu tiêu chun cht lưng nưc khơng quy đnh nng đ ti đa cho photphat. Mc dù khơng đc hi đi vi ngưi, song khi cĩ mt trong nưc nng đ tương đi ln, cùng vi nitơ, photphat s gây ra hin tưng phú dưng (eutrophication, cịn đưc gi là phú dưng ). Theo nhiu tác gi, khi hàm lưng photphat trong nưc đt đn mc 0,01 mg/l (tính theo P) và t l P:N:C vưt quá 1:16:100, thì s gây ra hin tưng phú dưng ngun nưc [40]. 1.1.2.2.7. Kim loi nng Kim loi nng cĩ Hg, Cd, Pb, As, Sb, Cr, Cu, Zn, Mn, v.v thưng khơng tham gia hoc ít tham gia vào quá trình sinh hố ca các th sinh vt và thưng tích lu trong cơ th chúng. Vì vy, chúng là các nguyên t đc hi vi sinh vt. Ơ nhim kim loi nng biu hin nng đ cao ca các kim loi nng trong nưc. Nguyên nhân ch yu gây ơ nhim kim loi nng là quá trình đ vào mơi trưng nưc ca nưc thi cơng nghip và nưc thi đc hi khơng x lý hoc
23. 56 x lý khơng đt yêu cu. Ơ nhim nưc bi kim loi nng cĩ tác đng tiêu cc ti mơi trưng sng ca sinh vt và con ngưi. Kim loi nng tích lu theo chui thc ăn thâm nhp vào cơ th ngưi. Nưc mt b ơ nhim s lan truyn các cht ơ nhim vào nưc ngm, vào đt và các thành phn mơi trưng liên quan khác. 1.1.2.3. Đc đim sinh hc Trong nưc thiên nhiên cĩ nhiu loi vi trùng, siêu vi trùng, rong to và các lồi thy vi sinh khác. Tùy theo tính cht, các loi vi sinh trong nưc cĩ th vơ hi hoc cĩ hi. Nhĩm cĩ hi bao gm các loi vi trùng gây bnh, các lồi rong rêu, to Nhĩm này cn phi loi b khi nưc trưc khi s dng như: E.coli, samonela, coliform Vi sinh vt ch danh ơ nhim nưc là nhng vi sinh vt cư trú trong đưng tiêu hĩa đng vt máu nĩng và ngưi. Trong nhng điu kin bình thưng chúng khơng gây bnh. Các vi sinh vt này d phát hin và hin din vi s lưng cao hơn s vi sinh vt gây bnh nu cĩ. Khơng cĩ mt ch tiêu vi sinh vt ch danh riêng r nào cĩ th bo đm cht lưng ngun nưc. Các vi sinh vt ch danh ơ nhim nưc thưng dùng gm: Nhĩm coliforms (tng s coliform , E.coli phân); Clostridium perfringens; salmonella. 1.1.2.3.1. Coliforms . Coliforms là nhng trc khun gram (), khơng bào t, hiu khí hay ym khí, lên men đưng lactose trong 48h 35 0C. Coliforms đưc chia làm hai nhĩm: Coliforms ngun gc t phân và Coliforms khơng cĩ ngun gc t phân. Coliforms ngun gc t phân: các vi khun này phát trin nhanh (16h) trong mơi trưng dinh dưng 44 0C. Chúng khơng mc 40C trong 30 ngày. Coliforms khơng cĩ ngun gc t phân: chúng sng hoi sinh trong đt và nưc, là vi khun ưa lnh, mc 40C trong 34 ngày và 10 0C trong mt ngày. Chúng khơng mc 41 0C và 44 0C ngăn cn s phát trin ca tt c Coliforms khơng cĩ ngun gc t phân. Coliforms bao gm các ging Eschericha, Levines, Klebsella, Enterbacter, Citrobacter.
24. 57 1.1.2.3.2. Clostridium perfringens C.perfringens chim mt v trí đc bit quan trng trong các tác nhân gây ng đc thc phm. C.perfringens là nhng trc khun k khí, sinh H 2S, gram (+), sinh bào t vi chu kỳ sinh trưng nhit đ 45 0C trong điu kin ti ưu là 7 phút. C.Perfringens thưng gp ph bin trong đưng tiêu hĩa đng vt nên cịn đưc dùng như mt ch th v kh năng nhim phân. Bào t ca chúng cĩ mt khp nơi và d dàng xâm nhim vào thc phm. C.perfringens thuc lồi vi khun chu nhit, nhit đ sng ti ưu là 37 45 0C. Chúng cĩ th sng nhit đ thp nht là 20 0C và cao nht là 50 0C. Nh bào t, C.perfringens cĩ kh năng cnh tranh cao hơn nhiu so vi các vi sinh vt khác và cĩ th tn ti mơi trưng ngồi mt thi gian dài. Vì vy nhng vi khun này đưc dùng như vi khun ch danh v sinh đi vi mơi trưng đã nhim phân ngưi hay đng vt t lâu. C.perfringens cĩ kh năng sinh hơi hình thành đc t tác đng đn h thn kinh gây co git, bi lit và đc t dung huyt gây thy thũng, đc tính cĩ th dn đn t vong. Vì vy, s cĩ mt ca C.perfringens trong nưc là điu vơ cùng nguy him cho ngưi và đng vt. 1.1.2.3.3. Salmonella Salmonella là trc trùng gram âm, cĩ kh năng di đng, khơng to bào t, lên men glucose và mannitol sinh acid nhưng khơng lên men saccharose và lactose, khơng sinh indole, khơng phân gii urê, khơng cĩ kh năng tách nhĩm amine t tryptophane, hu ht các chng đu sinh H 2S. Cho đn nay đã xác đnh đưc 1339 serotype (kiu huyt thanh) thuc ging Salmonella . 1.1.3. Mt s ch tiêu đánh giá cht lưng nưc Theo nghĩa rng cht lưng nưc bao gm các nhân t vt lý, hĩa hc và sinh hc cn thit đ đm bo cho nhu cu s dng (UN/ECE, 1995). Nĩ tp hp các ch tiêu, tiêu chun đ da vào đĩ mà đánh giá cht lưng ca ngun nưc. Nghĩa là, khi nĩi v cht lưng nưc s dng cho các mc đích khác nhau ngưi ta hay s dng thut ng Ch tiêu cht lưng nưc. Các ch tiêu này đã đưc
25. 58 nghiên cu và đ ra thành tiêu chun. Đ xác đnh cht lưng nưc, ngưi ta s dng thơng s cht lưng mơi trưng nưc sau [39]: Các thơng s vt lý: nhit đ, màu, mùi, v, đ dn đin, đ phĩng x, đ đc. Các thơng s hĩa hc: đ pH, hàm lưng cht lơ lng, các ch s BOD, COD, ơxy hịa tan, du m, clorua, sunphát, amơn, nitrit, nitrat, pht phát, các nguyên t vi lưng, kim loi nng, thuc tr sâu, cht ty ra Các thơng s sinh hc: Coliform, Faecal Streptococus, tng s vi khun hiu khí và vi khun k khí. Khi x nưc thi vào ao, h, sơng ngịi, các ngun nưc cĩ th b nh hưng do các tác đng sau đây: Quá trình phân hy hu cơ mnh, mc đ tiêu th ơxy ln và s thay đi hàm lưng các cht khí làm nh hưng đn thành phn thu sinh vt. Các tp cht rn lng xung đáy sơng h làm cho ch đ dịng chy thay đi, đng thi gây ra hin tưng lên men bùn cn đáy. Các yu t sinh thái thay đi cĩ th làm cho tồn b h sinh thái mt n đnh. Các cht đc hi và các sn phm du m cn tr hot đng sng và cĩ th tiêu dit các các lồi sinh vt trong nưc. Các cht dinh dưng làm tăng năng sut sơ cp ca h sinh thái thy vc, dn đn hin tưng phì dưng vc nưc, nưc s b tái nhim bn và đ ơ nhim ca h thng cĩ th đt ti mc ti hn. Các loi vi khun cĩ th phát trin trong ngun nưc và gây bnh cho ngưi và đng vt. Các tác đng này cĩ th nht thi hoc lâu dài, cĩ th đc lp hay tng hp. Các tác đng nht thi hoc đc lp cĩ th gây ra các s c sinh thái. Các tác đng lâu dài hay tng hp cĩ th làm thay đi h sinh thái c v cu trúc hoc thành phn. Đc bit là hin tưng phú dưng, do s xâm nhp ca các cht dinh dưng t s ơ nhim, s phát trin và phân hy ca sinh vt thy sinh, thy vc bt đu tích t mt lưng ln các cht hu cơ. Lúc đĩ bt đu xy ra hin tưng phú dưng vi s phát trin bùng n ca to, nưc h tr nên cĩ màu xanh, mt
26. 59 lưng ln bùn lng đưc to thành do xác ca to cht. Dn dn, h s tr thành vùng đm ly và cui cùng là vùng đt khơ, cuc sng ca đng vt thy sinh trong h b ngng tr [29]. 1.1.4. Tng quan v hot đng chăn nuơi nh hưng đn mơi trưng nưc Theo đánh giá ca t chc nơng lương th gii (FAO), Châu Á s tr thành khu vc sn xut và tiêu dùng sn phn chăn nuơi ln nht th gii. Do đĩ, Vit Nam cũng như các nưc trong khu vc phi duy trì mc tăng trưng cao nhm đáp ng đ nhu cu tiêu dùng trong nưc và tng bưc hưng ti xut khu. [11] Trong thi gian qua, ngành chăn nuơi ca nưc ta phát trin vi tc đ rt nhanh, bình quân giai đon 20012006 tăng 8,9% . Bng 1.1. S lưng trang tri chăn nuơi đn cui 2006 [10] S trang S trang tri S trang S trang S trang Tng Min tri ln gia cm tri bị tri trâu tri dê s C nưc 7.475 2.837 6.405 247 757 17.721 Min Bc 3.069 1.274 1.547 222 201 6.331 Min Nam 4.406 1.563 4.858 25 556 11.408 Tuy nhiên, các cơ s chăn nuơi phát trin t phát, chưa cĩ quy hoch, ch yu trên đt vưn nhà, đt mua hoc thuê ti đa phương. Khong 80% cơ s chăn nuơi cịn xây dng trong khu dân cư, gây ơ nhim mơi trưng, tăng nguy cơ gây bnh cho vt nuơi, con ngưi và nh hưng đn s phát trin bn vng ca ngành chăn nuơi. Bng 1.2. Hin trng cht thi chăn nuơi năm 2008 [10] Tng s Cht thi rn Tng cht Lồi vt STT đu con bình quân thi rn/năm nuơi (1.000.000) (kg/con/ngày) (tr.tn) 1 Bị 6,33 10 23,13 2 Trâu 2,89 15 15,86 3 Ln 26,70 2 19,49 4 Gia cm 247,32 0,2 18,05 5 Dê 1,34 1,5 0,73
