Tài liệu Tìm hiểu một số tập đoàn báo chí trên thế giới và chủ trương hình thành tập đoàn báo chí ở Việt Nam

Nội dung text: Tài liệu Tìm hiểu một số tập đoàn báo chí trên thế giới và chủ trương hình thành tập đoàn báo chí ở Việt Nam

1. Tìm hi u m t s t p oàn báo chí trên th gi i và ch tr ơ ng hình thành t p oàn báo chí VN M U 1. Tính c p thi t c a tài: Vi t Nam, các iu ki n khách quan và ch quan g n nh ã chín mu i cho vi c tri n khai mô hình t p oàn báo chí. Sau 20 n m i m i, báo chí Vi t Nam ã ln m nh v m i m t và ang có nhu c u v ơ n cao, v ơ n xa h ơn n a. Trên th gi i, t h ơn 100 n m nay, ã có vi c các c ơ quan báo chí sáp nh p thành t p oàn, h ng n m c tiêu l i nhu n kinh t , m ra m t hu ng làm kinh t cho ngành công nghi p báo chí – truy n thông, bi n ngành này tr thành m t ngành kinh doanh nhi u l i nhu n. Xu h ng c a các t p oàn truy n thông hi n nay là v ơ n ra ngoài lãnh th , b i s phát tri n c a các t p oàn trong n c ã n h i t i h n. Trong khi ó, châu Á, trong ó có Vi t Nam ta, l i là m t th tr ng giàu ti m n ng và m i b c u c khai phá. Cùng v i t sóng này là t sóng toàn c u hoá, khi Vi t Nam chu n b gia nh p vào WTO, nh v y, vi c có m t t p oàn làm i tác c a các t p oàn truy n thông khác, n m gi th ch ng c xem nh là m t vi c làm c n kíp. Trên c ơ s nh n nh tình hình trong và ngoài n c, nhà n c ã a ra ch tr ơ ng cho phép hình thành các t p oàn báo chí, và tr c m t, t o m t s iu ki n n n tng báo chí gia t ng ti m l c kinh t . tài NCKH SV “Tìm hi u m t s mô hình t p oàn báo chí trên th gi i và v n xây d ng t p oàn báo chí Vi t Nam” mu n d ph n vào công vi c mà Th tr ng B V n hóa – Thông tin Quý Doãn ã ch ra: “Trên th gi i có nhi u t p oàn báo chí. M i mô hình có nh ng u im, c tr ng riêng c a t ng n c. Chúng ta nên l a ch n, h c t p xây d ng m t mô hình cho phù h p. ây là m t v n r t m i. Chúng ta ph i v a làm, v a rút kinh nghi m”[27]. 2. Tình hình nghiên c u:
2. T p oàn báo chí là m t mô hình kinh t báo chí ã xu t hi n t r t lâu trên th gi i, và ch y u c các nhà nghiên c u báo chí – truy n thông trên th gi i ti p c n di hai góc : l ch s báo chí và xã h i h c truy n thông. Do vi c hình thành các t p oàn báo chí các n c t b n ph ơ ng Tây tuân theo quy lu t phát tri n kinh t , các nghiên c u ph ơ ng Tây không nghiên c u mô hình kinh t , mà ch y u nghiên c u v vai trò c a các t p oàn truy n thông trong i s ng xã h i và c bi t là v tác ng c a chúng i v i ch t l ng báo chí. Riêng i v i các qu c gia ang phát tri n có c im t ơ ng ng v i Vi t Nam, công tác nghiên c u l i chú tr ng n mô hình kinh t , bi th tr ng truy n thông các qu c gia này ho c là ch a hình thành ho c là ang c n tìm m t h ng phát tri n. Chính do ng c ơ “ i t t ón u”, các qu c gia này ã th c hi n các nghiên c u v lý thuy t và tri n khai ng d ng mô hình t p oàn báo chí t h ơn ch c n m tr c ây. Trung Qu c, m t qu c gia có nhi u im t ơ ng ng v i Vi t Nam nh t, công tác nghiên cu c ng ã c tri n khai t tr c n m 1996 – n m mà t p oàn báo chí u tiên (t p oàn báo chí Qu ng Châu) tuyên b thành l p. Tuy nhiên, do c thù v m t chính tr , nhu c u nghiên c u v mô hình t ch c và ho t ng c a các t p oàn báo chí m i ch tr nên b c thi t xã h i Vi t Nam trong th i gian g n ây. Có th nói, Quy t nh 219 c a Chính ph tháng 9/2005 v vi c phê duy t Chi n l c phát tri n thông tin n n m 2010 ã chính th c kh i ng cho các công trình nghiên c u v m ng tài này. K t sau khi có ch tr ơ ng thành l p t p oàn, gi i làm báo ã công khai bàn lu n v v n “t p oàn báo chí”: làm th nào? Nh th nào? Tri n v ng ra sao? M t s báo c ng bày t tham v ng v ơ n mình thành t p oàn, nh Ti n Phong, Viet Nam Net, Tu i Tr , SGGP, H c ng t mình tìm hi u các mô hình t p oàn báo chí trên th gi i áp d ng Vi t Nam. Tuy nhiên, vi c làm này ch y u mang tính n i b . Do v y, công trình NCKH SV này là m t tài hoàn toàn m i m và mang tính th i s Vi t Nam. 3. M c ích và nhi m v c a tài: Tuy ây m i ch là m t nghiên c u mang tính ch t kh i u, m c ích c a tài là hiu rõ và g i ý ng d ng mô hình t p oàn báo chí c a các n c trên th gi i vào th c t truy n thông Vi t Nam. 2
3. Do v y, tài có hai nhi m v chính. M t là em l i cái nhìn r ng rãi v các t p oàn báo chí tiêu bi u trên th gi i, thông qua vi c nghiên c u mô hình kinh t , vai trò xã h i, và tác ng i v i i s ng truy n thông. Hai là nhìn nh n l i th c tr ng truy n thông Vi t Nam trong b i c nh chuy n h ng sang ho t ng kinh t báo chí, t ó a ra nh ng g i ý ng d ng phù h p. Nhi m v nghiên c u mô hình qu n lý, do gi i h n v tm nhìn, b n l nh chính tr và trình nghiên c u khoa h c, xin c t m gác l i. 4. Ph ươ ng pháp lu n và ph ươ ng pháp nghiên c u tài: tài c nghiên c u d a trên ph ơ ng pháp lu n duy v t bi n ch ng. Các ph ơ ng pháp nghiên c u c s d ng ch y u là ph ơ ng pháp t ng h p, phân tích, so sánh, mô t , ph ng v n l y ý ki n 5. Gi i h n c a tài: tài “Tìm hi u m t s t p oàn báo chí trên th gi i và ch tr ơ ng hình thành t p oàn báo chí Vi t Nam” là m t tài có tr ng tâm nghiên c u rõ ràng. Tuy vy, trong quá trình nghiên c u, do h n ch v ngu n tài li u tham kh o và n ng l c x lý thông tin c ng nh do gi i h n v các m i quan h giao ti p trong gi i báo chí, tài bu c ph i gi i h n m t ph m vi phù h p. Trong quá trình ti p c n v i r t nhi u t p oàn báo chí trên th gi i, ng i vi t ch ch n tìm hi u và gi i thi u 2 t p oàn báo chí tiêu bi u c a M (News Corp và Gannett), 6 t p oàn báo chí c a Trung Qu c, và t p oàn Singapore Press Holdings c a Singapore. Trong quá trình kh o sát b c chu n b thành l p t p oàn c a các c ơ quan báo chí, ng i vi t ch ch n tìm hi u và ti p c n v i 6 c ơ quan báo chí (ch y u trong l nh vc báo in) là: Ti n Phong, VietNamNet, Thanh Niên, Sài gòn Gi i Phóng, Saigon Times Group, và Tu i Tr . 6. Ý ngh a lý lu n và ý ngh a th c ti n: 3
4. Trong th i gian qua, khái ni m “t p oàn báo chí” tr thành môt tài bàn tán trong gi i báo chí – truy n thông. Nói cách khác, ch a có nh ngh a chính th c v khái ni m này Vi t Nam. m c nghiên c u còn h n ch , tài NCKH SV “Tìm hi u mt s t p oàn báo chí trên th gi i và ch tr ơ ng hình thành t p oàn báo chí Vi t Nam” t m th i a ra m t nh ngh a. Ngoài ra, thông qua quá trình nghiên c u các t p oàn báo chí trên th gi i, ng i th c hi n c ng t m th i a ra m t s y u t em l i cái nhìn toàn di n v m t t p oàn báo chí. ây chính là ý ngh a lý lu n c a tài. V ý ngh a th c ti n, có th th y tài NCKH SV này là m t tài li u tham kh o có tính ng d ng cho các các c ơ quan báo chí trong quá trình chu n b ti n t i thành tp oàn báo chí theo úng chi n l c c a B V n hoá – Thông tin. Ngoài ra, tài c ng có giá tr tham kh o i v i SV chuyên ngành báo chí, c bi t là các SV mu n có m t cái nhìn ph quát v th c tr ng truy n thông Vi t Nam và th c tr ng truy n thông th gi i. 7. K t c u: tài g m có 3 ch ơ ng. Ch ơ ng 1: T ng quan v báo chí Vi t Nam giai on 2000 – 2005: tp trung khái quát th c tr ng báo chí – truy n thông Vi t Nam trong nh ng n m g n ây, phân chia thành các m ng: báo in, báo nói – báo hình, báo tr c tuy n, và nh ng hi n t ng truy n thông khác. D a trên c ơ s th c t , ng i vi t cho th y nhu c u phát tri n n ng ng h ơn n a c a i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam chính là ti n b o m s hình thành c a các t p oàn báo chí trong t ơ ng lai, theo úng nh h ng c a Nhà n c. Ch ơ ng 2: Gi i thi u m t s mô hình t p oàn báo chí trên th gi i: tìm hi u s ơ l c quá trình hình thành các t p oàn báo chí trên th gi i, th ti p c n v i khái ni m “t p oàn báo chí” trên th gi i, gi i thi u ôi nét v m t s t p oàn báo chí ca M , Trung Qu c, và Singapore. Ch ơ ng 3: Ch tr ơ ng hình thành các t p oàn báo chí Vi t Nam: tp trung tìm hi u quá trình t duy và ch tr ơ ng hình thành t p oàn báo chí Vi t Nam c a nhà nc, ng th i kh o sát b c chu n b c a các c ơ quan báo chí c ánh giá là có trin vng thành l p t p oàn. 4
5. Ch ơ ng 1: TNG QUAN V BÁO CHÍ VI T NAM GIAI ON 2000 – 2005 Trong 5 n m u c a th k 21, tình hình kinh t - xã h i c a Vi t Nam có nh ng chuy n bi n m nh m . Nhi u n m li n, t l t ng tr ng GDP m c cao trung bình 7%, n n m 2005, t m c 8,4% [42]. Không khí sôi ng là c im chung trên c nc, c bi t là nh ng ô th trung tâm, phát tri n n ng ng, d n u là TPHCM. ây chính là iu ki n vô cùng thích h p cho nh ng trào l u i m i, c i cách hi nh p. Vi mong mu n v ơ n lên sánh vai v i các n c trong khu v c và th gi i, Vi t Nam ang trong giai on h c hi u v m i m t trong th gi i, n m v ng các quy t c, lu t l c a th gi i. Kinh t phát tri n, i s ng c a ng i dân c nâng cao, trình dân trí phát tri n (hi n nay, t l mù ch Vi t Nam ch a y 7%, “r t th p so v i th gi i” [42]). Ng i dân s n sàng u t ti n c a, th i gian cho vi c ti p nh n thông tin, h c t p, vui ch ơi gi i trí (nh ng ch c n ng c a báo chí), ó là c ơ hi d n n s phát tri n t t y u c a báo chí – truy n thông, theo úng tinh th n: báo chí ng hành v i s phát tri n kinh t t nc. Theo t ng k t c a B V n hoá – Thông tin, trong th i kì i m i, “h th ng báo chí n c ta có b c phát tri n quan tr ng c v lo i hình, s l ng và ch t l ng” [26], v i các ph ơ ng ti n truy n thông tiên ti n nh t trên th gi i. Ngoài s phát tri n kh i s c c a 3 lo i hình báo chí truy n th ng là báo in, báo nói, báo hình, là s n r c a lo i hình báo in t (hay còn g i là báo tr c tuy n, báo online), và s “di u kì” c a các lo i hình báo chí qua in tho i di ng. Th c s , chúng tôi ch a dám kh ng nh s li u chính th c và m i nh t v báo chí Vi t Nam hi n nay, c ng nh ch a có c s li u t ng tr ng báo chí trong vòng 5 n m tr l i ây. S li u c xem là chính th c i v i báo chí trong và ngoài n c d ng l i m c n m 2004, ch y u l y t hai ngu n: B V n hoá – Thông tin (các phát bi u tr c báo gi i c a B tr ng Ph m Quang Ngh và Th tr ng Quý Doãn) và Ban T t ng – V n hoá Trung ơ ng (phát bi u c a Tr ng Ban Nguy n Khoa im). Các s li u c p nh t v m ng báo nói, báo hình, báo tr c tuy n và các thông tin khác ch y u trích d n t các bài báo và các câu chuy n h u tr ng ngh báo [1] . 1. V m ng báo in: 5
