Giáo trình quản lí nguồn nhân lực trong tổ chức công

pdf

127 trang huongle 4980

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình quản lí nguồn nhân lực trong tổ chức công", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_quan_li_nguon_nhan_luc_trong_to_chuc_cong.pdf

Nội dung text: Giáo trình quản lí nguồn nhân lực trong tổ chức công

TR ƯNG ð I H C KINH T QU C DÂN KHOA KINH T & QU N LÝ NGU N NHÂN L C Ch biên: Pgs. Ts. TrÇn thÞ thu pgs. Ts. Vò hoµng ng©n Gi¸o tr×nh QU¶N Lý NGUåN NH¢N LùC TRONG Tæ CHøC C¤NG NHÀ XU T B N ð I H C KINH T QU C DÂN HÀ N I, 2011
LI NÓI ðU Trong các t ch c ngày nay trên th gi i c ũng nh ư Vi t Nam, vi c qu n lý ngu n nhân l c nh ư th nào cho hi u qu ngày càng ñưc l ưu tâm. Tuy nhiên, s quan tâm này là r t khác nhau gi a các t ch c. Nu nh ư khu v c t ư nhân ñưc ñánh giá là có s nh n th c và th c hi n v n ñ này m t cách khá nhanh chóng, thì các t ch c thu c khu v c công v n còn khá ch m ch p. Và chính ñiu này ñã làm ch m quá trình ñi mi c a các t ch c công. Nh n th c ñưc t m quan tr ng này, khoa Kinh t & Qu n lý Ngu n nhân l c là ñơ n v ñã s m ñưa môn h c này vào trong gi ng d y cho các chuyên ngành trong khoa. Ngoài ra, ñây c ũng là m t môn h c ñưc chuyên ngành Qu n lý công c a nhà tr ưng l a ch n trong khung ch ươ ng trình c a chuyên ngành. Hi n nay, khoa Kinh t & Qu n lý Ngu n nhân l c ñã hoàn thi n bài gi ng cho môn h c và nâng c p thành giáo trình chính th c gi ng d y cho các ñ i t ưng sinh viên, h c viên cao h c và nghiên c u sinh c a các chuyên ngành và ngành có liên quan. Giáo trình do PGS. TS. Tr n Th Thu và PGS. TS. Vũ Hoàng Ngân làm ch biên và cùng biên so n, c th nh ư sau: PGS. TS. Tr n Th Thu vi t các ch ươ ng 2, 4, 5, 7, 8; PGS. TS. V ũ Hoàng Ngân vi t các ch ươ ng 1, 3, 6. iii
Trong quá trình biên so n cu n giáo trình này, khoa ñã s d ng tài li u các sách và giáo trình c a các nhà khoa h c trong và ngoài n ưc ñ tham kh o. Khoa cũng ñã nh n ñưc s quan tâm và giúp ñ c ũng nh ư nh ng ñóng góp c th t các cá nhân c ũng nh ư các t ch c cho cu n giáo trình này. Xin trân tr ng cám ơn s nhi t tình ñóng góp trong th i gian v a qua. Cu n giáo trình này là tài li u chính th c cho vi c gi ng d y và hc t p c a sinh viên, h c viên cao h c và nghiên c u sinh các h c a tr ưng ð i h c Kinh t Qu c dân. Rt mong nh n ñưc nh ng ý ki n ñóng góp ñ cu n giáo trình ngày càng ñưc hoàn thi n h ơn trong nh ng l n tái b n sau. Mi ý ki n xin vui lòng g i v ña ch : Khoa Kinh t & Qu n lý Ngu n nhân l c, Tr ưng ði h c Kinh t Qu c dân, 207 ñưng Gi i Phóng, Qu n Hai Bà Tr ưng, Hà N i. Xin trân tr ng cám ơn! Khoa Kinh t và Qu n lý Ngu n nhân l c iv
MC L C Chươ ng 1. T NG QUAN QU N LÝ NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG 1 1.1. Các khái nim 2 1.1.1. T ch c công 2 1.1.2. Ngu n nhân l c trong các t ch c công 2 1.1.3. Qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công 4 1.2. ðc ñim c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công 6 1.3. S c n thi t qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công 11 1.3.1. Y u t kinh t 11 1.3.2. Các y u t khác 12 1.4. Các c p ñ c a ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công 14 1.5. ði t ưng và n i dung c a môn h c 15 1.6. Ph ươ ng pháp nghiên c u c a môn h c 16 Ch ươ ng 2. PHÂN TÍCH CÔNG VI C TRONG T CH C CÔNG 27 2.1. Các khái ni m c ơ b n 28 2.2. L a ch n c p ñ phân tích phù h p 30 2.2.1. S l a ch n mang tính chi n l ưc 30 2.2.2. Ưu ñim và nh ưc ñim c a m i c p ñ phân tích 30 2.2.3. L a ch n “công vi c” là c p ñ phân tích 31 2.3. T m quan tr ng c a phân tích công vi c 32 2.4. Xây d ng công c phân tích công vi c 32 2.5. Trình t ti n hành phân tích công vi c 33 2.6. Các thông tin c n thi t phân tích công vi c 33 2.7. Các s n ph m c a phân tích công vi c 38 v
2.7.1. La ch n m u các v ăn b n phân tích công vi c phù h p 38 2.7.2. Gi i thi u m t s v ăn b n phân tích công vi c trong t ch c công 41 2.8. Các ph ươ ng pháp thu th p thông tin phân tích công vi c 43 2.8.1. Ph ươ ng pháp b ng phân tích t ư liu 44 2.8.2. S d ng các b n câu h i ñưc thi t k s n 44 2.8.3. Ph ươ ng pháp ti p xúc cá nhân 44 2.8.4. Ph ươ ng pháp k t h p b n câu h i và ph ng v n tr c ti p 45 2.8.5. H i th o chuyên gia 45 2.8.6. Các ph ươ ng pháp khác 46 2.9. Vai trò c a b ph n chuyên trách ngu n nhân l c trong phân tích công vi c c a t ch c công 47 Chươ ng 3. K HO CH HÓA NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG 65 3.1. Khái ni m và ý ngh ĩa c a k ho ch hoá ngu n nhân l c trong t ch c công 66 3.1.1. Khái ni m 66 3.1.2. Ý ngh ĩa c a k ho ch hoá ngu n nhân l c trong t ch c công 66 3.2. Nh ng ñ c tr ưng c a công tác k ho ch hóa ngu n nhân l c trong t ch c công 67 3.3. N i dung c a k ho ch hóa ngu n nhân l c trong t ch c công 68 3.3.1. ðánh giá cung nhân l c trong t ch c công 69 3.3.2. D báo nhu c u nhân l c c a t ch c công 70 3.3.3. Các gi i pháp cân ñ i nhân l c trong t ch c công 72 Chươ ng 4. TUY N D NG NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG 89 4.1. Khái ni m, ý ngh ĩa và yêu c u c a tuy n d ng 90 4.1.1. Khái ni m 90 vi
4.1.2. Ý ngh ĩa c a tuy n d ng 90 4.1.3. Yêu c u c a tuy n d ng 90 4.2. N i dung tuy n m 91 4.2.1. C ăn c tuy n m và xác ñnh nhu c u tuy n m 91 4.2.2. Các ngu n nhân l c và ph ươ ng pháp tuy n m nhân l c t bên trong t ch c công 92 4.2.3. Các ngu n nhân l c và ph ươ ng pháp tuy n m nhân l c t bên ngoài t ch c công 93 4.2.4. Thu nh n và nghiên c u h s ơ 96 4.3. N i dung tuy n ch n 97 4.3.1. Các nhân t tác ñ ng ñ n tuy n ch n 97 4.3.2. Các ph ươ ng pháp tuy n ch n 98 4.3.3. Ra quy t ñ nh tuy n ch n 101 4.3.4. Ti p nh n và t p s cho ng ưi m i ñưc tuy n vào t ch c công 102 4.4. ðánh giá hi u qu tuy n d ng 103 4.4.1. Tác d ng c a ñánh giá hi u qu tuy n d ng 103 4.4.2. Các ch tiêu ñánh giá hi u qu tuy n d ng 104 4.4.3. Ph ươ ng pháp ñánh giá hi u qu tuy n d ng 105 4.5. Tuy n d ng công ch c t i m t s qu c gia trên th gi i và Vi t Nam 106 4.5.1. Quá trình phát tri n c a ph ươ ng th c tuy n d ng công ch c qua thi tuy n m t s qu c gia trên th gi i 106 4.5.2. Thi tuy n công ch c Vi t Nam 107 Chươ ng 5. ðÀO T O NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG 119 5.1. S c n thi t ñào t o ngu n nhân l c c a t ch c công 120 5.1.1. Khái ni m 120 5.1.2. S c n thi t ñào t o ngu n nhân l c 120 5.2. Các ph ươ ng pháp ñào t o ngu n nhân l c 122 vii
5.2.1. Các ph ươ ng pháp ñào t o chính quy 122 5.2.2. Các ph ươ ng pháp ñào t o không chính quy 123 5.3. N i dung công tác qu n lý ñào t o ngu n nhân l c trong t ch c công 125 5.3.1. Xác ñnh nhu c u ñào t o 125 5.3.2. Chu n b ñào t o 127 5.3.3. Xây d ng ch ươ ng trình ñào t o và t ch c th c hi n ch ươ ng trình ñào t o 127 5.3.4. ðánh giá hi u qu ñào t o 129 5.4. ðưng ch c nghi p c a ng ưi lao ñ ng trong t ch c công 129 5.4.1. Khái ni m ñưng ch c nghi p 129 5.4.2. L a ch n và k ho ch hoá con ñưng ch c nghi p 130 5.4.3. Các giai ñon phát tri n c a ñưng ch c nghi p 131 Chươ ng 6. ðÁNH GIÁ NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG 143 6.1. Khái ni m và m c ñích ñánh giá 144 6.1.1. Khái ni m 144 6.1.2. Mc ñích ñánh giá 144 6.2. N i dung ñánh giá 146 6.3. Nh ng yêu c u và h n ch trong ñánh giá 147 6.3.1. Nh ng yêu c u trong ñánh giá 147 6.3.2. Nh ng h n ch trong ñánh giá 149 6.4. Quy trình ñánh giá ngu n nhân l c trong t ch c công 151 6.4.1. Xác ñnh m c ñích và m c tiêu ñánh giá 152 6.4.2. L a ch n tiêu chí và ph ươ ng pháp ñánh giá 152 6.4.3. Xác ñnh chu k ỳ ñánh giá 152 6.4.4. L a ch n ng ưi ñánh giá 152 6.4.5. Ti p xúc ñánh giá hàng n ăm 153 6.5. Các ph ươ ng pháp ñánh giá ngu n nhân l ctrongtchccông 155 6.5.1.Cácphươngphápñánhgiáthchincôngvic 155 viii
6.5.2. ðánh giá n ăng l c và chuyên môn nghi p v 158 6.5.3. ðánh giá ti m n ăng 165 6.5.4. ðánh giá ñng c ơ làm vi c 169 Chươ ng 7. THÙ LAO LAO ðNG TRONG T CH C CÔNG 187 7.1. Khái ni m và các y u t c u thành thù lao lao ñng 187 7.1.1. Khái ni m 187 7.1.2. C u thành c a thù lao lao ñng 187 7.2. Các y u t nh h ưng ñ n ti n l ươ ng c a ng ưi lao ñ ng trong t ch c công 189 7.2.1. Các y u t thu c v xã h i và Nhà n ưc: 189 7.2.2. Các y u t thu c v ng ưi lao ñ ng 190 7.2.3. Các y u t thu c v công vi c 191 7.2.4. Các y u t thu c v t ch c công 192 7.3. H th ng thù lao lao ñng trong t ch c công Vi t Nam 193 7.3.1. Mc l ươ ng t i thi u 193 7.3.2. Ti n l ươ ng và các kho n ph c p l ươ ng ca ng ưi lao ñng trong t ch c công 195 7.3.3. Các khuy n khích ñ i v i ng ưi làm vi c trong t ch c công 206 7.3.4. Các phúc l i ñ i v i ng ưi làm vi c trong t ch c công 207 7.4. Khái quát chung v tr l ươ ng cho ng ưi làm vi c trong t ch c công các qu c gia 208 Chươ ng 8. CHÍNH SÁCH QU N LÝ NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG 222 8.1. Khái ni m chính sách qu n lý ngu n nhân l c 222 8.2. Ý ngh ĩa c a chính sách qu n lý ngu n nhân l c 223 8.3. Các nhân t nh h ưng ñ n chính sách qu n lý ngu n nhân lc trong t ch c công 224 8.3.1. Nhân t khách quan 224 8.3.2. Nhân t thu c t ch c công 225 ix
8.3.3. Nhân t t ng hp 225 8.4. L a ch n chính sách qu n lý ngu n nhân l c 226 8.5. C ăn c ho ch ñ nh chính sách qu n lý ngu n nhân l c 227 8.5.1. ði t ưng tác ñ ng c a chính sách qu n lý ngu n nhân lc 227 8.5.2. Yu t th i gian 227 8.6. S ơ ñ qu n lý ngu n nhân l c - mt công c th th c hoá chính sách qu n lý ngu n nhân l c 228 8.6.1. Khái ni m s ơ ñ qu n lý ngu n nhân l c 228 8.6.2. M c ñích 229 8.6.3. Ba c p ñ c a s ơ ñ qu n lý ngu n nhân l c 230 8.6.4. N i dung c a s ơ ñ/chính sách qu n lý ngu n nhân l c 230 8.7. Ho ch ñ nh chính sách qu n lý ngu n nhân l c c a t ch c công b ng ph ươ ng pháp xây d ng s ơ ñ qu n lý ngu n nhân lc. 237 8.7.1. Phân tích và ñánh giá th c tr ng ngu n nhân l c và các ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c c a t ch c công 237 8.7.2. Ho ch ñ nh chính sách qu n lý ngu n nhân l c 238 8.7.3. Xác ñnh ñiu ki n th c hi n và ñiu hành chính sách qu n lý ngu n nhân l c 241 Tài li u tham kh o 243 x
CH ƯƠ NG 1 TNG QUAN QU N LÝ NGU N NHÂN L C TRONG T CH C CÔNG Mc tiêu ch ươ ng Trong các t ch c hi n nay, vi c thay ñ i theo h ưng s d ng ngu n nhân l c m t cách có hi u qu h ơn ñang di n ra m t cách khá nhanh chóng. Tuy nhiên, t i các t ch c công v n ñ này v n còn nhi u hn ch . ð c bi t, ki n th c và k n ăng v qu n lý ngu n nhân l c c a các c p qu n lý c ũng nh ư b ph n chuyên trách v nhân l c c ũng còn nhi u v n ñ c n bàn ñn. Ch ươ ng này s nghiên c u nh ng n i dung cơ b n nh t v qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công. Sau khi hoàn thành ch ươ ng, ng ưi h c có th : - Nm ñưc khái ni m v các t ch c công, qu n lý ngu n nhân lc trong các t ch c công; - Nm ñưc các ñ c ñim c a ngu n nhân l c và qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công; - Gi i thích ñưc s c n thi t c a qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công; - Nm ñưc ñi t ưng và n i dung môn h c; - Hi u ñưc phươ ng pháp nghiên cu môn h c. Tóm t t ch ươ ng ð có th là c ơ s và logic cho các ch ươ ng ti p theo, ch ươ ng t ng quan v qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công s ñi t nh ng khái 1