27. 60 6 Cu 0,08 1,5 0,04 7 Nga 0,12 4 0,17 8 Hươu, nai 0,04 2,5 0,03 9 Chĩ 8,07 1 2,95 Tng cng: 80,85 Cho đn nay, phn ln các cht thi vt nuơi nưc ta vn chưa đưc x lý, hoc cĩ x lý nhưng chưa trit đ. Nưc b mt b nhim bn phân vt nuơi trc tip đã cho thy nguy cơ nhim bn này s lan rng nhiu hơn. Vt nuơi này mang nhng mm bnh ca đng vt khác cùng vi ngun nưc b mt b nhim bn s đe do đn sc kho ca chúng và vt nuơi khác. Vt nuơi cũng cĩ th gây ơ nhim b mt nưc trên din rng. Khi thi tit lnh, đc bit là khi tri mưa thì nguy cơ lây nhim ca vi sinh vt gây bnh thương hàn dịng nưc đng là rt cao. Điu này cũng đưc thy mm bnh vi sinh vt cĩ c bnh nhân và vt nuơi khi nhim bn trc tip nưc b mt cha phân.[19] Hơn na, s nhim bn thc phm cũng đưc tìm thy khi qun lý cht thi chăn nuơi khơng tt. Phân chung bĩn cho thc vt cĩ th b nhim trong đt do vi sinh vt thương hàn đã đưc cho thy bi Brackett. Các bng chng nhim bn đã tìm thy trong thc ăn sng, t đĩ làm tăng xu hưng nhim bnh. Rưu b nhim phân gia súc cĩ cha E.coli 0157:H7. S dng phân tươi bĩn cho cây trng cũng gây ra nhng chng bnh khác thưng là cĩ liên quan đn E.coli 0157:H7 [25]. Rau, c cĩ th b nhim nưc tưi ly t nưc thi ca nơng tri chăn nuơi. Trong tương lai ngun lây nhim s rt nghiêm trng nu ngun nưc tưi sch gim cht lưng và nhu cu nưc tưi gia tăng. Nưc tưi nhim phân đưc ph bin gn đây búp non ca cây linh lăng gm Salmonella và E.coli 0157:H7. Nhiu ngun nưc mang dch bnh đã đưc báo cáo t nhiu cơ quan khác nhau [25]. Do vy mà vic x lý cht thi chăn nuơi ngày càng đưc quan tâm hơn bi các cơ quan qun lý nhà nưc, ca cng đng và ca chính nhng ngưi chăn nuơi. Trong thi gian qua mt s chương trình hp tác quc t v x lý cht thi chăn nuơi (do FAO, Hà Lan, Đan Mch, Pháp, B ) đưc trin khai mt s
28. 61 đa phương trên toan quc. Mt s doanh nghip cũng đã quan tâm, đu tư phát trin các dch v x lý cht thi chăn nuơi. Tuy nhiên cho đn nay, vic x lý cht thi chăn nuơi cịn nhiu bt cp, chưa đưc ph bin rng rãi hoc cơng ngh x lý cịn hn ch chưa trit đ. Cơng tác qun lý nhà nưc và mơi trưng trong chăn nuơi cịn mt s bt cp liên quan đn ngun lc và s phi hp vi các B, Ngành, đa phương trong trin khai ti đa phương. Các chương trình, d án hp tác quc t chưa phát huy rng rãi và cĩ hiu qu trong cơng tác BVMT chăn nuơi. Chúng ta chưa thu hút đưc s đu tư nhiu thành phn kinh t vào lĩnh vc BVMT trong chăn nuơi. Thm chí, nhn thc ca ngưi chăn nuơi v BVMT trong chăn nuơi cịn hn ch. 1.1.6. Các tiêu chun liên quan đn cht lưng nưc Tài nguyên nưc là thành phn ch yu ca mơi trưng sng, quyt đnh s thành cơng trong các chin lưc, quy hoch, k hoch phát trin kinh t xã hi, bo đm quc phịng, an ninh quc gia. Hin nay ngun tài nguyên thiên nhiên quý him và quan trng này đang phi đi mt vi nguy cơ ơ nhim và cn kit. Nguy cơ thiu nưc, đc bit là nưc ngt và sch là mt him ha ln đi vi s tn vong ca con ngưi cũng như tồn b s sng trên trái đt. Do đĩ con ngưi cn phi nhanh chĩng cĩ các bin pháp bo v và s dng hp lý ngun tài nguyên nưc. Đ đánh giá mc đ ơ nhim ngun nưc, ngưi ta phân tích các ch tiêu vt lý, hĩa hc, và sinh hc sau đĩ so sánh vi tiêu chun. Tùy theo ngun nưc mà cĩ các tiêu chun khác nhau. Ngày 25 tháng 6 năm 2002, B Khoa hc Cơng ngh và Mơi trưng đã ban hành Quyt đnh 35/2002/QĐBKHCNMT v vic cơng b danh mc Tiêu chun Vit Nam v mơi trưng bt buc áp dng [5]. Các tiêu chun liên quan đn cht lưng nưc TCVN 5942:1995. Cht lưng nưc. Tiêu chun cht lưng nưc mt TCVN 5943:1995. Cht lưng nưc. Tiêu chun cht lưng nưc bin ven b TCVN 5944:1995. Cht lưng nưc. Tiêu chun cht lưng nưc ngm
29. 62 TCVN 5945:1995. Nưc thi cơng nghip. Tiêu chun thi TCVN 6772:2000. Cht lưng nưc. Nưc thi sinh hot. Gii hn ơ nhim cho phép TCVN 6773:2000. Cht lưng nưc. Cht lưng nưc dùng cho thu li TCVN 6774:2000. Cht lưng nưc. Cht lưng nưc ngt bo v đi sng thu sinh TCVN 6980:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vc nưc sơng dùng cho mc đích cp nưc sinh hot TCVN 6981:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vc nưc h dùng cho mc đích cp nưc sinh hot TCVN 6982:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vc nưc sơng dùng cho mc đích th thao và gii trí dưi nưc TCVN 6983:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vc nưc h dùng cho mc đích th thao và gii trí dưi nưc TCVN 6984:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vc nưc sơng dùng cho mc đích bo v thu sinh TCVN 6985:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vc nưc h dùng cho mc đích bo v thu sinh TCVN 6986:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vùng nưc bin ven b dùng cho mc đích bo v thu sinh TCVN 6987:2001. Cht lưng nưc. Tiêu chun nưc thi cơng nghip thi vào vùng nưc bin ven b dùng cho mc đích th thao và gii trí dưi nưc Trong nhng năm gn đây, các TCVN này dn dn đưc thay th bi các quy chun Vit Nam (QCVN). C th đĩ là các QCVN sau: QCVN 08:2008/BTNMT Quy chun k thut quc gia v cht lưng nưc mt (ph lc 1). QCVN 02:2002/BYT Quy chun k thut quc gia v cht lưng nưc sinh hot (ph lc 2).
30. 63 QCVN 09:2008/BTNMT Quy chun k thut quc gia v cht lưng nưc ngm. QCVN 10:2008/BTNMT Quy chun k thut quc gia nưc bin ven b QCVN14:2008/BTNMT Quy chun k thut quc gia v nưc thi sinh hot. QCVN 24:2009/BTNMT Quy chun k thut quc gia v nưc thi cơng nghip. 1.2. Tình hình nghiên cu ngồi nưc Trên th gii đã cĩ nhiu nhà khoa hc nghiên cu v sinh ngun nưc và thy nhiu vn đ v s nhim bn các ngun nưc cĩ nguy cơ đe da đn sc khe con ngưi và đng vt. Trong thp niên 60, ơ nhim nưc lc đa và đi dương gia tăng vi nhp đ đáng lo ngi. Tin đ ơ nhim nưc phn ánh trung thc tin b phát trin k ngh [17]. Đ đáp ng nhu cu v thc phm ca con ngưi, ngành chăn nuơi th gii đã phát trin rt nhanh và đt đưc nhiu thành tu đáng k. Ngành chăn nuơi th gii hin chim 70% din tích đt nơng nghip và 30% din tích đt t nhiên (khơng k din tích đt b băng bao ph). Chăn nuơi đĩng gĩp khong 40% tng GDP nơng nghip tồn cu. Tuy nhiên, bên cnh vic sn xut và cung cp mt lưng ln sn phm quan trng cho nhu cu ca con ngưi, ngành chăn nuơi cũng đã gây nên nhiu hin tưng tiêu cc v mơi trưng. Ngồi cht thi rn và cht thi lng, vi các khí thi gây hiu ng nhà kính như: CO 2, CH 4, Ngành chăn nuơi hin đang đĩng gĩp ti 18% hiu ng nĩng lên ca trái đt, và theo d đốn các loi cht thi này s tăng lên trong thi gian ti. Theo d báo v nhu cu t các sn phm chăn nuơi ca th gii, ngun thc phm cĩ ngun gc đng vt s tăng lên gp đơi trong na đu th k này [16]. B Nơng nghip M (USDA) thng kê và nhn thy, hàng năm đàn gia súc chăn nuơi phc v ngành cơng nghip thc phm ca M đã sn sinh ra 61 triu tn cht thi, nhiu gp 130 ln khi lưng mà con ngưi thi ra. By triu con ln nuơi trong các xí nghip ca min Bc Carolina đã sn sinh ra lưng cht thi nhiu gp 4
31. 64 ln so vi 6,5 triu dân ca nưc này to ra. Lưng cht thi ln này khơng ch nh hưng đn mơi trưng sng ca con ngưi và các vt nuơi khác, đi vi bn thân vt nuơi, khí amonia và các khí khác t phân chung đã kích thích mnh đn phi ca chúng. Điu này đưc chng minh ti lị m nưc M, khi mà ngưi ta nhn thy trên 80% s ln trong tng s ln git tht b viêm phi [45]. Theo cơ quan bo v mơi trưng, lưng cht thi ca riêng ln, gà và bị đã làm ơ nhim 35.000 dm đưng sơng 22 quc gia và làm bn ngun nưc b mt 17 quc gia. Ngun nưc cha cht thi chăn nuơi cịn là cha ca các loi vi sinh vt cĩ hi. min Bc Carolina vào năm 1991, mt t con cá b cht do nhim cht đc tit ra t 1 lồi vi sinh vt cĩ tên Pfiesteria xut hin trong phân hu cơ. Đn năm 1995, ngun phân thi qua các ca sơng và khu vc b bin min Bc Carolina và Maryland li tip tc làm thit hi mt t con cá. Tình trng này cĩ th liên quan trc tip t 10 triu con ln phía Bc Carolina và 620 triu con gà nuơi vùng b bin phía đơng ca Vnh Chesapeake. Đi vi con ngưi, s ơ nhim t ngun cht thi gia súc đã gây nên bnh đưng hơ hp, bnh ngồi, nơn ma, suy nhưc cơ th, cĩ th làm t vong cho nhng ngưi sng gn các trng tri chăn nuơi, thm chí cịn là nguyên nhân gây xy thai ca 6 ph n do sng gn xí nghip nuơi ln Indiana. Trên thc t, trong các ngun nưc vn tn ti các yu t gây hi, nhưng chúng khơng đưc vưt qua ngưng cho phép. Ví d, Virginia quy đnh mc an tồn cho ngun nưc là ch cho phép nhim 200 vi khun E. Coli trong 100 ml nưc, nhưng thc t, qua kim tra nưc mt dịng sui đã b nhim 424.000 vi khun E. Coli trong 100 ml nưc [45]. Trung Quc, rác thi vn là vn đ nhc nhi mà các thành ph đang phi đương đu, các đng rác ph đy c và trong các chung tri gia súc mùi hơi nng nc là tình trng chung ca các vùng ngoi vi thành ph. Vì vy, Trung Quc đang thc hin mt bin pháp x lý và tái ch cht thi rt hu hiu đĩ là quá trình phân hy sinh thái. C th ti tri Weigon hàng năm thi ra 7000 tn cht thi ca heo, 180 tn ca gà đã đưc chuyn hĩa nh phương pháp k khí