6. Theo th ng kê c a B V n hoá – Thông tin, n c ta hi n có 553 c ơ quan báo chí, trong ó có 157 t báo và 396 t p chí v i h ơn 713 n ph m báo chí và kho ng h ơn 1000 bn tin [26]. (Ngoài ra, còn có m t s li u khác là 676 c ơ quan báo chí, trong ó có 680 “lo i báo in” v i h ơn 600 tri u b n/n m[2] .) Theo nh n nh c a tác gi Nguy n Lê Hoàn,“ k t khi m c a kinh t , s l ưng báo vi t Vi t Nam t ng lên nhanh chóng, n 2004 có h ơn 500 c ơ quan báo chí v i kho ng trên 650 n ph m thay vì 268 n ph m vào n m 1992 .” [15] Nh v y, ch trong vòng 12 n m, s l ng n ph m n c ta ã t ng g n g p ba. V t ng s l ng phát hành, theo giáo trình “Công tác t ch c và qu n lý c ơ quan báo chí”, GV Bùi Huy Lan cho bi t con s phát hành bình quân c a g n 700 n ph m báo, tp chí, b n tin, xu t b n là g n 2 tri u b n/ngày, trong ó t ng s phát hành c a kho ng 160 t báo là 1,7 tri u b n/ngày và c a 400 t t p chí là 300.000 b n/ngày. C n c có g n 20 t báo xu t b n hàng ngày ( c g i và không c g i là nh t báo), v i con s phát hành kho ng 1,2 tri u b n/ngày; có g n 20 b n tin th i s , tin chuyên ngành, tin Thông Tn Xã xu t b n hàng ngày v i s l ng phát hành hàng tr m ngàn b n/ngày. Tính bình quân s phát hành các n ph m hàng n m là 600 tri u b n/n m. Có nh ng t báo t t i con s phát hành 380.000 b n/ngày nh t Tu i Tr (s li u m i nh t – 2006), song c ng có nh ng t báo ch t m c 1500 – 2000 b n/ngày nh h u h t các t báo ng a ph ơ ng. Th tr ng báo chí sôi ng nh t v n là TP.HCM. ây là m t th tr ng y ti m n ng, n ơi di n ra các cu c c nh tranh kinh t gi a các t báo. Trang web c a S V n hoá – Thông tin TPHCM, on “Gi i thi u chung v báo chí TPHCM”, cho bi t c TP có 38 ơn v báo chí và 113 v n phòng i di n c a báo chí Trung ơ ng và các t nh, cung c p m t l ng thông tin l n cho nhân dân thành ph thông qua hàng ch c u báo mi ngày. Ngoài ra, các toà so n còn ra ph san nh k , s c bi t nhân các ngày l l n, các d p k ni m c a dân t c, ho c nhân ngày thành l p ngành. Tình hình u n m 2006 l i càng cho th y rõ s phát tri n quy t li t m ng báo in: TPHCM t ch có 1 t nh t báo úng ngh a (t Sài Gòn Gi i Phóng) nay ã có n 3 t (thêm Tu i Tr và Thanh Niên). Các t báo c ng ng lo t ra nh ng n ph m m i, nh t là n ph m ngày ch nh t (cu c chi n c a báo Tu i Tr v i báo Thanh Niên, báo Pháp Lu t), 6
7. to nên s a d ng các n ph m báo chí ngay trong cùng m t c ơ quan. Các báo có s c i ti n v m t n i dung và hình th c, thêm nhi u chuyên m c m i, c bi t có s i m i các trang qu ng cáo, (nh ng t báo l n th ng t ng kèm trang thông tin tiêu dùng). T ng bc, các báo rèn luy n t duy kinh t , bên c nh s phát tri n c a hai ho t ng qu ng cáo và PR. V m ng t p chí, tác gi V n Hùng, công tác V Báo chí (Ban T t ng – V n hoá Trung ơ ng) qua bài vi t “Phát tri n và qu n lý h th ng t p chí” [3] ã cho th y m t nh n nh g n nh toàn di n v t p chí n c ta. Theo ó, hi n nay, s u t p chí l n hơn nhi u so v i s u báo, có g n 400 t p chí các lo i trong khi ch có kho ng 200 u báo. Nguyên nhân là s t ng t bi n c a nhu c u xu t b n t p chí c a nhi u c ơ quan, b ngành, t ch c kinh t , t ch c h i, liên hi p các h i. Nguyên nhân này không nh ng chi ph i s phát tri n c a h th ng t p chí theo di n r ng (s l ng) mà còn theo chi u sâu (ch t l ng). Các n ph m mang tính xã h i và th ơ ng m i cao góp ph n d n n s hình thành và sôi ng hoá th tr ng báo chí nh ng n m g n ây. T các t p chí xu t b n hàng quý, hai tháng, hàng tháng, n nay, n i tr i là các t t p chí ra 2 – 4 k /tháng (T p chí Th gi i m i, T p chí Kinh t châu Á Thái Bình D ơ ng, T p chí Th ơ ng m i, T p chí Th i trang tr , T p chí Ti p th Vi t Nam, T p chí Gia ình Vi t Nam ). Xu h ng t ng k phát hành là k t qu c a s ra i lo i t p chí mang tính gi i trí, ánh trúng th hi u c a c gi , y s phát hành lên cao. Hi n nay, có th th y rõ s phân chia hai m ng t p chí: t p chí chuyên ngành – n i b[4] và t p chí mang tính gi i trí. Các t p chí chuyên ngành – n i b th ng có con s phát hành không áng k . M t s t v n ph i s ng nh bao c p, ch có kho ng 200 u t p chí tr c thu c liên hi p h i, các h i khoa h c, h i kinh t , h i ngh nghi p, oàn th chính tr - xã h i, các h i phi Chính ph , c x p vào d ng ơn v s nghi p có thu, ho t ng theo c ơ ch t trang tr i. Chính th c tr ng “nghèo nàn” c a m t s t p chí bao c p ã góp ph n a n m t nh n xét c a c ơ quan qu n lý báo chí: mt s t p chí có cùng tôn ch m c ích, d n n s th a thãi và lãng phí. Mng t p chí mang tính gi i trí ang chi m th ph n l n trên th tr ng báo và t p chí, v i s phát hành x p x hàng v n b n m i tu n, th m chí còn l n l t c m t s t tu n báo y u v l c. M c dù ch m i ra i kho ng vài ch c u t p chí, m ng t p chí này chính là m t trong nh ng ng l c thúc y c nh tranh kinh t , t o à phát tri n cho làng báo. ó 7
8. là các t p chí Th i Trang Tr , Ti p Th & Gia ình, C m nang mua s m, Sành iu, M t, Mt và Cu c s ng, Ti p Th Vi t Nam, S d nh n nh các t p chí nói trên thúc y c nh tranh kinh t , t o à phát tri n cho làng báo chính là vì có hi n t ng m t s t báo ã có th ơ ng hi u, và c các t ang gp “khó kh n” c ng xin ra s ph cu i tháng d ng t p chí – nh m t l i ra, l i thoát hi m. ó là các t nh Sành iu c a báo Du l ch Vi t Nam, Th tr ng Tiêu dùng c a báo Qu c t , Ng i p c a Ti n Phong, p c a Thông t n xã, t p chí truy n hình c a các ài THVi t Nam, ài THHN, ài TH TP.H Chí Minh Góp ph n làm toàn di n h ơn b c tranh v tình hình báo chí c a Vi t Nam nh ng nm g n ây, c ng không th b qua vai trò c a hãng thông t n qu c gia – Thông t n xã Vi t Nam (TTXVN) . Ngoài ch c n ng là ngân hàng tin, TTXVN còn là c ơ quan ch qu n ca nhi u t báo, trong ó có các t Tin T c, Viet Nam News, TTXVN có b dày l ch s h ơn 60 n m ho t ng, v i m ng l i phân xã 64 t nh thành trong c n c và h ơn 20 phân xã th ng trú n c ngoài, chuyên cung c p cho Trung ơ ng ng, Chính ph , các ph ơ ng ti n truy n thông i chúng, các c ơ quan nghiên c u trong và ngoài n c cùng hàng tri u c gi nh ng thông tin v tình hình kinh t , chính tr , xã h i trong và ngoài nc [2]. Qua ó, có th th y làng báo Vi t Nam b t r t nh y nh ng xu h ng phát tri n m i ca làng báo th gi i: ki m l i b ng vi c kinh doanh t p chí. Báo in ang “th t th ” trên th tr ng báo chí th gi i và trong cu c ua c nh tranh v i các lo i hình truy n thông khác, nh ng TP.HCM, tình hình ch a n n i nh v y. V n không ch là truy n th ng và tâm lí, v n còn là báo chí n c ta m i ch ang trong giai on phát tri n, ch a bão hoà. 2. V m ng báo nói – báo hình: Do l ch s g n li n c a ài phát thanh – và ài truy n hình n c ta và do ki n th c chuyên sâu còn gi i h n, ng i vi t trình bày g p hai m ng báo nói (phát thanh) và báo hình (truy n hình). T ng h p thông tin t B V n hoá – Thông tin, giáo trình “Công tác t ch c và qu n lý báo chí” c a GV Bùi Huy Lan, và thông tin trên m t s báo, có th th y s phát tri n v s l ng c a các ài phát thanh g n nh m c bão hoà, trong khi ó, m ng báo 8
9. hình l i có s kh i s c b i s xu t hi n c a truy n hình cáp, truy n hình s , truy n hình Internet. Tính n n m 2004, n c ta có kho ng 70 ài Phát thanh – Truy n hình, trong ó có 2 ài Trung ơ ng ( ài Ti ng nói Vi t Nam, ài Truy n hình Vi t Nam), 4 trung tâm truy n hình khu v c (Hu , à N ng, Phú Yên, C n Th ơ), và 64 ài 64 t nh, thành ph . Ngoài TP.HCM t ch c ài phát thanh, ài truy n hình riêng, t nh Phú Yên ch có ài phát thanh, các t nh, thành khác t ch c chung thành m t ài Phát thanh – Truy n hình [14]. Ngoài ra, m ng l i c ơ s có trên 600 ài truy n thanh c p huy n, trong ó có 288 ài ã phát sóng FM, và có g n 9000 ài truy n thanh, tr m phát l i, chuy n ti p phát thanh – truy n hình c ơ s ph ng, xã, t c g n m t n a s xã trong c n c có tr m truy n thanh. C n c vào các con s nh ã nêu trên, có m t nh n nh ph bi n trong gi i báo chí: Vi t Nam có m t h th ng Phát thanh – Truy n hình t Trung ơ ng n các tnh, thành, huy n, xã h t s c hùng m nh. Tuy nhiên, bên c nh nh ng nh n nh kh quan theo h ng “bi u d ơ ng l c lng”, vào kho ng cu i n m 2005, theo tác gi inh Phong, s xu t hi n c a nhi u ài Phát thanh – Truy n hình làm n không hi u qu là m t s “ch ơi sang”, th a thãi, lãng phí vì h u h t v n ph i bao c p. Trong bài vi t “Có c n thi t xây d ng 64 ài truy n hình, ài phát thanh a ph ơ ng hay không?”, inh Phong nh n nh: “Ít có n c nào trên m t di n tích không l n l i có h th ng phát thanh, truy n hình quá nhi u nh n c ta.” Th t v y, Hà N i, d u ã có 2 ài Trung ơ ng, v n có thêm ài PT – TH Hà N i, Hu , à N ng, Cn Th ơ, bên c nh ài khu v c v n t n t i các ài PT – TH a ph ơ ng. Trong khi ó, các ài a ph ơ ng ch có m t s ch ơ ng trình riêng bi t, t s n xu t nh ch ơ ng trình th i s , phim chuyên , phim tài li u, còn l i là ti p sóng ài khu v c và ài qu c t , chi u phim gi i trí thu qu ng cáo. Ngoài m t s ài a ph ơ ng n nên làm ra nh ài PT – TH Bình Dơ ng, V nh Long, các ài t nh nh thì thi u máy móc, thi t b , thi u ti n trang tr i, nhu n bút th p. Theo ó, s kh i s c c a hai lo i hình báo nói – báo hình t p trung ch y u các ài Trung ơ ng, và các t nh, thành l n. Hi n nay, ài Truy n hình Vi t Nam, ài Ti ng nói Vi t Nam ã t ng th i l ng, di n ph sóng và có các kênh riêng ph c v cho thông tin i ngo i và ng bào ng i 9
10. Vi t nh c , sinh s ng n c ngoài [38]. C th , ài Ti ng nói Vi t Nam, cánh chim u àn c a ngành phát thanh Vi t Nam ã phát 193g/ngày trên 6 h ch ơ ng trình i n i và i ngo i, phát b ng 11 th ti ng n c ngoài và 9 th ti ng dân t c, v i t ng công su t trên 8000 KW, tín hi u c truy n d n qua v tinh; ài Truy n hình Vi t Nam phát trên 5 kênh i n i và i ngo i, v i th i l ng trên 60 gi m i ngày. T u n m 2000, ài THVH ã truy n qua v tinh, ph sóng n các n c Châu M , Châu Âu và nhi u khu v c trên th gi i. c tính, h th ng phát thanh ã ph sóng c kho ng 95% lãnh th và h th ng truy n hình ph sóng c 85% lãnh th [5] . ó là ch nói v m t k thu t, chuyên môn. Ngoài iu ó, c n ánh giá ngành Phát thanh – Truy n hình c a Vi t Nam trên ph ơ ng di n làm kinh t . B i vì, hi n nay, truy n hình ang trong quá trình xã h i hóa, c bi t có s xu t hi n c a truy n hình tr ti n (pay – TV). ây là m t mi ng “bánh” l n mà nhi u ơn v ang mu n u t vào. Truy n hình tr ti n ã có Vi t Nam t lâu, b t u t s ra i c a Trung tâm Truy n hình cáp Vi t Nam vào n m 1995. S phát tri n v m t công ngh ã a truy n hình cáp nhanh chóng soán ngôi truy n hình analog (truy n hình truy n th ng). Trong vòng vài n m tr l i ây, truy n hình cáp không còn là c quy n h ng th c a nh ng ng i giàu có. Hi n t i, ph bi n là truy n hình k thu t s m t t (do VTC cung cp), truy n hình s v tinh DTH ( TH Vi t Nam cung c p), truy n hình cáp (do SCTV- Công ty Truy n hình cáp Saigontourist, HTVC, VCTV, HaCTV và m t s ài a ph ơ ng cung c p), m i nh t là truy n hình Internet (truy n hình b ng thông r ng IPTV do FPT cung c p). Tính n n m 2006, c n c có 20 ơn v cung c p d ch v truy n hình tr ti n, ph c v 460.700 thuê bao; riêng truy n hình k thu t s m t t VTC ph c v kho ng 2 tri u h dân. M i m ng truy n hình cáp hi n nay trung bình cung c p kho ng 25 kênh (trong ó 7-10 kênh là truy n hình qu ng bá c a trung ơ ng và a ph ơ ng), còn l i là các kênh truy n hình ph bi n nh : Cartoon Network, Discovery, Star Sport, MTV, HBO, Star Movies [45] Tuy nhiên, theo nh n nh t H i ngh “ ánh giá và trao i kinh nghi m v công tác qu n lý h th ng truy n hình tr ti n” do B VH-TT t ch c, ngoài VTV và HTV, a s các ài khác ch a n ng l c s n xu t các ch ơ ng trình riêng cho l nh v c truy n hình tr ti n. Các ài này ch y u s d ng các kênh qu ng bá mi n phí qu c t và ti p t c xài “chùa” m t s kênh, dù Công c qu c t Brussel v b o v b n quy n tín hi u 10