ni m c ơ b n nh t có liên quan nh ư t ch c công, ngu n nhân l c trong các t ch c công, công ch c, viên ch c, qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công. Ti p ñ n, do vi c qu n lý trong t ch c công có s khác bi t rõ nét v i các t ch c t ư, vi c nghiên c u nh ng ñ c ñim c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công là c n thi t ñ th y ñưc s khác bi t c a các ch c n ăng nhân s t i ñây so v i các t ch c t ư nhân. Nh ng ñ c ñim này ch y u ñưc th hi n qua nh ng thu n l i ho c khó kh ăn c a các t ch c công trong vi c qu n lý nhân l c. Cu i ch ươ ng là ñi t ưng và n i dung nghiên c u, ph ươ ng pháp nghiên c u c th c a môn h c. 1.1. Các khái ni m 1.1.1. T ch c công Tr ưc tiên, t ch c là s s p x p có h th ng nh ng ng ưi ñưc nhóm li và ho t ñ ng vi nhau ñ ñ t ñưc m c tiêu c th . Ph m vi t ch c công ñưc ñ c p ñ n trong giáo trình này ñưc hi u khá r ng và liên quan ñn các t ch c sau: - Cơ quan hành chính nhà n ưc Trung Ươ ng; - Cơ quan hành chính nhà n ưc ñ a ph ươ ng; - Các ñơ n v s nghi p c a nhà n ưc cung c p d ch v công: b nh vi n và các c ơ s y t công, các c ơ s giáo d c và ñào t o công; - Các doanh nghi p nhà n ưc cung c p các d ch v công. 1.1.2. Ngu n nhân l c trong t ch c công Ngu n nhân l c trong t ch c công là nh ng ng ưi làm vi c trong các t ch c công ñưc nêu trên. Công ch c là m t b ph n c a ngu n nhân l c trong các t ch c công. Vi t Nam, theo ðiu 4 Lut Cán b Công ch c s 22/2008/QH12 ngày 13 tháng 11 n ăm 2008 c a Qu c h i n ưc C ng hòa Xã h i Ch ngh ĩa Vi t Nam, có ghi c th : 2
“Cán b là công dân Vi t Nam, ñưc bu c , phê chu n, b nhi m gi ch c v , ch c danh theo nhi m k ỳ trong c ơ quan c a ð ng C ng sn Vi t Nam, Nhà n ưc, t ch c chính tr - xã h i trung ươ ng, t nh, thành ph tr c thu c trung ươ ng (sau ñây g i chung là c p t nh), huy n, qu n, th xã, thành ph thu c t nh (sau ñây g i chung là c p huy n), trong biên ch và h ưng l ươ ng t ngân sách nhà n ưc.” “Công ch c là công dân Vi t Nam, ñưc tuy n d ng, b nhi m vào ng ch, ch c v , ch c danh trong c ơ quan c a ð ng C ng s n Vi t Nam, Nhà n ưc, t ch c chính tr - xã h i trung ươ ng, c p t nh, c p huy n; trong c ơ quan, ñơ n v thu c Quân ñ i nhân dân mà không ph i là s ĩ quan, quân nhân chuyên nghi p, công nhân qu c phòng; trong c ơ quan, ñơ n v thu c Công an nhân dân mà không ph i là s ĩ quan, h s ĩ quan chuyên nghi p và trong b máy lãnh ño, qu n lý c a ñơn v s nghi p công l p ca ð ng C ng s n Vi t Nam, Nhà n ưc, t ch c chính tr - xã h i (sau ñây g i chung là ñơ n v s nghi p công l p), trong biên ch và h ưng lươ ng t ngân sách nhà n ưc; ñ i v i công ch c trong b máy lãnh ño, qu n lý c a ñơn v s nghi p công l p thì l ươ ng ñưc b o ñ m t qu lươ ng c a ñơn v s nghi p công l p theo quy ñ nh c a pháp lu t.” “Cán b xã, ph ưng, th tr n (sau ñây g i chung là c p xã) là công dân Vi t Nam, ñưc b u c gi ch c v theo nhi m k ỳ trong Th ưng tr c H i ñ ng nhân dân, y ban nhân dân, Bí th ư, Phó Bí th ư ðng y, ng ưi ñ ng ñ u t ch c chính tr - xã h i; công ch c c p xã là công dân Vi t Nam ñưc tuy n d ng gi m t ch c danh chuyên môn, nghi p v thu c y ban nhân dân c p xã, trong biên ch và h ưng l ươ ng t ngân sách nhà n ưc.” Cũng theo Lu t Cán b công ch c ( ñiu 32), công ch c g m: - Công ch c trong c ơ quan c a ð ng C ng sn Vi t Nam, t ch c chính tr - xã h i; - Công ch c trong c ơ quan nhà n ưc; 3
- Công ch c trong b máy lãnh ño, qu n lý c a các ñơn v s nghi p công l p; - Công ch c trong c ơ quan, ñơ n v thu c quân ñ i nhân dân mà không ph i là s quan, quân nhân chuyên nghi p, công nhân qu c phòng; trong c ơ quan ñơ n v thu c công an nhân dân mà không ph i là s quan, h s quan chuyên nghi p. Theo ðiu 2, Lu t Viên ch c Lu t s : 58/2010/QH12 Qu c h i thông qua ngày 15 tháng 11 n ăm 2010: “Viên ch c là công dân Vi t Nam ñưc tuy n d ng theo v trí vi c làm, làm vi c t i ñơn v s nghi p công l p theo ch ñ h p ñ ng làm vi c, h ưng l ươ ng t qu l ươ ng c a ñơ n v s nghi p công l p theo quy ñ nh c a pháp lu t.” Tóm l i, cán b , công ch c, viên ch c là m t b ph n ch y u c a ngu n nhân l c trong các t ch c công. 1.1.3. Qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công Trên th c t , hai thu t ng “Qu n lý nhân s ” và “Qu n lý ngu n nhân l c” ñôi khi ñưc s d ng thay th l n nhau. Tuy nhiên, hai thu t ng này có nh ng khác nhau c ơ b n c n ñưc phân bi t. Qu n lý nhân s trong m t t ch c ñưc hi u là qu n lý nh ng con ng ưi trong t ch c ñó, nh ưng nghiêng v khía c nh hành chính, th ưng là vi c áp d ng khá c ng nh c nh ng quy ñ nh, nguyên t c c a t ch c nh ư tuy n d ng, tr l ươ ng, trong l ĩnh v c qu n lý con ng ưi. Trong khu v c nhà n ưc, m t s quy ñ nh v qu n lý con ng ưi ñưc quy t ñ nh b i các chính sách c a nhà n ưc, do v y vi c áp d ng các chính sách này trong các t ch c công g p r t nhi u khó kh ăn và không h p lý cho h , do ch ưa tính ñn nhu c u c a t ch c, nhu c u c a bn thân cá nhân ng ưi lao ñ ng. Ví d : vi c thu hút các nhân tài v làm vi c trong t ch c công n u không tính toán c th có th s d n ñn tuy n d ng nhi u ng ưi “quá m c” tiêu chu n c n thi t cho công vi c. Hi n t ưng này v a d n ñ n lãng phí, v a gây ra s nhàm chán cho b n thân ng ưi lao ñng. 4
Trong khi ñó, qu n lý ngu n nhân l c có n i hàm r ng và khái quát h ơn. Nó v a có t m v ĩ mô, ph m vi qu n lý là ngu n nhân l c c a mt qu c gia, v a t m vi mô trong m t t ch c, qu n lý ngu n nhân lc không ph i theo ngh ĩa hành chính, áp ñt chính sách mà là s tìm ki m m i liên h gi a công vi c và ng ưi th c hi n công vi c ñó, c i thi n nó, nh m m c ñích ñ t hi u qu t i ña cho t ch c trên c ơ s s dng m t cách có hi u qu nh t ngu n nhân l c. Hay nói m t cách c th h ơn, qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công là t t c các ho t ñ ng c a m t t ch c nh m áp d ng các nguyên t c pháp ñ nh nh m xây d ng, phát tri n, s d ng, ñánh giá, b o toàn và gìn gi m t l c l ưng lao ñ ng phù h p v i yêu c u công vi c ca t ch c công c v ph ươ ng di n ñnh l ưng (s l ưng ngu n nhân lc) và ñnh tính (n ăng l c c a ngu n nhân l c và ñng c ơ lao ñng). Ngoài ra, vi c qu n lý m t s b ph n ñ c thù trong ngu n nhân lc công nh ư công ch c ñưc ñ nh ngh ĩa nh ư sau: “Qu n lý công ch c là s tác ñ ng có t ch c và b ng pháp lu t ca nhà n ưc ñ i v i ñ i ng ũ công ch c vì m c tiêu b o v và phát tri n xã h i theo ñ nh h ưng ñã ñnh” (Tr n Anh Tu n, 2007). Vi c qu n lý công ch c hành chính mang tính nhà n ưc thông qua th ch qu n lý công ch c c a Nhà n ưc. Th ch qu n lý công ch c là h th ng các quy ph m, chu n m c ñưc ban hành d ưi d ng v ăn b n pháp lu t ñ quy ñ nh h ưng d n th c hi n các n i dung qu n lý công ch c m t cách th ng nh t. Thông qua th ch qu n lý công nhà n ưc có th ti n hành vi c xây d ng, phát tri n và qu n lý công ch c ñáp ng yêu c u t ng giai ñon phát tri n. Vi khái ni m trên, vi c qu n lý công ch c nói riêng và qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công nói chung Vi t Nam v n còn nghiêng v qu n lý nhân s và ch ưa có s phân c p v qu n lý cho các cơ quan c p d ưi. 5
1.2. ðc ñim c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công ðc ñim ñ u tiên, mt s nh ng thu n l i c a qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công, ñó là: - S n ñ nh Tr m t s t ch c có ph n nào ñó g n v i y u t c nh tranh, nhìn chung khu v c công luôn n m trong tr ng thái n ñ nh m t cách t ươ ng ñi so v i khu v c t ư nhân. S n ñ nh này ñưc th hi n: + V nhi m v ñưc giao: s bi n ñ ng c a các nhi m v n u có cũng th ưng ph i trong mt kho ng th i gian dài, nh ưng v n ñưc xây d ng trên c ơ s m c tiêu ñưc xác ñ nh. + V con ng ưi: t l nhân viên làm vi c su t ñ i trong các t ch c công là khá l n. ðiu này ñã nh h ưng tích c c ñ n hi u qu c a ñào t o ngu n nhân l c. Ngoài ra s không t o ra nhi u xáo tr n, gây khó kh ăn cho vi c l p k ho ch ngu n nhân l c. Vì th , công ch c, viên ch c có s ñ m b o v vi c làm, ngay c trong tr ưng h p thi u vi c làm, nh ư khi gi m t ng s lao ñ ng hay vi c tái t ch c hành chính. Chính vì v y, tri n v ng ngh nghi p, an toàn v tài chính và b o hi m ngh nghi p là nh ng y u t thu hút trong vi c tuy n d ng các ng c viên t t nh t. - S g n bó c a ngu n nhân l c v i các t ch c công Trên th c t , thu nh p th p h ơn c a nh ng ng ưi làm vi c trong các t ch c công so v i khu v c t ư nhân có th t o ra s không hài lòng ca ng ưi lao ñ ng, nh ưng không ph i là y u t quy t ñ nh ñ n ñ ng lc làm vi c c a h . S h p d n c a khu v c công ñ n t nhi u lý do khác. Khu v c công ñáp ng nh ng nhu c u c a ñ i s ng xã h i ñ t ra, to ra nhi u l i th , d huy ñ ng s tham gia c a ng ưi lao ñ ng. Con ng ưi s c m th y h ưng ph n v i vi c tham gia ho c ñóng góp tr c ti p cho nh ng v n ñ “l n lao” c a ñ t n ưc nh ư s nghi p giáo d c, ch ăm 6
sóc s c kh e cho ng ưi dân, b o v an ninh qu c gia, , ch không ch thu n túy to ra nh ng s n ph m ñ i th ưng nh m m c ñích l i nhu n. ðây là nh ng l i th khá t nhiên và ñc quy n c a các t ch c công, ñôi khi là l i th c nh tranh ñ i v i khu v c t ư nhân. Chính vì v y cn hi u ñ khai thác trong vi c qu n lý ngu n nhân l c. ðc ñim th hai là nh ng khó kh ăn khá ñc thù trong quá trình vn hành ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c ti các t ch c công. - S ràng bu c c a h th ng chính sách Nh ng s ràng bu c mang tính c ng nh c, hành chính trong vi c ra các quy t ñ nh v nhân s trong các t ch c công ñã có nh h ưng tiêu c c ñ n hi u qu qu n lý ngu n nhân l c ñây. Ngoài ra, vi c hoàn thi n h th ng quy ph m pháp lu t ñ s d ng có th hi u qu h ơn ñòi hi m t nhi u th i gian. Khó kh ăn ñn t h th ng v ăn b n pháp lu t, tuy nhiên h th ng ñó l i chính là s n ph m c a con ng ưi. V n ñ là cn có s thay ñ i v t ư duy, v ăn hóa trong qu n lý ngu n nhân l c. Ví d, nu nh ư các ho t ñ ng qu n lý c a các c ơ quan nhà n ưc mang n ng tính quy ph m, thì ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c c n có tính ñ c thù nh ư b sung thêm m t s y u t khác. Vi c qu n lý con ng ưi ñ ng th i v a ph i b ng quy ñ nh, v a theo công vi c, n ăng l c. Và ñây c ũng chính là vi c chuy n t qu n lý nhân s sang qu n lý ngu n nhân l c. Qu n lý ngu n nhân l c tr ưc tiên là ñt nhân viên vào nh ng v trí tươ ng ng v i n ăng l c và ñng c ơ làm vi c c a h . Không ph i m t ng ưi ñưc x p vào m t ng ch b c nào ñó, có m t ch c v t ươ ng ng là anh ta bu c ph i có ñ y ñ nh ng năng l c hi n t i ñ ñ m ñươ ng công vi c. - Vưng m c t nguyên t c “ngân sách theo n ăm” và s c ép d a vào “ngân sách nhà n ưc” ðiu này gây khó kh ăn trong vic th c hi n các k ho ch c a ngu n nhân l c. Tuy nhiên, ngân sách ch ràng bu c v s l ưng. Nó 7