32. 65 sinh hc, ngun metan thu đưc t phân và nưc tiu cĩ th dùng đ phát đin, cung cp nhit cho tri. Hn hp sau khi x lý dùng đ nuơi cá, tưi rau [37] Nhng nghiên cu quy mơ tồn cu mi đây đã ch rõ rng tái s dng các yu t dinh dưng, đc bit là đm do gia súc bài xut là mt trong nhng gii pháp chính giúp cân bng s mt các yu t dinh dưng quý giá trong mơi trưng. Ví d hm biogaz là mt k thut ph bin, x lý bng biogaz khơng làm gim hàm lưng nitơ và phospho [40]. Ln đu tiên Anh, các nhà khoa hc ca tp đồn McDonalds tuyên b s thc hin d án nghiên cu lưng khí metan mà trâu, bị thi ra. Tồn b d liu s đưc ly trc tip t các trang tri đ đm bo đ chính xác [18]. Mt sinh viên trưng Đi hc cơng ngh n Đ thành ph Kharagpur, bang Tây Bengan đang nghiên cu phương pháp sn xut đin t nưc thi. Manoj Mandelia, 23 tui, trưng nhĩm nghiên cu d án x lý cht thi mang tên “Locus” cho bit, nhĩm này đã chng minh bng thc nghim rng cĩ th s dng nưc thi đ sn xut đin. Nu phương pháp trên thc s hiu qu, Mandelia và nhĩm "Locus" cĩ th gĩp phn đáng k vào vic x lý nưc thi mt trong nhng vn đ ln ca th gii [46]. Trưng Đi hc Copenhaghen Đan Mch đang tin hành nghiên cu nano sinh hc, đưc gi là “nanobiotics”, đc bit là nhng nghiên cu v nano bc (Nanobiotic Silver) ng dng trong ngành chăn nuơi gia cm. Bng cơng ngh nano đã to ra đưc nhng ht bc cĩ kích thưc nano (NanobioticAg) cĩ đc tính sinh hc cao, đc tính thp và khơng cĩ tính kháng thuc, s dng làm tăng tc đ sinh trưng ca đng vt. Ngồi ra, các nhà khoa hc ca các trưng đi hc trên d kin Nanobiotic cĩ th cĩ tác dng c ch s hot đng ca vi khun gây bnh, đưc s dng đ phân gii cht thi hu cơ trong các trang tri hay trong các nhà máy x lý rác thi [52]. 1.3. Tình hình nghiên cu trong nưc Tc đ cơng nghip hố và đơ th hố khá nhanh và s gia tăng dân s gây áp lc ngày càng nng n đi vi tài nguyên nưc Vit Nam. Mơi trưng nưc
33. 66 nhiu đơ th, khu cơng nghip và làng ngh ngày càng b ơ nhim bi nưc thi, khí thi và cht thi rn. Cht lưng nưc ba lưu vc sơng Nhu Đáy, Cu, Đng Nai b suy gim qua các năm, các thơng s ơ nhim đu khơng đt QCVN 08: 2008/BTNMT. lưu vc sơng Nhu Đáy, mơi trưng nưc mt ca nhiu đon sơng b ơ nhim ti mc đáng báo đng, nht là vào mùa khơ, giá tr các thơng s BOD 5, COD, Coliform ti các đim đo đu vưt QCVN 08: 2008/BTNMT loi A1 nhiu ln [1]. Tình trng ơ nhim nưc các đơ th thy rõ nht là thành ph Hà Ni và thành ph H Chí Minh. các thành ph này, nưc thi sinh hot khơng cĩ h thng x lý tp trung mà trc tip x ra ngun tip nhn (sơng, h, kênh, mương). Mt khác, cịn rt nhiu cơ s sn xut khơng x lý nưc thi, phn ln các bnh vin và cơ s y t ln chưa cĩ h thng x lý nưc thi; mt lưng rác thi rn ln trong thành ph khơng thu gom ht đưc là nhng ngun quan trng gây ra ơ nhim nưc. Hin nay, mc đ ơ nhim trong các kênh, sơng, h các thành ph ln là rt nng. Theo kt qu nghiên cu ca Trung tâm Nghiên cu Mơi trưng và Cng đng (CECR) năm 2010, Hà Ni cĩ 120 h, ao, đm, thy vc ln nh trong sáu qun lõi Hà Ni gm Ba Đình, Tây H, Hồn Kim, Đng Đa, Cu Giy và Hai Bà Trưng. Phn ln các h b ơ nhim cht hu cơ: 71% h cĩ giá tr BOD 5 vưt quá tiêu chun cho phép, trong đĩ 14% h ơ nhim cht hu cơ rt nng, 25% h ơ nhim nng và 32% cĩ du hiu ơ nhim. nguyên nhân gây ơ nhim chính là do nưc thi sinh hot và mt phn nưc thi t gia đình hoc cng đng tùy tin thi xung h. Ngồi ra, hin tưng đ ph thi xây dng, đ đt, ln chim ao h cũng làm gim đáng k din tích ao h, nhiu h đang dn bin mt [49]. Khơng ch Hà Ni, thành ph H Chí Minh mà các đơ th khác như Hi Phịng, Hu, Đà Nng, Nam Đnh, Hi Dương nưc thi sinh hot cũng khơng đưc x lý đ ơ nhim ngun nưc nơi tip nhn nưc thi đu vưt quá tiêu chun cho phép (TCCP), các thơng SS, BOD, COD, DO đu vưt t 510 ln, thm chí 20 ln TCCP. Ti cm cơng nghip Tham Lương, thành ph H Chí Minh, ngun nưc
34. 67 b nhim bn bi nưc thi cơng nghip vi tng lưng nưc thi ưc tính 500.000 m3/ngày t các nhà máy giy, bt git, nhum, dt. thành ph Thái Nguyên, nưc thi cơng nghip thi ra t các cơ s sn xut giy, luyn gang thép, luyn kim màu, khai thác than; v mùa cn tng lưng nưc thi khu vc thành ph Thái Nguyên chim khong 15% lưu lưng sơng Cu; nưc thi t sn xut giy cĩ pH t 8,49 và + hàm lưng NH 4 là 4mg/1, hàm lưng cht hu cơ cao, nưc thi cĩ màu nâu, mùi khĩ chu [28]. Cht thi chăn nuơi đang là mt vn đ khá bc xúc cho tt c các nơi phát trin chăn nuơi t quy mơ nơng h nh đn chăn nuơi cơng nghip trang tri ln. Cht thi chăn nuơi làm nguy hi ti đ phì đt, cĩ th gây ơ nhim đt do nhim các kim loi nng, làm phì dưng nưc, ơ nhim nưc mt, nưc ngm, cht thi chăn nuơi cịn phát thi vào khí quyn nhiu khí nhà kính như CO 2, NH 3, N 2, nưc ta, đã cĩ rt nhiu nghiên cu chng minh cho nhng bt cp trong qun lý, x lý cht thi chăn nuơi và nhng tác hi ca cht thi chăn nuơi [26]. Theo báo cáo mơi trưng Quc Gia 2006 “ Hin trng mơi trưng nưc 3 lưu vc sơng: Cu, Nhu Đáy và h thng sơng Đng Nai” cho bit: Lâm Đng, Bình Thun, Đng Nai là nhng khu vc cĩ hot đng chăn nuơi phát trin rt mnh trong h thng LVS. Tng lưng nưc thi t hot đng chăn nuơi trên tồn LVS là khong 147.300 m3/ngày. Hu ht lưng nưc thi này đu đ xung các ngun nưc mt gây ơ nhim mơi trưng [1]. Ngun: Niên giám thng kê 2005
35. 68 Hình 1.1. S lưng gia súc ti mt s tnh thuc lưu vc h thng sơng Đng Nai qua các năm. Ti Báo cáo khoa hc Hi tho “Cht thi chăn nuơi – Hin trng và gii pháp" năm 2009, đánh giá hin trng ph thi và tình hình x lý ph thi ti 5 cơ s chăn nuơi ln và 4 cơ s chăn nuơi gà tp trung ti mt s tnh Đng bng sơng Hng và min Đơng Nam B cho thy: Mơi trưng ti các trang tri chăn nuơi theo mơ hình ln cĩ ch tiêu kim tra đu đt theo qui đnh v gii hn cho phép theo Tiêu chun ngành, trong khi đĩ các cơ s chăn nuơi ln và gà theo mơ hình c nh cĩ đ nhim khun khơng khí xp x gii hn. Kt qu kim tra qun th vi sinh vt gây bnh trong ph thi chăn nuơi gà cũng cho thy trong phân gà cha rt nhiu vi sinh vt gây bnh đưng rut và trng giun. Điu này cnh báo nguy cơ các mm bnh phát trin và bnh tt lây nhim sang cho ngưi dân là rt cao [20]. Cũng ti hi tho, theo đánh giá ca H Th Lam Trà và cs trong báo cáo “đánh giá nh hưng ca chăn nuơi ln đn cht lưng nưc mt ti xã Lai Vu, huyn Kim Thành, tnh Hi Dương” cho thy: Nưc mt ca xã Lai Vu đã b ơ nhim bi các hp cht hu cơ và cht lưng nưc khơng đm bo cho vic bo v đi sng ca các lồi sinh vt thy sinh theo QCVN 08/A2, hu + 3 ht các ch tiêu BOD 5, COD, DO, NH 4 và PO 4 đu vưt quá ngưng cho phép nhiu ln. Mc đ ơ nhim trong các đi tưng thy vc khác nhau là khác nhau. Trong đĩ các ao t nhiên cĩ mc đ ơ nhim nưc nghiêm trng nht và cht lưng nưc ti các ao nuơi cá b ơ nhim mc đ nh nht. Cht lưng nưc mt ca xã Lai Vu cũng b suy gim theo thi gian, khi mà giá tr ca các ch tiêu cht lưng nưc đu tăng lên qua các năm. Nguyên nhân chính là do lưng phân thi và nưc thi t hot đng chăn nuơi tăng lên theo s lưng ln nuơi hàng năm trên đa bàn xã [11]. Khong 6.3 tn nitơ và 4.0 tn phtpho/km đng bng sơng Hng và 7,2 tn nitơ và 3.2 tn phospho đng bng sơng Mêkong cĩ ngun gc t phân đng vt. S đánh giá này đã đưc khng đnh bng nhng kt qu ca d án thâm canh chăn nuơi và bo v mơi trưng Vit Nam đưc thc hin ti tnh
36. 69 Thái Bình do CEAsie chương trình ProEco (2005 2006) tài tr, d án cũng cho thy cht thi ln là mt nguy cơ ơ nhim thc s [35]. Tây Nguyên, tình hình ơ nhim ngun nưc cũng đáng đưc chú ý. Qua mt s đt kho sát mt s huyn th Đk Lkvà Gia Lai kt qu ch cĩ 5 – 10% s mu đt tiêu chun v sinh. Cịn li hu ht các mu đu b nhim bn t ít đn nng [13]. Vic ngun nưc mt b ơ nhim s làm nh hưng rt xu đn tình hình v sinh mơi trưng và sc khe ca ngưi dân. Các thy vc b ơ nhim cũng là nơi đ các mm bnh phát sinh và làm gia tăng nguy cơ ơ nhim nưc ngm. Vì vy, cn phi chú trng đn vic qun lý các cht thái chăn nuơi đ tr li s trong sch cho mơi trưng nưc mt, đo đm sc khe, v sinh mơi trưng cho ngưi dân. Tuy nhiên, qun lý cht thi chăn nuơi khơng ch đơn thun là áp dng các cơng ngh x lý nhng cht thi sau khi vt nuơi đã thi ra đ hn ch ơ nhim mơi trưng. Mt khác, qun lý cht thi chăn nuơi cịn bao hàm c vic s dng các cht thi (k c đưc x lý và khơng x lý) vào các mc đích cĩ ích như làm phân bĩn cho cây trng, làm thc ăn nuơi trng thu sn, làm cht đt, sn xut biogas, đin v.v nhm va hn ch đưc vic s dng tài nguyên đng thi hn ch đưc ơ nhim mơi trưng. Bi vy cn phi cĩ bin pháp x lý các cht thi chăn nuơi mt cách thích hp nhm gim thiu các tác đng bt li trên. 1.4. Đc đim khu vc nghiên cu V trí đa lý: Xã Ea Bar nm trên trc đưng tnh l 5 cách thành ph Buơn Ma Thut 12 km. Phía đơng giáp vi xã Cư Suê huyn Cư Mgar. Phía tây giáp vi xã cuơrknia huyn Buơn Đơn. Phía bc giáp vi xã EaMnang huyn Cư Mgar. Theo s liu ca trung tâm d báo khí tưng thy văn tnh Đk Lk, xã Ea Bar huyn Buơn Đơn, cĩ đc đim khí hu nhit đi giĩ mùa cn xích đo, nhưng do s nâng lên ca đa hình nên cĩ đc đim rt đc trưng ca ch đ khí hu nhit đi giĩ mùa cao nguyên, mi năm chia làm hai mùa rõ rt, mùa mưa và mùa khơ: mùa mưa bt đu t tháng 5 đn tháng 10 và mùa khơ t tháng 11 cho đn tháng 4 năm sau [33].