11. truy n hình ã có hi u l c Vi t Nam. Lí do là nhà ài không kh n ng mua b n quy n, do chi n thu t s h u kênh “ c quy n” y giá b n quy n lên cao; l i c ng do nhà ài không th trao i thêm kênh truy n hình c a các a ph ơ ng b n vì lí do c nh tranh qu ng cáo, do không kh n ng biên, phiên d ch các kênh n c ngoài theo úng quy nh c a B V n hoá – Thông tin; Nu t p chí mang tính gi i trí th i m t lu ng gió m i vào i s ng c a làng báo in thì s xu t hi n c a truy n hình tr ti n, v i nh ng b c chuy n i ngo n m c, làm thay i di n m o ca ngành truy n hình Vi t Nam, y nhanh t c sinh l i c a ngành truy n hình, v i l i nhu n chia u cho c nhà ài, các d ch v n theo, và ch s hu các kênh truy n hình qu c t . ơ ng nhiên, công chúng c ng h ng l i t s a d ng các kênh truy n hình. S phát tri n c a truy n hình tr ti n là b c t p d t chu n b cho vi c h i nh p qu c t trên l nh v c truy n thông, ti n t i n m gi m t trong nh ng th mnh c a n n kinh t báo chí. 3. V m ng báo tr c tuy n: Theo nhà báo Lê Minh Qu c trong “H i áp báo chí Vi t Nam”, t báo tr c tuy n u tiên c a Vi t Nam là t Nhân dân in t , ra i vào 21.6.2000, t c là ch 4 n m sau khi t báo in t u tiên c a nhân lo i – t Mainichi Shimbun c a Nh t B n (3. 1996) – ra i. Rõ ràng, báo tr c tuy n là thành t u phát tri n c a n n báo chí Vi t Nam th k 21, ã có 6 n m hình thành và phát tri n. Bên c nh d li u này, theo Trung tâm Internet Vi t Nam (Vi t NamNIC), t 3 – 12 – 1997, Vi t Nam ã có t báo in t u tiên là t p chí Quê H ơ ng ( n ngày 26/12/2000 t này m i chính th c c B V n hoá – Thông tin cp phép – NV), t c là 5 n m sau khi t báo in t u tiên trên th gi i – Chicago Online ra i (1992). T ó, trung tâm này a ra nh n nh, t c t ng tr ng v s l ng c a báo tr c tuy n còn th p, s l ng u báo còn khiêm t n [3]: t 1997 – 2004, Vi t Nam ch có 50 website báo in t , trong khi ó th gi i t ng t 154 t (1996) lên n 14.537 t (2003). Tuy v y, “th ng tr ” m ng Internet trong bu i ban u l i là các trang web d ch v thông tin d i hình th c d ch v giá tr gia t ng c a các công ty khai thác Internet nh Công ty ph n m m và truy n thông VASC (t Viet Nam Net chính th c là báo vào n m 2003, tr c ó là trang web Vi t Namn.Vi t Nam), Công ty FPT (T Vi t NamExpress ra i vào 26/2/2001), Xu h ng này ti p t c phát tri n v i s “nâng c p” các trang web dch v giá tr gia t ng lên thành báo in t c a các công ty qu ng cáo. S ki n trang web 11
12. 24h.com.vn (Công ty C ph n Qu ng cáo tr c tuy n Hà N i) b óng c a “t m” vào quãng u n m 2006 vì ho t ng nh m t t báo tr c tuy n là s minh ch ng cho xu h ng này. T này s chính th c ra m t sau khi có gi y phép. Cu i n m 2003 n u n m 2004 c ánh giá là giai on “n r ” c a các t báo tr c tuy n, ánh d u nh n th c th i i c a các toà so n báo truy n th ng v t m quan tr ng và v trí trong lòng c gi c a báo tr c tuy n, c bi t là h ng t i ph c v i tng b n c n c ngoài. Hàng lo t các t báo nh Tu i Tr Online, Thanh Niên Online, Hà N i M i Online, Th thao Vi t Nam Online, xu t hi n [3], b c u chí là b n sao ca t báo gi y c a chính báo mình và l y l i thông tin t các báo khác, nh ng càng v sau, “cu c ua” báo tr c tuy n l i càng gay c n, v i vi c các toà so n online ch ng làm tin c l p v i báo gi y, phát huy u im t ơ ng tác – giao l u c a lo i hình báo tr c tuy n ( c bi t là t n a cu i n m 2005 tr l i ây). G n ây, các toà so n online c ng c gng cho ra i các n b n ti ng Anh, ti ng Trung ph c v cho nhu c u h i nh p nh Nhân Dân, Viet Nam Net, Thanh Niên, Sài Gòn Gi i Phóng, Tính n u n m 2006, b tr ng Ph m Quang Ngh cho bi t c n c có 82 t báo in t ang ho t ng. Trong khi ó, con s th ng kê chính th c vào n m 2004 c a B V n hoá – Thông tin cho th y, k t khi lu t nh vào n m 1999, Vi t Nam có trên 50 ơ n v báo in t và nhà cung c p thông tin, v i kho ng 2.500 trang web ang ho t ng. “Th tr ng” báo tr c tuy n Vi t Nam, m c dù v n ch a “ n nên làm ra” (ch m i bc u thu l i nhu n t qu ng cáo, ch y u s ng da vào báo gi y ho c các ho t ng kinh doanh khác c a ơn v u t ), song hi n ang có xu h ng phát tri n r m r vì tính ch t th i i và ti n ích c a lo i hình báo chí này, ng th i lu ng qu ng cáo c ng ang v lo i hình báo chí này. Ông Nguy n Tu n Anh, t ng biên t p c a Viet Nam Net nói n ch khó c a m t t báo in t : “Nói gì thì nói, v i mình ây là c ơ quan kinh doanh vì không c nhà n c bao c p, bù l . Hi n nay, m i n m Công ty VASC v n ph i bù l cho Viet Nam Net vài t Khó kh n nh t vi báo in t hi n nay là làm th nào thu c ti n.[31]” Bên c nh n l c tìm u vào cho báo tr c tuy n, là xu h ng thí im tích hp các lo i hình truy n thông khác, phát huy th m nh c a báo tr c tuy n, i u là các t Vi t NamExpress, TTO, Th tr ng B VH – TT Quý Doãn tr l i ph ng v n báo in t Viet Nam Net vào ngày 25/2/2004 ã nh n nh: “Báo in t là m t “tr n a” r t c coi tr ng” [27]. Theo ó, trong ch tr ơ ng phát tri n có tr ng im h th ng báo chí, Chính ph u tiên 12
13. phát tri n m ng báo tr c tuy n, b i ây là m t trong nh ng xu h ng phát tri n r t l n, h i t công ngh thông tin, truy n thông, vi n thông, hay nói cách khác, tích h p các lo i hình báo chí truy n thông trên n n Internet nhi u u im nh thu n l i, nhanh, không b h n ch v th i gian, không gian, biên gi i, Theo nh n nh c a các nhà chuyên môn, báo tr c tuy n trong t ơ ng lai s l n l t th ph n qu ng cáo c a báo in. 4. Nh ng hi n t ng khác trong i s ng báo chí – truy n thông: S n r c a các công ty qu ng cáo, các hãng phim t nhân, làm cho i sng báo chí - truy n thông [6] c a Vi t Nam trong vòng 5 n m tr l i ây càng thêm sôi ng. Kinh doanh d ch v qu ng cáo, c ng nh làm phim là m t cánh c a ch m i hé m Vi t Nam. ây chính là 2 lo i hình truy n thông làm kinh t hi u qu nh t. Theo Hi p h i Qu ng cáo TP.HCM, c n c hi n nay có kho ng 3000 công ty qu ng cáo, 70% ho t ng TP.HCM, trong ó, áng k có 10 công ty qu ng cáo úng ngh a chuyên nghi p và trên d i 30 công ty qu ng cáo n c ngoài ho t ng d i nhi u hình th c khác nhau. Nh ng con s d báo v ti m n ng c a th tr ng qu ng cáo r t kh quan. Kt qu kh o sát t Ad age report 2004 cho th y giá tr th tr ng qu ng cáo truy n thông trong n c m i n m kho ng 200 tri u USD, và m i n m th tr ng này t ng tr ng t 30% - 40%. N m 2005, c tính th tr ng qu ng cáo trên các ph ơ ng ti n truy n thông t m c x p x 300 tri u USD [25]. Tuy v y, hi n nay, 80% doanh thu c a th tr ng qu ng cáo Vi t Nam thu c v các công ty n c ngoài, d n u v th ph n là J.W.Thompson thu c t p oàn WPP g m 4 công ty “con” là Mindshare, Ogilvy & Mather, J.W.Thompson và Y & R (40%) , k ó là nh ng “ i gia” nh Dentsu, Sattchi & Sattchi, McCann Công ty qu ng cáo trong n c có t m c nh t Vi t Nam hi n nay là t Vi t, vi doanh thu c tính kho ng 10 – 15 tri u USD/n m. Lí do d n n s chênh l ch này, mt ph n là i ng các nhà qu ng cáo Vi t Nam ít ng i c ào t o m t cách bài bn, ph n khác do v n u t và kinh nghi m ang là u th c a các công ty n c ngoài. 13
14. R t ít c ơ quan báo chí c a Vi t Nam khai thác c th tr ng ti m n ng này, a s ch d ng l i các phòng qu ng cáo ti p nh n qu ng cáo t các ơn v làm d ch v qu ng cáo. Tuy nhiên, th i c ơ chi m l nh th tr ng qu ng cáo ang m r ng c a v i tt c m i ng i, nh t là khi tính n n m 2005, ngành qu ng cáo Vi t Nam ch m i tròn 10 tu i. T t c hãy ang còn phía tr c, và h a h n s có s thay i l n. Ông Alan Couldrey, Giám c iu hành Công ty Ogilvy & Mather khu v c ông Nam Á a ra d báo trong bài “Nhân l c ngành qu ng cáo s có thay i l n!” ng trên Ng i Lao ng, “th tr ng Vi t Nam ang thay i r t nhanh. Lúc này là th i im mà các th ơ ng hi u mnh trong n c phát tri n và bành tr ng. D nhiên các công ty, t p oàn qu c t v n s ti p t c n m gi th m nh và có r t nhi u th ơ ng hi u n i ti ng trên th gi i ã c ng i Vi t Nam ch p nh n. Vì v y s phân bi t ang ngày càng tr nên lu m gi a âu là mt th ơ ng hi u trong n c và âu là m t th ơ ng hi u qu c t . ây là nh ng b c phát tri n r t thú v ch ng minh r ng th tr ng Vi t Nam ang ngày càng phát tri n và hoàn thi n”. i s ng ng i dân nâng cao, nh ng y u kém trong th c tr ng phim truy n Vi t Nam, khi em so sánh v i phim truy n n c ngoài, l i càng l rõ . Sau r t nhi u th t b i, trong kho ng 5 n m tr l i ây, Vi t Nam u t nhi u ch t xám và ti n c a vào vi c làm ra các b phim ng c trên th tr ng, không s ng nh vào bao c p c a nhà n c. Tiên phong trong xu h ng này là m t s ài truy n hình l n trong n c (n i b t phía Nam là Hãng phim TFS c a ài Truy n hình TP.HCM và phía B c là Trung tâm s n xu t Truy n hình Vi t Nam VFC). Song cái m i trong th i gian g n ây là s n r c a các hãng phim t nhân. bu i u, h b t tay v i các ài truy n hình làm các game show, talk show, nh hãng phim Lasta (h p tác v i t p oàn Kantana c a Thái Lan). V sau, h m nh d n ti n sang l nh v c in nh và phim truy n hình, và g t hái m t s thành t u nh t nh do th tr ng này ã b ng quá lâu. Tính n n m 2006, có kho ng 20 hãng phim t nhân ang ho t ng theo ch tr ơ ng xã h i hoá phim truy n hình, s n xu t và kinh doanh trong l nh v c in nh. N i b t trong s nh ng hãng phim “tr ” này là Hãng phim Thiên Ngân, Ph c Sang, HK Film, Phim Vi t, M & T Pictures, Xu th Vi t ki u v n c h p tác m hãng phim c ng không hi m, nh tr ng h p ra i c a hãng phim K ng, và m i ây là hãng Chánh Ph ơ ng phim c a Nguy n Chánh Tín và Ph m Nghiêm, tt nghi p H in nh Nam California. Tình hình Vi t Nam cho th y gi a các công ty qu ng cáo và hãng phim t nhân có s g n k t ch t ch v i nhau, tuân theo quy lu t phát tri n c a th tr ng truy n 14
15. thông. Có các công ty qu ng cáo ti n công sang l nh v c làm phim và ng c l i, có nh ng hãng phim nh n làm phim qu ng cáo. Ngu n nhân l c c a hai b ph n này “chi vi n” cho nhau, ôi khi có cùng ch qu n. C ôi bên, các hãng phim t nhân và công ty qu ng cáo nh t Vi t, Cát Tiên Sa, Vi t Image, HK Film, Fanatic, Á M , hi n ang t p trung khai thác th ph n trên d i 100 kênh truy n hình c a 70 ài PT-TH trong c n c, m i kênh phát sóng trung bình 18h/ngày, m t s phát sóng 24/24 (ch a k các kênh ti m n ng ca truy n hình cáp). Tính ra, trung bình m i ngày, các ài truy n hình trong c n c c n kho ng trên 400 t p phim truy n m i nhu c u phát sóng, trong khi ó, s ài truy n hình kh n ng s n xu t phim truy n hình ch m trên u ngón tay và c VFC c ng v i TFS c ng ch làm c kho ng 300 t p phim/n m [19]. iu này s m ng cho tính cnh tranh và y ch t l ng phim truy n Vi t Nam lên, th c t ã và ang ch ng minh iu ó. Ngoài l nh v c qu ng cáo, xu t b n và phim, xu h ng “xã h i hoá” (ch a ph i là kinh t hoá) c ng t o ra nhi u hi n t ng m i trong i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam, tiêu bi u là TP.HCM, trong ó có m t vài hi n t ng ph c t p mà theo ánh giá c a m t s nhà quan sát là nhà n c ch a qu n lý c. c bi t nh t hi n nay, vi c các công ty qu ng cáo liên k t v i m t s c ơ quan ch qu n kinh doanh báo chí d i hình th c các h p ng s n xu t và bán qu ng cáo tr n gói (h p pháp). Vi c làm này khi n nhi u ng i lo ng i qu ng cáo s chi ph i n i dung truy n thông, song th c ch t, ây là mt hình th c báo chí “ti n t nhân”, nh ã nói trên, m t l i ra cho các ơn v c n “c i thi n” i s ng ho c c n c i t l i ph ơ ng th c qu n lý, iu hành và t ch c làm báo cho hi u qu h ơn, gia t ng ti m l c kinh t c a các báo. Hi n t ng t p chí mang tính th ơ ng mi – gi i trí c ng t ây mà ra, nh các t Ti p Th & Gia ình, Th Gi i V n Hoá (t Vn hoá – Thông tin tr c ây), Th Thao Ngày Nay c a công ty qu ng cáo Hoa M t Tr i (Sunflower), t Doanh Nhân Sài Gòn Cu i Tu n, VTM, N i Th t, c a công ty qu ng cáo NVV. C ng s n lúc ngoài khu v c báo chí th i s t ng quát (báo chính tr xã h i), nhà n c nên cho t nhân khai thác các m ng báo chí thiên v thông tin tiêu dùng – gii trí – nâng cao ch t l ng cu c s ng. Hi n nay, c ng có xu h ng t ch c a lo i hình báo chí trong cùng m t c ơ quan báo chí: báo in k t h p v i báo tr c tuy n (ph n l n các toà so n báo in hi n nay có thi t l p trang online), báo tr c tuy n k t h p v i báo hình, báo nói (các trang báo tr c tuy n hi n ang thí im mô hình tích h p này), báo hình, báo nói k t h p v i báo in và báo tr c tuy n (các ài Phát thanh – Truy n hình t s m ã cho ra i các t p chí truy n 15