không ñóng vai trò nào ñi v i s l a ch n ch t l ưng c ũng nh ư quy mô căn b n c a phát tri n k ho ch ngu n nhân l c. Nguyên tc ngân sách cũng không t o nên m t cái c cho ch ngh ĩa án binh bt ñ ng, vi c lên k ho ch cho ngu n nhân l c không ch h u ích mà còn không th thi u nh ư m t công c c a thay ñ i trong các t ch c công. Ngoài ra, các c ơ quan, t ch c công không th hoàn toàn làm ch ngân sách c a mình nh ư các doanh nghi p t ư nhân. V n ñ này s gây nhi u khó kh ăn cho ho t ñ ng qu n lý d báo ngu n nhân l c. Ngoài ra c ũng do s l ưng biên ch trong các t ch c công là khá ln trong khi l i ch u s c ép t ngân sách nhà n ưc nên ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c g p ph i khá nhi u khó kh ăn, h n ch s linh ho t trong quá trình qu n lý. - Thách th c v tính chính ñáng c a khu v c công g n v i ch t lưng c a s n ph m và d ch v mà khu v c công có trách nhi m cung c p Trên th c t , m i quan h “khách hàng-nhà cung c p” trong các t ch c công t ươ ng ñi ph c t p và tr u t ưng. Công dân không ch là khách hàng mà còn ph i th c hi n ñ y ñ ngh ĩa v c a mình ñi v i nhà n ưc và do ñó h có quy n ñòi h i nhà n ưc th c hi n các ngh ĩa v ca mình. Các t ch c công c n ph i n l c r t nhi u ñ t ăng c ưng ch t l ưng các d ch v và s n ph m, t ăng c ưng tính linh ho t, ðc ñim th ba ca qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công hay liên quan ñn yêu c u v qu n lý tài s n con ng ưi. Các t ch c hành chính không có truy n th ng tuy n d ng s l ưng l n trên th tr ưng lao ñ ng nh m thích nghi v i nh ng ti n tri n c a môi tr ưng, mà s ti n tri n ñó nh h ưng ñ i v i n i dung các công vi c. Vì v y, các t ch c công th ưng s d ng và phát tri n nh ng n ăng l c s n có ch không quan tâm ñ n vi c thu hút nh ng ng ưi m i, vì th mà ch yu tăng c ưng qu n lý ngu n nhân l c s n có ch th ưng ít di chuy n ngu n nhân l c. Kh n ăng thích nghi v i c u trúc công c ng vì th ph i 8
ñưc th c hi n bên trong nhi u h ơn là bên ngoài, ñiu ñó ñòi h i tác ñng c ăn b n ñ n qu n lý tài s n con ng ưi c a h , hay nói cách khác là s ñ i m i n ăng l c c a ngu n nhân l c. ðiu này có ngh ĩa r ng, s phát tri n các n ăng l c c a ngu n nhân l c mang m t t m quan tr ng chi n l ưc, quá trình tuy n d ng và l a ch n là rt quan tr ng và s tác ñng to nên kh n ăng thích nghi trong t ươ ng lai là quy t ñ nh. Không nh ng nó c n thi t ñ phát tri n các n ăng lc c a m i cá nhân, mà nó còn ph i làm ti n tri n t ng th ngu n nhân l c, dù cho n ăng l c h c t p ca h nh ư th nào. Tính hi u qu c a quá trình tuy n d ng và l a ch n là r t quan tr ng, vì các sai l m trong nh ng l ĩnh v c này r t khó s a ch a. Cu i cùng, trong t ch c công vn c n có nh ng cá nhân ph trách cùng m t công vi c trong 10, 15, th m chí 25 n ăm, mà không có chuy n n i dung công vi c ñưc chuy n giao và b t bu c ph i ti n tri n theo cùng m t nh p ñ . ðc ñim th tư ca các t ch c công là, th c t m t ph n quan tr ng c a b máy chính ph ñưc t o nên b i các t ch c trung ươ ng, làm cho vi c qu n lý ngu n nhân l c tr nên ph c t p. Các t ch c này hp thành m i liên h gi a các chính tr gia và tính quan liêu, gây nên nh h ưng tr c ti p ban ñ u trong ñ nh h ưng và so n th o các chính sách c a chính ph v qu n lý ngu n nhân l c. Các t ch c trung ươ ng ca chính ph m t qu c gia ph i ñ m nh n r t nhi u trách nhi m, trong ñó có các trách nhi m sau: thành l p, d ưi danh ngh ĩa chính ph , m t chính sách chung v qu n lý ngu n nhân l c và ñánh giá vi c th c hi n chính sách ñó; xác ñnh s l ưng nhân viên t i ña cho m i b và t ch c, c ũng nh ư phân lo i nhân viên theo công vi c và theo ng ưi ñ m nh n, xác ñ nh các cách th c tr giúp ñ hoàn thành công vi c, ñ t quy ch cho vi c tuy n d ng và th ăng ti n c a các công ch c; nêu rõ các ñiu ki n và cách th c cho ki m kê, chu n b và phân công các công ch c d ư dôi; xác ñnh ti n l ươ ng, tr c p xã h i và các ñiu ki n làm vi c khác c a các công ch c; th ươ ng l ưng các tho ưc t p th , trong 9
khi giám sát và ph i h p vi c áp d ng chúng; thi t l p các ch ươ ng trình bình ñng; cung c p các u ban v qu n lý và t ch c hành chính; ti n hành các nghiên c u, h c t p và ñiu tra v qu n lý ngu n nhân l c, ph i h p v i các b và các t ch c, trong khi ñ m b o vi c ph bi n; thi t l p và duy trì, trong khi k t h p v i các b và các t ch c, m t h th ng lên k ho ch và phát tri n ngh nghi p c a nhân s khung; thi t lp m t h th ng thu th p thông tin cho qu n lý ngu n nhân l c; th c hi n tính vô t ư và công minh c a các quy t ñ nh liên quan ñn ngu n nhân l c; b o ñ m th c hi n các quy ñnh liên quan ñn h th ng tuy n dng và th ăng ti n c a nhân viên. ðc ñim cu i cùng liên quan ñn các giá tr riêng c n th c hi n. Các giá tr truy n th ng c ăn b n c a các t ch c hành chính công là trách nhi m, tính trung l p, tính chính ngh ĩa, s công minh, tính ñ i di n, kh n ăng hi u su t, tính hi u qu và s liêm khi t. T kho ng hai mươ i n ăm nay, nhi u d ng t ch c m i và ti p c n m i v qu n lý ñã ñưc ch p nh n trong các t ch c công, ph n l n do hi u qu c a xu hưng nh ư toàn c u hoá, các ti n b k thu t, n công c ng và nhu c u ca ng ưi dân c n ñ n các d ch v phong phú và ch t l ưng t t h ơn, n i bt lên các giá tr m i, các giá tr g n v i d ch v ngh nghi p, v i s ñi m i, v i công vi c theo nhóm và v i ch t l ưng. Hai giá tr ñ c bi t quan tr ng ñ i v i qu n lý ngu n nhân l c, tính chính ngh ĩa và s công minh, có t m quan tr ng ngày càng t ăng. M c dù hai giá tr này th ưng gn bó ch t ch v i nhau và th ưng ñưc s d ng nh ư nh ng t ñ ng ngh ĩa, tuy nhiên tính chính ngh ĩa là m t giá tr r ng h ơn và th ưng ñưc vi n d n nhi u h ơn s công minh. Tính chính ngh ĩa bao g m m t s quan tâm l n trong quá trình tuy n d ng, th ăng ti n và thuyên chuy n ca các nhân viên. Ví d , ñã có nhi u cu c tranh cãi v ñ tài tính ch t công b ng trong ñ i ñãi v i nhân viên, nh ng ng ưi mà, t t c các c p ñ hành chính công, là ñi t ưng c a s c t gi m quy mô c a t ch c công. C ũng gi ng nh ư tính chính ngh ĩa, s công minh, nh t là trong l ĩnh 10
vc công minh ngh nghi p, t o nên mt giá tr n i tr i trong qu n lý ngu n nhân l c. M t khía c nh ñ c bi t quan tr ng v công minh trong công vi c là v n ñ công minh v ti n l ươ ng, các t ch c công ñã dùng các bi n pháp ñ ñ m b o r ng các cá nhân nh n ñưc m c l ươ ng ngang nhau cho m t công vi c nh ư nhau. Tính công minh trong công vi c có th xem nh ư m t công c ñ ñt ñưc m t giá tr quan tr ng khác v qu n lý ngu n nhân l c, giá tr ca tính ñ i di n. M t t ch c công có tính ñ i di n là t ch c ph n ánh s h p thành c a t ng th nh ng quan ñim v xã h i. Ví d quan ñim v ngôn ng , tôn giáo, chng t c, gi i tính, t ng l p xã h i, giáo d c và khu v c ñ a lý. Ph n l n các t ch c công th ưng ti n hành các kh i ñu ñ tr nên ñi di n h ơn, ñc bi t cho m t s nhóm xác ñ nh nh ư ph n, tr v thành niên, các dân t c b n ñ a và ng ưi tàn t t. M c dù còn rt nhi u vi c ph i làm trong l ĩnh v c này, tuy nhiên tính ñi di n ñã tr nên khó kh ăn h ơn nh ng n ăm g n ñây do vi c gi m quy mô c a các t ch c công. 1.3. S c n thi t qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công Qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công là m t v n ñ còn khá m i m không ch riêng Vi t Nam. Tuy nhiên, do tác ñng c a nhi u y u t kinh t , xã h i, v ăn hóa, , ñây là m t th c t không th ñ o ng ưc. 1.3.1. Yu t kinh t Ti m i qu c gia, cùng v i th i gian, s c ép t nh ng thay ñ i v kinh t di n ra không ch khu v c t ư nhân. Trong các t ch c c a khu vc t ư nhân, các doanh nghi p ngày càng ph i tìm cách nâng cao hi u su t và kh n ăng c nh tranh và nh t là t ăng cưng ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c. V i t ư duy này, ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c ra ñi và chi phí cho con ng ưi ñưc nhìn nh ư m t kho n ñ u t ư ñc bi t. Trong khi ñó, t i các t ch c công, các kho n kinh phí ngày càng ln ñưc ñ u t ư cho nh ng c ơ quan nh ư an ninh, qu c phòng, giáo d c, 11
y t , v ăn hóa, Trong nh ng giai ñon khó kh ăn v kinh t c a các qu c gia, vi c khu v c nhà n ưc c n ho t ñ ng có hi u qu ñưc ñ t ra. Nhà n ưc thi u h t ngân sách ñ th c hi n các ho t ñ ng c a mình. ð gii quy t tình tr ng này, ch còn cách: gi m chi tiêu công. Hay nói cách khác khu v c công b áp l c ph i gia t ăng hi u qu và th hi n kh n ăng cung c p d ch v ch t l ưng cao v i chi phí th p, nh ư chính áp l c c a khu v c t ư nhân. Và xu h ưng này ngày càng rõ nét t i các qu c gia. Xu h ưng này không th không liên quan ñn vi c t ăng hi u qu qu n lý ngu n nhân l c trong khu v c công, g n v i m t s các gi i pháp nh ư: nâng cao n ăng l c nhân viên, gi m biên ch nh ng ng ưi không ñ n ăng l c ñ th c hi n công vi c, tuy n d ng nh ng nhân viên có n ăng l c và ñng c ơ t t, c i thi n ch ñ ñãi ng , 1.3.2. Các y u t khác ðó là nh ng thay ñ i di n ra nhanh chóng trong các l ĩnh v c chính tr , xã h i, công ngh , v ăn hóa, Mc dù nh ng y u t này không ñưc nhìn nh n m t cách rõ nét song có tác ñng r t thi t th c t i s vn hành c a t ch c. S ra ñ i và phát tri n nhanh chóng c a các ph ươ ng ti n làm vi c ñòi h i ph i nâng cao ki n th c và k n ăng c a nhân viên - nh ng ng ưi s d ng các ph ươ ng ti n ñó. Xã hi v n ñ ng nhanh chóng khi n nhu c u c a nh ng ng ưi hưng th các d ch v công c ũng v n ñ ng r t nhanh. M c ñ ñòi h i ca khách hàng không ng ng t ăng lên. Ví d , mong ñ i c a các b nh nhân ñi v i các b nh vi n n ơi h ñ n khám ch a b nh gi ñây không ch là ñ ch a kh i b nh mà còn là ch t l ưng ñón ti p, thái ñ c a nhân viên y t , ñã t ăng lên r t nhi u. Cũng c n ph i l ưu ý r ng vi c xác ñ nh l i vai trò c a các t ch c công và yêu c u hi n ñ i hoá ñòi h i s chuy n hoá công vi c, s chuy n hoá ñã tr nên rõ ràng h ưng theo s hi u bi t mà ng ưi ta d n 12
dn lo i b , chuy n hoá, ho c phó thác cho bên ngoài nh ng nhi m v kém ph c t p. Các nhi m v c ũng ti p t c ti n tri n: các nhi m v xác ñnh rõ ràng, th y tr ưc và l p ñi l p l i d n d n nh ưng ch cho các nhi m v liên quan ñn nh ng m c tiêu chung: s lo l ng v hi u qu ca ñ i m i, các c u trúc và các h ưng t giao ti p theo chi u d c ñ n các c u trúc theo chi u ngang, làm thành các nhóm và các h th ng. Trên s ơ ñ t ch c c a công vi c, các trách nhi m ngày càng ñưc ñm nh n th ưng xuyên b i các nhóm h ơn là các cá nhân và ng ưi ta mong ñi r ng các nhân viên ngày càng có trách nhi m và sáng t o. Các nhi m v liên quan ñn vi c so n th o các chính sách và vi c tr cp cho các d ch v ngày càng t p trung h ơn: các d ch v ñưc cung cp b i các t ch c công ngày nay ñòi h i s hi u bi t h ơn trong các lĩnh v c phân tích và l i khuyên chi n l ưc mà tr ưc ñây ch ñòi h i duy nh t nh ng ng ưi ph trách chính sách. T ñó, vi c ti p t c h c tp tr thành m t chi n l ưc chính trong ph ươ ng di n qu n lý ngu n nhân l c. Ng ưi ta có th t ưng t ưng r ng các t ch c công ph i gi m b t các quy t c trong ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c theo h ưng cung c p thêm nhi u quy n t ch cho các t ch c. Nh ưng nh ng c g ng v n là cn thi t ñ cho nh ng m i quan tâm ñ n ngu n nhân l c xâm nh p vào văn hoá t ch c. T t c m i n ăng l c c n thi t c n ph i ñưc m r ng ñ qu n lý t t s liên k t gi a s ñ i m i các t ch c công, nh ng thay ñ i trong t ch c công vi c, ngu n nhân l c và các kh n ăng khác. Mt thách th c khác là thu hút và gi chân các nhân viên tài n ăng cho các t ch c công ñ ph c v xã h i. S c nh tranh này rt gay g t, vì nó di n ra gi a các qu c gia, gi a l ĩnh v c công và t ư nhân, hay gi a các c p ñ khác nhau c a các t ch c công. Cu i cùng, nh ng thay ñ i trong các t ch c công ñã làm chuy n hoá ch c n ăng ngu n nhân l c. S thay ñ i này còn ti p t c. ðòi h i ca ch c n ăng ngu n nhân l c c n thích nghi v i môi tr ưng m i này. 13