37. 70 Nhit đ: Tng nhit đ > 8000 0C đưc đánh giá là vùng cĩ nhit đ phong phú so vi các vùng khác ca tnh, nên nhit đ giao đng biên đ tương đi ln, nhit đ khơng khí bình quân trong năm là 24,6 0C, nhit đ ti đa là 38,9 0C, nhit đ ti thiu là 9,8 0C Lưng mưa: Phân b theo mùa và khá tp trung Lưng mưa bình quân hàng năm là 1600 1700 mm Mùa mưa lưng mưa nhiu chim 85% lưng mưa c năm Mùa khơ lưng mưa ít ch chim 15% tng lưng mưa c năm Tháng cĩ lưng mưa cao nht vào tháng 09 (265.3 mm) Tháng cĩ lưng mưa thp nht vào tháng 01 (1.0 mm) S ngày mưa trung bình năm là 125 ngày Ánh sáng: Khá di dào, s gi chiu sáng trung bình c năm là 06 gi/ngày S gi nng c năm 2665 gi Tháng cĩ gi nng cao nht là tháng 03 (288 gi) Tháng cĩ gi nng thp nht là tháng 09 (160 gi) Ch đ thy văn: Mùa lũ bt đu t tháng 07 cho đn tháng 11, các tháng xut hin lũ ln là tháng 09, tháng 10. Mùa cn tháng 12 đn tháng 05 năm sau, tháng khơ nht là tháng 04 và tháng 05. Các đc trưng dịng chy đt cao nht thưng gp hơn 50 ln nh nht, chng t kh năng tp trung nưc khu vc này tương đi nhanh, mt đ sơng sui khá dày, mơdun dịng chy trung bình năm ca tồn lưu vc > 25l/s km 3, ch đ dịng chy trong năm tương đi khác bit gia mùa mưa và mùa khơ. Nơng nghip đưc xem là ngh nghip chính ca phn ln lao đng trong xã. Bên cnh sn xut nơng nghip thì đn cui năm 2010 trong tồn xã tng đàn gia súc cĩ 990 con, trong đĩ cĩ 45 con trâu và 945 con bị. Ngưi dân đây chăn nuơi trâu bị ch yu đ sinh sn và ly phân phc v nơng nghip. Cơng tác phịng, chng dch bnh gia súc, gia cm đưc duy trì thưng xuyên, nhìn chung các đàn gia súc trên đa bàn xã phát trin tt, tuy nhiên va qua t ngày 22/8/2010, trên đa bàn đã xy ra dch tai xanh trên ln, trn dch
38. 71 này đã gây thit hi nng n cho nn kinh t đa phương, đi sng ca bà con tr nên khĩ khăn hơn, xã đã tăng cưng trin khai cơng tác chng dch, theo s liu thng kê thit hi ca trn dch đ li, tng s ln mc bnh trên 12/21 thơn ca xã là 346 con, s con cht là 66 con (tương đương 56975,6kg) đã tiêu hu theo quy đnh, s con đưc cha tr khi bnh là 280con. Tip đn ngày 30/9 đn ht ngày 27/10 ti buơn Knia li xy ra dch bnh l mm long mĩng làm cho 106 con bị và 09 con dê b mc bnh nhưng đã đưc ban thú y xã và gia đình cha tr nên s gia súc trên đã khi bnh, dch bnh đưc dp tt kp thi. Đi vi vic qun lý cht thi chăn nuơi, hu ht ngưi dân chưa chú trong đn, theo điu tra ca chúng tơi ch cĩ 1 s h chăn nuơi gia súc như trâu, bị, heo, cht thi đưc trn vi rơm và cnh chung nuơi dùng đ làm phân bĩn cho đng rung, nhưng khơng đưc che ph kín nên vn gây mùi hơi thi mơi trưng xung quanh. Cịn các h chăn nuơi gia cm, ngưi dân nuơi th vưn hoc th trc tip xung ao, h, sui nên khơng cĩ bin pháp s lý cht thi chăn nuơi. Bng 1.3. Lưng nưc thi và cht thi ra mi ngày/đu vt nuơi. Vt nuơi Lưng nưc thi và cht thi kg/con/ngày Gia cm 0,07 0,1 Ln 3,5 7 Trâu, Bị 18 30 Ngun: Cc Chăn nuơi – B NN & PTNT [10]. Da vào bng ưc lưng nưc thi và cht thi ra mi ngày/đu vt nuơi trên, theo ưc tính ca chúng tơi lưng cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar mi ngày s thi ra t 90 – 160 tn cht thi chăn nuơi. Nu khơng cĩ bin pháp x lý thích hp s gây nhng tác đng xu đn mơi trưng ti xã Ea Bar.
39. 72 Chương II NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng nghiên cu Cht lưng nưc mt do tác đng ca cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar, huyn Buơn Đơn, tnh Đk Lk . 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. Tình hình chăn nuơi và hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar Tin hành điu tra hin trng ti các cơ s chăn nuơi gia súc gia cm trên đa bàn xã. Điu tra tt c các h chăn nuơi v tình hình chăn nuơi và x lý cht thi ca nơng h. Tin hành điu tra bng phiu điu tra (ph lc 3) v: S lưng vt nuơi ca nơng h Phương pháp nuơi Quy trình x lý cht thi chăn nuơi ca mi h, phân tích, đánh giá lý do la chn phương pháp x lý và ưu nhưc đim ca nĩ. 2.2.2. Hin trng cht lưng nưc mt do tác đng ca hot đng chăn nuơi đn nưc mt xã Ea Bar Các ch tiêu lý hc: pH, màu sc, đ đc. + 3 Các ch tiêu hĩa hc: DO, COD, BOD 5, NH 4 , NO 3 , PO 4 . Ch tiêu vi sinh hc : colifoms tng s, colifoms phân, Clostridium perfringens, salmonella. 2.2.3. Mt s kin ngh bưc đu nhm gim thiu ơ nhim do hot đng chăn nuơi đn mơi trưng nưc mt 2.3. Phương pháp nghiên cu 2.3.1. Phương pháp lun
40. 73 Trên cơ s cĩ s bin đi thành phn và tính cht ca nưc v lý hĩa sinh hc do s xut hin các hp cht l, làm cho nưc tr nên đc hi đi vi ngưi và sinh vt hay khơng thích hp s dng trong các lĩnh vc sn xut và đi sng ca con ngưi. Đ đánh giá đưc nh hưng ca cht thi chăn nuơi đn ngun nưc mt chúng ta cn xác đnh hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti đa đim nghiên cu, trên cơ s đĩ thu thp mu nưc phân tích các ch tiêu vt lý, hĩa hc, vi sinh vt đ xác đnh cht lưng ngun nưc ti đa đim nghiên cu. T đĩ đ xut mt s bin pháp gim thiu ơ nhim do hot đng chăn nuơi đn mơi trưng nưc mt h. 2.3.2. Phương pháp c th 2.3.2.1. Phương pháp điu tra đánh giá tình hình chăn nuơi và hin trng qun lý cht thi chăn nuơi xã Ea Bar Thơng qua bng câu hi đ đánh giá tình hình chăn nuơi ca xã (ph lc 3), t đĩ xác đnh mc đ chăn nuơi, phương thc chăn nuơi, khĩ khăn và thun li ca ngưi chăn nuơi và tác đng ca chăn nuơi đn ngun nưc mt xã Ea Bar. Thơng qua kho sát thc t đ đánh giá hin trưng cht lưng ngun nưc mt ca xã. 2.3.2.2. Đánh giá cht lưng nưc mt do nh hưng ca hot đng chăn nuơi Tin hành ly mu theo 3 đt: + Đu mùa khơ: Đu tháng 01/2011. + Đu mùa mưa: Đu tháng 05/2011. + Thi kỳ lưng mưa ln nht: Khong đu tháng 08/2011. Mi đt đu phân tích 13 ch tiêu: đ đc, màu sc, pH, DO, COD, 3 + BOD 5, PO 4 , NH 4 , NO 3 , colifoms tng s, colifoms phân, Clostridium perfringens, salmonella. Nơi tin hành phân tích:
41. 74 + Phịng thí nghim b mơn Cơ S Thú Y. + Phịng thí nghim Cơng ngh sinh hc và mơi trưng. + Phịng thí nghim Lab lý hĩa nưc vin VSDT Tây Nguyên. 2.3.2.3. Nghiên cu và đ xut áp dng mt s mơ hình x lý cht thi chăn nuơi Hình 2.1. Sơ đ quan h gia mc tiêu, ni dung và phương pháp nghiên cu 2.4. Phương pháp phân tích 2.4.1. Phương pháp ly mu 2.4.1.1. Chun b dng c ly mu (TCVN 5992 – 1995) + Chai nha (poly etylen) dung tích 500ml đã ra sch bng xà phịng và ngâm vào dung dch HCl 1M hay HNO 3 1M, ra sch bng nưc ct, dán nhãn. + Cn 90 0, tăm bơng, diêm, thùng đá, bơng thm nưc, phiu điu tra, s ghi chép.
42. 75 + Đi vi mu xét nghim ch tiêu lý hĩa hc thì khơng cn thit phi sy vơ trùng. Đi vi mu xét nghim ch tiêu vi sinh hc thì phi sy vơ trùng bng cách hp ưt cao áp 120 0C trong 30 phút [47] . 2.4.1.2. Cách np mu vào bình cha (TCVN 5993 – 1995) [48] Thu thp mu – Bng tay: Ly mu t sơng, sui, h bng cách gi ly chai ngay ch tay cm và nhúng đu c chai hưng xung phía dưi mt nưc. Quay chai đn khi c chai hơi hưng lên và ming chai hưng v dịng chy. Nu khơng cĩ dịng chy, như trong trưng hp ti b cha, thì to dịng chy bng cách đy chai theo chiu ngang v phía trưc theo hưng ra xa tay cm. Khi thu mu t thuyn, ly mu phía trưc mũi thuyn. Nu khơng th thu mu theo nhng cách này, gn mt vt nng vào chai và th vào nưc. Trong bt kỳ trưng hp nào cũng phi lưu ý tránh tip xúc vi b hay đáy kênh. + Các mu dùng đ xác đnh các thơng s lý, hố hc thì np mu đy bình và đy nút sao cho khơng cĩ khơng khí trên mu Điu đĩ hn ch tương tác vi pha khí và s lc khi vn chuyn (đ tránh thay đi hàm lưng cacbon dioxit, hidro cacbonat khơng chuyn thành các kt ta cacbonat, các thành phn ít xu hưng b oxi hĩa, như vy hn ch đưc s thay đi màu ca mu, ) + Các mu dùng đ xác đnh vi sinh vt thì khơng đưc np đy mà cn đ mt khong khơng khí sau khi nút. Điu đĩ cũng đ d lc trưc khi phân tích và tránh đưa cht ơ nhim vào mu. Bình cha nhng mu phi b đơng lnh thì khi bo qun khơng đưc np đy. Sau khi ly mu, các bình cha mu đưa đn phịng thí nghim đưc đy kín và bo v khi ánh sáng, sc nĩng bi vì cht lưng nưc cĩ th thay đi nhanh chĩng do trao đi khí, các phn ng hố hc và s đng hố ca sinh vt. 2.4.1.3. V trí ly mu Các mu đưc phân tích đưc ly ti các nhĩm sau: Nhĩm 1: Mu nưc mt đưc ly t các h và đp. Nhĩm 2: Ti các sui dn nưc chy xung quanh xã Ea Bar.