16. hình và m i ây là a vào s d ng trang báo tr c tuy n). Tuy nhiên, ph n l n báo tr c tuy n trong d ng th c tích h p này ch a c công nh n là m t n ph m c l p mà m i ch c xem nh là m t “ n b n in t ” c a báo in. ây c ng là vi c bình th ng, phù hp v i ti n trình phát tri n báo m ng trên th gi i. M t hi n t ng khác c ng c xem là m i m trong m t n m tr l i ây, ó là s tham gia b c u c a các t p oàn truy n thông n c ngoài vào i s ng truy n thông c a Vi t Nam nhân àm phán th ơ ng m i WTO. Nh ng di n ti n c ng t i trên báo chí trong th i gian g n ây cho th y rõ iu ó. Trong chuy n “ b ” c a 21 t p oàn kinh t M h i u tháng 3/2006, Phó ch t ch c p cao T p oàn truy n thông Time Warner Hugh Stephens kh ng nh mong mu n “h p tác v i phía Vi t Nam t n d ng truy n th ng v n hóa lâu i và a d ng c a Vi t Nam”[10]. T p oàn này có k ho ch u t ch y u trong l nh v c s n xu t phim, xây d ng r p chi u bóng và h t ng in nh. Ngay sau ó, hãng Warner Bros, s h u h ơn 170 r p chi u phim v i h ơn 1600 phòng chi u 11 qu c gia trên th gi i, tr c thu c Time Warner, quy t nh h p tác v i Hãng phim Thiên Ngân, ơ n v u tiên xây d ng c m r p Galaxy 3 phòng chi u Vi t Nam, u t xây d ng và v n hành c m r p chi u phim t tiêu chu n qu c t t i Vi t Nam. Vào kho ng gi a tháng 3/2006, t p oàn in n và truy n thông Ringier AG (Thu S ) n i ti ng kh p châu Âu, sau 3 n m ho t ng trong các d án nhân o Vi t Nam ã có b c i m i. Trong chuy n th m Vi t Nam vào 16 và 17/3, ông Michael Ringier, ch t ch h i ng qu n tr c a t p oàn, không ng n ng i cho bi t s tìm hi u các ho t ng kinh doanh c a t p oàn trong l nh v c báo chí Vi t Nam. Ông nói: “T i Vi t Nam, chúng tôi ang có tham v ng u t thêm vào các báo vi t và t p chí” [10]. C ng vào cu i tháng 3/2006, công ty cung c p n i dung Internet Yahoo!Inc hàng u th gi i ã ch n i tác cung c p d ch v tin t c Yahoo!News là Tu i Tr Online, trong m t n l c b n a hoá t i a n i dung c a trang web này t i m i qu c gia. 5. M t s nh n xét v s phát tri n c a báo chí Vi t Nam trên ph ơ ng di n kinh t : Báo chí n c ta trong 5 n m tr l i ây phát tri n n ng ng v s l ng và ch t l ng trên t t c l nh v c báo chí – truy n thông. Mc dù, theo nh n nh c a th tr ng B V n hoá – Thông tin Quý Doãn, “trong s 500 c ơ quan báo chí thì th c ch t ch có kho ng 50 t báo là có th t ch c v m t tài chính, còn l i là ngân sách c p, và 16
17. mi n m con s này lên n h ơn 40 t ng!”[10], nh ng tình hình s chuy n i theo hng s p x p l i “nh ng tr ng h p ch ng chéo v tôn ch m c ích, i t ng ph c v và kiên quy t x lý nh ng t báo sai có nhi u sai ph m và sai ph m liên t c, ch t l ng kém, c ơ quan ch qu n buông l ng hoàn toàn cho c ơ quan báo chí mu n làm gì thì làm”, “gi m b t s u m i c ơ quan báo chí và t ng mô hình m t c ơ quan báo chí trong ó có mt vài n ph m theo ki u phát tri n quy t ”. ó là n l c c a c ơ quan ch c n ng nh m kh c ph c tình tr ng m t cân i gi a kh nng qu n lý và s l ng c ơ quan báo chí. Nhu c u c a công chúng ngày m t t ng v chi u r ng c ng nh v chi u sâu v a là nhân t a n s phát tri n ó, l i v a cho th y i t ng khách hàng ti m nng c a th tr ng truy n thông còn ch a c/b khai thác h t. V i m c xu t b n hi n nay, bình quân 40 ng i dân ch có m t t báo các lo i c trong ngày, 8 b n báo/ng i/n m. c bi t, “nhu c u c c a dân c tuy t i a s các t nh cách bi t r t xa v i hai TP l n, Hà N i và TP.HCM. M t nghiên c u cách ây 10 n m ã cho th y t l mua báo TP.HCM cao g p 6 l n C n Th ơ và g p 2,4 ln Hà N i” [10]. iu ó d n n tình tr ng “ ói thông tin” m t s n ơi – m t mâu thu n khó kh c ph c ngày m t ngày hai. Nhu c u trong khu v c báo tr c tuy n càng t ng lên rõ r t trong 5 n m qua. Tính n th i im tháng 5/2004 ã có g n 4 tri u l t ng i truy c p các t báo in t nh VietNamNet, Vi t NamExpress, Tuoi Tre Online, Lao ng in t , chi m 5,42% dân s c n c [10]. S gia t ng nhu c u c báo tr c tuy n t ơ ng ng v i s gia t ng nhu c u truy c p Internet. Trung tâm Internet Vi t Nam (VNNIC) th ng kê c: trong 6 tháng cu i n m 2004, Vi t Nam có 6.139.424 ng i truy c p Internet, chi m t l 7,44% dân s ; trong 4 tháng u n m 2005 có 7.174.028 ng i, chi m t l 8,7% dân s (m c bình quân trong ASEAN, châu Á và th gi i là 7,54%; 8,36%; 14,11%.) [10] TP.HCM có 6 tri u dân, t ơ ng ơ ng v i 1 tri u h gia ình. Trong khi truy n hình mi n phí ã phát tri n m c nh t nh, th tr ng c a truy n hình tr ti n tìm th y nhu c u cao công chúng. Ho t ng t n m 2003, song ngay c SCTV ch có kh n ng áp ng 10.000 thuê bao. N u có n 20 SCTV thì cng m i ch cung ng c nhu c u ca 1/5 h gia ình Vi t Nam. Do ó, ây là m t l nh v c y h a h n. Bên c nh ó là s tr ng thành c a i ng làm truy n thông, s ti n b ca máy móc, công ngh , trang thi t b k thu t. n nay, c n c có 12.000 (s li u m i 17
18. nh t là 13.000 – NV) nhà báo chuyên nghi p, 78% có trình i h c báo chí, i h c các chuyên ngành khác và trình trên i h c, 4.118 ng i có trình lý lu n chính tr trung cp, 1.699 ng i có trình lý lu n chính tr cao c p[10]. 1/10 i ng truy n thông c a c nc s ng và làm vi c t i TP.HCM. Hi Nhà báo Vi t Nam hi n là thành viên Hi p h i báo chí các n c ASEAN (CAJ) và T ch c qu c t các nhà báo (OIJ). H i nhà báo v a t ch c i h i VIII H i nhà báo TP.HCM (13/8/2005) im y u kém c n s m c kh c ph c là khâu ào t o i ng truy n thông. N u nói theo kinh t vi mô, Vi t Nam ch a ti n t i ng gi i h n kh nng s n xu t PPF trong l nh v c báo chí – truy n thông, ch a khai thác t t c các “tài nguyên” s n có trong iu ki n k thu t t t nh t hi n t i, th tr ng v n còn r ng thênh thang và ang loay hoay tìm m t chi n l c phát tri n dài lâu. Chính th c ti n phát tri n nhanh chóng và m nh m c a i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam ã d n n nh ng i m i trong t duy qu n lý báo chí c a nhà nc. Ch tr ơng hình thành các t p oàn báo chí ra i trong b i c nh ó. C ng chính vì ch a t ng có ti n l trong i s ng báo chí Vi t Nam, s ra i c a ch tr ơ ng này d n n hàng lo t v n m i c n t ra và h ng tr l i cho các v n này là các t p oàn báo chí trên th gi i. Ti u k t M c ích c a ch ơ ng 1 là ch ng minh s phát tri n trên ph ơ ng di n kinh t c a i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam trong 5 n m tr l i ây, trình bày nh ng nhân t kinh t ti m n trong m i lo i hình báo chí – truy n thông. Trên c ơ s ó, ng i th c hi n tài a ra l p lu n v “s thay i h p lý” trong t duy qu n lý báo chí c a Vi t Nam, v s ra i c a ch tr ơ ng hình thành t p oàn báo chí (s nói c th h ơn ch ơ ng 3). Ngoài ra, s phát tri n b c u này c ng a n m t yêu c u khách quan: tìm tòi và h c h i kinh nghi m làm kinh t truy n thông, c th là làm t p oàn báo chí, ca m t s n n báo chí trên th gi i. 18
19. Ch ơ ng 2 GI I THI U M T S T P OÀN BÁO CHÍ TRÊN TH GI I 1. S ơ l c v l ch s hình thành các t p oàn truy n thông trên th gi i: i v i báo chí th gi i, các thu t ng nh ngành báo chí newspaper industry , ngành truy n thông media industry và kinh t báo chí media economics [7] t lâu ã tr thành quen thu c. Có h n nh ng cu n sách, t p chí, trang web vi t v các v n này. ó là vì ti n trình l ch s c a báo chí th gi i n kho ng gi a th k 19 ã có m t b c ngo t l n, nh ng ng i làm báo b t u chú ý n m c tiêu kinh t trong ho t ng báo chí và bi t cách t ch c iu hành ho t ng báo chí [8] . (M c dù v y, th i bu i qu ng cáo ch a phát trin, ph ơ ng cách h u hi u t c m c tiêu kinh t m i ch là ci ti n n i dung t ng doanh s phát hành.) Có th th y rõ b c ngo t nêu trên khi nghiên c u n n báo chí M – m t trong nh ng n n báo chí m nh nh t th gi i, c bi t là giai on sau cu c n i chi n 1865 – 1867. Th t v y, ng trên quan im l ch s , chúng tôi nh n th y th c tr ng báo chí ngày nay m t s qu c gia ang phát tri n, trong ó có Vi t Nam, có nhi u im tơ ng ng v i th c tr ng báo chí n c M h ơn 100 n m v tr c, n i b t là khuynh hng báo chí làm kinh t . B i c nh ó cho phép chúng tôi nh n di n cái nôi hình thành các t p oàn báo chí – truy n thông M (n ơi xu t phát c a các t p oàn truy n thông l n nh t th gi i hi n nay) thông qua ba hi n t ng: s ra i c a ngh làm báo m i new journalism (phân bi t v i thu t ng new media trong th i i Internet), s giàu có c a ngh làm báo vàng yellow journalism, và s hình thành các h th ng báo dây chuy n newspapers chains . Ngh làm báo m i M ra i a n s phát tri n r m r c a báo chí M . Vào th i kì ó, báo chí tr thành “nh ng công ty hùng m nh, giàu có, t m b o c v ph ơ ng di n kinh t và nh ó, phát huy t t ho t ng làm báo” [9] n cu i th k 19, báo chí M ã tr thành m t n n kinh doanh l n, có tính c l p t ơ ng i trong i s ng xã 19
20. hi. Nh ng nh n nh trên cho th y xu t phát im c a các t p oàn báo chí truy n thông ph i là nh ng công ty hùng m nh, t ch c v tài chính. Ngh làm báo vàng ánh d u s xu t hi n c a nh ng “Citizen Kane” [10] trong làng báo th gi i, nh ng con ng i bi t cách em l i s hùng m nh cho các t báo trên ph ơ ng di n làm kinh t . Báo chí M th i kì này ã “m p mé”, “manh nha” ho t ng theo mô hình t p oàn. B ng nh ng t báo m nh, W.Randolph Hearst – ông vua c a ngh làm báo vàng, ã “th t s thành công, em l i gia tài s ”[11] . Hearst không “d ng l i lnh v c làm báo, ông ta còn chuy n sang l nh v c xu t b n, l nh v c t p chí và b t kì lnh v c nào c ng thành công” [12] , c bi t là v i các t h ng n nhóm i t ng riêng bi t nh House Beautiful (Nhà p), Good House Keeping (N i Tr Gi i), Nh ng nh n nh trên cho th y h ng phát tri n c a các “công ty hùng m nh” chính là t vi c gia t ng s l ng các n ph m làm n hi u qu , ng th i m r ng kinh doanh sang các l nh v c có liên quan n báo chí. B c sang th k 20, m t b c ti n g n h ơn v i mô hình t p oàn báo chí, ó chính là hi n t ng báo dây chuy n, n i b t v i tên tu i c a hai nhân v t E.W.Scripps và Hearst. Hi n t ng báo dây chuy n ra i nh m “khai thác m i liên k t, m i quan h gi a nhi u t báo h tr nhau v ph ơ ng di n ngh nghi p” [13] . iu ó có th coi là mt nhu c u t t y u. S liên k t này di n ra trên c ơ s các t báo có chung m t ch s h u (ông trùm), ho c thu c v m t liên minh báo chí nào ó (v ơ ng tri u báo chí). Scripps cng chính là ng i a ra công th c thành l p h th ng báo chí: - Ngi iu hành nh ng t báo c a dây chuy n ph i là nh ng ng i tr tu i và ng tên ng s h u (có chân trong liên minh báo chí), vai trò làm ch bút, ho c ch báo. - Ph i h p hài hoà gi a hai hành vi sáp nh p (mua l i các t báo) và sáng l p. Ch nên sáng l p và mua báo nh ng thành ph h ng trung, tránh tình tr ng c nh tranh thua l. - Bán báo giá r , ph i tr ti n cho h th ng phát hành. (Vào th i c a Scripps, báo có giá ng lo t 1 xu.) - V n ng cho nh ng m c ích, nh ng l i ích chung c a xã h i, c bi t là t ng lp ng i nghèo. 20