Các d ch v c a ngun nhân l c s ph i ñ m nh n nh ng vai trò m i: vai trò c a các ñ i tác chi n l ưc hay các ñ i tác kinh doanh, vai trò tác nhân c a thay ñ i, vai trò m i c a các ñ i tác hay t ư v n n i b và vai trò ki m soát các ho t ñ ng c a qu n lý ngu n nhân l c. Tóm l i, qu n lý ngu n nhân l c là m t công c nh m ph c v cho các m c tiêu chi n l ưc c a m t t ch c nào ñó. Ngày nay, qu n lý ngu n nhân l c ñã tr thành m t áp l c l n cho khu v c công do áp l c ngân sách nhà n ưc c ũng nh ư áp l c c nh tranh v i khu vc t ư nhân. 1.4. Các c p ñ c a ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công Tươ ng ng v i các c p ñ m c tiêu, có th phân lo i các c p ñ ca ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c nh ư sau: - Cp chính sách ðây là c p ñ cao nh t, ñ tr l i cho câu h i: Ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c ph i ñ t ñưc m c tiêu phát tri n nào c a t ch c? Các cách th c ñ ñ t m c tiêu ñó? ð ñ t ñưc các m c tiêu phát tri n c a t ch c c p chính sách, c n xác ñ nh các m c tiêu b ph n, riêng l c a t ng ch c n ăng, ho t ñ ng. - Cp k thu t Sn ph m c a c p k thu t th ưng là các k ho ch c th , ví d nh ư k ho ch tuy n d ng, k ho ch ñào t o, - Cp tác nghi p Vai trò c a c p ñ này liên quan ñn vi c hi n th c hóa các k ho ch do c p k thu t ñ ra. Các k hoch c th , chi ti t là s n ph m ca c p tác nghi p. 14
Bng 1.1: Các ho t ñ ng c th c a ba c p ñ hành ñng Hi n t ưng Cp chính sách Cp k thu t Cp tác nghi p Khách hàng phàn Ch n qu n lý Xác ñnh m c Xác ñnh m c nàn v ch t l ưng ngu n nhân l c tiêu: Cung c p tiêu: k ho ch ñào dch v , ñ c bi t làm cách th c ñ cho nhân viên to nhân viên m t là thái ñ c a ñt m c tiêu. nh ng k n ăng cách chi ti t (n i nhân viên Xác ñnh m c ph c v khách dung, th i l ưng, tiêu: T ăng t l hàng; xây d ng mc tiêu, ph ươ ng khách hàng hài cơ ch ñãi ng pháp, ); c ơ ch lòng v ch t gn ch t v i k t chi tr l ươ ng lưng d ch v qu làm vi c c a th ưng (cách tính (t ăng 20%). nhân viên lươ ng, th ưng, cách th c ñánh giá kt qu th c hi n công vi c, ) 1.5. ði t ưng và ni dung c a môn h c ði t ưng c a m t môn khoa h c là l ĩnh v c mà môn h c ñó nghiên c u. ð i t ưng nghiên c u c a môn h c qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công là nghiên c u m i quan h gi a nh ng con ng ưi trong t ch c công, nghiên c u s ñ i x c a t ch c công ñ i v i ng ưi lao ñ ng, c th là công vi c c a h và nh ng quy n l i mà h ñưc h ưng trong t ch c công. Ni dung môn h c qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công bao g m: - Phân tích h th ng vi c làm (ch c danh) trong các t ch c, xác ñnh các nhi m v cn thi t ph i th c hi n, các yêu c u ñòi h i ñi v i ng ưi th c hi n, các tiêu chu n th c hi n ñi v i t ng v trí ch c danh trong h th ng ñó (quy ñnh ch c danh và tiêu chu n); 15
- Lp k ho ch v ngu n nhân l c, trên c ơ s xác ñnh nhu c u và cân ñi cung và c u nhân l c; - Tuy n d ng ngu n nhân l c: ban hành quy ch tuy n d ng, tiêu chu n ; - ðào t o và phát tri n ngu n nhân l c; - ðánh giá ngu n nhân l c: trên c ơ s kt qu , n ăng l c, ñng c ơ; Các ch ñ ñãi ng ñi v i ng ưi lao ñng và - Các chính sách qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công 1.6. Ph ươ ng pháp nghiên c u c a môn h c Ph ươ ng pháp nghiên c u luôn g n li n v i các cách thu th p thông tin cho các n i dung c a môn h c và cách th c x lý các thông tin ñó. - Cách th c thu th p thông tin: ngoài các cách th c thông th ưng nh ư thu th p các thông tin ñã có s n t các t ch c, c ũng nh ư các văn b n chính sách c a nhà n ưc trong l ĩnh v c qu n lý ngu n nhân l c cho các t ch c công, môn h c còn ñưc khai thác t ph ươ ng pháp quan sát, kh o sát, ñiu tra, ph ng v n, tr c nghi m. - Ph ươ ng pháp x lý thông tin: phân tích và t ng h p, so sánh, nghiên c u t ươ ng quan. T các thông tin t các b ng câu h i, các cu c ph ng v n ho c t các tài li u s n có, chúng ta ñi tìm m i liên h gi a các nhân t . Cht l ưng c a nghiên c u t ươ ng quan ph thu c nhi u vào ch t l ưng c a thông tin ñưc cung c p. CÁC T KHÓA T ch c T ch c công Ngu n nhân l c ca t ch c công Qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công 16
Công ch c Viên ch c Cán b Qu n lý công ch c CÂU H I ÔN T P 1. Hãy nêu các khái ni m: t ch c công, ngu n nhân l c trong t ch c công, công ch c, viên ch c 2. Nh ng thu n l i nào c a các t ch c công cho ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c? 3. Nh ng khó kh ăn nào c a các t ch c công cho ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c? 4. Hãy ñư a ra và phân tích m t ví d cho m t hi n t ưng trong th c t liên quan t ñó tác ñ ng ñ n các c p ñ c th trong qu n lý ngu n nhân l c? 17
BÀI T P TÌNH HU NG Bài t p tình hu ng 1.1 16.000 công ch c b vi c-ñã v ưt xa "s ñáng quan tâm" Tin ñư a ngày: 12/08/2008 1 Theo Phó Giám ñc qu c gia UNDP Christophe Bahuet, con s 16.000 cán b , công ch c b vi c trong 5 n ăm qua ñòi h i Vi t Nam dành s quan tâm vì s l ưng, xu h ưng và nh ng tác ñ ng mà nó có th gây ra. Làn sóng "ch y máu ch t xám" khu v c công Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (UNDP) t i Vi t Nam ñang ti n hành nghiên c u hi n t ưng cán b , công ch c Nhà n ưc xin thôi vi c, chuy n ra ngoài làm th i gian qua, ñc bi t Hà N i và TP.HCM nh m giúp Vi t Nam gi i quy t v n ñ. Theo ông Christophe Bahuet, Vi t Nam ph i ñm b o n ăng l c ñ th c hi n thành công m c tiêu tr thành n ưc có thu nh p trung bình vào năm 2010. "Vi t Nam c n có nh ng cán b , công ch c ch t l ưng nh t, d ch v công h ng nh t ch không ch ñư a ra s lưng có bao nhiêu công ch c", Phó Giám ñc qu c gia UNDP qu quy t. Ai vào, ai ra? - Ông nh n ñnh th nào v con s 16.000 cán b , công ch c b vi c trong 5 n ăm qua? - ðó là m t con s ln. Con s này ñt nhi u câu h i v nh ng d u hi u, xu h ưng, hi n t ưng cán b , công ch c b vi c khu v c Nhà n ưc. Ph i nhìn vào con s và tìm ra nguyên nhân nào d n ñn s ra ñi. Ch riêng TP.HCM ñã có 6.500 cán b , công ch c b vi c thì ph i gi i mã s ra ñi ñó. Khu v c d ch v công ñã h i nh p vào n n kinh t th 1 18
tr ưng. Con s cán b , công ch c b vi c cho th y khu v c này ñang ph i ñi m t v i nh ng thách th c c nh tranh v nhân l c. - Nu tính t l, s lưng cán b , công ch c b vi c không ph i cao so vi s ng ưi gia nh p khu v c công làm vi c. Ông có bình lu n gì khi nh ng cán b , công ch c b vi c ñưc ñánh giá có n ăng l c, chuyên môn t t? - Con s ph i ñưc cân b ng. Có cán b , công ch c Nhà n ưc b vi c ra ngoài làm thì ng ưc l i, c ũng có nh ng ng ưi gia nh p khu v c công. Nh ưng ñiu quan tr ng không ph i ch nhìn vào con s nh ng ng ưi gia nh p khu v c công mà ph i xác ñnh ñó là nh ng ai. Ch có 10% nh ng sinh viên ưu tú sau khi t t nghi p ñi h c vào làm vi c khu v c công. ðiu ñó cho th y khu v c này ñang ñi m t v i nh ng thách th c liên quan t i kinh t , v ăn hóa và xã h i. ðiu quan tr ng không ph i s lưng mà th xem nh ng ng ưi nh ng v trí b ñi th nào? ðiu ñó tác ñng ñn kh năng th c hi n ch c năng c a các c ơ quan, b máy Nhà n ưc ra sao? Tôi ngh ĩ ñiu này r t quan tr ng ñi v i m t s b, ngành ch ch t nh ư B Tài chính, Ngân hàng Nhà n ưc trong vi c th c hi n các ch c n ăng phân tích, t ư v n chính sách cho Chính ph . Vi b i c nh kinh t khó kh ăn hi n nay, n u n ăng l c cán b , công ch c c a hai c ơ quan này h n ch s dn ñn nh ng tình hu ng ph c t p cho chính Vi t Nam góc ñ ph n ng, th c hi n chính sách. "Hi n t ưng cán b , công, viên ch c chuy n sang làm vi c cho khu v c t ư nhân nên ñưc xem là bình th ưng Chúng tôi không coi là lo ng i hay ñáng báo ñng. Có bình thông nhau gi a khu v c Nhà n ưc v i ngoài xã h i dù dòng ch y ch ưa ñu: 16.000 ng ưi ñã b ra ngoài nh ưng b máy biên ch vn tăng lên 500.000". V tr ưng V Công ch c, viên ch c, B Ni v Tr n Anh Tu n (Bá o Pháp Lu t TP.HCM ngày 11/8). 19
- Vy hi n t ưng cán b , công ch c có n ăng l c b vi c ñáng quan tâm ñn m c nào, th ưa ông? - Vi t Nam nên dành s quan tâm cho v n ñ này vì s lưng, xu hưng và nh ng tác ñng mà nó có th gây ra. Tôi ngh ĩ nó ñã v ưt xa hơn c s “ñáng quan tâm”. Cn phân tích, nghiên c u nhanh chóng và sâu r ng h ơn hi n t ưng cán b , công ch c b vi c. Chúng ta ph i hi u ñưc nh ng tác ñng c a hi n t ưng này. UNDP ñang ti n hành m t nghiên c u và s cung c p cho các ñi tác Vi t Nam ñ hi u rõ h ơn ñiu gì ñang x y ra. Vi t Nam không ph i qu c gia ñu tiên ñi m t v i ki u thách th c nh ư th này. R t nhi u qu c gia ñã lâm vào tình tr ng t ươ ng t . Ch ng hn nh ư Hàn Qu c, m t ñt n ưc có n n hành chính công r t truy n th ng trong giai ñon ñu phát tri n kinh t . Vi t Nam có th tham kh o kinh nghi m x lý t các n n kinh t chuy n ñi ho c các n ưc phát tri n khác. Ch tăng l ươ ng không gi ni công ch c - Các nhà qu n lý trong n ưc ch ra m t trong nh ng bi n pháp thu hút, gi chân ng ưi có n ăng l c làm vi c cho khu v c công ñó là c i cách ti n l ươ ng. Trong hoàn c nh ngân sách Nhà n ưc có h n thì t ăng ti n lươ ng có ñ ñ cnh tranh nhân l c v i khu v c ngoài công? - S khó gi i quy t v n ñ nu không l ưu tâm l ươ ng cho cán b , công ch c. Vì l ươ ng liên quan ñn ñi s ng c a h . Tuy nhiên, c i thi n m c lươ ng s ph i tính ñn kh i l ưng cán b , công ch c th c s cn thi t là bao nhiêu. ðiu ñó có ngh ĩa là ph i g n k t v n ñ ti n l ươ ng v i quy mô c a b máy công ch c. Trong tr ưng h p ñó, b máy ph i ñưc t ch c, c ng c ñ ñm b o ho t ñng hi u qu , b n v ng và h p d n. Nh ưng ñiu ki n v t ch t không ph i là nguyên c duy nh t d n ñn s ra ñi c a h . N u ch nhìn vào vi c c i thi n m c l ươ ng không thôi s 20
là s ph n ng không ñy ñ ñi vi thách th c mà Vi t Nam ñang ph i ñi m t. Cn ph i nhìn r ng h ơn hi n t ưng cán b , công ch c b vi c c v bi c nh, m c ñích c a s ra ñi liên quan ñn nhu c u cá nhân v th hi n năng l c, ñưc ghi nh n, th ăng ti n d a trên k t qu công vi c, ñưc kỳ vng trong công vi c. Ngoài ra ph i xem xét làm th nào ñ cán b , công ch c ñưc phát tri n ki n th c, k năng ngh nghi p. Có bao nhiêu c ơ h i dành cho khu vc công khía c nh ñào t o, làm nghiên c u th c s ? Nói chung, b n ñã ñu t ư cho v n ñ con ng ưi khu v c công nh ư th nào? Vi t Nam ph i nh n th c t t c các thách th c cùng lúc, t vi c tuy n d ng ñn ñào t o, phát tri n và gi chân công ch c có n ăng l c cao. - Trong ñ án thu hút ng ưi tài vào khu v c công làm vi c c ũng nh ư d th o Lu t Cán b , công ch c ñang ñưc th o lu n ñ thông qua th i gian t i, theo ông Vi t Nam c n l ưu ý ñiu quan tr ng nào? - Hãy nhìn vào ñ bài ñt ra. Lu t ph i ñm b o giúp tháo g vn ñ. Lu t ra ñi ph i ñáp ng nhu c u th c ti n m i, trong ñó có nh ng v n ñ ch t l ưng, tính chuyên nghi p c a môi tr ưng làm vi c v n là nh ng nguyên c khi n cán b , công ch c có n ăng l c r i b khu v c công ñ ra ngoài làm vi c. Xuân Linh Câu h i 1. Hãy nêu nh ng khó kh ăn c a các t ch c công nói chung, các ñơn v qu n lý nhà n ưc nói riêng trong vi c gi ng ưi lao ñ ng? 2. Chúng ta nên làm gì ñ có th thu hút và duy trì ngu n nhân l c trong các t ch c trên? 21