43. 76 Nhĩm 3: Ao nuơi cá ca các h dân. Sau khi điu tra ti xã Ea Bar, huyn Buơn Đơn V trí ly mu đưc chúng tơi xác đnh như sau: Nhĩm 1: Ly mu ti H Kin Thit (thơn 9); Đp Ea Né (Thơn 11); Đp Lanar (Thơn 10). Nhĩm 2 : Ly mu ti sui nưc đc và sui Ea Bar (tên theo bn đ đa chính xã Ea Bar). Nhĩm 3: Ly mu ti thơn 10, 11, 12. 2.4.1.4. Thi đim ly mu Các mu phân tích đưc ly ti các đa đim nghiên cu đưc chia làm 3 đt, trong 2 mùa (mùa mưa và mùa khơ). Thi đim ly mu đu mùa khơ (đu tháng 01/2011). Thi đim ly mu đu mùa mưa (đu tháng 05/2011). Thi đim ly mu thi kỳ lưng mưa ln nht (đu tháng 08/2011). 2.4.1.5. Thao tác ly mu Trưc khi ly mu ghi rõ đa đim, thi gian ly mu và nhng đc đim cn lưu ý ca mi ngun nưc trên các nhãn ca dng c đng mu. Tùy theo ngun nưc mà cách ly mu cĩ khác nhau: + Ti các thy vc nưc chy ly mu t hp 3 đim: Nưc chy mnh nht, nưc chy trung bình và nưc đng. (TCVN 5994 1995) [3] + Ti các ao, h: Ly mu t hp theo đưng chéo 4 đim sau đĩ trn ln vào nhau (TCVN 5996 1995) [4]. 2.4.1.6. S lưng các mu phân tích Sau khi điu tra tình hình chăn nuơi, v trí ca ngun nưc mt ti xã Ea Bar, Nhĩm S lưng 1 3 2 6
44. 77 3 6 Như vy, các v trí ly mu s đưc lp li trong 3 ln (đu mùa khơ, đu mùa mưa và thi đim lưng mưa ln nht) 2.4.2. Phương pháp phân tích ch tiêu vt lý 2.4.2.1. Đ đc (Theo SMEWW – Phương pháp Nephelometric) Phương pháp này da trên s so sánh v đ hp thu ánh sáng ca mu mt điu kin xác đnh vi đ hp thu ánh sáng bi dãy chun đã bit đ đc cùng mt điu kin. Đ đc đưc đo bng máy đo quang, cuvét 5cm. Đơn v NTU. Chun b hĩa cht và tin hành đo (ph lc 5.1) Lp đưng đ th chun biu din mi quan h tuyn tính gia đ hp thu ca dung dch chun và đ đc (s dng phn mm excel). Phn mm s cung cp cho chúng ta phương trình biu din mi quan h này. Đương chuân đơ đuc 0.1 0.09 y = 0.0146x + 0.0287 R2 = 0.9971 0.08 0.07 0.06 0.05 0.04 Bươc song Bươc 0.03 0.02 0.01 0 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 NTU Hình 2.2. Đưng chun đ đc Da vào phương trình ta cĩ th xác đnh đưc đ đc ca mu. 2.4.2.2. Màu sc Màu ca nưc thiên nhiên đưc to nên bi các cht mùn, phiêu sinh vt, các sn phm ca quá trình phân hy hu cơ, c di to ra.
45. 78 Đ màu ca mu nưc nghiên cu đưc đánh giá bng phương pháp so màu. Thc hành trên máy máy quang ph VIS Libra S22 ti phịng thí nghim lý hĩa nưc, vin VSDT Tây Nguyên. Chun máy bng nưc ct hai ln đ đưa v qui ưc giá tr màu bng 0. Mu đưc x lý bng ly tâm trưc khi đo, đ vào cuvet đã ra sch, đo đ truyn quang, vch trên thang chia đ cĩ sn đ xác đnh đ màu. 2.4.3. Phương pháp phân tích ch tiêu hĩa hc 2.4.3.1. pH (Theo SMEWW Phương pháp đin hĩa) Nguyên tc ca phương pháp này da trên vic xác đnh hot đ ca ion hydrogen bng cách đo tr s đin th s dng mt đin cc hydrogen tiêu chun và mt đin cc so sánh. Cách tin hành máy đo pH: Cho nưc vào l đng mu. Tráng ra đin cc bng nưc ct. Dùng giy mm, nh nhàng lau khơ đin cc. Nhúng đin cc vào dung dch phân tích (sâu khong 23 cm). Thnh thong lc nh dung dch, ch cho đn khi ch s pH hin th trên màn hình n đnh (các biu tưng [
    ], [ ] bin mt), đc ly giá tr pH này, đây chính là pH ca dung dch phân tích. 2.4.3.2. Ơxy hịa tan (DO): Phương pháp đo bng máy SMEWW 4500DO Nhãn hiu máy: YSI; Hãng sn xut: YSI M; Model: DO200 DO: Đưc đo bng máy đo, đo trc tip ti v trí ly mu. Ra sch đin cc, thm bng giy thm sau khi đo nhúng đin cc vào v trí nưc cn đo. Bt máy, chn ch đ cn đo, chn Test sau khong 10 giây s cho kt qu. 2.4.3.3. COD: Theo SMEWW (Phương pháp hồn lưu kín, so màu) COD đưc đo bng máy phân tích COD, trưc khi đo: Chun b mu, tin hành đo theo các bưc hưng dn (ph lc 5.2)
46. 79 Đương chuân COD 0.25 0.2 y = 0.0024x + 0.0024 R2 = 0.9993 0.15 ABS 0.1 0.05 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 COD (mg O2/l) Hình 2.3. Đưng chun COD Lp đưng đ th chun biu din mi quan h tuyn tính gia đ hp thu ca dung dch chun và COD (s dng phn mm excel). Phn mm s cung cp cho chúng ta phương trình biu din mi quan h này. Như vy khi đo đưc đ hp thu ca mu, da vào phương trình ta cĩ th xác đnh đưc COD ca mu. 2.4.3.4. BOD5: Theo SMEWW (Phương pháp hơ hp k) Đo theo nguyên tc gim áp sut khơng khí trong bình mu. Trong khi đo BOD, vi khun trong mu tiêu th oxi hịa tan trong mu, đng thi nh ra CO2 tương ng đưc hp ph bi KOH. Điu này làm gim áp sut trong h thng. Dùng sensor đo s gim áp đ suy ra đưc giá tr BOD mg/l O2. Chun b mu và tin hành đo (ph lc 5.3) Kt qu cui cùng đưc th hin trong 5 ngày, ch s BOD đo đưc theo ngày, ghi li kt qu. + 2.4.3.5. NH 4 : SMEWW 4500 F Nguyên tc: Amoni phn ng vi hypochlorite trong mơi trưng kim nh to thành monochloramine. Cht này vi s cĩ mt ca phenol và hypochlorite dư s to thành hp cht indophenol màu xanh.
47. 80 Chun b hĩa cht và tin hành đo bưc sĩng 635 nm trong cuvet 1 cm, tránh đ cn bn rơi vào cĩng (ph lc 5.4). + Đương chuân NH 4 1 y = 0.9272x + 0.0251 0.9 R2 = 0.9997 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 Nơng đơ mgN/l + Hình 2.4. Đưng chun NH 4 Lp đưng đ th chun biu din mi quan h tuyn tính gia đ hp thu ca dung dch chun và nng đ amoni (s dng phn mm excel). Phn mm s cung cp cho chúng ta phương trình biu din mi quan h này. Như vy khi đo đưc đ hp thu + ca mu, da vào phương trình ta cĩ th xác đnh đưc nng đ NH 4 ca mu. 2.4.3.6. Nitrat (NO 3 ) (TCVN 61801996) Nguyên tc: Đo ph hp cht màu vàng đưc hình thành bi phn ng ca axit sunfosalixilic (đưc hình thành do vic thêm natri salixylat và axit sunfuaric vào mu) vi nitrat và tip theo x lý vi kim. Sau khi chun b hĩa cht, hiu chun theo ph lc 5.5. Lp đưng đ th chun biu din mi quan h tuyn tính gia đ hp thu ca dung dch chun và nng đ nitrat (s dng phn mm excel). Phn mm s cung cp cho chúng ta phương trình biu din mi quan h này.
48. 81 Đương chuẩn nitrat 1.4 y = 0.253x + 0.0093 2 1.2 R = 0.9998 1 0.8 0.6 Đơ hâpĐơ thu 0.4 0.2 0 0 1 2 3 4 5 6 Nơng đơ mgN/l Hình 2.5. Đưng chun NO 3 Như vy khi đo đưc đ hp thu ca mu, da vào phương trình ta cĩ th xác đnh đưc nng đ nitrat ca mu. 3 2.4.3.7. PO 4 : Theo SMEWW (Phương pháp Thic (II) clorua) Nguyên tc:Trong mơi trưng acid Orthophosphat tác dng vi Amoni Molybdat to thành Acid Molybdophosphoric, acid này b kh bi thic (II) clorua cho ra Molydenum cĩ màu xanh. Chun b mu và cách tin hành đo theo ph lc 5.6 3 Phương trinh đương chuân PO 4 0.5 y = 0.9086x + 0.0084 0.45 R2 = 0.9999 0.4 0.35 0.3 0.25 0.2 0.15 0.1 0.05 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 Nơng đơ mg/l 3 Hình 2.6. Đưng chun PO 4 . Như vy khi đo đưc đ hp thu ca mu, da vào phương trình ta tính kt qu theo ph lc 5.6 tính đưc nng đ photphat ca mu.
49. 82 2.4.4. Phương pháp phân tích ch tiêu vi sinh vt 2.4.4.1. Coliform phân và coliform tng s : Theo phương pháp nhân lên nhiu ng ( Multiple tube tests ) TCVN 61872 phn 2. Nguyên tc: Cy các phn mu th đưc pha lỗng hoc khơng đưc pha lỗng vào mt dãy ng nghim cha mt mơi trưng nuơi cy chn lc dng lng cĩ lactozơ. Xác đnh coliform tng s: Da trên cơ s lên men đưng lactoza và sinh hơi 3537 0C trong mơi trưng BGBL (Briliant Green Lactose Bile Salt) trong khong thi gian 48h đ phát hin coliform tng s. Xác đnh coliform phân( coliform chu nhit): Các mu đưc cy vào mơi trưng EC (Escherichia coli ) lng cĩ kh năng lên men lactose sinh hơi trong khong thi gian 24h sau khi 44 0C. Bng các bng thng kê, tính tốn s xác sut cao nht ca các dng coliform, coliform chu nhit và E. coli gi đnh cĩ th cĩ mt trong 100ml mu th, t các ng th cho kt qu xác nhn dương tính. Đi vi mu nưc mt ti xã Ea Bar, chúng tơi ghi nhn ngun nưc b ơ nhim vi sinh vt cao nên chúng tơi pha lỗng đn nng đ 10 5 sau khi làm thí nghim th. Cui cùng chúng tơi chn 3 nng đ pha lỗng là 10 3, 10 4, 10 5 đ tin hành đánh giá các mu thí nghim. Vì vy, kt qu sau khi phân tích 2 ch tiêu coliform phân và coliform tng s đưc tra bng MPN và nhân vi 1000 (10 3). Chun b mơi trưng và dng c; Phương pháp phân tích đưc trình bày trong ph lc 5.7 2.4.4.2. Clostridium perfringens Clostridium perfringens là trc khun k khí, gram dương, hình que, k khí, sinh bào t, bào t ca các chng Clostridium perfringens cĩ mt khp mi nơi trong thiên nhiên và d nhim vào thc phm, cĩ th thy gii saccharide và prơtêin trong các hot đng thu năng lưng. Clostridium perfringens cĩ nhit đ sng ti ưu nhit đ 3745 0C, mt đ đưc xác đnh bng cách nuơi cy trong mơi trưng đc hiu cĩ cha Ferri amonium citrate và disodium sulphite như mơi trưng ym khí Wilson’s Blair ci tin, Tryptose Sulfide Cycloserin (TSC) .