21. ây chính là nh ng iu c n b n mà các t p oàn báo chí l n trên th gi i hi n nay vn th ng ng d ng trong chi n l c kinh doanh c a mình. Gi thuy t “ba hi n t ng” c ki m nghi m qua l ch s (t so n th o và ng t i trên Internet) c a m t s t p oàn báo chí l n trên th gi i. Cho n nay, theo quy lu t phát tri n c a n n kinh t báo chí, hai h th ng báo dây chuy n c a E.W.Scripps và Hearst ã phát tri n lên thành các t p oàn The E.W.Scripps Company và Hearst Corporation ti ng t m trên t M [14] . Nh v y, con ng phát tri n t t y u c a ngành công nghi p báo chí – truy n thông là t ng b c chu n b nh ng y u t c n thi t tr nên l n m nh: u tiên là i m i t duy theo h ng chú tr ng m c tiêu kinh t (ngh làm báo m i), m r ng ho t ng kinh doanh sang các l nh v c truy n thông khác (ngh làm báo vàng), m r ng n ng lc qu n lý, iu hành i n i và i ngo i hàng lo t t báo (hi n t ng báo dây chuy n), tham gia n ng ng vào nên kinh t nh nh ng doanh nghi p th c th (các t p oàn báo chí hùng m nh). N n báo chí M ã tuân theo quy lu t phát tri n ó, c ánh giá là m t trong nh ng n n báo chí m nh nh t th gi i, s h u nhi u t p oàn báo chí – truy n thông hàng u nh t th gi i. i v i M , ngay t bu i u r vào b c ngo t kinh t, ng i ta ã coi báo chí – truy n thông là m t trong nh ng ngành công nghi p n ng và cho phép nó phát tri n n m c t i a. 2. Khái ni m “t p oàn báo chí”: Vì các khái ni m “kinh t báo chí”, “t p oàn báo chí” Vi t Nam t ơ ng i mi và ch a c làm rõ, vi c tìm hi u n i hàm c a các khái ni m này các n c trên th gi i là m t vi c làm h t s c c n thi t. Trong nghiên c u này, ng i th c hi n ch nh tìm hi u thông qua các thu t ng ti ng Anh. Hi n nay, báo chí xu t b n b ng ti ng Anh c a Vi t Nam d ch c m t “t p oàn báo chí” là “press group” [15] . Ng i th c hi n không tìm th y nh ngh a c a “press group” khi s d ng công c tìm ki m Google. Tuy nhiên, thông qua m t s trang web khác, c bi t là trang web c a Hi p h i báo chí th gi i (World Association of Newspapers - WAN), có th th y “press groups” c s d ng ch “các nhóm báo in”, không tính n các lo i hình báo khác. Trong ph n gi i thi u các thành viên c a mình, WAN ã c p n “nine regional and world-wide press groups” [16] , ngh a là “chín nhóm báo in có quy mô toàn c u và quy mô khu v c”. Trang web nghiên c u th tr ng 21
22. MarketResearch.com có ph m vi nghiên c u tr i r ng trên toàn c u, c bi t là M , Anh, châu Âu và châu Á cho th y rõ h ơn ý ngh a c a thu t ng này. Trong báo cáo v “Báo chí Trung Qu c” (China Newspaper Industry) xu t b n vào 08/04/2005, MarketResearch.com dùng thu t ng “press group” ch Guangzchou Daily Press Group, mà Vi t Nam v n quen g i là t p oàn báo chí Qu ng Châu. Nh v y, “press group” thông th ng c s dng g i các t ch c có h t nhân là m t c ơ quan báo in n i ti ng lâu i, và c ơ quan này có tham gia các ho t ng kinh doanh b tr khác. Tuy nhiên, v m c ph bi n trong vi c ch các t p oàn báo chí – truy n thông, “press group” ph i nh ng b c cho m t s thu t ng khác. Trong bu i n th m và làm vi c Khoa Ng v n & Báo chí ( H KHXH & NV TP.HCM) vào ngày 22/02/2006, Giáo s Richard Shafer ( H North Dakota, M ) có l i khuyên nên s d ng các thu t ng “media conglomerate”, “media convergence” có th ti p c n v n c n nghiên c u. Theo wikipedia, “media conglomerate” dùng ch các t ng công ty s h u mt con s l n các công ty con ho t ng trong nh ng lo i hình truy n thông khác nhau nh truy n hình, phát thanh, xu t b n, in nh, và Internet. Xét trên khía c nh thu t ng kinh t , “conglomerate” ch m t công ty l n (t ng công ty) bao g m nhi u công ty con có v ngoài là các doanh nghi p không liên quan gì n nó [17] . Cu n t in bách khoa trên mng này c ng cho bi t: “M t v n c t ra, k t n m 2006, là li u các công ty truy n thông (media companies) có th t không liên quan nhau hay không.” [18] . Và theo wikipedia, ng i ta còn s d ng thêm thu t ng “media group” (theo l i hi u nh press group nh ng bao trùm trên t t c các lo i hình truy n thông, không riêng gì lo i hình báo in) Trang web wikipedia a ra m t s “media conglomerate” l n trên th gi i nh : AT&T, Berlusconi Group, Bertelsmann, Canwest Global, General Electric, Hearst Corporation, Lagardère Media, Liberty Media, News Corporation, Sony, Time Warner, The Times Group (phân bi t v i Nhóm báo Times c a t p oàn News Corporation), Viacom, Vivendi Universal, Walt Disney Company, Tác gi Robert W McChesney trong bài vi t “The New Global Media: It’s a Small World of Big Conglomerate” (1999) cng cho bi t th tr ng truy n thông toàn c u n m d i quy n th ng tr c a 8 t p oàn xuyên qu c gia cai tr th tr ng truy n thông M : General Electric (GE), AT & T/Liberty Media, Disney, Time Warner, Sony, News Corporation, Viacom và Seagram, c ng v i Bertelsmann, m t t p oàn c a c. Tuy l nh v c kinh doanh chính c a GE và AT&T 22
23. không ph i là l nh v c truy n thông nh ng GE s h u t p oàn truy n thông n i ti ng NBC, AT & T có công ty con Liberty Media, và c hai t p oàn này ang có d nh thu np các tài s n truy n thông n u th y c n thi t. Thu t ng “media convergence” (h i t truy n thông) có nh ng thu t ng tơ ng ng nh “media consolidation” (t p h p truy n thông) và “concentration of media ownership” (s t p trung trong l nh v c s h u truy n thông). ây là m t thu t ng ph bi n trong gi i phê bình truy n thông c ng nh các nhà làm lu t khi c p n ph ơ ng th c s h u các ph ơ ng ti n truy n thông c a các doanh nghi p. Thu t ng “media convergence” có s liên h m t thi t v i thu t ng “media conglomerate” ch s t p trung s h u trong l nh v c truy n thông th ng kéo theo s hình thành các “media conglomerate”. Khi m t doanh nghi p s h u nhi u lo i hình truy n thông khác nhau, nó c xem nh là m t “media conglomerate”. Sáu “media conglomerate” hi n th i là Disney, Viacom, Time Warner, News Corp, Bertelsmann, và General Electric s h u h ơn 90% th tr ng truy n thông toàn c u. Nh v y, hi n t ng “media convergence” hay “concentration of media ownership” chính là kh i im hình thành các “media conglomerate” (các t p oàn truy n thông) các n c ph ơ ng Tây. M t l n n a, gi thuy t v con ng hình thành các t p oàn truy n thông trên th gi i ã nêu ph n C2.1 c kh ng nh thông qua chính b n thân các thu t ng . Ngoài ra, trên th gii còn s d ng m t s thu t ng khác dùng ch “t p oàn báo chí” nh : media organization, media group, media mega-group, media empires, media giants, media corporations Nh ng ó là thu t ng dành cho các nhà nghiên c u. i v i b n thân các “t p oàn báo chí”, tên g i c a t p oàn ph thu c vào hình th c ng ký kinh doanh. Có n ơi g i mình là company, có n ơi l i g i là group, có n ơi g i là corporation, có n ơi g i là holdings, Do ó, vi c có hay không có danh x ng “t p oàn báo chí” không quan tr ng b ng n i l c th c s c a m i doanh nghi p truy n thông. n c ta v n s d ng l n l n hai thu t ng “báo chí” và “truy n thông”, ôi khi ánh ng chúng v i nhau. Do ó, hi u cho úng, ph i xem “t p oàn báo chí” là m t thu t ng kinh t , thu c v kinh t truy n thông, có ngh a h p t ơ ng ơ ng v i thu t ng “press group” và ngh a r ng t ơ ng ơ ng v i thu t ng “media conglomerate”. Theo ó, “t p oàn báo chí” là m t t p oàn kinh t ho t ng a d ng trong l nh v c 23
24. truy n thông, có th có h t nhân là m t c ơ quan báo in, báo hình, ho c b t c lo i hình báo chí nào khác, và c ng có th tham gia vào m t s l nh v c kinh doanh ngoài truy n thông.” Theo tác gi Robert W McChesney, có hai d ng th c t p oàn báo chí truy n thông [19] . Th nh t là d ng th c t p h p theo chi u ngang (horizontally integrated); tc là, t p oàn thâu tóm g n nh tr n v n m t l nh v c truy n thông nào ó, ch ng h n nh l nh v c xu t b n sách. Nh ng n t ng h ơn ph i k n t c t p oàn hoá theo d ng th c th hai – d ng th c t p h p theo chi u d c (vertically integrated); t c là, m t t p oàn n m quy n s h u trong r t nhi u l nh v c truy n thông khác nhau, t o thành m t m ng l i s n xu t và tiêu th liên hoàn, làm ra n i dung truy n thông và có kênh phân ph i các n i dung truy n thông ó. D u hi u phân bi t m t t p oàn th ng tr theo d ng th c này là kh nng khai thác “s c m nh t ng h p” gi a các công ty mà nó s h u. V ph ơ ng di n này, hai tác gi Johannes von Dohnanyi và Christian Moller c a nghiên c u “The Impact of Media Concentration on Professional Journalism” (Tác ng c a s t p trung truy n thông i v i ngh báo) c ng khái quát: “S t p trung có th di n ra theo chi u d c, t c là t p trung các th ch kinh t c l p v i các công on sn xu t khác nhau l i làm m t t p oàn, ho c di n ra theo chi u ngang, t c là sáp nh p các công ty gi ng nhau v công on s n xu t.” [20] 3. Gi i thi u m t s t p oàn báo chí trên th gi i: Nói n m t t p oàn ( ây là nói n t p oàn truy n thông), tr c h t là nói n s n nghi p c a t p oàn, ph ơ ng châm ca t p oàn, c ơ c u t ch c, các ho t ng ca t p oàn, mà nh ng iu này th ng c các t p oàn trên th gi i công khai gi i thi u trên trang web c a mình. Sau n a, m i i sâu vào tìm tòi c ơ ch qu n lý, c ơ ch s hu, nh ng v n kinh t - xã h i n y sinh xung quanh t p oàn. Tuy nhiên, trong khuôn kh c a m t tài NCKH c p tr ng, l i b gi i h n b i ki n th c trong l nh v c kinh t và pháp lu t, dù ng i vi t c tâm tìm hi u các v n n i b này, k t qu t c m i ch b c u. Các tài liu s d ng trong ph n này ch y u c l y t trang web c a các 24
25. tp oàn, trang web c a các báo trong và ngoài n c, c ng nh t các báo cáo khoa h c c công b trên m ng Internet. 3.1. M t s t p oàn báo chí M: V quy mô c a các t p oàn báo chí M , nhi u nhà nghiên c u ã g i chúng là “các ch truy n thông”, “nh ng gã kh ng l ” (media empires, media giants), b i c v quy mô ho t ng, kh n ng tài chính, t m nh h ng c a các t p oàn này u v ơ n ra kh p toàn c u. Trong m t t p oàn truy n thông M , có th có nh ng t p oàn truy n thông “con” khác. 3.1.1. T p oàn News Corporation: 3.1.1.1. Quá trình hình thành và phát tri n: S hình thành và phát tri n hùng m nh c a t p oàn truy n thông News Corporation (vit t t là News Corp) ghi d u n m nét c a “nhà tài phi t truy n thông” (media tycoon) ng i M g c Úc Rupert Murdoch. L ch s c a t p oàn có th vi t g n trong các v th a k , sáng l p, sáp nh p, và mua bán. T t báo t nh l h ng hai Adelaide News c a ng i cha (1952), Rupert Murdoch thành l p t p oàn báo chí News Limited có t m nh h ng r ng rãi b c nh t Úc (hi n nay, News Limited v n là công ty con Úc c a News Corp). News Limited chuyên mua l i các t báo làm n l lã Úc và v c chúng d y b ng cách ng d ng công ngh qu n lý tiên ti n và c i t n i dung. Trong vòng 10 n m, News Limited em l i cho Murdoch kho n l i nhu n “k ch sù”. N m 1979, Murdoch thành l p News Corporation trên t Úc và b t u thu mua nh ng t báo và t p chí hàng u London (Anh) và New York (M ), c ng nh thu mua nhi u t p oàn truy n thông khác. Anh, thông qua công ty con News International, News Corp c a Murdoch có nh h ng m nh m trong làng báo Anh, c bi t là t khi s h u hai h th ng báo Times Newspapers và News Group Newspapers (kho ng th i gian cu i th p niên 80 c a th k 20) và m t ph n h th ng truy n hình tr ti n BskyB (n m 1990). T th i News Limited, Murdoch ã vào th tr ng truy n thông M b ng cách mua t San Antonio News (1973), ngay sau ó sáng l p t National Star và mua t 25