Bài t p tình hu ng 1.2 Qu n lý ngu n nhân l c trong b i c nh phân c p2 Trích gi i thi u bài c a tác gi Amanda E. Green (chuyên gia ca Ngân hàng Th gi i) v v n ñ qun lý ngu n nhân l c trong b i cnh phân c p qua phân tích th c tr ng và kinh nghi m c a m t s nưc ðông Á. Phân c p - theo lu n gi i c a tác gi - là hình th c ñưa chính ph li g n h ơn v i ng ưi dân, giúp cho các ho t ñ ng và quy t ñ nh c a khu v c công phù h p v i l i ích chung c a nhân dân. Trong quá trình ti n hành phân c p, chính ph nhi u n ưc coi vi c qu n lý ngu n nhân lc là m t quá trình ñơ n l mà không g n nó v i c quá trình phân c p nh ư m t thành t quan tr ng. ðiu này d n ñ n nh ng khó kh ăn hay c n tr mà chính b n thân quá trình phân c p s g p ph i. Gi a phân c p và qu n lý ngu n nhân l c có m t s tác ñ ng qua li t ươ ng h . Phân c p là m t chu i các ho t ñ ng ch không ph i là mt tr ng thái ñơn l . Ho t ñ ng trong c quá trình phân c p hành chính ph thu c vào s t ươ ng tác v i các khía c nh chính tr và tài chính c a quá trình phân c p. T i m t s n ưc ðông Á, do vi c áp d ng quy n t do tuy n d ng và phân b cán b theo nh ng ch dn c a Trung ươ ng v mc ti n l ươ ng và t ng s lao ñ ng mà ñã ti n nh ng b ưc dài trong quá trình phân c p liên t c c trong l ĩnh v c lu t pháp và th c ti n. ð i di n cho s thành công này là Indonesia và Philipine. Tác gi ch rõ m t s v n ñ liên quan gi a vi c qu n lý ngu n nhân l c h p lý và th c hi n phân c p nh ư: - Nhi m v c a chính quy n ñ a ph ươ ng ñưc xác ñ nh rõ ràng nên ñi ng ũ cán b bi t ñưc ñiu gì mình c n ph i làm và làm nh ư th nào cho các d ch v ñ a ph ươ ng tr nên phù h p v i th c ti n. 2 www.caicachhanhchinh.gov.vn 22
- Qu n lý ngu n nhân l c ch ñ ng và h p lý giúp chính quy n ña ph ươ ng có th phân b cán b thông qua các nhi m v khi c n. - Th c hi n phân c p trên nhi u m t c ũng giúp cho chính quy n ña ph ươ ng có kh n ăng thu hút và gi chân nh ng lao ñ ng có cht lưng. - Chính quy n ñ a ph ươ ng ñưc phân c p s có th bu c ñ i ng ũ cán b ph i ch u trách nhi m v ho t ñ ng c a h . Nh ng ñiu ñưc nêu trên có th g i là nh ng tiêu chu n b ưc ñu ñ i v i vi c qu n lý ngu n nhân l c trong b i c nh phân c p. Tác ñng c a phân c p ñ i v i qu n lý ngu n nhân l c ñưc th hi n trên b n m t: Năng l c: ñ ñ i ng ũ công ch c làm vi c có ch t l ưng cao trong bi c nh phân c p thì h ph i có ñ n ăng l c ñ ñưc làm vi c h t kh năng. ðiu này ngoài y u t t thân thì còn liên quan ñn các y u t thu c th ch . Thành công c a quá trình phân c p ph thu c vào kh năng c a t ng công ch c trong các nhi m v c a mình. S chuy n giao trách nhi m cho chính quy n ñ a ph ươ ng trong quá trình phân c p c ũng là m t y u t h tr cho v n ñ nâng cao n ăng l c công ch c. Khuy n khích v t ch t: l i ích v t ch t c th mà m i công ch c nh n ñưc chính là ñng l c và là y u t quy t ñ nh cho nh ng c ng hi n c a h . Vi c phân c p ch c n ăng và trách nhi m qu n lý cho ñ a ph ươ ng, ng ưc l i, ñã làm thay ñi c ơ ch khuy n khích v t ch t ñ i v i ñi ng ũ công ch c. Quy n t ch : Quá trình phân c p ñã thúc ñy s nhi t tình c a cán b , công ch c. S t ch khi ñưc phân c p c a ñ a ph ươ ng trong vi c phân b ngu n nhân l c l i có th giúp c i thi n hi u qu ho t ñng b ng cách cho phép các nhà qu n lý thuê nh ng cán b có trình ñ phù h p v i nh ng ho t ñ ng t i ñ a ph ươ ng mình, sa th i nh ng ng ưi làm vi c không hi u qu nh m gi m b t chi phí. Quy n t ch v tài 23
chính - nh ư là ñt ra m c l ươ ng và thu phí ng ưi s d ng nh ng d ch v công c ng - có th giúp c i thi n ho t ñ ng c a ñ i ng ũ cán b và do ñó, s có ích cho quá trình phân c p. Trách nhi m: Kh n ăng c i thi n vi c cung c p d ch v ph thu c vào m i quan h trách nhi m - là m c ñ mà ng ưi cán b , công ch c ph i ch u trách nhi m v ho t ñ ng và s chính tr c c a h , v i nh ng ng ưi mà h có trách nhi m ph i gi i thích. Lúc này, tác ñng c a quá trình phân c p chính là vi c làm t ăng tính trách nhi m c a công ch c - nh ng ng ưi ch u trách nhi m chính trong vi c v n hành b máy công quy n. Nh ưng quá trình phân c p c ũng có th nh h ưng t i trách nhi m c a ñ a ph ươ ng b i khi phân c p nhi u h ơn cho ña ph ươ ng thì quan h g n g ũi h ơn gi a ng ưi dân ñ a ph ươ ng v i nh ng ng ưi ra quy t ñ nh có th làm t ăng kh n ăng ch u trách nhi m c a nh ng ng ưi ra quy t ñ nh nh ưng c ũng có th có s thiên v , ñ i x l ch l c n u không có s ki m tra và cân ñi k p th i. T nh ng lu n gi i trên, khi ñi vào th c t c a m t s n ưc ðông Á, tác gi ñã ñư a ra m t s nh n xét ngn g n ñ i v i t ng qu c gia. Ti Philippine, do chính quy n trung ươ ng không có kh n ăng th c hi n nh ng nguyên t c c a h nên chính quy n ñ a ph ươ ng ñã linh ho t h ơn nhi u so v i khung pháp lý g i ý. Ti Indonesia: s cân b ng và th ng nh t ñã ñưc t o l p gi a qu c gia và quy n t ch ñ a ph ươ ng trên nhi u l ĩnh v c trong ñó có qu n lý nhân s . ði v i nh ng qu c gia ñang chuy n d ch sang n n kinh t th tr ưng nh ư Trung Qu c và Vi t Nam: quá trình phân c p ñã khuy n khích chính ph th nghi m quy n t ch c a ñ a ph ươ ng và gi i quy t ñưc nhi u v n ñ trong qu n lý nhân s . Ti Thái Lan và Campuchia: quá trình phân c p m t cách th n tr ng và ch t p trung vào vi c phát tri n khung pháp lý và xây d ng 24
năng l c c a ñ a ph ươ ng trong vi c qu n lý và giám sát các d ch v công ñã khi n nh ng tác ñ ng tích c c c a phân c p ch ưa ñưc phát huy toàn di n. Tác gi c ũng kh ng ñ nh l i r ng phân c p qu n lý ngu n nhân l c có th c i thi n ñưc s thích ng nhanh và s tháo vát c a các chính quy n ñ a ph ươ ng. Tuy nhiên, nu quá trình này không ñưc chu n b k càng thì s chuy n giao quy n l c có th s làm mt cân b ng v tài chính, gây tác d ng ng ưc và làm gi m tính trách nhi m. V n ñ ñ t ra trong m i quan h gi a qu n lý ngu n nhân l c và phân c p là ñt m c tiêu n ăng l c lên ñu hay th c hi n n ăng l c thông qua s phân c p. Thách th c quan tr ng nh t lúc này là duy trì ñưc ñà phát tri n trong khi cân b ng các cân nh c v n ăng l c c a cán b ./. Câu h i 1. Anh/Ch có suy ngh ĩ gì khi ñc bài vi t trên? 2. Trao ñi và th ng nh t v vai trò c a phân c p qu n lý ngu n nhân l c gi a Trung ương và ña ph ươ ng. Phân tích m i quan h th c ti n này Vi t Nam. 25
CH ƯƠ NG 2 PHÂN TÍCH CÔNG VI C TRONG T CH C CÔNG Mc tiêu c a ch ươ ng o Hi u rõ các khái ni m có liên quan và gi i thích ñưc m i quan h gi a phân tích công vi c v i các ho t ñ ng khác c a qu n lý ngu n nhân l c; o Nm ch c n i dung các v ăn b n phân tích công vi c; o Hi u rõ các thông tin c n thi t phân tích công vi c và các ph ươ ng pháp thu th p thông tin phân tích công vi c; o ng d ng lý thuy t vào thu th p thông tin và vi t b n mô t công vi c, b n yêu c u chuyên môn ñi v i ng ưi th c hi n công vi c và b n tiêu chu n th c hi n công vi c cho m t ch c danh công vi c c a m t t ch c công Vi t Nam hi n nay. Tóm t t ch ươ ng “B trí ñúng ng ưi, ñúng vi c và ñúng th i gian” là m t trong nh ng m c tiêu c ơ b n c a qu n lý chi n l ưc ngu n nhân l c trong các t ch c công. Nhi m v ñưc giao quá cao ho c quá th p so v i n ăng lc c a cán b , công ch c, viên ch c ñ u nh h ưng không t t ñ n s hài lòng và hi u su t công tác c a h . Do ñó, ñ m i ng ưi phát huy cao nh t n ăng l c th c hi n công vi c c a mình, nâng cao k t qu th c hi n công vi c và t ăng c ưng s tho mãn khi th c hi n công vi c thì các nhà qu n lý không ch c n bi t rõ n ăng l c c a m i cán b , công ch c mà còn c n ph i phân tích và xác ñnh rõ yêu c u c a công vi c, các nhi m v và trách nhi m c n hoàn thành c ũng nh ư các tiêu chu n c n ñt ñưc c a m i ch c danh công vi c. Do ñó, phân tích công vi c là 27
mt ho t ñ ng quan tr ng nh t c a qu n lý ngu n nhân l c, công c quan tr ng nh t c a các ho t ñ ng chi n l ưc qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công. N i dung ch y u c a ch ươ ng này s bt ñ u bng vi c nghiên c u các khái ni m công vi c, h th ng vi c làm. Công vi c là c p ñ phân tích công vi c phù h p nh t ñưc l a ch n, xác ñ nh các thông tin c n thu th p và thu th p thông tin b ng các ph ươ ng pháp khác nhau. Các ng d ng c a các v ăn b n phân tích công vi c vào qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công. 2.1. Các khái ni m c ơ b n Ngh Ngh Y X Nhóm công Nhóm công vi c 1 vi c 2 CV A CV B V trí V trí 1 2 V trí V trí 3 4 Sơ ñ 2.1. Mi liên h ngh , nhóm công vi c, công vi c và v trí (1) “H th ng vi c làm trong m t t ch c công g m nhng công vi c chính y u mang tính k thu t c a m t ñơn v hành chính, m t công s, m t ñơn v s nghi p và nh ng công vi c mang tính chuy n ti p không ñc thù nh ư: qu n lý, h u c n (nh ng công vi c này góp ph n to ra hi u su t ho t ñ ng c a m t c ơ quan)”. Trong m t c ơ quan có 28
nhi u ngh , m i ngh l i có nhi u nhóm công vi c, m t s công vi c hp thành m t nhóm công vi c, trong m i công vi c có th có m t ho c nhi u v trí vi c làm, có th miêu t nh ư s ơ ñ 2.1. (2) “V trí vi c làm là m t ñơn v c th nh t, ng v i m t v trí lao ñng th c t , c th nh t ñ nh trong m t th i ñim nh t ñ nh và t i mt ñ a ñim xác ñ nh” 4. (3) Công vi c ñưc hi u là m t c p ñ trong h th ng vi c làm, th ưng t ươ ng ng v i nhi u v trí trong t ch c công (tr ưng h p m t công vi c do m t s ng ưi ñ m nhi m), ho c t ươ ng ng v i m t v trí vi c làm (tr ưng h p m t công vi c do m t ng ưi ñ m nhi m). (4) Nhóm công vi c là s giao thoa gi a khái ni m ngh và khái ni m công vi c. Khái ni m nhóm công vi c c th h ơn ngh nh ưng rng hơn khái ni m công vi c. Nhóm công vi c là t p h p các công vi c g n nhau nh t ho c có kh n ăng thay th l n nhau l n nh t trong toàn b h th ng vi c làm. (5) Ngh ñưc hi u là m t t p h p công vi c có nh ng ñ c ñim chung v ho t ñ ng c n th c hi n và v n ăng l c c n có ñ th c hi n các ho t ñ ng ñó. (6) H th ng ngh là m t t p h p ngh trong t ch c công cùng hưng t i m c ñích nh t ñ nh. Ví d : H th ng ngh chăm sóc s c kho có m c tiêu là ch ăm sóc bnh nhân g m nhi u ngh nh ư: (1) Ngh Bác s g m: Bác s Nhi khoa; Bác s S n khoa; Bác s Nha khoa; (2) Ngh Y tá (3) Ngh H lý (7) Phân tích công vi c: là quá trình thu th p thông tin, ñánh giá và xác ñnh m t cách có h th ng các thông tin v công vi c, v ng ưi th c hi n công vi c và các tiêu chu n c n thi t ph i ñ t ñưc liên quan ñn các công vi c c th trong t ch c công. Phân tích công vi c c n tr li các câu h i liên quan ñn m i ch c danh công vi c c th trong t 4 Christian Batal, (2002a). tr. 131. 29
ch c nh ư: c n làm gì? khi nào? ñâu? b ng ph ươ ng pháp gì? nh ng yêu c u v ki n th c, k n ăng, kh n ăng và kinh nghi m c n có ñ hoàn thành nh ng tiêu chu n gì c a ch c danh công vi c. 2.2. La ch n c p ñ phân tích phù h p Ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c ñòi h i phân tích h th ng vi c làm ñ xác ñ nh nh ng nhi m v , ngh ĩa v , trách nhi m, nh ng yêu c u chuyên môn ñi v i nh ng ng ưi th c hi n c ũng nh ư các tiêu chu n c n th c hi n c a h th ng vi c làm trong t ch c công. Vì v y, c p ñ phân tích phù h p c n ñưc l a ch n là gì: Phân tích ngh nghi p? hay phân tích nhóm công vi c? hay phân tích công vi c? hay là phân tích v trí vi c làm? 2.2.1. S l a ch n mang tính chi n l ưc ðây là v n ñ h t s c quan tr ng b i kh i l ưng các nhi m v c n hoàn thành ph thu c r t nhi u vào c p ñ phân tích. S l a ch n c p ñ phân tích mang tính chi n l ưc c n ñáp ng c hai khía c nh ñ nh lưng và ñnh tính c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công. Nu c p ñ phân tích quá r ng th ưng không làm ñưc c th và không cho phép x lý m t cách chính xác khía c nh ñ nh tính c a qu n lý ngu n nhân l c. Nu c p ñ phân tích quá c th l i không ñáp ng ñưc yêu c u qu n lý ngu n nhân l c v i khía c nh ñ nh l ưng. 2.2.2. Ưu ñim và nh ưc ñim c a m i c p ñ phân tích Nu l a ch n v trí vi c làm ñ phân tích thì vi c phân tích mang ñm nét ñnh tính (n ăng l c và ñng c ơ lao ñng) . R t c th trong mô t th c t yêu c u ñ i v i ng ưi th c hi n công vi c c a t ng v trí, các văn b n c a phân tích s ñưc s d ng ch y u ñ qu n lý n ăng l c và ñng c ơ làm vi c c a cá nhân công ch c, viên ch c mà không có ý ngh ĩa thi t th c ñ i v i qu n lý t p th c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công. 30