50. 83 Nguyên lý: Trong mơi trưng TSC Clostridium perfringens lên men glucogens s bin sulfua to ra khí H 2S, vi phèn st đưc cho thêm vào mơi trưng s to ra sulfua st làm khun lc cĩ màu đen. 2.4.4.3. Salmonella: Theo phương pháp màng lc. Salmonella là trc trùng gram âm, kích thưc khong 0,6x2m, hiu khí, cĩ kh năng di đng, khơng to bào t, khơng sinh indol hoc acetoin, khơng lên mem sucrose, lactose, khơng phân gii urea. Chun b mơi trưng và dng c; Phương pháp phân tích đưc trình bày trong ph lc 5.7 2.5. Phương pháp x lý s liu Sau khi phân tích các ch tiêu lý, hĩa, vi sinh vt đưc x lý thng kê bng phn mm Minitab 16.
51. 84 Chương 3 KT QU THO LUN 3.1. Tình hình chăn nuơi và hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar 3.1.1. Tình hình chăn nuơi ti xã Ea Bar Ea Bar là mt xã thun nơng, thu nhp ch yu ca nơng h t nơng nghip. Khu vc nghiên cu cĩ din tích rng, thun li cho phát trin chăn nuơi gia súc, gia cm. xã Ea Bar, vic chăn nuơi gia cm như gà ch yu đ ci thin thc ăn trong gia đình, cịn nuơi vt ch yu là sn xut trng ging và thương phm. * Thc ăn: Chăn nuơi gia súc, gia cm ph bin, da vào vic tn dng ngun thc ăn ti ch. Mt s nơng h bt đu tip cn vi khoa hc k thut và s dng thc ăn ch bin cơng nghip, phi trn thêm các loi khống cht, Vitamin cao thúc đy sinh trưng ca vt nuơi nhanh hơn, gĩp phn rút ngn thi gian nuơi và quay vịng vn nhanh, tăng thu nhp trong chăn nuơi. * Ging: + Trâu, bị hu ht là ging ni đa, chim mt t l khá cao, t 85 90 %, s cịn li 10 15 % ging lai (Lai Sin). + Ln: Ging ln lai ưc tính khong 90 95 % so vi tng đàn, ging ni đa chim mt t l khơng đáng k. + Gà: Ging ni đa chim 70 80 %, ging siêu tht ch đt 20 30 %. + Vt: Ging lai siêu trng 60 70 %. Ging lai siêu tht 20 %.
52. 85 Ging lai ni đa 10%. Xã Ea Bar cĩ rt nhiu tim năng phát trin chăn nuơi. Theo niên giám thng kê huyn Buơn Đơn qua các năm, xã Ea Bar là mt trong các xã cĩ s lưng gia súc gia cm ln nht huyn. Trong giai đon gn đây, mt s nơng h quan tâm phát trin vt nuơi, ch đng tìm hiu v khoa hc k thut đ áp dng vào chăn nuơi. Do vy, chăn nuơi trên đa bàn phát trin mnh. S lưng gia súc, gia cm ti đa phương cĩ xu hưng gia tăng nhanh chĩng (Hình 3.1.) 90000 80000 70000 60000 đơn con v: 50000 40000 30000 20000 10000 0 2006 2007 2008 2009 2010 Trâu, bị 673 990 2141 2533 2800 Ln 483 499 5543 7022 9850 Gia cm 6054 33460 77000 75800 76000 Trâu, bị Ln Gia cm Ngun: Niên giám thng kê huyn Buơn Đơn 2010. Hình 3.1. S lưng gia súc gia cm ca xã Ea Bar giai đon 2006 2010
53. 86 Theo s liu thng kê, năm 2010 đàn bị tăng hơn 4 ln, đàn ln tăng hơn 20 ln và đàn gia cm tăng 12 ln so vi năm 2006. Tuy nhiên, 6 tháng đu năm 2011 do nh hưng ca dch l mm long mĩng trên đa bàn nghiên cu, tng đàn ln gim xung, ch cịn 7.000 con, gim gn 3.000 con so vi năm trưc. Các loi vt nuơi khác cĩ tăng nhưng tăng ít hơn. C th, tng đàn trâu: 115 con, tăng 05 con so vi năm trưc; tng đàn bị: 2.735 tăng 35 con so vi năm trưc; tng đàn gia cm 41.000 con tăng 1.000 con so vi năm trưc [33]. Riêng gia cm, t năm 2008 đn 2011 tuy s lưng cĩ gim do dch cúm gia cm bùng phát, nhưng nh thay đi phương thc chăn nuơi, lai to ging và phi hp thc ăn tt, nên năng sut và phm cht đưc ci thin. 3.1.2. Đánh giá hin trng chăn nuơi xung quanh khu vc ngun nưc mt ti xã Ea Bar Kt qu kho sát thc đa và phiu điu tra cho thy, ngun nưc mt ch yu các thơn 9, 10, 11, 12 gm hai con sui chính, hai đp nưc và h Kin Thit: + Sui nưc đc (tên theo bn đ đa chính ca xã): Bt ngun t đp Ea Né qua các thơn 12, 17B, 17A. + Sui Ea Bar bt đu t đp La Nar (tên theo bn đ đa chính ca xã) qua các thơn 10, 11, 9. + H Kin Thit thuc khu vc thơn 9. Chúng tơi tin hành điu tra, kho sát tình hình chăn nuơi ca nơng h ti các 4 thơn 9, 10, 11, 12, phân b xung quanh các thy vc trên đa bàn nghiên cu (Bng 3.1). Bng 3.1. Tình hình chăn nuơi xung quanh ngun nưc mt ti xã Ea Bar
54. 87 Trâu, Bị Ln Gia cm Thơn S h S lưng S h S lưng S h S lưng (h) (con) (h) (con) (h) (con) Thơn 9 18 114 47 1299 67 2941 Thơn 10 24 49 41 293 88 5171 Thơn 11 16 27 53 485 134 14730 Thơn 12 10 21 60 650 113 4151 Tng 68 211 201 2727 402 26997 Tồn xã 2800 9850 76000 T l (%) 7,5 27,7 35,5 Ngun: Tng hp s liu điu tra ti các thơn năm 2010 Theo thng kê ca UBND xã Ea Bar vào thi đim nghiên cu, trên đa bàn xã cĩ hơn 70% (2300/3270 h) s h chăn nuơi các loi gia súc, gia cm. Tng s h chăn nuơi trâu, bị ca 4 thơn nghiên cu là 68/671 h chăn nuơi, s lưng trâu, bị là 211 con chim 7,5% s lưng trâu, bị ca tồn xã. Tng s h chăn nuơi heo là 201 h, cĩ s lưng 2.727 con chim 27,68% s lưng heo ca tồn xã. Tng s h chăn nuơi gia cm là 402 h, cĩ s lưng 26.997 con chim 35,5% s lưng gia cm ca tồn xã (xã Ea Bar cĩ tt c 21 thơn buơn). Tuy s lưng vt nuơi khơng ln, nhưng do phương thc chăn nuơi ch yu là bán thâm canh, do đĩ khơng qun lý đưc cht thi chăn nuơi, gây nh hưng ln đn mơi trưng. Mt s lưng khơng nh gia cm đưc ngưi dân nuơi trc tip b sui, b đp và h. Mt s khác đưc nuơi trong ao, sau mt thi gian thì thay nưc ao, x thi trc tip vào đng rung hoc sui. Trâu bị đưc nuơi theo phương thc bán chăn th. Cht thi trâu, bị ti chung nuơi bưc đu đưc s dng thơng qua vi rơm cnh chung nuơi, đ bĩn cho cây trng. Nhưng ban
55. 88 ngày ngưi dân th ra đng rung hoc b sui nên vic qun lý cht thi gp rt nhiu khĩ khăn. Đ đánh giá quy mơ chăn nuơi và ngun cht thi các thơn phân b xung quanh các vc nưc trên đa bàn nghiên cu, chúng tơi đã tin hành điu tra và phân loi h theo quay mơ chăn nuơi (Hình 3.2). Kt qu điu tra cho thy, quy mơ chăn nuơi xung quanh ngun nưc mt ti xã Ea Bar các thơn ch yu là quy mơ nh, s lưng gia súc < 10 con (tng c 4 thơn chim 86,76 % trâu, bị và heo < 10 con 76,62%) và gia cm dưi < 100 con (tng c 4 thơn chim 89,08%). Chăn nuơi quy mơ ln trong 4 thơn ch khong 28 h. Đây cũng là nguyên nhân các h chăn nuơi chưa chú trng đn qun lý cht thi chăn nuơi, bi vì s h chăn nuơi quy mơ ln ít mà din tích đng rung ln nên ý thc bo v mơi trưng chưa cao. Tuy nhiên, xét v tồn xã cĩ 21 thơn buơn, thì s h chăn nuơi quy mơ ln tương đi cao (gn 100 h chăn nuơi gia súc, gia cm quy mơ ln). Theo thng kê ca cc chăn nuơi – B NN& PTNT, trung bình mi ngày 1 con ln thi ra 3,5 7 kg lưng nưc thi và cht thi; 1 con bị thi ra 18 30 kg lưng nưc thi và cht thi; 1 con gà (vt) thi ra 0,07 – 0,01 kg cht thi. Như vy, tng s vt nuơi trong 4 thơn đã thi ra 15,2 – 28,1 tn lưng nưc thi và cht thi /ngày đêm. Bên cnh đĩ, chăn nuơi phát trin mt cách t phát, thiu quy hoch v chung tri, h thng x lý nưc thi và ý thc bo v ca ngưi dân chưa cao đã làm tăng thêm nhng tác đng xu ca chăn nuơi đn mơi trưng nưc mt ti khu vc nghiên cu [10].