26. New York Post (1976). Khi ã thành l p News Corp, Murdoch b t u “ti n công” sang lnh v c phim nh (x ng phim n i ti ng nh t c a News Corp là 20 th Century Fox) và phát thanh truy n hình (n m 1985, Murdoch l y qu c t ch M thu n l i trong vi c s h u các ài truy n hình c a M ). Hi n nay, m ng l i truy n hình Fox (do công ty con Fox Broadcasting Company iu hành) ã lan to n 96% h gia ình M . Vào n m 1993, News Corp mua ài truy n hình STAR có tr s chính Hong Kong, v i tham v ng ti n vào th tr ng truy n thông Trung Qu c, b i ây là kênh truy n hình v tinh phát kh p khu v c châu Á. Trong su t th p niên 90 c a th k 20, News Corp chi m th ph n l n trong lnh v c truy n hình tr ti n c 3 châu l c. N m u th k 21, News Corp thành công trong l nh v c kinh doanh Internet v i AOL. n gi a n m 2005, News Corp chuy n h ng sang l nh v c kinh doanh truy n thông m i, nh m ti p t c làm “bá ch ” th tr ng truy n thông trong t ơ ng lai. Thành công u tiên c a News Corp là hi u ng xã h i và l i nhu n truy n thông c a website MySpace.com. Tính n 30/6/2005, News Corporation có t ng giá tr tài s n x p x 55 t ôla, t ng doanh thu hàng n m x p x 24 t ôla. T ng s nhân viên c a News Corp x p x 40.000 ng i (Thông t n xã Xinhua c a Trung Qu c c ng ch có 10.000 nhân viên). 3.1.1.2. C ơ c u t ch c: News Corp có c ơ c u t ch c nh m t t p oàn kinh t , bên d i là vô s nh ng công ty con (có quy mô c ng nh m t t p oàn, có ban iu hành ri ng). Rupert là Ch t ch H i ng qu n tr kiêm CEO (T ng giám c iu hành) c a t p oàn (Gia ình Murdoch ti p t c n m gi 29% c ph n c a t p oàn). Ban Giám c t p oàn News Corp g m có 14 ng i (Board of Directors). Nhi m v c a Ban Giám c là quan sát toàn b ho t ng kinh doanh c a News Corporation (bao g m Công ty m và các công ty con) và ch u trách nhi m vi c iu hành Công ty m (t c News Corp). Ban Giám c thi t l p các chính sách chung, ra h ng chi n l c cho toàn b t p oàn, và chú tr ng vào vi c gia t ng l i nhu n cho các c ông. 26
27. Ngoài ra còn có 3 U Ban (Board Committees) là U ban Ki m toán (Audit Committee), U ban c và Qu n tr t p oàn (Nominating and Corporate Governance Committee), và U ban B i th ng (Compensation Committee) v i nh ng ng i ng u là các thành viên Ban Giám c không tham gia ho t ng kinh doanh c a t p oàn (non- executive Directors). Vào tháng 04/2004, Viet Dinh ( inh Ph ng Vi t), giáo s lu t tr ng H Georgetown trúng c làm thành viên Ban Giám c c a News Corp, gi ch c ch t ch U ban c và Qu n tr t p oàn (Nominating and Corporate Governance Committee) Các tiêu chu n o c (Ethical Standards) mà t p oàn ra c tóm gn trong v n b n “Các tiêu chu n Ho t ng Kinh doanh” (Standards of Business Conduct). Theo ó, t p oàn iu hành ho t ng kinh doanh theo úng các lu t l và quy nh, ng th i luôn chú tr ng n các tiêu chu n o c kinh doanh cao nh t. T t c m i ng i t giám c cho n các nhân viên c a t p oàn (k c các công ty con) u ph i theo úng tinh th n này. 3.1.1.3. Các ho t ng truy n thông: News Corporation là m t công ty ho t ng a d ng trong l nh v c gi i trí và truy n thông. 8 l nh v c ch y u là: (1) Phim gi i trí (Filmed Entertainment): Các tác ph m in nh n i ti ng c a News Corp là Star Wars, Star Wars Episode I: The Phantom Menace, và Titanic. Các phim truy n hình c s n xu t các studio (phim tr ng) c a News Corp c ng c ánh giá cao và t p oàn là nhà cung c p hàng u các phim gi vàng trên truy n hình M . News Corp có kho ng 11 studio, trong ó ni ti ng nh t là hãng 20 th Century Fox . (2) Truy n hình (Television): Các ho t ng truy n hình c a News Corp tr i r ng kh p n m châu, s dng các công ngh tiên ti n truy n hình s , truy n hình t ơ ng tác, truy n hình v tinh. Các ài truy n hình c a t p oàn ã tr i qua 10 n m liên t c thu l i nhu n, và FOX Broadcasting Company (T p oàn truy n hình FOX) là m ng l i truy n hình c nh ng 27
28. ng i tr xem nhi u nh t. L i nhu n quan tr ng nh t c a News Corp n t các ch ơ ng trình truy n hình v tinh và truy n hình cáp. Các chơ ng trình tin t c, th thao, gi i trí, thu hút g n 300 tri u ng i ng ký. Các kênh truy n hình cáp n i ti ng nh t (v i các ch ơ ng trình a ph ơ ng và qu c t ) c a News Corp là: Fox College Sports (kênh th thao), Fox Movie Channel (chuyên chi u các phim c a hãng 20th Century Fox), Fox News Channel (kênh tin t c), Fox Reality, Các th ơ ng hi u truy n hình v tinh phát sóng tr c ti p (direct broadcast satellite television) n i ti ng nh t c a News Corp là BskyB (Anh), DirecTV (M ), Foxtel (Úc), Sky Italia (Ý), Star TV (châu Á), (3) T p chí và ph tr ơ ng (Magazines & Inserts): News Corp là c ông l n nh t c a Gemstar-TV Guide International, t p chí chuyên cung c p thông tin v các ch ơ ng trình truy n hình t ơ ng tác hàng u th gi i và là t p chí truy n hình cao c p. News Corp c ng s h u News America Marketing, chuyên ng t i các thông tin khuy n mãi tiêu dùng, ph c v hàng tri u ng i mua s m mi tu n. Ngoài ra còn có Big League, InsideOut, donna hay, ALPHA, SmartSource, The Weekly Standard. (4) Báo chí (Newspapers): Th m nh c a News Corp là xu t b n các t báo ti ng Anh. Các t báo c a tp oàn có m t h u kh p m i n ơi: Anh, Úc, Fiji, Papua New Guinea, và M . News Corp có h ơn 175 t báo khác nhau, in kho ng 40 tri u n b n/tu n. i ng phóng viên 15.000 ng i có m t kh p m i n ơi trên th gi i. Các t báo Úc (kho ng 21 t ) là: The Australian (phát hành toàn qu c), The Weekend Australian (phát hành toàn qu c), The Courier-Mail (Queensland), The Sunday Mail (Queensland), The Cairns Post (Cairns, Queensland), The Gold Coast Bulletin (Gold Coast, Queensland), The Townsville Bulletin (Townsville, Queensland), The Daily Telegraph (New South Wales), The Sunday Telegraph (New South Wales), The 28
29. Herald Sun (Victoria), The Sunday Herald Sun (Victoria), The Weekly Times (Victoria), MX (Melbourne and Sydney CBD), The Geelong Advertiser (Geelong, Victoria), The Advertiser (South Australia), The Sunday Mail (South Australia), The Sunday Times (Western Australia), The Mercury (Tasmania), The Sunday Tasmanian (Tasmania), Northern Territory News (Northern Territory), The Sunday Territorian (Northern Territory), Fiji có t Fiji Times. Papua New Guinea có t Papua New Guinea Post-Courier. Các t báo Anh c xu t b n b i News International Ltd.: các t kh nh (tabloid) The Sun và News of the World (thu c nhóm báo News Group Newspapers Ltd.), các t kh l n nh The Sunday Times, The Times (hi n nay là kh b túi), The Times Educational Supplement, The Times Literary Supplement. M có t New York Post. (5) Xu t b n sách (Book Publishing): HarperCollins Publishers là m t trong nh ng ơn v xu t b n sách l n nh t và n ng ng nh t trên th gi i, g n ây ã mua l i nh ng tên tu i n i ti ng trong gi i kinh doanh sách nh William Morrow & Company, Avon Books, Amistad Press, and Fourth Estate. Ngoài ra, HarperCollins Publishers còn là công ty m c a 2 ơn v kinh doanh sách khác là ReaganBooks và Zondervan. (6) Các l nh v c khác (Internet, các trang web gi i trí, game, qu ng cáo ngoài tr i, công ngh vi n thông, âm nh c, th thao, ). Ho t ng kinh doanh c a News Corp di n ra ch y u M , châu Âu, Úc, châu Á, và khu v c Thái Bình D ơ ng (70% l i nhu n n t th tr ng truy n thông M ). 29
30. 3.1.2. T p oàn Gannett: 3.1.2.1. Quá trình hình thành: T p oàn Gannett là t p oàn báo in l n nh t n c M (chuyên phát hành báo in, chú tr ng thông tin và tin t c), xét v t ng s l ng phát hành h ng ngày. Gannett c sáng l p b i Frank E. Gannett vào n m 1906, niêm y t trên th tr ng ch ng khoán vào n m 1967. Vào n m 1972, Gannett tuyên b thành l p l i t p oàn bang Delaware, nơi lu t l truy n thông t ơ ng i thông thoáng. T p oàn có x p x 10,500 c ông kh p 50 ti u bang và c m t s n c khác. T p oàn có kho ng 52.600 nhân viên. T ng doanh thu c a t p oàn kho ng 7.6. t ôla (2005), t c là ch b ng kho ng 1/3 t ng doanh thu c a tp oàn News Corp. V c ơ c u t ch c, Gannett có H i ng qu n tr và m t Ban Giám c gm 10 ng i. Hai nhân v t quan tr ng nh t c a t p oàn là Ch t ch H i ng qu n tr Douglas H. McCorkindale và CEO Craig A. Dubow. Gannett c ng có 3 U ban (Board Committees): Gannett Management Committee (U ban Qu n tr ) s p x p toàn b chính sách cho t p oàn. Gannett Newspaper Operating Committee (U ban iu hành ho t ng báo chí) theo dõi ho t ng c a các t báo c a t p oàn. Gannett Broadcasting Operating Committee (U ban iu hành ho t ng truy n hình) qu n lý thông qua các chính sách i vi các ài truy n hình thu c s h u c a t p oàn. Quan im c a Gannett là: ng i tiêu dùng s n v i Gannett c tho mãn m i nhu c u v thông tin (information) và tin t c (news), vào b t c lúc nào, b t c nơi âu, d i m i hình th c. Nhi m v c a Gannett là: a t p oàn h i nh p v i môi tr ng (truy n thông) m i m t cách thành công, cung c p các thông tin và tin t c ph i có (must-have), theo yêu c u, trên m i l nh v c truy n thông, v i t t c tinh th n trách nhi m c a ng i làm báo. 3.1.2.2 . Các ho t ng trong l nh v c truy n thông: 30
31. S l ưng n ph m c a t p oàn báo chí Gannett: M , t p oàn có 90 nh t báo, bao g m t nh t báo n i ti ng trong l ch s báo chí th gi i USA Today, và có gn 1000 n ph m khác không ph i là nh t báo. M i nh t báo c a t p oàn l i có m t website gi i thi u các tin t c và qu ng cáo. Anh, m i ho t ng c a Gannett u thông qua “t p oàn con” là Newsquest Media Group, v i 17 nh t báo và h ơn 300 n ph m khác. Newsquest là nhà phát hành báo chí l n th 2 Anh. Riêng v báo tr c tuy n, vào tháng 12/2005, công chúng Internet c a Gannet lên n g n 21 triu ng i, chi m kho ng 13,5% công chúng Internet, theo kh o sát c a Nielsen/NetRatings. V l nh v c truy n hình , Gannett iu hành n 21 ài truy n hình n c M (n m trong các m ng l i truy n hình l n nh t n c M nh CBS, NBC, ABC, UPN) vi th ph n 19,8 tri u h gia ình. M i ài truy n hình này l i có m t website mang tính a ph ơ ng gi i thi u tin t c, các n i dung qu ng cáo và gi i trí, d i d ng v n b n và c di d ng video. Thông qua công ty con Captivate, h th ng phát hình này còn chuy n t i tin t c và qu ng cáo t i công chúng qua các màn hình video t các cao c v n phòng và thang máy c a m t s khách s n. Các l nh v c ho t ng khác: Bên c nh các ho t ng kinh doanh truy n hình và báo chí – xu t b n, t p oàn còn có chi n l c u t vào m ng qu ng cáo online thông qua công ty con PointRoll – cung c p cho các nhà qu ng cáo tr c tuy n nh ng d ch v ti p th truy n thông ch t lng, và có m t s u t quan tr ng khác, nh u t vào CareerBuilder cho qung cáo tìm ng i; u t vào Classified Ventures cho các m u qu ng cáo v b t ng s n và xe hơi; u t vào Topix.net, chuyên thu th p thông tin v s n ph m và d ch v c a các công ty khác; ShermansTravel, m t d ch v du l ch online; ShopLocal, m t nhà cung c p các ph ơ ng cách ti p th online cho các nhà qu ng cáo a ph ơ ng, khu v c, trong n c; và vào 4INFO, chuyên cung c p các d ch v tìm ki m qua in tho i di ng. Ngoài ra, Gannett còn có m t t ch c phi l i nhu n là Gannett Foundation (Qu tài tr Gannett), chuyên tài tr các t ch c c ng ng nh ng n ơi mà Gannett s hu nh t báo ho c ài truy n hình. Qu này h ng n các d án a ra nh ng gi i pháp sáng t o cho các v n n n t ng, ch ng h n nh giáo d c và phát tri n, phát tri n kinh t , 31