Nu l a ch n ngh nghi p là c p ñ phân tích thì vi c phân tích ít mang nét ñnh tính mà ch y u là ñnh l ưng (s l ưng công ch c viên ch c), mô t các ñim chung c a ngh nghi p mà thi u các ñim khác bi t v ngh ĩa v , nhi m v , trách nhi m, yêu c u n ăng l c chuyên môn và tiêu chu n th c hi n cho m i ch c danh công vi c. Công vi c ho c là nhóm công vi c ñưc xem nh ư là m t c p ñ phân tích phù h p ñáp ng c hai ph ươ ng di n ñ nh tính và ñnh l ưng. Cp ñ phân tích này phù h p v i ho t ñ ng qu n lý t p th mang nét ñnh tính và c ũng khá thích h p v i vi c qu n lý biên ch ( ñ nh l ưng) trong các t ch c công. Tu ỳ thu c vào quy mô, ñc ñim, tính ch t công vi c, s n ph m và d ch v mà t ch c công cung c p cho xã h i mà l a ch n c p ñ phân tích phù h p là công vi c hay nhóm công vi c. La ch n c p ñ phân tích phù h p ñòi h i ph i x lý hài hoà y u t ñ nh l ưng và y u t ñ nh tính nh m ñ t m c tiêu c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công. Nh ư v y, cp ñ ngh nghi p quá r ng ñ i vi các m c tiêu ñnh tính. C p ñ v trí vi c làm l i quá c th v i y u t ñ nh l ưng. 2.2.3. La ch n “công vi c” là c p ñ phân tích Trong giáo trình này chúng ta l a ch n công vi c là ñơ n v c a phân tích. S l ưng công vi c trong các t ch c công không gi ng nhau và c ũng không ch ph thu c vào s l ưng biên ch nhân l c c a t ch c ñó. Yu t quy t ñ nh s l ưng công vi c c a m t t ch c công g m: • Quy mô nhi m v c n th c hi n và b i c nh th c hi n các nhi m v ñó; • Mc ñ thu n nh t hay không thu n nh t c a các ñ i t ưng s dng d ch v ; • Trình ñ k thu t, công ngh c n áp d ng; • Cách th c và ph ươ ng pháp t ch c lao ñ ng. 31
2.3. Tm quan tr ng c a phân tích công vi c Phân tích công vi c có nh h ưng quy t ñ nh ñ n ch t l ưng c a các ho t ñ ng qu n lý ngu n nhân l c. • Áp d ng cho ho t ñ ng qu n lý ch c nghi p th c s có hi u qu ; • Cơ s và c i thi n công tác tuy n d ng; ñiu ph i nhân l c; biên ch nhân l c. • Cơ s xác ñnh nhu c u ñào t o c a t ch c công; • Ci thi n h th ng tr l ươ ng Phân tích công vi c là m t ph ươ ng ti n qu n lý ngu n nhân l c. Cn ph i l a ch n ph ươ ng pháp và khung phân tích phù h p v i m c tiêu ñ ra c a phân tích công vi c. Ví d m t b n phân tích vi c làm ñưc s d ng ñ xác ñ nh và phân công trách nhi m ho c ñ xem xét t ch c l i c ơ quan s ñưc xây d ng khác v i m t b n phân tích công vi c ñ xác ñ nh nhu c u ñào t o. 2.4. Xây d ng công c phân tích công vi c Phân tích công vi c th ưng ñưc ti n hành theo ba giai ñon: Giai ñon 1: Thi t k các ho t ñ ng phân tích Ti giai ñon này c n tr l i câu h i mu n làm gì? Là giai ñon quan tr ng nh t quy t ñ nh ch t l ưng c a toàn b ho t ñ ng phân tích vi c làm. Nh ng vi c c n làm rõ trong giai ñon này: • Mc ñích phân tích công vi c ñ làm gì? • Sn ph m cu i cùng c n ñ t là gì? • Xây d ng thang phân tích h th ng ngh nghi p d a vào m c tiêu c n ñ t. Thang phân tích h th ng ngh nghi p ph i ñưc xây d ng trên c ơ s nh ng m c tiêu ñã ñ ra và ph i phù h p v i nhu c u c a t ch c công. T ñó c n làm rõ nh ng thông tin gì c n thu th p. 32
Giai ñon 2: Thu th p và x lý thông tin, d li u Tr l i câu h i thông tin s ñưc thu th p nh ư th nào? ñây s xác ñnh rõ ph ươ ng pháp thu th p thông tin cho phân tích h th ng vi c làm phù h p là gì? C ũng c n xác ñ nh rõ t ch c ho t ñ ng phân công vi c làm do ai ñm nh n? Giai ñon 3: T ng h p k t qu , vi t các v ăn b n phân tích công vi c 2.5. Trình t ti n hành phân tích công vi c Căn c vào m c tiêu ñã ñ ra, rà soát l i c ơ c u t ch c hi n t i ca các ñơn v công. V i s ơ ñ c ơ c u t ch c h p lý, trình t ti n hành phân tích công vi c ñưc th c hi n qua các b ưc sau: Bưc 1: Li t kê các ch c danh công vi c c a t ch c công. Bưc 2: D a vào m c tiêu ñã ñnh, l a ch n m t s ch c danh công vi c c n phân tích/ho c là t t c các ch c danh công vi c. Bưc 3: Thi t k m u các v ăn b n phân tích công vi c và l a ch n ph ươ ng pháp thu th p thông tin phân tích công vi c Bưc 4: Ti n hành thu th p thông tin Bưc 5: X lý các thông tin thu th p ñưc và vi t các v ăn b n k t qu phân tích công vi c Bưc 6: Chu n hoá các v ăn b n k t qu phân tích công vi c và ñư a vào s d ng Bưc 7: C p nh t và xem xét ñnh k ỳ các v ăn b n phân tích công vi c. 2.6. Các thông tin c n thi t phân tích công vi c Trong xu th toàn c u hóa và ti n b khoa h c công ngh , qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công c ũng nh ư các t ch c t ư nhân ngày càng ph i tuân th các yêu c u ngày càng cao c a lu t pháp v nhân quy n và quy n bình ñng c a ng ưi lao ñ ng, phân tích công vi c 33
ngày càng tr thành m t b ph n quan tr ng c a qu n lý ngu n nhân lc trong các t ch c. ði v i m i m t công vi c c th , có th thu th p m t s l ưng khá l n các thông tin quan tr ng có liên quan ñn công vi c ñó. Tuy nhiên, c n thu th p lo i thông tin nào, m c ñ chi ti t nh ư th nào là tu ỳ thu c m c ñích s d ng các thông tin ñó c ũng nh ư tu ỳ thu c vào lưng thông tin ñã có s n và th m chí tu ỳ thu c c vào qu th i gian, ngân sách dành cho vi c ñó. Tuy vy, ñ làm rõ b n ch t c a m t công vi c c th c n ph i thu th p các lo i thông tin sau: Thông tin v các nhi m v , ngh ĩa v , trách nhi m, các ho t ñng, các m i quan h c n th c hi n thu c công vi c. Thông tin v các trang thi t b , máy móc, thi t b v ăn phòng c n ph i s d ng và các ph ươ ng ti n h tr công vi c. Thông tin v các ñiu ki n làm vi c nh ư ñiu ki n v v sinh, an toàn lao ñng; ñiu ki n v ch ñ th i gian làm vi c; khung c nh tâm lý xã h i Thông tin v các ñòi h i c a công vi c ñ i v i ng ưi th c hi n nh ư các kh n ăng và k năng c n ph i có, các ki n th c, các hi u bi t và kinh nghi m làm vi c c n thi t ñ i v i ch c danh công vi c. Các t ư li u và thông tin thu th p ñưc s ñưc x lý phù h p tu ỳ thu c vào m c ñích c a phân tích công vi c. Tuy nhiên, chúng th ưng ñưc h th ng hóa và trình bày d ưi d ng các b n mô t công vi c, b n yêu c u n ăng l c ñ i v i ng ưi th c hi n và b n tiêu chu n th c hi n công vi c. ðó là nh ng công c h u ích cho t t c nh ng ai có liên quan ti các ch c n ăng qu n lý ngu n nhân l c trong m t t ch c. (1) B n mô t công vi c Bn mô t công vi c là m t v ăn b n vi t gi i thích v nh ng nhi m v , ngh ĩa v , trách nhi m, ñiu ki n làm vi c và nh ng v n ñ có liên quan ñn m t công vi c c th . 34
Bn mô t công vi c th ưng bao g m: Ph n xác ñ nh công vi c: tên công vi c (ch c danh công vi c), mã s c a công vi c, tên b ph n hay ñ a ñim th c hi n công vi c, ch c danh lãnh ño tr c ti p, s ng ưi ph i lãnh ño d ưi quy n, m c lươ ng Ph n này c ũng còn th ưng bao g m m t ho c vài câu tóm t t v m c ñích ho c ch c n ăng c a công vi c. Ph n tóm t t v các nhi m v và trách nhi m thu c công vi c: là ph n t ưng thu t vi t m t cách tóm t t và chính xác v các nhi m v và trách nhi m thu c công vi c. Ph n này bao g m các câu mô t chính xác, nêu rõ ng ưi lao ñ ng ph i làm gì, th c hi n các nhi m v và trách nhi m nh ư th nào, t i sao ph i th c hi n nh ng nhi m v ñó. Các ñiu ki n làm vi c: bao g m các ñiu ki n v môi tr ưng v t ch t (các máy móc, công c , trang b c n ph i s d ng), th i gian làm vi c, ñiu ki n v v sinh, an toàn lao ñng, các ph ươ ng ti n ñi l i ñ ph c v công vi c và các ñiu ki n khác có liên quan. (2) B n yêu c u v n ăng l c chuyên môn ñi v i ng ưi th c hi n công vi c Bn yêu c u v n ăng l c chuyên môn công vi c v i ng ưi th c hi n là b n li t kê các yêu c u t i thi u ca công vi c ñ i v i ng ưi th c hi n v các ki n th c, k n ăng, kinh nghi m c n ph i có; trình ñ giáo dc và ñào t o c n thi t; các ñ c tr ưng v tinh th n và th l c; và các yêu c u c th khác. Bn yêu c u n ăng l c chuyên môn ca công vi c v i ng ưi th c hi n ch nên bao g m các yêu c u v chuyên môn có liên quan rõ ràng ti vi c th c hi n công vi c m c có th ch p nh n ñưc. Không nên có nh ng yêu c u quá cao mà không c n thi t ñ th c hi n công vi c, ñc bi t là nh ng yêu cu v ñào t o không c n thi t, ho c th hi n s phân bi t ñ i x ñ i v i ng ưi lao ñ ng (gi i tính, dân t c ). Các yêu cu c a công vi c v i ng ưi th c hi n có th ñưc vi t riêng thành m t 35
văn b n, c ũng có th ñưc vi t g p trong m t v ăn b n cùng v i phn mô t công vi c. Ngoài ra, c ũng c n nh n th c r ng khái ni m n ăng l c và khái ni m chuyên môn nghi p v không gi ng nhau? 5 Khái ni m n ăng l c xu t hi n mu n h ơn và d n thay th khái ni m chuyên môn nghi p v . Khái ni m chuyên môn nghi p v t ươ ng ñi tĩnh và mang tính t p th , còn khái ni m n ăng l c linh ho t h ơn, là m t công c s c bén ñ i v i qu n lý cá nhân và t p th . Khái ni m n ăng l c phù h p h ơn v i qu n lý ngu n nhân l c trong m t th gi i vi c làm luôn bi n ñ ng. Phân tích n ăng l c làm vi c cho phép ñánh giá chính xác kh n ăng c ơ ñng và di chuy n t m t v trí vi c làm này sang m t v trí vi c làm khác trong b trí vi c làm cho công ch c, viên ch c. Nghi p v chuyên môn có m t n i hàm mang tính xã h i, thiên v xác ñnh m t ho t ñ ng. Trong khi ñó v i cùng m t n ăng l c có th th c hi n ñưc nhi u ho t ñng khác nhau hay làm ñưc nhi u công vi c khác nhau. Ph m ch t ñ u tiên c a m t n ăng l c là cho phép ng ưi làm ch nó chuy n t v trí vi c làm này sang v trí vi c làm khác, ñm nh n các công vi c khác nhau. Năng l c làm vi c g m ki n th c, k n ăng và hành vi, thái ñ c n huy ñng ñ có th th c hi n ñúng ñ n các ho t ñ ng riêng c a t ng v trí vi c làm. N ăng l c c a m t cá nhân t ươ ng ng v i ki n th c, k năng, hành vi, thái ñ mà h th c s n m vng và có kh n ăng áp d ng vào các tình hu ng c th ñ hoàn thành công vi c. + Ki n th c là nh ng hi u bi t chung và nh ng hi u bi t chuyên ngành v m t l ĩnh v c c th (Ví d bi t nh ng nguyên t c c ơ b n v quy ch công ch c). + K n ăng là làm ch kh năng áp d ng các k thu t, ph ươ ng pháp và công c ñ gi i quy t công vi c. Ví d : bi t áp d ng vào th c t nh ng k thu t ñiu hành m t cu c h p. 5 Christian Batal, (2002a). tr 184-213. 36
+ Thái ñ, hành vi là làm ch thái ñ , hành vi c a b n thân, làm ch tr ng thái tinh th n c a b n thân. Ví d ng ưi có tài ngo i giao, có óc t ch c Cách x p lo i n ăng l c trên ñây ñơ n gi n, nó phân bi t nh ng năng l c có các ph ươ ng pháp l ĩnh h i khác nhau. ðiu này r t có ích cho ho t ñ ng ñào t o và ñây c ũng chính là m t trong nh ng m c ñích ca phân tích công vi c - cơ s xác ñ nh và ñánh giá nhu c u ñào t o và cũng r t có ích ñ xây d ng m t khung n ăng l c tiêu chu n. (3) B n tiêu chu n th c hi n công vi c Tiêu chu n th c hi n công vi c là m t h th ng các ch tiêu/tiêu chí ph n ánh các yêu c u v s l ưng và ch t l ưng c a s hoàn thành các nhi m v ñưc quy ñ nh trong b n mô t công vi c. Ti các t ch c công khác nhau, tiêu chu n th c hi n công vi c có th ñưc th hi n d ưi các d ng khác nhau. Khác v i các công vi c s n xu t trong các ñơn v s n xu t kinh doanh tiêu chu n ch y u c a th c hi n công vi c chính là các m c lao ñ ng (s s n ph m c n s n xu t trong m t ñơn v th i gian; l ưng th i gian ñưc phép tiêu hao cho m t sn ph m ) và th ưng g n li n v i m t h th ng khuy n khích s th c hi n v ưt m c. ði v i các công vi c qu n lý và chuyên môn nghi p v ca t ch c công vi c xác ñ nh các tiêu chu n th c hi n công vi c th ưng khó h ơn. Tuy nhiên, nên c g ng s d ng các tiêu chu n ñ nh lưng càng nhi u thì càng t t. Trong tr ưng h p không th dùng các tiêu chu n ñ nh l ưng ñ ñánh giá s th c hi n công vi c, có th dùng các câu di n ñ t ñ nh tính ñ th hi n tiêu chu n c n ñ t ñưc, ch ng hn: các báo cáo ho c tài li u ñưc hoàn thành bao g m nh ng m c gì? Hình th c trình bày ñúng quy ñnh v m u bi u, c ch , ñ m b o n p cho b ph n có trách nhi m tr ưc ngày tháng năm Ho c ñ i v i nh ng t ch c công cung c p d ch v và ph c v cho công chúng (ch ng h n: phòng công ch ng Nhà n ưc) thì tiêu chu n th c hi n công vi c c th là “ Không ñ nhân dân/khách hàng phàn nàn vì x s thi u lch thi p”. Do ñó, qu n lý theo m c tiêu và các công ch c, viên ch c cam k t th c hi n m c tiêu có th là ph ươ ng pháp phù h p ñ xác ñ nh 37