56. 89 Ngun: Ph lc 6.4 Hình 3.2. T l điu tra quy mơ s h chăn nuơi ca mt s thơn xã Ea Bar
57. 91 3.1.3. Đánh giá hin trng qun lý cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar Phương thc chăn nuơi: Qua điu tra v phương thc qun lý cht thi chăn nuơi ti mt s h gia đình chăn nuơi ca xã Ea Bar chúng tơi nhn thy, hu ht ngưi dân chăn nuơi gia súc, gia cm theo hưng chăn nuơi bán thâm canh, ch yu là chăn nuơi chăn th. Tùy theo mùa v mà hình thc chăn nuơi là khác nhau. Đi vi các h chăn nuơi gia súc: Hình thc chăn nuơi ch yu là chăn th, tùy theo mùa mà v trí chăn th là khác nhau. Vào mùa mưa, ngun thc ăn nhiu thì ngưi dân chăn th gn nhà, ti các cánh đng. Nhưng vào mùa khơ, h chăn th xa hơn, gn các ngun nưc hoc ngồi ry nơi cĩ nhiu ngun thc ăn. Gia cm cĩ s lưng ln, đưc chăn th các khu vc khác nhau, tùy vào mùa v. Cui các v Đơng – Xuân và Hè – Thu, các h chăn th ngồi đng rung, tn dng thĩc rơi vãi trên đng rung, sau khi thu hoch. Vào đu các v mùa, các h chăn th gn nhà, nơi gn b các h, đp ao và sui, s dng ngun thc ăn cơng nghip là ch yu. Cịn các h chăn nuơi vi s lưng ít, hình thc chăn th ch yu ti vưn nhà. Qun lý cht thi chăn nuơi: Qua quan sát chúng tơi nhn thy, các h chăn nuơi vn chưa chú trng đn cơng tác qun lý cht thi chăn nuơi. Vic x lý phân gia súc đưc thc hin theo quy trình tương đi đơn gin (Hình 3.3). Phân gia súc Trn đu và Cht đn (rơm, v bp ) Phân hu cơ Hình 3.3. Phương thc x lý phân gia súc ca nơng h ti xã Ea Bar
58. 92 Tuy nhiên, phân thưng đưc ngay cnh chung, hu như khơng đưc che đy. Do đĩ, vào mùa mưa thưng b cun theo các dịng chy b mt, đưa xung các thy vc, làm nhim bn ngun nưc. Phân gia cm hồn tồn chưa đưc quan tâm x lý hu ht các nơng h điu tra, làm ơ nhim mơi trưng đt và ngun nưc ti khu vc chăn nuơi. Da vào kt qu thng kê tng s h chăn nuơi năm 2010 (hình 3.1) và s liu lưng nưc thi và cht thi ra mi ngày/đu vt nuơi (bng 2.1), chúng tơi ưc tính lưng cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar (Bng 3.2). Bng 3.2. Ưc lưng nưc thi và cht thi chăn nuơi ti xã Ea Bar Lưng nưc thi Lưng nưc thi và cht Vt nuơi và cht chi thi xã Ea Bar (kg/con/ngày) (kg/ngày) Gia cm 0,07 – 0,1 5320 – 7600 Ln 35 7 34475 – 68950 Trâu, Bị 18 30 50400 – 84000 Tng 90195 – 160550 Hàng ngày tng s vt nuơi ti xã Ea Bar đã thi ra mơi trưng mt lưng ln cht thi (90 160 tn cht thi các loi). Điu này tr nên nghiêm trng hơn khi s lưng vt nuơi ngày càng tăng nhanh, nu khơng cĩ quy trình qun lý, x lý cht thi thích hp s tác đng xu đn mơi trưng. 3.2. Đánh giá cht lưng nưc mt ti các ao, h, sui trên đa bàn xã Ea Bar 3.2.1. Ch tiêu vt lý Ch tiêu vt lý là ch tiêu quan trng đ nhn bit mc đ ơ nhim nưc. Trong đĩ, màu sc và đ đc là hai ch tiêu cĩ nh hưng ln đn thy sinh, làm
59. 93 gim kh năng truyn ánh sáng trong nưc, nh hưng quá trình quang hp, làm gim kh năng t làm sch ca ao h. 3.2.1.1. Đánh giá mc đ ơ nhim vt lý ti các h, đp trên đa bàn xã Ea Bar Các cht rn khơng tan khi đưc thi vào nưc làm tăng lưng cht lơ lng, tc làm tăng đ đc và bin đi màu sc ca nưc. Đ đánh giá mc đ ơ nhim các vc nưc trong đa bàn nghiên cu chúng tơi đã tin hành thu thp và phân tích màu sc, đ đc các h đp vào 3 thi đim: Đu mùa khơ, đu mùa mưa và gia mùa mưa năm 2011 (Hình 3.4). Đơn v màu sc: TCU, đ đc: NTU Ngun: Ph lc 6 Hình 3.4. Ch s màu sc và đ đc ti các h, đp trên đa bàn xã Ea Bar Kt qu nghiên cu cho thy, đ đc và màu sc ca nưc cĩ quan h mt thit vi nhau. Hin nay, Vit Nam chưa xây dng tiêu chun v sinh v đ đc và màu sc cho cht lưng ngun nưc mt, nhưng đi vi QCVN 02: 2009/BYT (Quy chun Quc gia v Cht lưng Nưc sinh hot) gii hn ti đa ca đ đc là 5 và màu sc là 15.
60. 94 Kt qu phân tích cho thy, cĩ s khác bit rõ nét v màu sc và đ đc ca nưc trong các thy vc nghiên cu gia các mùa trong năm. Trong mùa khơ, các ch s màu sc và đ đc đu thp hơn so vi mùa mưa. C th vào mùa khơ, ti các đp nưc và h Kin Thit, ch s màu sc đu nh hơn 15, ch s đ đc nh hơn 5, so vi QCVN 02: 2009/BYT thì hai ch tiêu này khu vc nghiên cu nm trong gii hn, bo đm cht lưng nưc cho sinh hot. Tuy nhiên, vào đu và gia mùa mưa, (thi kì lưng mưa ln nht) thì c hai ch s đu vưt tiêu chun theo QCVN 02: 2009/BYT, c th ch s màu sc vưt t 1,2 – 2,04 ln, đ đc vưt t 3,2 – 11,4 ln. 3.2.1.2. Đánh giá mc đ ơ nhim vt lý ti các ao nuơi cá trên đa bàn xã Ea Bar Đ đánh giá cht lưng nưc trong các ao nuơi cá và nh hưng ca cht thi chăn nuơi ti đa bàn nghiên cu chúng tơi đã tin hành thu thp và phân tích mu nưc ti 6 đim các thơn 10, 11, 12. Kt qu đưc x lý bng phn mm Minitab 16 đ so sánh s khác bit gia các giá tr trung bình trong 3 đt ly mu (bng 3.3). Bng 3.3. Ch tiêu màu sc và đ đc ti các ao nuơi cá trên đa bàn xã Ea Bar Thi đim ly Màu sc (TCU) Đ đc (NTU) mu n X ± SE P n X ± SE P Đu mùa khơ 6 20,02 a ± 1,59 6 11,41 a ± 2,50 Đu mùa mưa 6 23,30 ab ± 2,83 6 17,97 ab ± 3,37 0,046 0,035 Gia mùa 6 31,66 b ± 4,24 6 25,71 b ± 4,34 mưa Ngun: Ph lc 6 Ghi chú: Ch a,b là ch ging nhau trong cùng mt ct th hin khác bit thng kê (P<0,05) .
61. 95 Kt qu phân tích mu nưc ti các ao trên cho thy, ch s màu sc và đ đc trong các thi đim ly mu đu cĩ s khác bit đưc th hin qua các ký t a, b (P>0,05). Ch s màu sc ln hơn QCVN 02: 2009/BYT t 1,34 – 2,11 ln, ch s đ đc ln hơn QCVN 02: 2009/BYT t 2,3 – 5,2 ln. Đây là nh hưng trc tip ca phương thc nuơi trong các ao nuơi cá nhân to thơng qua vic s dng phân chung và b sung các hp cht vơ cơ đ cung cp dinh dưng cho cá và to màu nưc thích hp vi mơi trưng sng ca cá. Hơn na, do nh hưng ca xĩi mịn và ra trơi t các khu vc lân cn trong các thi kỳ đu và gia mùa mưa (thi kì lưng mưa ln nht), c hai ch s nêu trên ti các ao nghiên cu đu cao hơn so vi mùa khơ t 0,6 – 2,3 ln. Như vy, cht lưng nưc mt ti hu ht các ao, h, đp là khơng đm bo cht lưng nưc sinh hot v màu sc và đ đc theo QCVN 02: 2009/BYT. Trong mùa khơ cht lưng nưc ti các h và đp tương đi tt, đm bo cho vic s dng cho các mc đích khác nhau.
62. 96 3.2.1.3. Đánh giá mc đ ơ nhim vt lý ti các sui trên đa bàn xã Ea Bar Bng 3.4. Ch tiêu màu sc và đ đc ti các sui dn nưc xung quanh xã Ea Bar Màu sc (TCU) Đ đc (NTU) Đa đim M1 M2 M3 M1 M2 M3 X ± SE X ± SE X ± SE X ± SE X ± SE X ± SE S1 (n=3) 11,49 a ± 2,29 22,07 b ± 1,87 47,47 b ± 7,62 3,470 a ± 1,65 16,63 b ± 2,70 47,43 b ± 7,59 S2 (n=3) 12,11 a ± 1,29 25,40 ab ± 34,27 b ± 3,98 5,43 a ± 1,57 23,13 ab ± 7,23 29,30 b ± 5,27 3,82 Ngun: Ph lc 6 Chú thích: P1 (màu sc) = 0,004 0,05 S1: Là sui nưc đc (tên theo bn đ đa chính xã Ea Bar).
63. 97 S2: Là sui Ea Bar (tên theo bn đ đa chính xã Ea Bar). M1: Thi đim ly mu đu mùa khơ (đu tháng 1/2011) M2: Thi đim ly mu đu mùa mưa (đu tháng 5/2011) M3: Thi đim ly mu thi kì lưng mưa ln nht (đu tháng 8/2011)
64. 98 Kt qu nghiên cu cho thy s khác bit rõ nét v thay đi màu sc và đ đc ca nưc trong các sui nghiên cu (Bng 3.4). hai sui (sui nưc đc và sui Ea Bar) thì đ đc và màu sc thay đi theo mùa rõ nét hơn so vi ao, h. Qua vic x lý s liu bng phn mm Minitab 16 cho thy cĩ s khác bit tin cy gia các mùa (P<0,05), đc bit vào mùa mưa thì ch s đ đc và màu sc càng cao hơn, điu này đưc th hin qua các ký t a,b bng 3.4, đ đc mùa mưa cao gp 611 ln vào mùa khơ, và ch s màu sc cao gp 3 4 ln đi vi mùa khơ. So vi QCVN 02: 2009/BYT thì giá tr trung bình ca ch tiêu màu sc vào mùa khơ là < 15, nhưng vào đu mùa mưa và gia mùa mưa thì cao hơn 15, khơng đáp ng yêu cu v cht lưng nưc phc v cho sinh hot. Trong mùa mưa, din tích lưu vc và quá trình xĩi mịn và ra trơi din ra mnh m hơn trong các sui, cun theo các cht hu cơ, vơ cơ, các cht bi t do mưa làm cho đ đc gia tăng mnh. Đi vi ch tiêu đ đc, c hai sui (sui nưc đc và sui Ea Bar) đu cao hơn 5 (QCVN 02: 2009/BYT), khơng đáp ng yêu cu v cht lưng nưc phc v cho sinh hot. Đây là đim đc thù ca khu vc Tây Nguyên, vi đa hình đi dc cao, lưng mưa hàng năm ln nên các hin tưng xĩi mịn, ra trơi din ra mnh m, đã kéo theo các cht bn, hoc các sn phm ca hot đng sng ca sinh vt, vi sinh vt k c các xác cht ca chúng xung thy vc, đã làm cho màu sc và đ đc tăng cao. Theo Trn Mnh Thng, khi ngun nưc b ơ nhim bi nưc thi, sau mt khong thi gian nht đnh và nhng điu kin bình thưng, trong nưc s din ra mt chu trình kín s cân bng gia s sng ca các lồi đng thc vt và vi sinh vt, s to thành mt lưng dư cht gây phá v các chu trình, sau đĩ nhng chu trình bình thưng s đưc phc hi tr li. S phc hi này đưc gi là s t làm sch. các thy vc ln như h, đp thì kh năng t làm sch ca ngun nưc din ra mnh, bo đm cho s tn ti ca các thy sinh vt. Vì vy,
65. 99 mà vào mùa khơ, mc đ ơ nhim ngun nưc gim, nht là ti các thy vc ln và sâu, khat năng t làm sch ca ngun nưc cao [34]. 3.2.2. Ch tiêu hĩa hc Ch tiêu hĩa hc là ch tiêu quan trng đánh giá chính xác mc đ ơ nhim ngun nưc. Các thơng s th hin tính cht hĩa hc ca ngun nưc đĩ là s lưng các cht hu cơ, vơ cơ và khí. Đ đánh giá mc đ ơ nhim ngun nưc do cht thi chăn nuơi cịn cn xác đnh các cht vơ cơ, hu cơ cĩ ngun gc t phân ca đng vt, trên cơ s đĩ chúng tơi tin hành đánh giá các ch tiêu sau: + 3 pH, DO, COD, BOD, NH 4 , NO 3 , PO 4 . Kt qu thu đưc qua hình 3.5; 3.6; 3.7; 3.8. 3.2.2.1. Đánh giá tính cht hĩa hc ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar pH là mt ch tiêu cn đưc xác đnh đ đánh giá cht lưng ngun nưc. S thay đi pH dn ti s thay đi thành phn hĩa hc ca nưc (s kt ta, s hịa tan, cân bng carbonat ), các quá trình sinh hc trong nưc. Qua s liu phân tích các mu nưc h, đp ti hình 3.5 so sánh vi QCVN 08 ct A2, thì giá tr pH ca các mu nưc đu đt tiêu chun cho phép đi vi cht lưng nưc mt. Kt qu này tương đng vi các kt qu nghiên cu ca các tác gi Vin VSDT Tây Nguyên. Đây là đc trưng ca ngun nưc Tây Nguyên, đu thuc loi nưc mm, phm cht tt, thích hp cho nhiu mc đích s dng khác nhau, pH hồn tồn dao đng t 6,89 – 7,56 (mùa khơ) mùa mưa trong khong 6,4 – 7,3 đu nm trong gii hn cho phép [13, 22, 23].