32. phát tri n s c tr , gi i quy t các v n c a c ng ng, h tr nh ng ng i c ơ nh , b o v môi tr ng, làm giàu b n s c v n hoá, , c bi t là các d án ào t o ngh báo. 3.1.3. M t s v n xung quanh các t p oàn truy n thông M : Bài vi t “The New Global Media: It’s a Small World of Big Conglomerates” c a tác gi Robert McChesney, m t nhà nghiên c u truy n thông n i ti ng trên th gi i, cho th y có 2 c p t p oàn truy n thông trên th gi i. C p 1 bao g m kho ng 9 t p oàn truyn thông a qu c gia (h u h t n t M ). C p 2 bao g m các t p oàn truy n thông khu v c ho c qu c gia (h u h t n t B c M , Nh t, châu Âu). Xu hng c a c 2 c p là v ơ n ra kh i b cõi qu c gia, tìm n v i các th tr ng truy n thông ch a c khai phá (ch ng h n nh châu Á). Tác gi nêu b t mâu thu n gi a s bành tr ng và tham v ng l i nhu n c a các t p oàn truy n thông v i s kháng c l i c a truy n th ng và v n hoá c a các n c có th tr ng truy n thông ch a phát tri n, r i cu i cùng, chi n thu t không i u c xem là m t chi n thu t h u hi u. Ngoài ra, tác gi Robert c ng t ra m t v n áng quan ng i khác: s b t bình ng trong h ng th truy n thông. Hi n t i, th báo chí t t nh t thu c v t ng l p doanh nhân, ph c v các nhu c u và nh ki n c a gi i này. Báo chí ph c v cho công chúng có khuynh h ng là m t th báo chí “v v n” do các t p oàn truy n thông cung cp, qua các ài truy n hình c a M . S xu ng c p v ch t l ng báo chí không d nh n ra. Robert McChesney cho r ng: “Th t v y, cái tài c a h th ng truy n thông – th ơ ng m i là không có quy trình ki m duy t công khai. Nh George Orwell l u ý trong li gi i thi u c a cu n sách ch a c xu t b n Animal Farm , s ki m duy t trong các xã hi “t do” thông thái h ơn và hoàn h o h ơn r t nhi u trong các xã h i chuyên ch , b i vì “nh ng ý t ng b t th ng có th im l ng, nh ng s th t b t l i có th n m l i trong bóng ti, mà không c n ph i có m t l nh c m chính th c nào.”” [21] ó chính là m t nguy c ơ e do n n dân ch và các t p oàn báo chí luôn tìm cách kh c ph c iu này b ng cách nâng cao trách nhi m xã h i c a mình. M t v n khác c ng không kém quan tr ng trong th i i “truyn thông mi” ngày nay, m t s t p oàn không th c th i ang g p nhi u kh n n trong kinh doanh, nh t là v kho n c nh tranh qu ng cáo. in hình là h i u tháng 03/2006, Knight Ridder, t p oàn báo in s 2 M , ã ph i bán hàng lo t các t báo vì làm n thua l . 32
33. Th tr ng truy n thông M là n ơi th ng di n ra các th ơ ng v mua bán, sáp nh p, nên v b n ch t là không n nh. Ngoài ra, gi i kinh doanh truy n thông M luôn h ng t i m c tiêu t do s h u các kênh truy n thông, nên h luôn v n ng cho vi c tháo d nh ng lu t l trói bu c ph m vi kinh doanh. iu ó d n n s ph n i c a các nhà ho t ng dân ch , và c c a m t b ph n công chúng truy n thông vì h lo ng i n v n t do báo chí. 3.2. Các t p oàn báo chí Trung Qu c: Do không có iu ki n n Trung Qu c tr c ti p nghiên c u và do h n ch v ngôn ng công c (ti ng Hoa), ph n báo cáo này c th c hi n ch y u d a trên ngu n tài li u v các t p oàn báo chí Trung Qu c ã ng t i trên hai t báo Th i báo Kinh t Sài Gòn, Sài Gòn Gi i Phóng và t p chí Ngh Báo. (Trang web c a m t s t p oàn báo chí Trung Qu c v n không có version ti ng Anh, m t iu mà a s các t p oàn báo chí l n trên th gi i u có.) Ngoài ra, ng i vi t c ng tham kh o m t s tài li u b ng ti ng Anh làm phong phú thêm báo cáo. 3.2.1. S ra i c a các t p oàn báo chí TRUNG QU C: Theo nghiên c u “N n báo chí Trung Qu c” [22] do m ng MarketResearch.com ti n hành (NXB Tri th c Trung Hoa n hành vào tháng 4/2005), các tp oàn báo chí Trung Qu c ra i là k t qu t t y u c a s phát tri n khi báo chí tham gia kinh t th tr ng Trung Qu c, và s ra i này di n ti n theo h ng t p h p các c ơ quan báo chí l i v i nhau (nguyên v n là newspaper companies ý ch các c ơ quan báo chí trên th c t ã ho t ng nh m t doanh nghi p). “Khi Trung Qu c chuy n i t n n kinh t k ho ch sang n n kinh t th tr ưng, ngành báo chí c ng d n d n phát tri n theo h ưng chuy n i, ti n t i c nh tranh th tr ưng. S t n t i c a m t c ơ quan báo chí (nguyên v n là publisher v i ý ch nh ng c ơ quan phát hành các n ph m báo chí – truy n thông) gi ph thu c vào các ho t ng kinh doanh t thân h ơn là d a vào h tr c a chính ph . S c nh tranh gi a các c ơ quan báo chí tr nên gay g t h ơn khi h tìm cách thu hút c gi . 33
34. Vì s c nh tranh m nh m gi a các c ơ quan báo chí và s t do hoá c a ngành xu t b n báo chí Trung Qu c, ng th i v i các cam k t gia nh p WTO, nhi u c ơ quan báo chí ã ưc t p h p l i hình thành nên nh ng t p oàn báo chí.” [23] T p oàn báo chí u tiên c a Trung Qu c ra i vào n m 1996, t c là 5 nm tr c khi Trung Qu c gia nh p WTO (12/2001). ó là t p oàn Nh t báo Qu ng Châu (Guangzhou Daily Press Group). n th i im tháng 8/2003, ã có 41 t p oàn báo chí Trung Qu c. 3.2.2. T p oàn báo chí Thâm Quy n[24] : V s l ưng n ph m: Tp oàn báo chí Thâm Quy n có 5 t báo (trong ó có m t t liên doanh v i H ng Kông), 2 t p chí (1 v ôtô và 1 v phong c nh). T báo chính c a t p oàn ra i n m 1982, vài n m sau khi thành l p c khu Thâm Quy n, lúc u là tu n báo, m t n m sau chuy n thành nh t báo b n trang, r i nh t báo 28 trang kh ln, cá bi t có ngày lên t i 40 trang. Tuy thu c c khu Thâm Quy n, t báo c truy n qua v tinh in và phát hành cùng ngày t i b n thành ph l n nh t Trung Qu c, 98% s a ph ơ ng Trung Qu c có mua báo Thâm Quy n.” Nh ng ho t ng kinh doanh ph tr : Ngoài công vi c làm báo, t p oàn có m t t ng công ty kinh doanh phát hành v i 700 nhân viên, 100 xe ôtô và m t công ty chuyên kinh doanh a c. Tác ng n i s ng truy n thông: Theo tài li u tham kh o mà ng i vi t có c, nh h ng l n nh t c a mô hình t p oàn n i s ng truy n thông là ch ti m l c tài chính c a t p oàn c gia t ng và nh ng ng i làm báo Thâm Quy n có th t ch c ngu n v n. Vào th i im n m 1998, t p oàn Thâm Quy n ã có th xây dng m t tr s 50 t ng, cao 160m, v i y ti n nghi. Nhà báo Linh Hà mô t : “câu l c b c a báo v i y nhà hàng, phòng t p th d c, phòng c t tóc, h b ơi, phòng ánh bi- da, ch ơi c t ng dành cho n i b và c khách bên ngoài.” M c s ng và iu ki n tác nghi p c a i ng làm báo c ng c nâng cao, thu nh p trung bình c a phóng viên kho ng 500 USD/tháng, h u h t c trang b in tho i di ng, máy nh k thu t s , máy tính cá nhân có n i m ng, 100 phóng viên có ôtô riêng, và t p oàn còn có m t khu nhà tp th 28 t ng. 34
35. Ngoài ra, t p oàn c ng có l i th trong vi c thu hút qu ng cáo. N m 1998, doanh thu qu ng cáo c a t p oàn vào khong 400 tri u nhân dân t (t ơ ng ơ ng 50 tri u USD). 3.2.3. T p oàn báo chí Ph ơ ng Nam: t nh Qu ng Châu (Trung Qu c), có 3 t p oàn: Ph ơ ng Nam nh t báo, Qu ng Châu nh t báo và D ơ ng Thành bu i chi u. C ng nh ph n gi i thi u v t p oàn báo chí Thâm Quy n, ph n gi i thi u v t p oàn báo chí Ph ơ ng Nam (Southern Media Group) ch y u d a trên tài li u n m 1998 c a nhà báo Linh Hà. V s l ưng n ph m: Tp oàn có 5 t báo, 1 t t p chí. Nh ng ho t ng kinh doanh ph tr : Vào th i im 1998, Ch t ch t p oàn Lý M nh D c cho bi t: “Nhà n c chúng tôi không c m, nh ng theo tôi th y nh ng lnh v c kinh doanh xa l v i ngh nghi p th ng ít có hi u qu .” B n thân t p oàn ch có 2 xí nghi p in và 1 nhà xu t b n sách. T ó, có th ph ng oán t p oàn Ph ơ ng Nam không tham gia vào các l nh v c kinh doanh ngoài báo chí. V c ơ c u t ch c: Tp oàn có h i ng qu n tr , bên d i có hai h i ng: h i ng các T ng biên t p bao g m các T ng biên t p ch chuyên lo v n i dung ca các t báo tr c thu c và h i ng các giám c c a các công ty tr c thu c t p oàn. Các tr ng ban c quy n l a ch n phóng viên, n u phóng viên không c m t tr ng ban nào l a ch n thì thôi h p ng. Ngoài 11 biên t p viên cao c p t ơ ng ơ ng hàm giáo s và 89 phó biên t p viên cao c p t ơ ng ơ ng phó giáo s , các cán b , phóng viên t trung c p tr xu ng ch ký h p ng hai n m. Tác ng i v i i s ng truy n thông và i s ng kinh t : Ch t ch t p oàn Ph ơ ng Nam cho bi t Trung Qu c, t p oàn báo chí c c p phép thành l p d a trên 3 c ơ s chính: nh h ng c a t báo, th c l c v kinh t và th c l c v nhân s (không ch là i ng phóng viên – NV). Do v y, khi hình thành t p oàn, tính ch t c a báo chí v n không thay i, báo chí v n là công c c a ng và Nhà n c, s khác bi t so vi tr c khi thành l p ch n m c ơ ch t ch c và v n hành, v c ơ ch tài chính, phân h i li nhu n và hi u qu s d ng tài s n nhà n c. Kinh nghi m c a t p oàn báo chí Ph ơ ng Nam ch ra: “Vi c hình thành các t p oàn cho phép t p h p c s c m nh v c ơ s v t ch t, tài chính, nhân l c, h p lý 35
36. hoá m t s khâu trong quy trình s n xu t ng có nh ng ph ơ ng ti n s c c nh tranh và phát tri n, nhà n c không nh ng không ph i bao c p mà còn c thu thu .” Th c t , tp oàn có ngh a v óng thu , thu doanh thu 5,7%, thu l i t c 33%, nh ng c l i 50% phát tri n t p oàn, 50% còn l i a vào “qu phát tri n v n hoá”. Ngoài ra, t p oàn c t ch v tài chính, xây d ng tr s , trang b ph ơ ng ti n làm vi c, th ng cho cán b , phóng viên theo s l ng và ch t l ng lao ng c a t ng ng i. ó là s khái quát n t ng nh t v tác ng tích c c c a vi c hình thành tp oàn báo chí Trung Qu c. 3.2.4. T p oàn B c Kinh nh t báo [25] : T p oàn B c Kinh nh t báo tr thành t p oàn vào tháng 3 – 2000, thu c hàng t p oàn báo ng Trung ơ ng. V ho t ng báo chí: Các n ph m c a t p oàn chi m h ơn 60% th ph n báo chí B c Kinh, g m 9 t báo và 3 t t p chí. Trong m t ngày, t p oàn phát hành n 3 t nh t báo th i s chính tr : B c Kinh nh t báo [26] và Th n báo phát hành bu i sáng, Vãn báo phát hành bu i chi u. B c Kinh nh t báo c ng s h u m t nhà xu t b n và m t nhà in hi n i. Các ho t ng kinh doanh khác: t p oàn B c Kinh nh t báo còn kinh doanh trong l nh v c b t ng s n. Hin t i, t p oàn s h u hai cao c, tòa so n B c Kinh nh t báo s d ng tr n 3 t ng (t t ng 15 – 17) c a m t trong hai cao c này, còn l i là kinh doanh khách s n. Ngoài ra, t p oàn còn có m t trung tâm ào t o phóng viên 200 phòng ti n nghi nh m t khu ngh d ng cao c p. Tác ng i v i i s ng truy n thông: hi n ch a tìm th y tài li u c p n m c này, tuy nhiên, có th th y tác ng s không ít h ơn so v i các t p oàn ã gi i thi u nh ng ph n tr c. 3.2.5. T p oàn V n H i Tân Dân báo [27] : V s hình thành: T p oàn V n H i Tân Dân báo là c ơ quan ngôn lu n ca ng C ng s n Trung Qu c TP Th ng H i, c thành l p vào ngày 25-7-1998, trên c ơ s h p nh t hai t V n H i nh t báo (ra bu i sáng) và Tân Dân vãn báo (1,3 tri u 36