tiêu chu n th c hi n công vi c cho cá nhân. Qu n lý b ng m c tiêu cũng là ph ươ ng pháp ñ xác ñ nh tiêu chu n th c hi n công vi c cho tng cá nhân. Các v ăn b n mô t công vi c c ũng nh ư các b n yêu c u v n ăng lc ñ i v i ng ưi th c hi n, bn tiêu chu n th c hi n công vi c cn ñưc vi t ng n g n, súc tích và nên s d ng các ñ ng t hành ñng có tính quan sát ñ mô t t ng ho t ñ ng c th c a t ng ngh ĩa v chính. Nói chung, không có m t hình th c ho c m t m u trình bày c th nào ñưc coi là t t nh t mà m i t ch c công s s d ng các v ăn b n trên bng các hình th c khác nhau. 2.7. CÁC S N PH M C A PHÂN TÍCH CÔNG VIC 2.7.1. La ch n m u các v ăn b n phân tích công vi c phù h p ð hoàn thành ñưc các v ăn b n phân tích công vi c và áp d ng vào th c t qu n lý ngu n nhân l c trong các t ch c công thì vi c thi t k và l a ch n các m u b n mô t công vi c, b n yêu c u v n ăng l c chuyên môn ñi v i ng ưi th c hi n công vi c, b n tiêu chu n th c hi n công vi c h p lý và th hi n ñ y ñ các thông tin ph n ánh ñúng th c t làm c ơ s cho các ho t ñ ng tuy n d ng nhân l c, ñánh giá ngu n nhân lc trên các ph ươ ng di n: k t qu th c hi n công vi c, ti m n ăng, ñ ng cơ lao ñng gi v trí quan tr ng. Tu ỳ theo m c ñích phân tích công vi c, ñiu ki n ñ c ñim c a mi t ch c, có th thi t k riêng b n mô t công vi c, b n yêu c u n ăng lc chuyên môn, b n tiêu chu n th c hi n công vi c. Nh ưng c ũng có th ghép b n mô t công vi c v i b n tiêu chu n th c hi n công vi c. Trong tr ưng h p này, m i nhi m v , ngh ĩa v , trách nhi m c n ph i th c hi n s ghi s n các tiêu chu n ñ nh tính ho c ñ nh l ưng c n ph i hoàn thành ñi v i ng ưi th c hi n. D ưi ñây xin gi i thi u m t d ng m u b n mô t công vi c. NGÂN HÀNG NHÀ N ƯCVITNAM MU BN MÔ T CÔNG VI C 38
Tên ðơ n v (V /C c) Phòng, Ban ða ch Tên ch c danh công vi c Mã s công vi c Báo cáo cho S ng ưi tr c ti p qu n lý Các quan h vi bên trong V /C c/Chi nhánh Các quan h vi bên ngoài V /C c/Chi nhánh Mc ñích c a công vi c Yêu c u v n ăng l c chuyên môn ñi vi ng ưi th c hi n công vi c 1. Trình ñ h c v n 2. Ki n th c 3. Kh n ăng và k n ăng 4. Kinh nghi m 5. ðào t o khác theo yêu c u c a công vi c 39
Các trách nhi m và nhi m v c a công vi c Theo th t quan tr ng nh t (chính) ñ n ít quan tr ng h ơn (ph ) Th t Nhi m v Kt qu Nhi m v 1 Trách nhi m 1 Nhi m v 2 Nhi m v 3 Nhi m v 1 Trách nhi m 2 Nhi m v 2 Nhi m v 3 Các ñiu ki n làm vi c Máy móc và trang thi t b Môi trưng làm vi c Ti v ăn phòng Ngoài hi n tr ưng Kt h p Gi làm vi c Bt ñ u và k t thúc ngày làm vi c S gi làm vi c m t tu n theo gi hành chính Gi làm vi c theo ca/kíp S gi làm vi c m t tu n Ng ưi vi t b n mô t công vi c Nơi vi t và ngày hoàn thành Ghi rõ h tên, ch c danh công vi c/ch c v , ch ký 40
2.7.2. Gi i thi u m t s v ăn b n phân tích công vi c trong t ch c công BN MÔ T CÔNG VI C Tr ưng phòng Tín d ng, V Tín d ng, Ngân hàng Nhà n ưc Tên ñơ n v V Tín d ng Phòng, Ban Phòng tín d ng ða ch Ngân hàng Nhà n ưc - 49 Lý Thái T Tên ch c danh công vi c Tr ưng phòng Tín d ng Mã s công vi c TD2 Báo cáo cho: V trưng S ng ưi tr c ti p qu n lý : 12 Các quan h v i bên trong NHNN: V tr ưng, 3 Phó V tr ưng, các phòng (4 phòng) Các quan h v i bên ngoài NHNN: các v c c, các B - ngành liên quan, các t ch c tín d ng, chi nhánh NHNN t nh-TP Mc ñích ca công vi c: Ki m soát các ho t ñ ng tín d ng nh m phát tri n kinh t theo ch ñ o c a Chính ph Yêu c u v n ăng l c chuyên môn ñi v i ng ưi THCV 1. Trình ñ h c v n: th c s chuyên ngành kinh t ; c nhân lu t kinh t 2. Ki n th c Hi u bi t v nghi p v NHTW và KT v ĩ mô 3. Kh n ăng và k n ăng Có kh n ăng t ch c qu n lý và ñiu hành công viêc; làm vi c theo nhóm 4. Kinh nghi m 5 n ăm làm vi c trong l ĩnh v c tín d ng Ngân hàng ( ưu tiên NHTW) 5. ðào t o khác theo yêu c u c a công vi c: Thành th o ting Anh; tin hc v ăn phòng 41
Các trách nhi m và nhi m v c a công vi c Theo th t quan tr ng nh t (chính) ñ n ít quan tr ng h ơn (ph ) Th t Nhi m v Kt qu Trách nhi m 1: Nhi m v 1: Ti p nh n, th m ñ nh Th m ñ nh t 3-5 Th c hi n cho h s ơ ngày vay, tái c p v n Nhi m v 2: Trình V tr ưng ñ 1 ngày ca NHNN ñ i xu t ý ki n vi các TCTD Nhi m v 3: Trình Th ng ñ c Q ð 3 ngày làm vi c Trách nhi m 2: Nhi m v Kim tra, giám Nhi m v 1: Ch ñ o các TCTD Báo cáo theo tháng, sát các ho t ñ ng th c hi n các v ăn b n liên quan quý, n ăm tín d ng t i các ñn ho t ñng tín d ng TCTD theo quy Nhi m v 2: Yêu c u các TCTD Trong vòng 3 ngày ñnh báo cáo và t ng h p trình Th ng làm vi c ñc Nhi m v 3: Gi i ñáp các th c m c liên quan ñn ho t ñ ng TD Trách nhi m 3: Nhi m v 1: ti p nh n ch ñ o c a Theo ti n ñ th c Theo dõi, th c Th ng ñ c hi n ch ươ ng tr ình hi n cho vay các Nhi m v 2: Trình V tr ưng xây kinh t c a CP ch ươ ng trình dng k ho ch th c hi n kinh t c a Nhi m v 3/: Ch ñ o các TCTD Chính ph thc hi n theo yêu c u c a Th ng ñc Trách nhi m 4: Nhi m v 1: Phân công công vi c Báo cáo k t qu T ch c qu n lý c th cho các cán b trong phòng th c hi n công ñiu hành công Nhi m v 2: ki m tra, ñôn ñc vi c ñưc giao vi c c a cán b vi c hoàn thành nhi m v c a cán b trong phòng 42
Các ñiu ki n làm vi c: phòng làm vi c 30m2 ñy ñ ti n nghi Máy móc và trang thi t b : Máy tính xách tay, máy PC, máy fax, máy in, ñin tho i Môi tr ưng làm vi c Ti V ăn phòng H i s chính Gi làm vi c Bt ñ u và k t thúc ngày làm vi c S ngày làm vi c m t tu n: 5 ngày theo gi hành chính: 7h30 ñn 16h30 Gi làm vi c theo ca/kíp: 8 gi /ngày S gi làm vi c m t tu n: 40 gi Ng ưi vi t b n mô t công vi c Nơi vi t và ngày hoàn thành Ghi rõ h tên, ch c danh công vi c/ (30/9/2008 - ð S ơn H i Phòng) ch c v , ch ký: Nguy n Văn An Ngoài ra, m t s tài li u tham kh o c th có th xem chi ti t ph l c c a ch ươ ng 2. 2.8. Các ph ươ ng pháp thu th p thông tin phân tích công vi c Trong m c này c n tr l i hai câu h i sau: Mt là, trên c ơ s các m c tiêu ñã ñ ra, trong ñiu ki n các ph ươ ng ti n sn có và môi tr ưng v ăn hoá c th c a t ch c công, ph ươ ng pháp thu th p thông tin nào là phù h p h ơn c ? Hai là , trên c ơ s các m c tiêu ñã ñ ra, trong ñiu ki n các ph ươ ng ti n s n có và môi tr ưng v ăn hoá c th c a t ch c công, c n ph ng v n các ñi t ưng nào trong t ch c ñ có thông tin t t nh t? 43
Các ph ươ ng pháp thu th p thông tin g m: 2.8.1. Ph ươ ng pháp b ng phân tích t ư li u Phân tích t ư li u là phân tích t t c các gi y t , v ăn b n s n có tr c ti p ho c gián ti p cung c p thông tin v m t c p ñ vi c làm. Ví d các phi u nhi m v ; phi u quy trình th c hi n nhi m v ; b n phân công công vi c; các ch ươ ng trình, k ho ch ñào t o; bn tiêu chu n nghi p v các ch c v viên ch c ðây là ph ươ ng pháp h u ích giúp ta n m ñưc nh ng n i dung ch y u ca m t ch c danh công vi c. 2.8.2. S d ng các b n câu h i ñưc thi t k s n Trong ph ươ ng pháp này, nhân viên s ñưc nh n m t danh m c các câu h i ñã ñưc thi t k s n v các nhi m v , các hành vi, các k n ăng và các ñiu ki n có liên quan ñn công vi c và h có trách nhi m ph i ñin câu tr l i theo các yêu c u và các h ưng d n ghi trong ñó. M i m t nhi m v hay m t hành vi ñu ñưc ñánh giá theo giác ñ : có ñưc th c hi n hay không ñưc th c hi n; t m quan tr ng, m c ñ ph c t p; th i gian th c hi n; và quan h ñ i v i s th c hi n công vi c nói chung. Hn ch : Ít có kh n ăng cung c p thông tin ñ nh tính, ch phù h p cho các m c tiêu t ươ ng ñi rõ ràng. H ơn n a, ng ưi thu th p thông tin không bi t ñưc tr ng thái c a nhân viên khi tr l i câu h i. Có hai nguy c ơ (1) T l câu h i ñưc tr l i thu v quá th p (2) Câu tr l i không ñy ñ ho c khó hi u. Áp d ng: s d ng ñ thu th p thông tin ph c v phân tích công vi c cho các ch c danh ñơn gi n. 2.8.3. Ph ươ ng pháp ti p xúc cá nhân Mt cu c ti p xúc cá nhân ñ thu th p thông tin phân tích công vi c có th theo 3 cách: có hưng d n tr c ti p; có b n h ưng d n ho c không có h ưng d n. Thông th ưng vi c ti p xúc ñưc ti n hành kèm theo b n h ưng d n. 44
Ưu ñim: thông tin ñưc thu th p mang tính ñ nh tính cao, phong phú. Hn ch : t n kém h ơn ph ươ ng pháp b ng câu h i n u s d ng cùng m t s l ưng ñ i t ưng nh ư nhau. Áp d ng: r t thích h p v i thu th p thông tin phân tích công vi c. Thông th ưng ng ưi ta ch n t 3 ñ n 5 nhân viên cùng làm m t công vi c ñ ti p xúc. Trên c ơ s thông tin thu ñưc t nh ng cu c ti p xúc ñó ti n hành ch n l c, t ng h p nh ng d li u c n thi t. 2.8.4. Ph ươ ng pháp k t h p b n câu h i và ph ng v n tr c ti p Ph ươ ng pháp này ñưc ti n hành nh ư sau: phát b ng câu h i cho ñi t ưng cung c p thông tin ñ h t ñin câu tr l i. Sau m t s ngày (10 ñn 15 ngày) ng ưi thu th p thông tin tr c ti p ti p xúc v i ñ i tưng cung c p thông tin ñ thu l i k t qu . Trong quá trình ñó ti n hành ti p xúc tr c ti p ñ thu th p thêm thông tin k t h p v i gi i thích, hưng d n ñ i t ưng tr l i. Ưu ñim: thu ñưc t i ña thông tin c n thi t; thông tin có tính ñ nh tính cao, ñ t n kém h ơn ph ươ ng pháp ti p xúc tr c ti p. 2.8.5. Hi th o chuyên gia Hi th o chuyên gia là ph ươ ng pháp phân tích công vi c trong ñó các chuyên gia (g m nh ng công ch c, viên ch c có trình ñ chuyên môn, nh ng ng ưi qu n lý và lãnh ño am hi u v công vi c, nh ng chuyên gia phân tích công vi c t các c ơ s nghiên c u, các tr ưng ñ i hc, các vi n nghiên c u ) ñưc m i d m t cu c h p ñ th o lu n v nh ng công vi c c n tìm hi u. Các ý ki n trao ñ i gi a các thành viên s làm sáng t và b sung thêm nh ng chi ti t mà ng ưi nghiên c u không thu ñưc t các cu c ph ng v n cá nhân và các ph ươ ng pháp trên. Ngoài ra, quá trình trao ñi ý ki n ñó còn làm rõ c nh ng trách nhi m và nhi m v c a chính nh ng thành viên trong h i th o. 45
Ưu ñim: o Huy ñng ñưc nhi u ng ưi tham gia tr c ti p nh t và ñng th i cũng là ph ươ ng th c hi u qu truy n bá v ăn hoá n ăng l c-ngh nghi p trong m t c ơ quan. o Cho phép thu th p thông tin nhanh Hn ch : o V c ơ b n các thông tin ñ nh tính thu ñưc không cao o Ph ươ ng pháp này khá ñt và t n nhi u th i gian. 2.8.6. Các ph ươ ng pháp khác Ngoài các ph ươ ng pháp trên, ñ thu th p thông tin phân tích công vi c trong các t ch c công c ũng có th s d ng các ph ươ ng pháp khác nh ư: phươ ng pháp quan sát; phươ ng pháp t ghi chép. ð l a ch n ñưc ph ươ ng pháp phân tích công vi c phù h p c n xem xét các y u t sau: • Mc ñích và m c tiêu c a phân tích công vi c • Hoàn c nh xã h i và v ăn hoá t ch c • Ngu n l c ñ phân tích công vi c: ng ưi làm; th i gian c n hoàn thành trong bao lâu? các ph ươ ng ti n v t ch t c n thi t? Nh ng ñ i t ưng c n ñưc ph ng v n ho c tr l i b n câu h i: • Ng ưi tr c ti p th c hi n công vi c • Ng ưi qu n lý tr c ti p • Các chuyên gia • Khách hàng và ng ưi cung ng trong và ngoài c ơ quan • Các nhà ñào t o làm vi c lâu n ăm trong t ch c công có kinh nghi m v l ĩnh v c này, hi u bi t v công vi c và nh ng khía cnh có liên quan. Trong m t s tr ưng h p c n ti p xúc v i t t c các ñi t ưng trên. 46