66. 100 Ngun: Ph lc 6 Ghi chú : M1: Thi đim ly mu đu mùa khơ (đu tháng 1/2011) M2: Thi đim ly mu đu mùa mưa (đu tháng 5/2011) M3: Thi đim ly mu thi kì lưng mưa ln nht (đu tháng 8/2011) Hình 3.5. Ch tiêu pH ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar Tt c các sinh vt sng trong nưc đu ph thuc vào oxi dng này hay dng khác đ duy trì quá trình trao đi cht nhm sn sinh ra năng lưng cho s tăng trưng hoc sinh sn. Các ch tiêu DO, COD, BOD đu cĩ mi quan h mt thit vi nhau, COD là lưng oxy cn thit đ oxy hố các hp cht hố hc trong nưc bao gm c vơ cơ và hu cơ. Như vy, COD là lưng oxy cn đ oxy hố tồn b các cht hố hc trong nưc, trong khi đĩ BOD là lưng oxy cn thit đ oxy hố mt phn các hp cht hu cơ d phân hu bi vi sinh vt. Tồn b lưng oxy s dng cho các phn ng trên đưc ly t oxy hồ tan trong nưc (DO). Do vy nhu cu oxy hố hc và oxy sinh hc cao s làm gim nng đ DO ca nưc, cĩ hi cho sinh vt nưc và h sinh thái nưc nĩi chung.
67. 101 Ngun: Ph lc 6 Ghi chú : M1: Thi đim ly mu đu mùa khơ (đu tháng 1/2011) M2: Thi đim ly mu đu mùa mưa (đu tháng 5/2011) M3: Thi đim ly mu thi kì lưng mưa ln nht (đu tháng 8/2011) Hình 3.6. Ch tiêu DO, COD, BOD 5 ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar Qua kt qu hình 3.6 cho thy, trong mùa khơ các mu cĩ nng đ DO >5 mg/l nm trong gii hn cho phép. Tuy nhiên, vào đu mùa mưa thì hu như các mu đu <5 mg/l và thi kỳ lưng mưa ln nht thì ch s DO các mu đu <5 mg/l, điu này chng t vào mùa mưa s xáo trn các cht hu cơ, vơ cơ do mưa din ra mnh m, làm tăng đ đc ca ngun nưc nên nng đ oxi trong nưc gim đi, do đĩ nh hưng đn các đng vt thy sinh trong nưc.
68. 102 Đi vi ch tiêu COD, trong đu mùa khơ và đu mùa mưa các mu phân tích các đp, h cĩ giá tr dao đng t 2,33 – 14,5 mg/l đu nm trong gii hn cho phép so sánh vi QCVN 08 ct A2. Vào gia mùa mưa khi thi kì lưng mưa ln nht thì hu ht ch s COD đ vưt gii hn cho phép theo QCVN 08 ct A2. Chng t nng đ oxi hĩa hc b ơ nhim. Nguyên nhân, qua điu tra ti các h chăn nuơi, chúng tơi thy ti các đp và h, vào mùa mưa ngưi dân nuơi trc tip vt, ngan trên h nên lưng cht thi đưc thi trc tip vào ngun nưc khin mơi trưng nưc b ơ nhim cao. Vi nng đ BOD 5 cũng vy, trong mùa khơ các mu phân tích các đp, h cĩ giá tr dao đng t 1 5 mg/l đu nm trong gii hn cho phép so sánh vi QCVN 08 ct A2. Nhưng vào thi kỳ lưng mưa ln nht thì ch s BOD 5 đu vưt gii hn theo QCVN 08 ct A2 t 1,1 – 1,7 ln ti các đp và h. Như vy, cht lưng nưc ti các h, đp và ao nuơi cá cĩ nng đ DO, COD và BOD 5 vưt gii hn ch tiêu cho phép vào gia mùa mưa theo QCVN 08, điu này là do tác đng ca con ngưi mà c th là cách qun lý ngun phân vt nuơi và rác thi xung quanh mơi trưng nưc, làm cho các dịng chy ra trơi đưa xung các thy vc. Kt qu này tương đương vi kt qu nghiên cu ca H Th Lam Trà và cs cho bit ngun nưc mt ti các ao nuơi cá ca ngưi dân ti xã Lai Vu, huyn Kim Thành, tnh Hi Dương cĩ giá tr BOD 5 và COD cao hơn so vi QCVN 08: A2 ln ln lưt t 1,1 – 2,8 ln và 1,9 – 5,9 ln [16]. Kt qu này cũng tương đương vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Thanh Qu và cs khi đánh giá cht lưng ngun nưc mt ti thành ph Buơn Ma Thut và vùng ph cn, do vào mùa mưa dịng chy tràn chim ưu th, ra trơi b mt các khu vc sn xut và sinh hot nên mùa mưa cĩ du hiu nhim bn [23]. Đi vi ơ nhim mơi trưng nưc do cht thi chăn nuơi bao gm c hin tưng phú dưng hố đi vi nưc mt làm cho nưc cĩ mùi khĩ chu khơng s dng đưc. Đ đánh giá chính xác hơn, chúng tơi điu tra thêm các ch tiêu v N,
69. 103 P trong nưc. Mui ca nitơ và photpho là các cht dinh dưng đi vi thc vt, nng đ thích hp chúng to điu kin cho cây c, rong to phát trin. Amoni, nitrat, photphat là các cht dinh dưng thưng cĩ mt trong các ngun nưc t nhiên, hot đng sinh hot và sn xut ca con ngưi đã làm gia tăng nng đ các ion này trong nưc t nhiên. Ngun: Ph lc 6 Ghi chú : M1: Thi đim ly mu đu mùa khơ (đu tháng 1/2011) M2: Thi đim ly mu đu mùa mưa (đu tháng 5/2011) M3: Thi đim ly mu thi kì lưng mưa ln nht (đu tháng 8/2011) + 3 Hình 3.7. Nng đ NH 4 , PO 4 ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar Ti khu vc nghiên cu hình 3.7 cho thy, nng đ amoni ti các h và dao đng trong khong 0,01 – 0,23 mg/l, đa s đu nm trong gii hn cho phép v cht lưng nưc sinh hot cũng như bo tn đng thc vt thy sinh theo + QCVN 08, ch cĩ đp Ea Né (thơn 11) cĩ nng đ NH 4 là 0,23 mg/l vưt ch
70. 104 tiêu cho phép vào mùa mưa. Nhưng xét gii hn QCVN 08: A1 (gii hn cht lưng nưc đi vi nưc sinh hot) thì trong đu mùa mưa các mu cĩ nng đ nitrat cao hơn 2 mg/l khơng bo đm cht lưng nưc cho mc đích sinh hot, nhưng bo đm cho mc đích tưi tiêu thy li (< 10 mg/l theo QCVN 08: B1). Theo kt qu nghiên cu trong hình 3.6, nng đ photphat dao đng trong khong 0,04 – 0,16, đu nm trong gii hn cho phép đi vi cht lưng nưc mt phc v cho tưi tiêu thy li và bo tn các đng vt thy sinh. Tuy nhiên, xét v nưc cp sinh hot thì ngưc li, cĩ 7/9 mu trong các mùa cĩ nng đ photphat cao hơn mc đ cho phép đi vi cht lưng nưc sinh hot theo QCVN 08: A1. Nitrat (NO 3 ): Là sn phm cui cùng ca s phân hy các cht cha nitơ cĩ trong cht thi ca ngưi và đng vt. Trong nưc t nhiên nng đ nitrat thưng nh hơn 5 mg/l, hoc nh hơn 2 mg/l đi vi nưc sinh hot theo QCVN 08 v cht lưng nưc mt. Ngun: Ph lc 6 Hình 3.8. Nng đ NO 3 ti các h và đp trên đa bàn xã Ea Bar Ti khu vc nghiên cu hình 3.8 nng đ NO 3 dao đng t 1,53 – 5,66
71. 105 mg/l, ch cĩ 1 mu trong mùa khơ (đp Ea Né), và 1 mu gia mùa mưa (h Kin Thit) cao hơn gii hn cho phép QCVN 08: A2 rt ít. Các giá tr ca ch tiêu NO 3 đu dao đng trung bình thp hơn 5, nên s ơ nhim NO 3 ti các ao h là thp. + 3 Như vy, đi vi các nng đ NH 4 , NO 3 , PO 4 ti các ao, h trên đa bàn xã Ea Bar đa s đu thuc trong gii hn cho phép theo QCVN 08: A2 k c mùa mưa và mùa khơ. Ch cĩ mt s mu cĩ ch s cao hơn c th: Đi vi amoni cĩ nng đ cao đp Ea Né (thơn 11) vào đu mùa khơ và mu đu mùa mưa h Kin Thit. Nhưng xét cho mc đích cht lưng nưc sinh hot thì đa s các mu nưc cĩ nng + 3 đ NH 4 , NO 3 , PO 4 cao hơn gii hn cho phép theo QCVN 08: A1 (2 mg/l), khơng phù hp vi cht lưng nưc sinh hot, nhưng bo đm cho tưi tiêu thy li và bo tn đng thc vt thy sinh và các mc đích khác QCVN 08: B1 (10 mg/l). + 3 Mc đ ơ nhim v các ch tiêu NH4 , NO 3 , PO 4 ti các ao, h trên đa bàn xã Ea Bar là rt ít, mc dù s lưng và s h chăn nuơi trên đa bàn xã ngày càng tăng. Tuy nhiên chúng ta cn phi cĩ cách qun s lưng vt nuơi và tuyên truyn ý thc ca ngưi dân v chăn nuơi trên đa bàn xã, bi vì các s liu phân tích cho thy nng đ các cht hĩa hc đu nm sát vi mc đ cho phép, nng đ này cĩ th tăng cao trong các năm nu chúng ta qun lý khơng tt. Tĩm li, cht lưng hĩa hc ca các ngun nưc ti các h và đp xã Ea Bar cĩ nng đ DO, COD và BOD 5 vưt gii hn vào gia mùa mưa, và ít b ơ + 3 nhim đi vi các ch tiêu tiêu NH 4 , NO 3 , PO 4 . Ngun nưc t các ao, h, đp này vn cĩ th s dng đ làm nưc thy li, tuy nhiên do hàm lưng cht hu cơ trong nưc khá cao nên chúng ta cn tin hành kim tra nưc thưng xuyên đ đm bo cht lưng nưc nơng nghip. 3.2.2.2. Đánh giá tính cht hĩa hc ti các ao nuơi cá trên đa bàn xã Ea Bar