37. bn, ra bu i chi u). C hai t báo nói trên u có l ch s phát hành t lâu i (60 – 75 nm). V ho t ng báo chí: Tuy không có th b ng các t p oàn trung ơ ng, t p oàn V n H i Tân Dân báo s h u t i 30 n ph m (bu i sáng, bu i chi u, cu i tu n, bán nguy t san và nguy t san), trong ó có 5 t báo ngày (V n H i báo, Tân Dân vãn báo, Shanghai Daily, Oriental Morning Post và Oriental Sport Daily), 6 t báo tu n (Báo V n hc, Wenhui Book Review, Gia ình Th ng H i, Auto, Th ng H i th t và The Bund), và 6 c san (Xinmin Weekly, Journalism Review, Xinduxie and Writing, Shanghai Scene, Th ng H i ngày nay và Mengya). Bên c nh ó, t p oàn còn iu hành nhà xu t b n Wenhui. T p oàn V n H i Tân Dân báo có v n phòng i di n t i 20 t nh, thành trong toàn qu c, trong ó có các TP l n nh B c Kinh, Nam Kinh, Qu ng Châu, V Hán, Tây An, Th m Quy n, Vân Nam và m r ng ho t ng ra 10 qu c gia khác. Riêng M và Úc, n ph m Tân Dân vãn báo (tin bu i chi u) ã có m t H u h t các n ph m báo in u có trang web nh là m t kênh cung c p thông tin mi n phí cho c gi . Các ho t ng kinh doanh khác: tp oàn V n H i Tân Dân còn kinh doanh b t ng s n (cao c v n phòng, nhà hát Shanghai Yueju, trung tâm m thu t ph ông), bán vé qua m ng (k c vé máy bay). T p oàn này ch tr ơ ng kinh doanh m i lnh v c phù h p v i iu ki n cho phép và mang l i hi u qu kinh t . Vi c kinh doanh này không ph i thông qua s cho phép c a c ơ quan ch qu n, h i ng qu n tr c a t p oàn có quy n ch ng tuy t i, mi n là h ng t i s phát tri n l n m nh c a t p oàn. C ơ c u t ch c: tp oàn V n H i Tân Dân t ch c theo mô hình công ty “m – con”. Trong t p oàn, m i n ph m là m t s n ph m c l p v t ch c xu t b n và kinh doanh. M i n ph m có m t ban biên t p riêng, t ng biên t p là thành viên trong H i ng qu n tr c a t p oàn, ch u trách nhi m v quan im chính tr c ng nh hi u qu kinh doanh tr c H i ng qu n tr c a t p oàn, t ng biên t p ch ng v t ch c biên ch , tuy n ng i c ng nh ph ơ ng án tr l ơ ng. Tác ng n i s ng truy n thông: S sáp nh p này làm cho th c l c ca t p oàn m nh h ơn, b ng ch ng là vào n m 2004, V n H i Tân Dân báo c xem là tp oàn báo chí kinh doanh thành công nh t trong toàn qu c; còn doanh thu n m 2003 là 37
38. 2,82 t và l i t c bình quân hàng n m kho ng h ơn 400 tri u nhân dân t (kho ng 50 tri u USD). C ơ c u ban b c a m t n ph m thu c t p oàn cho th y tính g n nh , n ng ng mà hi u qu . Shanghai Daily ch có 58 biên t p viên (12 ng i n c ngoài) nh ng ph trách t i 60 trang báo kh l n (broadsheet). Doanh thu c a các n ph m trong t p oàn ch y u l y t hai ngu n bán báo và qu ng cáo, trong ó qu ng cáo chi m t i 70% - 75%. M t cái hay c a các t p oàn báo chí mà tác gi Nguy n c chú tr ng khai thác là: i ng nhân viên c a t p oàn u tr trung, n ng ng trên d i 30 tu i. 3.2.6. T p oàn báo chí Qu ng Châu [28] : Qu ng Châu nh t báo ch thu c nhóm báo lo i 3 (thu c Thành u TP Qu ng Châu, t nh Qu ng ông), song ây là ơ n v u tiên tuyên b thành l p t p oàn Trung Qu c (vào n m 1996, tr c V n H i Tân Dân báo 2 n m (1998) và tru c B c Kinh Nh t Báo 4 n m (2000).) V ho t ng báo chí: T p oàn báo chí Qu ng Châu c m nh danh là “lá c u” trong l nh v c báo in, s h u 13 t báo, 4 t p chí, 1 nhà in, 1 nhà xu t b n. Ch lc trong hàng n ph m c a t p oàn là t Qu ng Châu nh t báo (1,65 tri u b n/kì, 40 – 60 trang kh l n). L c l ng phát hành m nh v i 3.000 nhân viên phát hành, g n 200 xe t i vn chuy n báo, m i ngày l u chuy n 4 chuy n báo n các i lý phát hành t i nh ng thành ph và các t nh thành khác. T p oàn còn có m t trung tâm qu ng cáo v i hàng tr m nhân viên, liên k t vi các công ty qu ng cáo chuyên nghi p trong vi c bán s n ph m và phát tri n, m r ng th ph n. H ơn 150 chu i c a hàng Qung Châu và nh ng thành ph khác thu c khu v c duyên h i u là khách hàng thân thi t c a t p oàn trong vi c ng ký mua báo dài h n và mua qu ng cáo, t o nên ngu n thu chính c a t p oàn. (Doanh thu qu ng cáo n m 2003 t 1,7062 t nhân dân t (h ơn 200 tri u USD), ng u v doanh thu qu ng cáo trên báo in 8 nm li n.) Các ho t ng kinh doanh khác: Qu ng Châu nh t báo c ng là m t t p oàn kinh t a ngành ngh , g m có hai khách s n cao c p và hàng lo t công ty con. 38
39. V m c tiêu, ph ươ ng châm c a t p oàn: có th th y h không còn e ng i mâu thu n gi a “c ơ ch ch qu n” v i s c ép c a th tr ng. Các nhà lãnh o Qu ng Châu nh t báo theo ch tr ơ ng luôn nâng c p và c i ti n, m r ng th tr ng phát hành, nghiên c u mô hình báo chí ti n b trên th gi i, hoàn thi n nh ng thi t b k thu t, tiêu chu n qu n lý, nh m n hi u qu công vi c và l i nhu n kinh t Rõ ràng, Trung Qu c ã có s th ng nh t gi a mong mu n c a c ơ quan ch qu n và ch tr ơ ng c a t p oàn. V m t quan im, ã có s thay i to l n: báo chí cng là m t lo i hàng hoá, dù là hàng hoá c bi t, nên ph i h ng n i t ng s d ng (b n c) và ph i c nh tranh th ph n, chi c “còi” duy nh t là pháp lu t. Tác ng i v i i s ng truy n thông: Nh ti m l c tài chính m nh, t p oàn xây d ng m t tr s hi n i v i câu l c b cho phóng viên chi m di n tích cao nh t ca tòa nhà, g m có phòng h p, phòng n, phòng gi i trí, phòng t p th d c th hình, sân tennis, v n hoa, th m c , ph c v nhu c u sinh ho t, ngh mát, th giãn và dùng làm nơi t ch c nh ng khóa ào t o. T p oàn c ng tuy n d ng c m t i ng nhân viên (Qu ng Châu nh t báo có h ơn 300 phóng viên và biên t p viên) tu i i r t tr (t 27 –28), trình t i thi u là c nhân, và th ng xuyên t ch c ào t o – b i du ng chuyên môn d i hình th c c ng i i h c t p n c ngoài ho c t ch c các l p h c, m i chuyên gia trong và ngoài nc n hu n luy n và trao i chuyên môn, nghi p v V nh h ng c a vi c thành l p t p oàn lên ch t l ng báo chí Trung Qu c, ng i vi t ch a có iu ki n kh o sát k . 3.2.7. T p oàn Shanghai Media & Entertainment Group (SMEG): Bên c nh mô hình các t p oàn báo ng ho t ng ch y u trong l nh v c báo in mà gi i báo chí Vi t Nam có d p tham quan h c h i, ng i vi t xin gi i thi u thêm v m t t p oàn báo chí Th ng H i[29] . ó là t p oàn a lo i hình truy n thông Shanghai Media & Entertainment Group (SMEG). Gi i thi u t ng quan: SMEG là m t trong nh ng t p oàn truy n thông (media conglomerate) l n nh t Trung Qu c, c thành l p vào 19/04/2001. V ho t 39
40. ng báo chí: Ngoài l nh v c truy n thông truy n th ng nh TV, radio, báo in và Internet, SMEG còn phát tri n và ho t ng trong nh ng l nh v c truy n thông m i nh truy n hình tơ ng tác và truy n hình b ng thông r ng, truy n hình di ng, truy n hình IP, truy n hình qua in tho i di ng. Là m t t h p ch tác truy n hình và in nh l n c a TRUNG QU C, SMEG s h u các công c tiên ti n và các thành t u s n xu t m i. Nhi u sê-ri phim truy n hình và phim in nh c a t p oàn ã giành c các gi i th ng l n trong và ngoài n c. Các ho t ng kinh doanh khác: ngoài truy n thông, các ho t ng kinh doanh khác c a SMEG c ng liên quan n l nh v c v n hoá nh t ch c bi u di n, t ch c tri n lãm, kinh doanh du l ch và khách s n. SMEG s h u và qu n lý các ngu n tài nguyên gi i trí và v n hoá phong phú bao g m các oàn ngh thu t bi u di n n i ti ng. Shanghai Oriental Pearl Group, m t công ty con c a SMEG, là công ty v n hoá u tiên c niêm y t trên th tr ng ch ng khoán trong n c và là 1 trong 50 công ty có ti m l c phát tri n m nh nh t TRUNG QU C. Trung tâm Ngh thu t bi u di n SME, c ng thu c v t p oàn SMEG, là m t t hp a ch c n ng hàng u trong l nh v c qu n lý nhà hát, t ch c bi u di n và các ho t ng kinh doanh có liên quan. Công ty con có tính chuyên môn cao này là m t trong nh ng ơn v có tài chính m nh nh t, nh vào v th trên th tr ng qu c n i và b dày kinh nghi m. Ho t ng xã h i: SMEG tham gia công tác xã h i b ng cách t ch c và tài tr cho nhi u ho t ng th thao, gi i trí qu c t , ch ng h n nh Liên hoan Ngh thu t Qu c t Th ng H i, Liên hoan phim qu c t Th ng H i, Liên hoan âm nh c qu c t mùa xuân Th ng H i. Nh ng s ki n tr ng i này có ti ng trong và ngoài n c. V c ơ c u t ch c: T p oàn SMEG g m có 9 công ty con: (1) Shanghai Media Group (2) Shanghai Film Group (3) Oriental Pearl Co., Ltd. (4) SME Performing Arts Center (5) SMEG Special Events Office 40
41. (6) Shanghai Media & Entertainment Industry Co., Ltd. (7) STR International Holdings Co., Ltd. (8) Shanghai Film Archives. (9) SMEG Technology Development Co., Ltd. Ch tr ươ ng c a t p oàn: th hi n rõ m c tiêu kinh t c a t p oàn. D i ây là nguyên v n l i phát bi u c a lãnh o t p oàn SMEG: “Th ưng H i, m t trung tâm th ươ ng m i qu c t y am mê; Vn hoá, m t sân kh u tinh th n phô di n nh ng cu c trình di n ngo n m c; Truy n thông, m t l nh v c kinh doanh ang n i lên v i y p s c s ng và ti m nng SMEG c ng hi n nhi t huy t và lòng trung kiên v i nh ng n l c không ng ng. Th i th i thay, thành ph phát tri n, công ngh c p nh t. Ch có ngu n c m h ng h ưng t i s hoàn h o và ni m tin vào th ng l i c a chúng ta là không bao gi thay i. Mong i s h p tác, ôi bên cùng có l i. SMEG là i tác t t nh t cùng chia s m t t ươ ng lai h a h n.” [53] 3.2.8. M t s kinh nghi m rút t a t quá trình hình thành và phát tri n c a các tp oàn báo chí Trung Qu c[30] : Vi b dày 10 n m phát tri n, các t p oàn báo chí Trung Qu c l i cho Vi t Nam nhi u kinh nghi m quý báu. 41
42. Thông qua ph n gi i thi u v các t p oàn báo chí Trung Qu c, so sánh v i các “media conglomerate” trên th gi i, có th nh n th y quy mô và ph m vi ho t ng ca ph n l n các t p oàn còn h n ch , ch y u xoay xung quanh h t nhân là lo i hình báo in, ch a n ng n trong các lo i hình truy n thông khác. Có l ó là do các t p oàn báo chí Trung Qu c c ng m i ch tr i qua 10 n m hình thành và phát tri n, và c ng do b i cnh chính tr - kinh t Trung Qu c v n không gi ng v i các n c trên th gi i nên h phát tri n th n tr ng, tính toán trong t ng b c i. ây là kinh nghi m v mô hình phát tri n. Tác gi Nguy n Thành L i là ng i u tiên ch ra nh ng kinh nghi m v qu n lí hot ng kinh doanh t p oàn báo chí c a Trung Qu c [22]. ó là các kinh nghi m, các gi i pháp xoay quanh 5 v n : ti n v n; qu n lí tài chính; kinh doanh qu ng cáo; phát hành; kinh doanh a ngành ngh , a l nh v c. V v n ti n v n, 2 gi i pháp kh c ph c tình tr ng thi u h t là h p tác v i ngân hàng và m r ng h p tác v i các doanh nghi p v a và l n trong n c. V v n qu n lý tài chính, tác gi ch ra 5 gi i pháp và k t lu n: “Nh vy, u tiên ph i xây d ng, ki n toàn ch qu n lý và hoàn thi n quy trình qu n lý tài chính c a t p oàn báo chí cho minh b ch, rõ ràng. Sau ó ki n toàn h th ng t ch c ki m soát bên trong m t cách hi u qu , ch ng nh ng hành vi tham nh ng và m o hi m trong vn hành ti n v n. Cu i cùng ph i m b o s li u th ng kê ti n thu chi chân th c, chính xác và minh b ch. Thông qua vi c hoàn thi n h th ng qu n lý tài chính, k p th i phát hi n các v n phát sinh tránh nh ng khe h trong tài chính.” V v n kinh doanh qu ng cáo, các t p oàn báo chí Trung Qu c ã th c hi n xây d ng có bài b n th tr ng qu ng cáo; m r ng phát tri n ngành qu ng cáo; tìm hi u và h p tác v i các ph ơ ng ti n truy n thông và các t p oàn báo chí khác; b c vào lnh v c qu ng cáo trên báo in t [31] . V v n phát hành, c n chú tr ng phát tri n hài hoà gi a phát hành qua bu in và phát hành qua m ng l i công ty; h p tác v i m ng l i phát hành a ph ơ ng; hoàn thi n m ng l i phát hành chuyên kinh doanh sách báo. V v n kinh doanh a ngành ngh , a l nh v c, hai gi i pháp cho tình tr ng làm n kém hi u qu là iu tra k th tr ng, tri n khai kinh doanh l nh v c có l i nhu n cao, tính toán giá thành, iu hành nhân công, d tính l i nhu n, phân tích i th 42