2.9. Vai trò c a b ph n chuyên trách ngu n nhân l c trong phân tích công vi c c a t ch c công Quá trình nghiên c u có h th ng n i dung c a các công vi c là mt quá trình ph c t p, ñòi h i ph i có s tham gia có trách nhi m và có t ch c c a t t c công ch c, viên ch c và ng ưi qu n lý có liên quan. Trong quá trình t ch c th c hi n phân tích công vi c, phòng ngu n nhân l c th ưng ñóng vai trò chính. Nhi m v : Xác ñnh m c ñích c a phân tích công vi c; k ho ch hóa và ñiu ph i toàn b các h th ng, các quá trình có liên quan; xác ñnh các b ưc ti n hành phân tích công vi c. o Xây d ng các v ăn b n th t c, các b n câu h i, b n m u ñiu tra ñ thu th p thông tin. o T ch c l c l ưng cán b ñưc thu hút vào phân tích công vi c. ð ch huy toàn b quá trình phân tích công vi c, c n ph i l a ch n m t chuyên gia phân tích công vi c (cán b phân tích công vi c). Ng ưi này có th là ng ưi c a t ch c công, c ũng có th là chuyên gia thuê t bên ngoài. Nh ưng ñó ph i là ng ưi am hi u v các công vi c và các ñiu ki n bên trong, bên ngoài t ch c. Nh ng chuyên gia thuê t bên ngoài ph i ñưc tìm hi u, làm quen ñ n m ñưc nh ng v n ñ ñó. ðng th i, cán b phân tích công vi c ph i là ng ưi có k n ăng vi t t t ñ tr c ti p vi t ho c h ưng d n các cán b có liên quan trong vi c vi t các b n mô t công vi c, b n yêu c u c a công vi c và các b n tiêu chu n th c hi n công vi c. Các nhân viên chuyên môn ngu n nhân l c có th tr c ti p vi t các b n mô t công vi c và các b n yêu c u c a công vi c trong s ph i hp v i các cán b qu n lý, các nhân viên giám sát các b ph n và ng ưi lao ñ ng. Tuy nhiên, phòng ngu n nhân l c th ưng không vi t các b n tiêu 47
chu n th c hi n công vi c cho nh ng công vi c ngoài b ph n c a mình. Phòng ngu n nhân l c ñào t o nh ng ng ưi qu n lý, nh ng ng ưi giám sát tr c ti p t ng ñơn v trong t ch c công v cách vi t b n tiêu chu n, nh ưng còn vi c th c s vi t các b n tiêu chu n ñó là v n ñ c a nh ng ng ưi qu n lý tr c ti p, nh ng ng ưi giám sát và ng ưi d ưi quy n ca h . Trình t vi t các v ăn b n phân tích công vi c: Vi t b n th o l n th nh t Ly ý ki n góp ý Sa l i b n th o trên c ơ s các ý ki n góp ý. T ch c h i th o v i trưng b ph n ngu n nhân l c và nh ng ng ưi qu n lý c p cao ñ ti p t c hoàn thi n b n th o (n u c n thi t); sa l i b n th o theo nh ng góp ý ñó. Ly ch ký phê chu n c a ng ưi lãnh ño cao nh t trong t ch c công tr ưc khi ban hành ñ th c hi n. ðánh máy thành nhi u b n ñ l ưu t i phòng ngu n nhân l c và gi t i các b ph n có liên quan. 48
CÁC T KHOÁ H th ng vi c làm V trí vi c làm Công vi c Nhóm công vi c Ngh H th ng ngh Phân tích công vi c Bn mô t công vi c Bn yêu c u v n ăng l c chuyên môn Năng l c Ki n th c K n ăng Thái ñ, hành vi Chuyên môn nghi p v Bn tiêu chu n th c hi n công vi c CÂU H I ÔN T P 1. Gi i thích các khái ni m: h th ng vi c làm, v trí vi c làm, công vi c, nhóm công vi c, ngh , h th ng ngh , phân tích công vi c. 2. Ti sao công vi c ñưc xem là c p ñ phân tích phù h p nh t? 3. Phân tích vai trò c a phân tích công vi c ñ i v i các ho t ñ ng khác c a qu n lý ngu n nhân l c trong t ch c công. 4. Trình bày n i dung c a bn mô t công vi c, b n yêu c u v n ăng lc chuyên môn ñi v i ng ưi th c hi n công vi c, bn tiêu chu n th c hi n công vi c. 5. Trình bày các ph ươ ng pháp thu th p thông tin phân tích công vi c ca t ch c công. 49
BÀI T P 2.1 Vn d ng ki n th c ñã h c và hi u bi t c a mình, anh/ch hãy l a ch n m t t ch c công và: Nghiên c u và v s ơ ñ c ơ c u t ch c hi n t i c a t ch c; Li t kê các ch c danh công vi c c a t ch c; Ch n m t ch c danh công vi c c a t ch c, s d ng các ph ươ ng pháp ñã ñưc nghiên c u ti n hành thu th p thông tin, vi t các bn mô t công vi c, b n yêu c u v n ăng l c ñ i v i ng ưi th c hi n công vi c; b n tiêu chu n th c hi n công vi c ca ch c danh công vi c ñã ch n. Hãy th o lu n và trao ñi v i các b n trong l p v k t qu c a anh/ch . Thuy t trình tr ưc l p k t qu nghiên c u (theo nhóm) 50
PH L C CH ƯƠ NG 2 Ph l c 2.1 10 10 BN MÔ T CÔNG VI C CH C DANH: Y TÁ Thu c b ph n d phòng c a m t b nh vi n nhà n ưc có 350 gi ưng b nh I. CH C N ĂNG Th ch y tá v ng m t, ñ m b o luôn có nhân viên y t túc tr c bên c nh b nh nhân NHI M V VÀ HO T ð NG Nhi m v 1: Tham gia ch ăm sóc y t cho b nh nhân : Theo dõi các y u t liên quan ñn s s ng - Bt m ch - Cp nhi t ñ - ðo huy t áp - ðm nh p th - Ki m tra ý th c - Quan sát màu s c c a da Ly m u xét nghi m theo yêu c u c a bác s - Ly m u máu - Ly m u n ưc ti u - Ly m u b nh ph m Thao tác k thu t tr giúp bác s - Tiêm, chích - ðt ng thông 10 Christian Batal, (2002a). tr 237-245. 10 Christian Batal, (2002a). tr 237-245. 51
- Th c hi n các ho t ñ ng n i soi - Tr giúp trong các ca ph u thu t Tham gia th ăm khám b nh nhân: - Thu th p và t ng h p nh ng thông tin c n cho bác s trong vi c ñiu tr b nh nhân - Ghi l i ñơn thu c c a bác s - Ki m tra s th ng nh t trong các ñơn thu c - ðiu ch nh k ho ch th ăm khám b nh nhân Cp thu c - Chu n b thu c - Ki m tra s th ng nh t c a ñơn thu c - Ki m tra h n dùng - Ki m tra xem thu c còn nguyên d ng không - Tiêm ho c cho b nh nhân u ng thu c - Theo dõi ph n ng ph - Theo dõi tác d ng c a thu c Lên k ho ch ch ăm sóc b nh nhân - Th ng kê s l n ch ăm sóc b nh nhân - Xác ñnh các vi c có th y nhi m cho h lý - Xác ñnh kho ng cách gi a các l n ch ăm sóc - Tng h p nh ng l n ch ăm sóc - Dán lên b ng phi u ghi nh ng l n ch ăm sóc Th c hi n các công vi c ch ăm sóc: làm v sinh cho b nh nhân, thay băng, Ki m tra công vi c ch ăm sóc ñã u nhi m cho h lý Lên k ho ch ch p, chi u 52
- ðin vào phi u h n ch p, chi u - Gi phi u ch p, chi u - ðin tho i cho ban th ư ký ho c cho ñơn v tùy theo th t c hi n hành - D ki n và th c hi n công tác chu n b - Trao ñi v th i gian ch p chi u, tùy theo m c ñ c p bách ho c theo các ho t ñ ng d ki n khác - D ki n ph ươ ng ti n ñi l i - Báo cho b nh nhân ho c gia ñình h - Th c hi n công vi c ch p chi u - Nh n và ñc k t qu ch p chi u - Báo ngay cho bác s nu c n - Theo dõi các ph n ng ph Nhi m v 2: Tham gia ch ăm sóc b nh nhân v t ng th Thông báo cho b nh nhân nh ng thay ñi v nhóm y, bác s tr c ti p ñiu tr Ghi l i nh ng chuy n bi n c a b nh nhân vào h s ơ b nh án Thông báo cho b nh nhân và gia ñình v tình tr ng b nh t t và các ho t ñ ng ñiu tr ñang ti n hành Tham gia luy n t p cho b nh nhân: - ðánh giá nh n th c c a b nh nhân - Vch ra m c tiêu luy n t p cho b nh nhân - S d ng các ph ươ ng ti n s ư ph m phù h p - ðánh giá k t qu và ti n hành các ñiu ch nh c n thi t Làm ch d a v tâm lý cho b nh nhân và gia ñình h Lên k ho ch các ho t ñng ch ăm sóc Thu th p các d li u hành chính c n cho vi c ti p nh n b nh nhân 53
ðón ti p b nh nhân và gia ñình h Tham gia chuy n b nh nhân Tham gia qu n lý t thu c - Sp x p thu c - B sung cho l ưng thu c ñã s d ng - Mua thu c ñ b sung cho t thu c Nhi m v 3: Tham gia vào các ho t ñ ng khác c a b nh vi n Tham gia các cu c h p do c ơ quan, ñơ n v t ch c Tham gia các nhóm công tác Tham gia các khoá ñào t o Tham gia h ưng d n th c t p sinh (h c sinh các tr ưng y t , ñiu dưng, h tr xã h i, ) II. BI C NH TH C THI CÔNG VI C Ph m vi quan h Y tá d phòng làm vi c theo m nh l nh c a: • Cán b ph trách b ph n d phòng • Giám sát viên ph trách các ñơn v n ơi y tá d phòng th c hi n nhi m v • Giám sát viên tr ưng • Bác s Y tá d phòng có nh ng quan h giao tip và trao ñi thông tin v i: - Các nhóm làm vi c t i ñơn v n ơi y tá d phòng th c hi n nhi m v - Bnh nhân - Gia ñình b nh nhân - Các b ph n cung ng d ch v : qu y thu c, b ph n kh trùng, b ph n ch p chi u bên ngoài b nh vi n, 54
Y tá d phòng c ũng có các m i quan h mang tính s ư ph m v i: - Các th c t p sinh - Các thành viên trong nhóm làm vi c Ph m vi t ch và trách nhi m c a y tá d phòng: - Quy n t ch trong hành ñng trên c ơ s tôn tr ng n i quy, quy ch hi n hành - Quy n t ch trong l a ch n nhi m v trên c ơ s tôn tr ng quy ñnh c a ñơn v và c ơ quan - Ch u trách nhi m v nh ng công vi c mà mình th c hi n hay u nhi m cho ng ưi khác Ri ro trong công vi c: - Ri ro v m t th xác (b lây nhi m) - Ri ro v m t pháp lý (n u ñ x y ra nh ng sai sót gây h u qu tiêu c c ñ i v i b nh nhân) ðánh giá k t qu làm vi c Kt qu làm vi c c a y tá d phòng ñưc ñánh giá trên c ơ s m c ñ hài lòng c a b nh nhân và gia ñình h ñ i v i các ñơn v ti p nh n ch ăm sóc b nh nhân và theo các tiêu chí sau: - Không sai sót - S l ưng ng ưi b nh ñưc ph c v - Hoà nh p vào ñơ n v m t cách nhanh chóng - Tho mãn ñưc nhu c u thay th lao ñ ng Nh ng khó kh ăn và ràng bu c c a công vi c: - Th ưng xuyên thay ñi ñơn v làm vi c - K ho ch làm vi c b ñiu ch nh ñ t ng t - Không am tưng ñ a bàn làm vi c - Nhu c u hoà nh p vào ñơ n v ñưc c ñ n làm vi c 55
Cơ h i: - Hi u bi t toàn b các ñơn v trong c ơ quan - Ti p thu ñưc nhi u lo i n ăng l c khác nhau - Phong phú trong quan h - Kh n ăng hoà nh p vào m i ñơn v nào trong c ơ quan III. NĂNG L C C N CÓ a. Ki n th c - Hi u bi t tâm lý c a ng ưi kho m nh - Bi t nh ng bi u hi n bình th ưng - Bi t nh ng bi u hi n b nh lý khác nhau và h u qu c a chúng - Bi t các ph ươ ng pháp ñiu tr - Bi t các bi n ch ng có th x y ra - Bi t n ơi ñ d ng c và tài li u - Bi t các k thu t l y b nh ph m - Bi t trình t l y b nh ph m - Bi t mã m u c a ng nghi m - Bi t tác d ng c a các m u phi u - Bi t ti n trình th c hi n các ho t ñ ng - Bi t s v n hành c a m t ñơn v ñiu tr b nh nhân và nhi m v , vai trò c a y tá - Bi t các công c thu th p d li u - Bi t b nh án ñưc l p nh ư th nào - Bi t các tài li u khác nhau ñưc l p nh ư th nào - Bi t tác d ng và n i dung c a t ñin d ưc h c - Bi t công d ng c a các lo i thu c 56
- Bi t các nguyên t c l p k ho ch c a ñơn v - Bi t danh m c các ho t ñ ng có th u nhi m - Bi t các k thu t ch ăm sóc b nh nhân - Bi t các ph ươ ng ti n chuy n b nh nhân có th s d ng và trình t yêu c u ph ươ ng ti n chuy n b nh nhân - Bi t trình t chu n b công vi c - Bi t các lo i hình v ăn b n và m c ñích s d ng chúng - Có ki n th c c ơ s v tâm lý h c - Bi t các nguyên t c ch ăm sóc b nh nhân - Bi t th t c nh p vi n - Bi t th t c ra vi n - Bi t các b ph n ñón ti p b nh nhân - Bi t các lo i công vi c ch ăm sóc b nh nhân khác nhau - Bi t cách s d ng c a s ñ t mua thu c - Bi t các ch ươ ng trình ñào t o th c t p sinh - Có ki n th c c ơ s v t ch c lao ñ ng b. K n ăng - Bi t s d ng các ph ươ ng ti n ñ c thù (máy ño huy t áp, phi u cp nhi t ñ , ) - Bi t s d ng các ph ươ ng pháp phân tích tình tr ng b nh nhân trên c ơ s các d li u ñã thu th p ñưc - Bi t s d ng các ph ươ ng ti n l y b nh ph m - Bi t s d ng các k thu t giao ti p b ng l i nói - Bi t s d ng các ph ươ ng pháp t ng h p - Bi t s d ng các ph ươ ng pháp tính toán ñơ n gi n - Bi t s d ng các ph ươ ng pháp t ch c 57